İçeriğe atla

Arachosia

Vikipedi, özgür ansiklopedi
örümcek cinsi için Arachosia (örümcek) sayfasına bakınız.
Persepolis'te ritüel kurban için çeşitli hediyeler ve hayvanlar taşıyan Arachosian magi'nin tasviri

Arachosia (/ærəˈkoʊsiə/; Grekçe: Ἀραχωσία Arachōsíā)) veya Harauvatis (Eski Farsça: 𐏃𐎼𐎢𐎺𐎫𐎡𐏁 Harauvatiš), Ahameniş İmparatorluğu'nun bir satraplığıdır.[1][2] Esas olarak Helmend Nehri'nin bir kolu olan Arghandab Nehri'ni etrafında yer alıp[3] doğuda İndus Nehri'ne kadar uzanıyordu.[4][5] Satraplığın Farsça ismi, Vedik Sanskritçe'deki Sárasvatī kelimesinin etimolojik karşılığıdır.[1] Yunancada satraplığın adı, Arghandab Nehri'nin Yunanca adı olan Arachōtós türetilmiştir.[1] MÖ 330 civarında Büyük İskender, Makedonya İmparatorluğu döneminde Arachosia'nın yeni başkenti olarak İskenderiye Arachosia'nın inşasını emretmiştir. İskender'in Persleri fethinden sonra eski bir Pers askeri kalesinin üzerine inşa edilmiş olup, günümüzde Afganistan'daki Kandehar'ın bulunduğu yerdir.[1]

Etimoloji

[değiştir | kaynağı değiştir]
Arachosian satraplığını ve Peştun halkını gösteren harita (M.Ö. 500)

"Arachosia" Yunanca Grekçe: Ἀραχωσία (Arachōsíā) kelimesinin Latince formudur. "Aynı bölge, yerli lehçe biçimi 𐬵𐬀𐬭𐬀𐬓𐬀𐬌𐬙𐬍‎ Avestaca: Haraxvaitī- (-axva- tipik Avesta olmayan bir kelimedir) altında Avestaca Vidēvdāt (1.12) içinde görünür."[6] Eski Farsça yazıtlarda bölge 𐏃𐎼𐎢𐎺𐎫𐎡𐏁 olarak anılır ve h(a)-r(a)-u-v(a)-t-i şeklinde yazılır.[6] Bu biçim, kelimenin tam anlamıyla "sular/göller bakımından zengin" anlamına gelen ve sáras- "göl, gölet" kelimesinden türeyen Vedik Sanskritçe Sarasvatī-'nin "etimolojik karşılığı"dır.[6] (bkz. Aredvi Sura Anahita).

"Arachosia" ismini, içinden geçen ve Grekçe'de Arachōtós olarak bilinen ve günümüzde Helmend Nehri'nin sol kıyısındaki bir kolu olan Arghandab Nehri'nden almıştır.[6]

Coğrafya

[değiştir | kaynağı değiştir]

Arachosia, batıda Drangiana, kuzeyde Paropamisadae, doğuda Hindush ve güneyde Gedrosia ile çevrilidir.[7] Isidoros ve Batlamyus (6.20.4-5) her biri Arachosia'daki şehirlerin bir listesini verir, bunların arasında (bir diğeri) Arachotus nehri üzerinde bulunan İskenderiye de yer alır. Bu şehir, sıklıkla günümüzde Afganistan'daki Kandehar'ı ile yanlış tanımlanmaktadır; bu şehrin isminin ("İskenderiye" aracılığıyla) "İskenderiye" kelimesinden türetildiği düşünülüyor[8] ve bu durum Büyük İskender'in Hindistan'a yaptığı sefer sırasında şehri ziyaret etmesini yansıtıyor. Ancak yakın zamanda bir kil tablet üzerindeki yazının keşfi, Kandahar'ın İskender'den çok önce bile Perslerle aktif ticaret yapan bir şehir olduğunu kanıtlamıştır. Isidoros, Strabon (11.8.9) ve Plinius (6.61) da şehirden "Arachosia metropolü" olarak söz ederler.[kaynak belirtilmeli]

Batlamyus, listesinde ayrıca Arachotus (İngilizce: Arachote /ˈærəkoʊt/; Yunanca: Grekçe: Ἀραχωτός) veya Arachoti (Strabon'a göre), ülkenin daha önceki başkentiydi. Yaşlı Plinius ve Bizanslı Stefanos, kentin asıl adının Kofen (Κωφήν) olduğunu belirtirler. Xuan Zang bu isme Kaofu adını veriyor.[9] Bu şehir bugün Kandahar'ın kuzeybatısında yer alan Arghandab ile özdeşleşmiştir.

Tarih

[değiştir | kaynağı değiştir]
Romalı tarihçi Flavius Arrianus'a göre, Yunan kâşif Megasthenes, Aleksandropolis'te (günümüzde Afganistan'ın Kandehar Kandahar kenti) yaşamış ve buradan Maurya İmparatorluğu sınırları içindeki Pataliputra'ya (günümüzde Hindistan'ın Patna kenti) seyahat etmiş ve burada Chandragupta Maurya'nın sarayında karşılanmıştır.

Bölgenin adı ilk olarak Ahameniş dönemindeki Elamca Persepolis sur tabletlerinde geçmektedir. I. Darius ve I. Serhas'ın Eski Pers, Akadca ve Aramice yazıtlarında, bağlı halklar ve ülkeler listelerinde tekrar karşımıza çıkmaktadır. Daha sonra Darius'un Susa'daki sarayında kullanılan fildişinin kaynağı olarak da tespit edilmiştir. Behistun Yazıtı'nda (DB 3.54-76), Kral, Arachosia'nın Ahameniş valisi Vivana'nın bir Pers'i üç kez yendiğini ve böylece eyaletin Darius'un kontrolünde kalmasını sağladığını anlatır. İsyancının bu "stratejik olarak anlaşılmaz angajmana" girişmesinin nedeninin " Persler ile Arachosia arasında Zerdüşt inancına ilişkin yakın ilişkiler olduğu" öne sürülmüştür[6]

Büyük İskender Yunan birlikleriyle Arachosia'da (M.Ö. 329)

Arachosia'ya kronolojik olarak bir sonraki atıf, III. Darius döneminde Arachosialıların ve Drangianların, Baktriya valisinin ordusuyla birlikte İskender'e karşı bir komplo düzenleyen bir valinin komutası altında olduğunu kaydeden Yunanlılar ve Romalılardan gelir (Curtius Rufus 8.13.3). İskender'in Ahamenişler'i fethetmesinin ardından Makedonyalılar generallerini vali olarak atamışlardır. (Arrian 3.28.1, 5.6.2; Curtius Rufus 7.3.5; Plutarch, Eumenes 19.3; Polyaenus 4.6.15; Diodorus 18.3.3; Orosius 3.23.1 3; Justin 13.4.22) MÖ 316'da I. Antigonos, kırk yılı aşkın deneyime sahip Makedonyalı seçkin birlikler olan Argyraspides'in çoğunu Hindistan ile olan doğu sınırını korumak üzere Arachosia'ya göndermiştir. Ancak bunlar, Makedonya'nın Arachosia valisi Sibyrtius'a, onları iki veya üç kişilik küçük gruplar halinde tehlikeli görevlere göndermesi emriyle gönderilmişler; böylece sayıları hızla azalacak ve iktidarına karşı askeri bir tehdit olmaktan çıkarılacaklardı.

Diadochi Savaşları'nın ardından bölge Selefkî İmparatorluğu'nun bir parçası haline gelmiş ve MÖ 305'te bir ittifakın parçası olarak Maurya İmparatorluğu ile takas edilmiştir. Şunga Hanedanı MÖ 185 yılında Mauryaları devirmiş, ancak kısa bir süre sonra Arachosia'yı Grek-Baktriya Krallığı'na kaybetmiştir. Daha sonra MÖ 2. yüzyılın ortalarında kopan Hint-Grek Krallığı'nın bir parçası olmuştur. MÖ 1. yüzyılın ortalarında Hint-İskitler, Hint-Yunanlıları bölgeden kovmuşlar ancak bölgeyi Part İmparatorluğu ve Hint-Part krallığı'na kaybetmişlerdir. Partların Arachosia üzerindeki hakimiyetinin ne zaman ve hangi biçimde yeniden kurulduğu kesin olarak belirlenememektedir. Isidore 19 göre bölgenin bir kısmının (belki de sadece küçük bir kısmının) MS 1. yüzyılda Arsak yönetimi altında olduğu ve Partlar buraya Indikē Leukē, yani "Beyaz Hindistan" adını vermiştir.[10]

Kuşanlar, Arachosia'yı Hint-Partlardan ele geçirdiler ve MS 230 civarına kadar bölgeyi yönettiler. Ancak daha sonra ikinci Pers İmparatorluğu olan Sasaniler tarafından yenilgiye uğratıldılar. Daha sonra Kuşanlar'ın yerini Kuşanşalar veya Kuşan-Sasani Krallığı olarak bilinen Sasani vasalları aldı. MS 420 yılında Kuşanşalar, Kidarite Krallığı'nı kuran Khionitler tarafından bugünkü Afganistan'dan kovuldular. Kidarit Krallığı'nın yerini MS 460'larda Ak Hun İmparatorluğu aldı; ancak Heftalitler MS 565'te Pers ve Türk ordularının oluşturduğu bir koalisyon tarafından yenilgiye uğratıldı. Arachosia, Müslüman Arapların saldırısına uğramadan önce, hayatta kalan Kapisa Krallığı'nın Kuşan-Ak Hun'un, ardından da Kâbil'in bir parçası oldu. Bu krallıklar başlangıçta Sasanilerin vasalıydı. MS 870 civarında Kuşan-Ak Hunlar (diğer adıyla Türkşah Hanedanı) yerini Seferîler'e, ardından 11. yüzyılın başlarında Sâmânîler'e ve Müslüman Türk Gazneliler'e bıraktı.

Arap coğrafyacılar bu bölgeye (veya bölgenin bazı kısımlarına) 'Arokhaj', 'Rokhaj', 'Rohkaj' veya kısaca 'Roh' adını vermişlerdir.

Sakinleri

[değiştir | kaynağı değiştir]
Daha fazla bilgi: Peştunlar
Alman kartograf Nicolaus Germanus'un 15. yüzyılda yeniden canlandırdığı, Roma coğrafyacısı Batlamyus'un 2. yüzyılda çizdiği Arachosia ve çevresindeki satraplıkları gösteren harita
Nakş-ı Rüstem'deki, I. Serhas'ın mezarı üzerindeki, Ahameniş ordusunda görevli bir Arachosian askerini tasvir eden kabartma (y. 470 BCE)

Arachosia'nın sakinleri İranlı halklarıydı ve kendilerine Arachosyalılar veya Arachotiler deniyordu.[6] Kendilerine Paktyanlar denmesinin sebebi bireysel etnik kökenleriydi ve bu isim günümüzde Peştunlar olarak bilinen etnik gruba atıf yapmış olabilir.[11]

Isidoros o Charakinos, MS 1. yüzyılda yazdığı "Part istasyonları" gezi planında, Arachosia'nın metropolü olan Aleksandropolis'i tarif etmiş ve bu şehrin o kadar geç bir zamanda bile hala Yunan olduğunu söylemiştir:

"Ötesinde Arachosia vardır. Ve Partlar buna Beyaz Hindistan derler; Biyt şehri, Pharsana şehri, Chorochoad şehri ve Demetrias şehri vardır; sonra Arachosia'nın metropolü olan Alexandropolis; Yunan'dır ve yanından Arachotus nehri akar. Bu yere kadar topraklar Partların yönetimi altındadır."

— Isidoros o Charakinos, Part istasyonları, 1. yüzyıl. Part istasyonları 'nın 19. paragrafındaki orijinal metin

Hırvat kökenli olduğuna dair bir teori ise Hırvatların kökeninin Arachosia bölgesine dayandığını ileri sürmektedir. Bu bağlantı ilk başta Hırvatça (Hırvatça - Hırvatça : Hrvatska, Hırvatça - Hırvatça: Hrvati / Čakavian lehçesi : Harvati / Kajkavian lehçesi : Horvati) ve Arachosian adının benzerliğinden dolayı kurulmuştu,[12][13] ancak diğer araştırmalar dilsel, kültürel, tarımsal biyolojik ve genetik bağlar da olduğunu göstermektedir.[14][15] Hırvatistan, 1991'de bağımsız bir devlet olduğundan beri İran teorisi daha fazla popülerlik kazanmış ve birçok bilimsel makale ve kitap yayınlanmıştır.[16][17][18][19][20][21][22][23]

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
Özel
  1. ^ a b c d Foundation, Encyclopaedia Iranica (14 Mayıs 2022). "Arachosia". iranicaonline.org (İngilizce). 23 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  2. ^ Inc, IBP (1 Ağustos 2013). Afghanistan Country Study Guide Volume 1 Strategic Information and Developments (İngilizce). Lulu.com. s. 62. ISBN 978-1-4387-7372-8. 
  3. ^ Howard, Michael C. (10 Ocak 2014). Transnationalism in Ancient and Medieval Societies: The Role of Cross-Border Trade and Travel (İngilizce). McFarland. s. 41. ISBN 978-0-7864-9033-2. ... Arachosia (modern Arghandab district in Afghanistan and neighboring areas of southeastern Afghanistan and northern Pakistan). 
  4. ^ Becking, Bob (4 Ağustos 2020). Identity in Persian Egypt: The Fate of the Yehudite Community of Elephantine (İngilizce). Penn State Press. s. 13. ISBN 978-1-64602-074-4. Arachosia is a mountainous area in which is now the border territory between Afghanistan and Pakistan... 
  5. ^ Samad, Rafi U. (2011). The Grandeur of Gandhara: The Ancient Buddhist Civilization of the Swat, Peshawar, Kabul and Indus Valleys (İngilizce). Algora Publishing. s. 46. ISBN 978-0-87586-858-5. Arachosia, covering an area from Kandahar and Quetta to the western bank of the Indus, shared its northern boundary with Gandhara. 
  6. ^ a b c d e f Schmitt, Rüdiger (10 Ağustos 2011). "Arachosia". Encyclopædia Iranica. United States. 
  7. ^ Foundation, Encyclopaedia Iranica. "Arachosia". iranicaonline.org (İngilizce). 23 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mayıs 2022. According to Ptolemy 6.20.1 (cf. Strabo 15.2.9), Arachosia bordered on Drangiana in the west, on the Paropamisadae (i.e., the satrapy of Gandāra) in the north, on a part of India in the east, and on Gedrosia (or, according to Pliny, Natural History 6.92, on the Dexendrusi) in the south; Ptolemy also mentions (6.20.3) several tribes of Arachosia by name—the Parsyetae, and, to the south, the Sydri, Rhoplutae, and Eoritae. 
  8. ^ Lendering, Jona. "Alexandria in Arachosia". Amsterdam: livius.org. 15 Haziran 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mart 2020. .
  9. ^ Mookerji, Radhakumud (1966). Chandragupta Maurya and his times. 4. Motilal Banarsidass Publ. s. 173. ISBN 978-81-208-0405-0. Erişim tarihi: 18 Eylül 2010. 
  10. ^ The Greeks in Bactria and India. Cambridge University Press. 24 Haziran 2010. ISBN 978-1-108-00941-6. Erişim tarihi: 31 Aralık 2007. 
  11. ^ Houtsma, Martijn Theodoor (1987). E.J. Brill's first encyclopaedia of Islam, 1913-1936. 2. BRILL. s. 150. ISBN 90-04-08265-4. Erişim tarihi: 24 Eylül 2010. 
  12. ^ "Identity of Croatians in Ancient Afghanistan". iranchamber.com. 20 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Kasım 2024. .
  13. ^ Kalyanaraman, Srinivasan. "Sarasvati Civilization Volume 1". Bangalore: Babasaheb (Umakanta Keshav) Apte Smarak Samiti. 19 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Eylül 2017. .
  14. ^ Budimir/Rac, Stipan/Mladen (1999). "Anthropogenic and agrobiological arguments of the scientific origin of Croats". Staroiransko Podrijetlo Hrvata: Zbornik Simpozija. Zagreb: Staroiransko podrijetlo Hrvata: zbornik simpozija / Lovrić, Andrija-Željko (ed). - Teheran: Iranian Cultural Center. s. 71. 5 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Kasım 2024. .
  15. ^ Abbas, Samar. "Common Origin of Croats, Serbs and Jats". Bhubaneshwar: iranchamber.com. 29 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Kasım 2024. .
  16. ^ Beshevliev 1967: "Iranian elements in the Proto-Bulgarians" by V. Beshevliev (in Bulgarian)(Antichnoe Obschestvo, Trudy Konferencii po izucheniyu problem antichnosti, str. 237-247, Izdatel'stvo "Nauka", Moskva 1967, AN SSSR, Otdelenie Istorii) http://members.tripod.com/~Groznijat/fadlan/besh.html 18 Mayıs 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  17. ^ Dvornik 1956: "The Slavs. Their Early History and Civilization." by F. Dvornik, American Academy of Arts and Sciences, Boston, USA., 1956.
  18. ^ Hina 2000: "Scholars assert Croats are Descendants of Iranian Tribes", Hina News Agency, Zagreb, Oct 15, 2000 (http://www.hina.hr 12 Nisan 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.)
  19. ^ Sakac 1949: "Iranisehe Herkunft des kroatischen Volksnamens", ("Iranian origin of the Croatian Ethnonym") S. Sakac, Orientalia Christiana Periodica. XV (1949), 813-340.
  20. ^ Sakac 1955: "The Iranian origin of the Croatians according to Constantine Porphyrogenitus", by S. Sakac, in "The Croatian nation in its struggle for freedom and independence" (Chicago, 1955); for other works by Sakac, cf. "Prof. Dr. Stjepan Krizin Sakac - In memoriam" by Milan Blazekovic, http://www.studiacroatica.com/revistas/050/0500501.htm 28 Eylül 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  21. ^ Schmitt 1985: "Iranica Proto-Bulgarica" (in German), Academie Bulgare des Sciences, Linguistique Balkanique, XXVIII (1985), l, p.13-38; http://members.tripod.com/~Groznijat/bulgar/schmitt.html 18 Mayıs 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  22. ^ Tomicic 1998: "The old-Iranian origin of Croats", Symposium proceedings, Zagreb 24.6.1998, ed. Prof. Zlatko Tomicic & Andrija-Zeljko Lovric, Cultural center of I.R. of Iran in Croatia, Zagreb, 1999, 953-6301-07-5, "Archived copy" (PDF). 12 Aralık 2006 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Haziran 2011. 
  23. ^ Vernadsky 1952: "Der sarmatische Hintergrund der germanischen Voelkerwanderung," (Sarmatian background of the Germanic Migrations), G. Vernadsky, Saeculum, II (1952), 340-347.
Genel
  • Frye, Richard N. (1963). The Heritage of Persia. World Publishing company, Cleveland, Ohio. Mentor Book edition, 1966.
  • Hill, John E. 2004. The Western Regions according to the Hou Hanshu. Draft annotated English translation.
  • Hill, John E. 2004. The Peoples of the West from the Weilue 魏略 by Yu Huan 魚豢: A Third Century Chinese Account Composed between 239 and 265 CE. Draft annotated English translation.
  • Hill, John E. (2009) Through the Jade Gate to Rome: A Study of the Silk Routes during the Later Han Dynasty, 1st to 2nd Centuries CE. BookSurge, Charleston, South Carolina. 978-1-4392-2134-1.
  • Toynbee, Arnold J. (1961). Between Oxus and Jumna. London. Oxford University Press.
  • Vogelsang, W. (1985). "Early historical Arachosia in South-east Afghanistan; Meeting-place between East and West." Iranica antiqua, 20 (1985), pp. 55–99.

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Arachosia&oldid=34236838" sayfasından alınmıştır