Urtarrilaren 15
data
Urtarrilaren 15a gregoriotar egutegiaren urteko hamabosgarren eguna da. 350 egun falta dira urtea amaitzeko, 351 egun bisurteetan.
Daturen bat falta bada, urtearen lotura jarraitu han sartzeko.
Gertaerak
aldatuEuskal Herria
aldatu- 1979 – ETAk, Francisco Mota Calvo goardia zibila erail zuen Donostian.
- 1986 – Donostiako izandako tiroketa baten Alejandro Auzmendi Ilzarbe Satza, Luisma Zabaleta Mendia eta Bakartxo Arzelus ETA militarreko kideak hil ziren Guardia Zibilak egindako tiroen ondorioz.
- 2006 – BBVA bankuak bere 2005.eko emaitzak aurkeztu zituen, 3806 milioi euroko irabaziekin.
Mundua
aldatu- 1362 – Ipar Itsasotik zetorren sagailo zikloniko itzel batek eskualdeko barnealdea garbitu zuen Herbehereetatik Danimarkaraino.
- 1724 – Filipe V.a Espainiakoak abdikatu ostean, bere 16 urteko semea, Luis I.a Espainiakoa, errege izendatu zuen.
- 1974 – Malariko istiluak Indonesian. Ikasle protestaren ondorioz, hamaika ikasle hil ziren eta ehunka ondasun erre.
- 2006 – Michelle Bachelet, Txileko presidente aukeratu zuten.
- 2009 – Israelek Hamaseko barne ministro hiltzeaz gain, NBEn gune bat, erietxe bat eta prentsa egoitza bat bonbardatu zituen.
Arte eta kultura
aldatuEuskal Herria
aldatuMundua
aldatu- 1937 – The Plough and the Stars ("Goldea eta Izarrak") filma estreinatu zen, John Fordek zuzendu eta Barbara Stanwyck, Preston Foster eta Barry Fitzgerald aktoreek antzeztu zutelarik.
- 1953 – Knights of the Round Table ("Mahai Borobileko Zaldunak") filma estreinatu zen, Richard Thorpek zuzendu eta Robert Taylor, Ava Gardner eta Mel Ferrer aktoreek antzeztu zuten.
- 1974 – Happy Days ("Egun Alaiak") telesaila AEBko ABC telebista katean airetatzen hasi zen.
Ekonomia
aldatu- 2005 – Euskal Herriko Laborantza Ganbera sortu zuten Ainhize-Monjolose. Ipar Euskal Herriko nekazari eta abeltzainak biltzen dituen ganbera da eta laborarien garaipen politiko garrantzitsua izan zen.
Zientzia eta teknologia
aldatuEuskal Herria
aldatuMundua
aldatu- 2001 – Wikipediaren lehen bertsioa, ingelesezkoa, martxan jarri zen.
Kirolak
aldatuEuskal Herria
aldatuMundua
aldatuJaiotzak
aldatuEuskal Herria
aldatu- 1292 – Joana Borgoinakoa, Frantzia eta Nafarroako erregina ezkontidea (h. 1330).
- 1719 – Miguel Muzkitz, nafar politikaria (h. 1785).
- 1781 – Pablo de Jerica, arabar poeta eta kazetari frantsestua (h. 1841).
- 1872 – Concepción Lopez de Arroiabe Lejarreta, Gasteizko Institutuan ikasketak egin zituen aurreneko emakumea.
- 1878 – Pedro Gimon, bizkaitar arkitektoa (h. 1939).
- 1882 – Mauro Ortiz de Urbina, arabar margolaria (h. 1936).
- 1892 – Pablo Artxanko, Eusko Abertzale Ekintzako (EAE) kide historiko eta euskaltzalea (h. 1962).
- 1899 – Pablo Barrera, Bilboko alkatea (h. 1957).
- 1900 – Ignacia Idoate Iragui, nafar moja, Zamorako umezurtz-etxearen zuzendaria (h. 1975).
- 1906 – Aquilino Izagirre, Zepai, gipuzkoar bertsolaria (h. 1971).
- 1931 – Roger Idiart, apaiz eta euskal idazlea. (h. 2009).
- 1945 – Iñaki Azkune, gipuzkoar idazlea eta itzultzailea.
- 1946 – Emilio Lopez, Beltza, arabar medikua eta euskal idazlea.
- 1951 – Beatriz Arizaga Bolunburu, gipuzkoar historialaria
- 1954 – José Luis Mayoz, gipuzkoar txirrindulari ohia.
- 1956 – Jorge Giménez, gipuzkoar idazle, itzultzaile eta argitaratzailea (h. 2023).
- 1958 – Antxon Alonso Susperregi, gipuzkoar eskalatzailea (h. 1998).
- 1963 – Pedro Ugarte, gaztelaniazko bizkaitar idazlea.
- 1965 – María San Gil, euskal herritar politikari ohia, Euskadiko Alderdi Popularraren presidente ohia.
- 1967 – Maria Eugenia Arrizabalaga, EAJko gipuzkoar politikaria.
- 1968 –
- Pascal Bidegorri, lapurtar marinela eta bela-estropadalaria.
- Iñaki Urdangarin, eskubaloi jokalari ohia eta Palmako dukea.
- 1975 –
- Igor Calzada, euskal-britaniar soziologoa.
- Aitor Urresti, euskal herritar politikaria.
- 1976 – Leire Artola, gipuzkoar politikaria.
- 1978 – Miren Iriarte, nafar itzultzailea (h. 2022).
- 1979 – Iker Zabala, bizkaitar traineru-estropadetako arraunlari eta entrenatzailea.
- 1985 – Bárbara González, nafar gimnasta erritmiko ohia eta modeloa.
- 1987 – Javier Mandaluniz, bizkaitar futbolaria.
- 1988 – Bakarne Altonaga, bizkaitar historialaria, ikertzailea eta EHUko irakaslea.
- 1993 – Jon Madrazo, bizkaitar futbolaria.
- 1994 – Iñigo Alayeto, nafar futbolaria.
- 1995 – Ainara Sanz, arabar txirrindularia.
- 1997 – Maitane Etxeberria, gipuzkoar eskubaloi jokalaria.
- 2006 – Ainhize Belar, bizkaitar eskalatzailea, Espainiako Estatuan 8c zailtasuneko bide bat eskalatu duen emakumerik gazteena.
Mundua
aldatu- 1432 – Alfontso V.a Portugalgoa, Portugalgo erregea (h. 1481).
- 1481 – Ashikaga Yoshizumi, Ashikaga shogunerriko hamaikagarren shoguna (h. 1511).
- 1566 – Philipp Uffenbach, alemaniar margolaria (h. 1636).
- 1622 – Jean-Baptiste Molière, frantziar antzerkigilea (h. 1673).
- 1624 – Rombout Verhulst, flandriar eskultore eta artisaua (h. 1698).
- 1754 – Jacques Pierre Brissot, frantziar kazetari, abolizionista eta iraultzailea, Girondarren buruzagia (h. 1793).
- 1785 – William Prout, britainiar kimikari eta sendagilea (h. 1850).
- 1791 – Franz Grillparzer, austriar idazlea (h. 1872).
- 1793 – Ferdinand Georg Waldmüller, austriar margolaria (h. 1865).
- 1794 – Rafael Arístegui Vélez, euskal jatorriko espainiar militar eta politikaria (h. 1863).
- 1795 – Aleksandr Griboedov, errusiar diplomazialari, antzerkigile, olerkari eta konpositorea (h. 1829).
- 1809 – Pierre-Joseph Proudhon, frantziar politikaria eta mutualismoren sortzailea (h. 1865).
- 1812 – Peter Christen Asbjørnsen, norvegiar idazlea (h. 1885).
- 1813 – Marcel Barthe, frantziar politikaria (h. 1900).
- 1814 – Pierre-Jules Hetzel, frantziar argitaratzailea (h. 1886).
- 1842 – Paul Lafargue, Frantziako sozialismoaren aitzindaria (h. 1911).
- 1850 –
- Leonard Darwin, britainiar politikari, militar eta ekonomialaria, eugenesiaren defendatzailea (h. 1943).
- Mihai Eminescu, errumaniar idazlea (h. 1889).
- Sofia Kovalevskaya, errusiar matematikaria (h. 1891).
- 1858 –
- Giovanni Segantini, italiar margolaria (h. 1899).
- Karlina Leksono Supelli, indonesiar filosofo eta astronomoa, Indonesiako lehen emakumezko astronomoetako bat.
- 1860 – Oscar Björck, suediar margolaria eta Suediako Arteen Errege Akademiako irakaslea (h. 1929).
- 1862 – Elia W. Peattie, estatubatuar idazle, kazetari eta kritikaria (h. 1935).
- 1863 – Wilhelm Marx, Alemaniako kantzilerra (h. 1946).
- 1864 – Frances Benjamin Johnston, estatubatuar argazkilari eta argazki-kazetaria (h. 1952).
- 1866 – Nathan Söderblom, suediar artzapezpikua, 1930eko Bakearen Nobel Saria (h. 1931).
- 1869 – Stanisław Wyspiański, poloniar antzerkigile, margolari, olerkari eta diseinatzailea (h. 1907).
- 1876 – Abdulaziz ibn Saud, Saudi Arabiako erresumako lehen erregea (h. 1953).
- 1877 – Lewis Madison Terman, estatubatuar fisiologoa (h. 1956).
- 1882 –
- Daniel Vázquez Díaz, espainiar margolaria (h. 1969).
- Florian Znaniecki, poloniar-estatubatuar soziologo eta filosofoa (h. 1958).
- 1893 – Ivor Novello, galestar konposatzaile, abelari eta aktorea (h. 1951).
- 1895 – Artturi Ilmari Virtanen, finlandiar biokimikaria, 1945eko Kimikako Nobel Saria (h. 1973).
- 1902 –
- Nâzım Hikmet, turkiar idazlea (h. 1963).
- Saud Saudi Arabiakoa, Saudi Arabiako erregea (h. 1969).
- 1908 – Edward Teller, hungariar-estatubatuar fisikaria, hidrogeno bonbaren aita (h. 2003).
- 1912 – Michel Debré, Frantziako Bosgarren Errepublikako lehendabiziko lehen ministroa (h. 1996).
- 1913 – Lloyd Bridges, estatubatuar aktorea (h. 1998).
- 1914 –
- Etty Hillesum, herbehereetar idazle judua (h. 1943).
- Hugh Trevor-Roper, ingeles historialaria (h. 2003).
- Alberto Ullastres, espainiar politikaria, ekonomista eta legelaria (h. 2001).
- 1918 –
- Gamal Abdel Nasser, Egiptoko presidentea eta bere garaiko arabiar buruzagirik garrantzitsuena (h. 1970).
- João Baptista da Oliveira Figueiredo, Brasilgo presidentea (h. 1999).
- 1919 – Maurice Herzog, frantziar alpinista eta politikaria, Louis Lachenalekin batera zortzimilako bat (Annapurna) igo zuen aurreneko gizakia (h. 2012).
- 1921 – Raymond Souster, ingelesezko kanadar poeta (h. 2012).
- 1922 – Malú Gatica, txiletar aktorea, Txileko aktore ezagunenetako bat hainbat hamarkadatan (h. 1997).
- 1923 – Lee Teng-hui, Taiwango presidentea (h. 2020).
- 1925 – Ignacio López Tarso, mexikar aktorea (h. 2023).
- 1926 – Maria Schell, suitzar-austriar aktorea (h. 2005).
- 1927 –
- Montserrat del Amo, haur eta gazte literaturako espainiar idazlea (h. 2015).
- Kirti Nidhi Bista, Nepalgo lehen ministroa (h. 2017).
- 1928 – René Vautier, frantziar zinemagilea (h. 2015).
- 1929 –
- Ronnie Allen, ingeles futbolari eta entrenatzailea (h. 2001).
- Martin Luther King, estatubatuar politikari eta giza eskubideen ekintzailea, 1964ko Bakearen Nobel Saria (h. 1968).
- 1930 – Hédi Baccouche, Tunisiako lehen ministroa (h. 2020).
- 1933 – Agustín Gómez Arcos, espainiar antzerki-idazlea (h. 1998).
- 1940 –
- Martha Jungwirth, austriar margolaria.
- Luis Racionero, kataluniar idazlea (h. 2020).
- 1941 – Charo, espainiar abeslari, dantzari, komediante, aktore eta gitarra-jotzailea.
- 1945 – María Antonia Iglesias, espainiar kazetaria, idazlea eta telebista zein irratiko solaskidea (h. 2014).
- 1947 – Martin Chalfie, estatubatuar neurozientzialaria, 2008ko Kimikako Nobel Saria.
- 1948 – Ronnie Van Zant, estatubatuar abeslari eta musikaria, Lynyrd Skynyrd southern rock taldeko kide sortzailea (h. 1977).
- 1949 – Dan Ar Braz, bretainiar musikari eta gitarra elektrikojolea.
- 1952 – Tatsuhiko Seta, japoniar futbolaria.
- 1955 –
- Alberto Fernández Blanco, El Galleta, espainiar txirrindularia (h. 1984).
- José Montilla, Kataluniako Generalitateko presidente ohia.
- 1956 – João Carlos, brasildar futbolari ohia eta entrenatzailea.
- 1958 – Silvano Contini, italiar txirrindulari ohia.
- 1962 – Margherita Buy, italiar aktorea.
- 1965 –
- Jean-Yves Béziau, frantziar matematikari eta filosofoa.
- Maurizio Fondriest, italiar txirrindulari ohia.
- James Nesbitt, iparirlandar aktorea.
- 1968 - Fifi Mukuna, kongotar diseinatzaile eta karikaturista.
- 1969 –
- Kellita Smith, estatubatuar humorista, modelo eta aktorea.
- Paulina Urrutia, txiletar aktore, akademiko, zuzendari, buruzagi sindikal eta politikaria.
- 1971 – Regina King, estatubatuar aktorea eta telebista zuzendaria.
- 1975 –
- Mary Pierce, kanadar-frantziar-estatubatuar tenislari ohia.
- Sophie Wilmès, Belgikako lehen ministroa.
- 1976 –
- Carles Durán, kataluniar saskibaloi entrenatzailea.
- Mamen Mendizábal, espainiar kazetaria eta telebistako aurkezlea.
- 1977 – Giorgia Meloni, italiar kazetaria eta politikaria.
- 1978 –
- Jamie Clayton, estatubatuar aktore eta modeloa.
- Niña Pastori, espainiar flamenko-kantautorea.
- 1979 – Muntadhar al-Zaidi, irakiar kazetaria.
- 1981 – Pitbull, kubatar jatorriko estatubatuar produktore eta abeslaria.
- 1983 – Hugo Viana, portugaldar futbolari ohia.
- 1991 – Daria Klixina, errusiar luzera-jauzilaria eta modeloa.
- 1993 - Paulina Vega, kolonbiar enpresaburua, aurkezlea eta modeloa, 2014ko Miss Unibertso.
- 1996 – Dove Cameron, estatubatuar aktorea, abeslaria eta modeloa.
- 1997 – Valentina Zenere, argentinar aktorea, abeslaria eta modeloa.
- 1998 –
- Chloe Kelly, ingeles futbolaria.
- Rubén Salaverri, errioxar pilotaria.
Heriotzak
aldatuEuskal Herria
aldatu- 1352 – Nuño Lara eta Diaz Harokoa, Lara eta Bizkaiko jauna (j. 1348).
- 1884 – Serafin Olabe, nafar militar, politiko eta idazlea (j. 1831).
- 1901 – Sabino Goikoetxea, Argos, bizkaitar arkitektoa eta idazlea (j. 1826).
- 1915 – Louis Mardochée Lévy, lehen mundu gerran armada uzteaz akusatuta fusilatutako euskalduna, Maizyn (j. 1884).
- 1918 – Adolfo Areizaga, bizkaitar eskultorea, Málagan (j. 1848).
- 1949 – Kepa Ormaetxea, bizkaitar elizgizona eta euskal idazlea, Txilen (j. 1891).
- 1979 – Jean-Baptiste Urrutia, baxenafar apezpiku-misiolaria, Montbetonen (j. 1901).
- 1985 – Clemente Ezkurdia, Gorriti, nafar bertsolaria (j. 1904).
- 1991 – Horacio Egia, bizkaitar eskultorea, Palma Mallorcakoa (j. 1914).
- 1998 – Jose Luis Goti, bizkaitar sendagilea (j. 1923).
- 2003 – Jeannette Campbell, lapurtar-argentinar igerilaria, Buenos Aires (j. 1916).
- 2010 – Imanol Zeziaga, euskal herritar futbolaria (j. 1929).
- 2017 – Martin Etxeberria Zuloaga, euskal idazle eta pentsalaria (j. 1945).
- 2022 –
- Danel Goikolea, gipuzkoar bertsolari eta bertsozalea (j. 1969).
- Felix Ormazabal, euskal abokatu eta politikaria (j. 1940).
- 2023 – Peli Romarategui, arabar misiolari eta artista (j. 1922).
Mundua
aldatu- 849 – Teofilakto, Bizantziar Inperioko enperadorekidea (j. c. 793).
- 1208 – Petri Castelnaukoa, zistertar fraidea eta inkisidorea (j. c. 1170).
- 1519 – Vasco Núñez de Balboa, espainiar esploratzaile eta konkistatzailea. (j. 1475).
- 1593 – Jacques Maury, frantziar apaiz katolikoa, Baionako apezpikua izandakoa.
- 1595 – Murad III.a, Otomandar Inperioko sultana (j. 1546).
- 1597 – Juan de Herrera, espainiar arkitekto, geometra eta matematikaria (j. 1530).
- 1684 – Caspar Netscher, herbeheretar margolaria (j. 1639).
- 1741 – Ramon Despuig, Maltako Ordenako 67. Printze eta Maisu Handia (j. 1670).
- 1775 – Giovanni Battista Sammartini, italiar musikagilea.
- 1781 – Mariana Viktoria Borboikoa, Portugalgo erregina ezkontidea (j. 1718).
- 1795 – Vicente Tofiño de San Miguel, espainiar itsasgizon eta kosmografoa (j. 1732).
- 1819 – Gustav Philipp Zwinger, alemaniar margolaria (j. 1779).
- 1835 – Teresa Cabarrús, Madame Tallien, Frantziako Iraultzako heroia (j. 1773).
- 1866 – Massimo d'Azeglio, italiar politikari, eleberrigile eta margolaria (j. 1898).
- 1876 – Eliza McCardle Johnson, AEBtako lehen dama (j. 1810).
- 1893 – Fanny Kemble, britainiar aktore, idazle eta abolizionista (j. 1809).
- 1895 – Charlotte Guest, ingeles aristokrata, itzultzaile eta enpresaburua, Galesezko literaturaren eta hizkuntzaren ikertzaile nabarmenetakoa (j. 1812).
- 1896 – Mathew Brady, estatubatuar argazkilaria (j. c. 1822-1824).
- 1908 – Mary Hayden Pike, estatubatuar idazlea (j. 1824).
- 1911 – Carolina Coronado, espainiar idazlea (j. 1820).
- 1919 –
- Karl Liebknecht, alemaniar sozialista, Alemaniako Alderdi Komunistaren sortzaileetako bat (j. 1871).
- Rosa Luxemburg, alemaniar iraultzaile eta teorialaria (j. 1870).
- 1932 – Georg Kerschensteiner, alemaniar pedagogoa (j. 1854).
- 1934 – Hermann Bahr, austriar eleberrigile, antzerkigile, antzerki zuzendari eta kritikaria (j. 1863).
- 1944 – Zinaida Portnova, sobietar partisanoa, ehun nazi baino gehiago pozoitu zituelako ezaguna (j. 1926).
- 1947 – Elizabeth Short, Dalia Beltza, hilketa ikaragarri eta zabaldu baten biktima izan zen estatubatuar emakumea (j. 1924).
- 1950 – Alma Karlin, esloveniar idazlea, poeta, bidaiaria, etnologoa eta poliglota (j. 1889).
- 1955 – Yves Tanguy, frantziar-estatubatuar margolaria (j. 1900).
- 1959 – Lillian Elliott, kanadar aktorea (j. 1874).
- 1972 – Daisy Ashford, ingeles idazlea (j. 1881).
- 1975 – Shojiro Sugimura, japoniar futbolaria (j. 1905).
- 1988 – Seán MacBride, irlandar politikaria, Amnesty Internationaleko lehendakaria eta 1974ko Bakearen Nobel Saria (j. 1904).
- 1994 –
- Georges Cziffra, hungariar piano jotzailea (j. 1921).
- Harry Nilsson, estatubatuar abeslari eta egile abeslaria (j. 1941).
- 1996 – Moshoeshoe II.a, Lesothoko erregea (j. 1938).
- 1997 – Francesc de Cabo, kataluniar politikari eta iraultzailea (j. 1910).
- 1998 – Junior Wells, estatubatuar musikaria, blues musikaren historiako musikari onenetako bat (j. 1934).
- 2000 – Željko Ražnatović, serbiar buruzagi paramilitarra, eraila (j. 1952).
- 2003 – Linda Braidwood, estatubatuar arkeologoa, historiaurrean aditua (j. 1909).
- 2005 – Victoria de los Ángeles, kataluniar opera-kantaria, sopranoa (j. 1923).
- 2006 – Jaber Al-Ahmad Al-Jaber Al-Sabah, Kuwaiteko emirra (j. 1996).
- 2009 – Maurice Chappaz, suitzar idazle eta itzultzailea (j. 1916).
- 2010 – Marshall Warren Nirenberg, estatubatuar biokimikaria, 1968ko Medikuntzako Nobel Saria (j. 1927).
- 2011 – Susannah York, ingeles aktorea (j. 1939).
- 2012 – Manuel Fraga, galiziar politikari frankista, Espainiako eskuinaren XX. mendeko politikari garrantzitsuenetarikoa (j. 1922).
- 2013 – Nagisa Oshima, japoniar zinema-zuzendaria (j. 1932).
- 2017 – Isidro Baldenegro, mexikar lider ekologista historikoa (j. 1966).
- 2018 –
- Dolores O'Riordan, irlandar indie eta rock alternatibo abeslari eta konposatzailea, The Cranberries taldeko bokalista (j. 1971).
- Óscar Pérez, venezuelar poliziakide, aktore eta disidente politikoa, Nicolás Maduro presidentearen aurkako polizia-disidentziaren burua (j. 1981).
- 2023 –
- Jane Cederqvist, suediar igerilaria (j. 1945).
- Mursal Nabizada, afganistandar emakume politikari eta parlamentaria (j. 1993).
- 2024 – Anita Sirgo, asturiar ekintzaile komunista (j. 1930).
Jaiak eta urteurrenak
aldatu- Sehaska egutegiko izendegia: Maore eta Mauro.
Kanpo estekak
aldatu