Gaan na inhoud

Aardplaneet

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Die aardplanete van die Sonnestelsel: Mercurius, Venus, Aarde en Mars, volgens skaal.

’n Aardplaneet is ’n planeet wat hoofsaaklik uit silikaatrotse of -metale bestaan. In die Sonnestelsel is die vier binneplanete (die naaste aan die Son) aardplanete: Mercurius, Venus, Aarde en Mars. Hulle lê almal tussen die Son en die asteroïdegordel. Die planete word so genoem omdat hulle "aardagtig" is.

Aardplanete het ’n soliede, harde oppervlak en hulle verskil dus aansienlik van die vier groter planete in die Sonnestelsel, Jupiter, Saturnus, Uranus en Neptunus, wat gasplanete is – hulle bestaan hoofsaaklik uit ’n kombinasie van waterstof, helium, en water in verskillende fisieke toestande.

Struktuur

[wysig | wysig bron]

Al die aardplanete in die Sonnestelsel het dieselfde basiese soort struktuur soos ’n sentrale metaalkern, hoofsaaklik yster, met ’n omringende silikaatmantel. Die Maan is soortgelyk, maar het ’n veel kleiner ysterkern. Io en Europa is ook natuurlike satelliete met interne strukture soortgelyk aan dié van aardplanete. Aardplanete kan canyons, kraters, berge, vulkane en ander oppervlakstrukture hê, na gelang van die teenwoordigheid van water en tektoniese bedrywighede. Aardplanete het sekondêre atmosfere, wat veroorsaak word deur vulkanisme en komeetimpakte, in teenstelling met die gasplanete, waarvan die atmosfeer primêr is en direk van die oorspronklike sternewel kom.[1]

Sonnestelsel se aardplanete

[wysig | wysig bron]
Relatiewe massas van die aardplanete van die Sonnestelsel en die Maan (Luna).
’n Vergelyking in die grootte van die aardplanete, van links Aarde, Mars, Venus en Mercurius.

Die Sonnestelsel het vier aardplanete: Mercurius, Venus, Aarde en Mars. Net een van hulle, Aarde, het sover bekend ’n aktiewe hidrosfeer. Daar was waarskynlik nog aardplanete tydens die vorming van die Sonnestelsel, maar die meeste het moontlik met die vier aardplanete saamgesmelt of is deur hulle uitgewerp.

Dwergplanete, soos Ceres, Pluto en Eris, en klein Sonnestelselliggame stem ooreen met aardplanete deurdat hulle ’n soliede oppervlak het, maar bestaan gewoonlik uit meer ysagtige stowwe (Ceres, Pluto en Eris het onderskeidelik ’n digtheid van 2,17, 1,87 en 2,52 g·cm-3, en Haumea se digtheid is soortgelyk aan dié van Pallas: 2,8 g·cm-3). Die Aarde se Maan het ’n digtheid van 3,4 g·cm-3 en Jupiter se mane Io en Europa ’n digtheid van onderskeidelik 3,528 en 3,013 g·cm-3. Ander mane het gewoonlik ’n digtheid van minder as 2 g·cm-3.[2][3]

Ekstrasolêre aardplanete

[wysig | wysig bron]

Die meeste planete wat buite die Sonnestelsel ontdek word, is reuseplanete, want hulle is die maklikste om op te spoor.[4][5][6] Sedert 2005 is honderde potensiële aardplanete reeds ontdek, met baie wat as aardplanete bevestig is. Die meeste van hulle is superaardes, dus planete met ’n massa van tussen dié van die Aarde en Neptunus. Superaardes kan gas- of aardplanete wees, na gelang van hulle massa en ander parameters.

In 2005 is die eerste planete om ’n hoofreeksster ontdek met tekens dat hulle aardplanete kan wees: Gliese 876 d en OGLE-2005-BLG-390Lb. Gliese 876 d wentel om Gliese 876, ’n rooidwerg 15 ligjare van die Aarde af; dit het ’n massa van sewe tot nege keer dié van die Aarde en ’n wentelperiode van net twee aardse dae. OGLE-2005-BLG-390Lb se massa is omtrent 5,5 keer dié van die Aarde en wentel om ’n ster sowat 21 000 ligjare van hier in die sterrebeeld Skerpioen.

Van 2007 tot 2010 is drie (moontlik vier) potensiële aardplanete in ’n wentelbaan om die ster Gliese 581 ontdek. Die kleinste een, Gliese 581 e, is net sowat 1,9 M⊕,[7] maar lê baie na aan sy ster. ’n Ideale aardplaneet sal 2 M⊕ wees, met ’n wentelbaan van 25 dae om ’n rooidwerg.[8] Twee ander, Gliese 581 c en Gliese 581 d, sowel as ’n betwiste planeet, Gliese 581 g, is swaarder superaardes wat in of naby hulle ster se bewoonbare sone wentel; hulle kan dus moontlik bewoonbaar wees en soortgelyke temperature as die Aarde hê.

Nog ’n moontlike aardplaneet, HD 85512 b, is in 2011 ontdek; dit het ’n massa van minstens 3,6 M⊕.[9] Die radius en samestelling van al hierdie planete is onbekend.

Die eerste bevestigde ekstrasolêre aardplaneet, Kepler-10b, is in 2011 deur die Kepler-ruimteteleskoop ontdek Dié teleskoop is spesifiek ontwerp om aardgrootteplanete om ander sterre te ontdek met die oorgangsmetode.[10]

In dieselfde jaar het die Keplerspan ’n lys van 1 235 eksoplaneetkandidate uitgereik, insluitende ses wat "aardgrootte" of "superaardgrootte" is. ’n Onlangser studie het getoon een van hulle, KOI 326.01, is eintlik baie groter en warmer as wat aanvanklik gedink is.[11] en in die bewoonbare sone van sy ster.[12]

Teen 1 Oktober 2024 was daar 7 344 bevestigde eksoplanete in 5 037 planeetstelsels, met 1 020 stelsels wat meer as een planeet het.[13] Baie van hulle is aardgroottekandidate.

Op 3 Januarie 2020 is TOI 700 d ontdek, wat om die rooidwerg TOI 700 wentel. Dit is die eerste aardgrootte-eksoplaneet wat deur die Transiting Exoplanet Survey Satellite (TESS) in die bewoonbare sone van sy ster ontdek is.[14][15][16]

Verwysings

[wysig | wysig bron]
  1. ↑ Dr. James Schombert (2004). "Primary Atmospheres (Astronomy 121: Lecture 14 Terrestrial Planet Atmospheres)" (in Engels). Department of Physics University of Oregon. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 14 Februarie 2020. Besoek op 22 Desember 2009. {{cite web}}: Eksterne skakel in |author= (hulp)
  2. ↑ NASA: Moons of Jupiter
  3. ↑ Space: The Earth's Moon density
  4. ↑ Haswell, Carole. Transiting Exoplanets Geargiveer 7 November 2015 op Wayback Machine
  5. ↑ Michael Perryman, The Exoplanet Handbook Geargiveer 7 November 2015 op Wayback Machine
  6. ↑ Sara Seager, Exoplanets Geargiveer 7 November 2015 op Wayback Machine
  7. ↑ "Lightest exoplanet yet discovered" (in Engels). ESO (ESO 15/09 – Science Release). 21 April 2009. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 6 Augustus 2009. Besoek op 15 Julie 2009.
  8. ↑ M. Mayor; X. Bonfils; T. Forveille; X. Delfosse; S. Udry; J.-L. Bertaux; H. Beust; F. Bouchy; C. Lovis; F. Pepe; C. Perrier; D. Queloz; N. C. Santos (2009). "The HARPS search for southern extra-solar planets,XVIII. An Earth-mass planet in the GJ 581 planetary system". Astronomy & Astrophysics. 507 (1): 487–494. arXiv:0906.2780. Bibcode:2009A&A...507..487M. doi:10.1051/0004-6361/200912172.
  9. ↑ Kaufman, Rachel (30 Augustus 2011). "New Planet May Be Among Most Earthlike – Weather Permitting, Alien world could host liquid water if it has 50 percent cloud cover, study says" (in Engels). National Geographic News. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 16 Mei 2019. Besoek op 5 September 2011.
  10. ↑ Rincon, Paul (22 Maart 2012). "Thousand-year wait for Titan rain" (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 13 November 2019 – via www.bbc.com.
  11. ↑ Grant, Andrew (8 Maart 2011). "Exclusive: "Most Earth-Like" Exoplanet Gets Major Demotion—It Isn't Habitable" (in Engels). Discover Magazine. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 19 Oktober 2012. Besoek op 9 Maart 2011.
  12. ↑ Borucki, William J; et al. (2011). "Characteristics of planetary candidates observed by Kepler, II: Analysis of the first four months of data". The Astrophysical Journal. 736 (1): 19. arXiv:1102.0541. Bibcode:2011ApJ...736...19B. doi:10.1088/0004-637X/736/1/19.
  13. ↑ Schneider, J. "Interactive Extra-solar Planets Catalog". The Extrasolar Planets Encyclopedia. Besoek op 1 Oktober 2024.
  14. ↑ Andreolo, Claire; Cofield, Calla; Kazmierczak, Jeanette (6 Januarie 2020). "NASA Planet Hunter Finds Earth-Size Habitable-Zone World". Nasa (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 14 April 2020. Besoek op 6 Januarie 2020.
  15. ↑ Garner, Rob (6 Januarie 2020). "NASA Planet Hunter Finds Earth-Size Habitable-Zone World". Nasa. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 5 April 2020. Besoek op 6 Januarie 2020.
  16. ↑ Wall, Mike (6 Januarie 2020). "NASA's TESS Planet Hunter Finds Its 1st Earth-Size World in 'Habitable Zone'". Space.com (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 8 April 2020. Besoek op 6 Januarie 2020.

Skakels

[wysig | wysig bron]
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Aardplaneet&oldid=2431718"