Susa'daki Darius Sarayı

Susa'daki Darius Sarayı
	Susa Apadana'sının rekonstrüksiyon çizimi.
	Susa İran haritasındaki konumu.
Diğer adı	Susa Sarayı
Konum	Susa, İran
Koordinatlar	32°11′32″N 48°14′55″E / 32.1921°K 48.2487°D
Tür	Saray
Tarihçe
Kurucu	I. Darius, I. Serhas, I. Artaserhas, II. Darius, II. Artaserhas
Malzeme	Taş, kerpiç, ahşap
Kuruluş	MÖ 6. yüzyıl
Devir(ler)	Eksenel Çağ
Kültür(ler)	Antik İran
Sit ayrıntıları
Arkeologlar	Jean Perrot
Durum	Harabe
İşletme	Kültürel Miras, Turizm ve El Sanatları Bakanlığı

Susa'daki Darius Sarayı, Ahameniş İmparatorluğu'nun dördüncü kralı olan I. Darius'un hükümdarlığı sırasında İran'ın Susa kentinde inşa edilmiş bir saray kompleksiydi. Sarayın inşaatı Persepolis'inkine paralel olarak yürütülmüştür. Sarayın yapımına Ahameniş İmparatorluğu'nun çeşitli yerlerinden gelen insan gücü ve hammaddeler katkıda bulunmuştur. Saray bir zamanlar yangınla tahrip olmuş ve daha sonra kısmen restore edilmiştir. Bugün arkeolojik bir alanın parçası olan kompleksten geriye çok az şey kalmıştır.

Tarihçe

Saray kompleksi Ahameniş kralı I. Darius tarafından gözde başkenti Susa'da inşa ettirildi. İnşaat çalışmaları I. Darius'un oğlu I. Serhas ve daha az ölçüde I. Artaserhas (MÖ 465-424) ve II. Darius (MÖ 423-404) döneminde devam etmiştir. II. Artaserhas (MÖ 404-358), elli yıl önce I. Artaserhas'ın hükümdarlığı sırasında çıkan bir yangınla tahrip olan sarayı kısmen restore ettirmiştir. Saray, MÖ 330 yılının Aralık ayında Büyük İskender komutasındaki işgalci Makedon ordusu tarafından ele geçirilmiş ve yağmalanmıştır.^[1]

Sarayın bulunduğu alan son yıllarda büyük zarar görmüştür.^[2] Sarayın yakınında ve höyüğün hemen çevresindeki kazılmamış alanda kentleşme plansız bir şekilde yayılmaktadır.^[2] Ayakta kalan duvarlar büyük ölçüde aşınmıştır. Sarayın bulunduğu alan Körfez Savaşı sırasında Irak bombardımanı nedeniyle de ağır hasar görmüştür.^[2]

İnşaat

Susa'daki inşaat Persepolis'teki saray inşaatıyla paralel olarak yürütülmüştür.^[3] 15 metre yüksekliğinde yapay olarak yükseltilmiş bir platform üzerine inşa edilen ve 100 hektarlık (250 dönüm) bir alanı kaplayan^[1] Susa'daki kompleks bir konut sarayı, bir apadana (salon) ve anıtsal bir kapıdan oluşmaktadır. Kapalı bir geçit ("Propilon") bu yapılara bakmaktadır.^[1] Susa'daki apadana, Persepolis'tekiyle aynı tarzda olup^[3] üzerinde iki boğa bulunan tipik Pers sütunlarıyla inşa edilmiştir. Bu sütunların tasarımı büyük olasılıkla burada ortaya çıkmıştır.

Ahameniş dönemi Susa şehrini anlatan kaynaklar sınırlıdır. Şehirdeki Ahameniş yapıları daha çok Eski Farsça, Elamca ve Babilce olmak üzere üç dilli olan kraliyet yazıtları aracılığıyla bilinmektedir. Persepolis'te bulunan çok sayıda kil tabletin aksine, önemli siyasi ve ekonomik konumuna rağmen Susa'da sadece birkaç kil tablet bulunmuştur.^[1]

Tarihçi Gene R. Garthwaite'e göre Susa Sarayı, Persepolis için Darius'un referansını oluşturmuştur. Sarayı eski Ahameniş başkenti Pasargad ile karşılaştıran Garthwaite, Susa'nın Ahameniş eşzamanlı yönetimini daha fazla temsil ettiğini ve "sembolik olanın hayata geçirildiğini" savunmaktadır. Darius'un yönetimi sarayın inşası için "imparatorluğun genişliğini nedeniyle ustaları ve malzemelerı himaye edebilmiştir".^[4] Darius, sarayının kuruluş beratında sarayın mimarlığını nasıl himaye ettiğini şöyle açıklamıştır:^[5]

Susa'da yaptırdığım bu sarayın süsleri uzaklardan getirildi. Toprağın içinde kayaya ulaşıncaya dek aşağıya doğru toprak kazıldı. Kazı tamamlandıktan sonra, bir kısmı 40 cubit, bir kısmı da 20 cubit derinliğinde moloz yığıldı. Bu molozların üzerine saray inşa edildi.
Toprağın aşağıya doğru kazılması, molozun doldurulması ve güneşte kurutulmuş tuğlanın kalıplanması, Babil halkı (bu vazifeleri) yaptı.
Sedir kerestesi, bu - Lübnan isimli bir dağ - oradan getirildi. Asur halkı bunu Babil'e getirdi; Babil'den Karyalılar ve İyonyalılar Susa'ya getirdiler. Yakâ kerestesi Gandara'dan ve Karmanya'dan getirildi.
Altın Sardis'ten ve Baktriya'dan getirildi ve burada dövüldü. Burada dövülen değerli taş lapis lazuli ve karnelyan Soğdya'dan getirildi. Değerli taş turkuaz, Harezm'den getirildi ve burada dövüldü.
Gümüş ve abanoz Mısır'dan getirildi. Duvarın süslendiği bezemeler İyonya'dan getirildi. Burada dövülen fildişi, Etiyopya'dan, Sind'den ve Arachosia'dan getirildi.
Burada işlenen taş sütunlar, Elam'da Abiradu adlı bir köyden getirildi. Taş kesiciler İyonyalı ve Sardislilerdi.
Altını işleyen kuyumcular Medler ve Mısırlılardı. Ağacı işleyenler Sardisliler ve Mısırlılardı. Pişmiş tuğlayı hazırlayanlar Babillilerdi. Duvarı süsleyenler Medler ve Mısırlılardı.
Kral Darius şöyle der: Susa'da çok mükemmel bir (iş) buyruldu, çok mükemmel bir (iş) (tamama erdirildi). Dilerim Ahura Mazda korur beni, babam Hystaspes'i ve ülkemi.