Łéngua cineze
汉语, 汉语, 汉语, 漢語, 漢語 e 中文  | |
|---|---|
 | |
| Nome locaƚe | 汉语 |
| Tipo | macrołéngua, łéngua viva e grupo lenguìstego |
| Parlà in |  Cina Taiwan Burkina Faso Canboza Fiłipine Indonèzia Małèzia Singapor TaiłàndiaMenoransa in:  Arzentina Spagna Costa Rica Panama Venesueła Cołónbia Stati Unii de l'Amèrica Cuba Cànada Perù Zamàega Ècuador Braziłe Ciłe Mèsego Repùblega Dominicana Rùsia[1] |
| Autòctono de | Estremo oriente aziàtego |
| Totałe | 1 299 877 520 |
| Clasifega | 1 |
| Caratarìsteghe | |
| Scritura | alfabeto cinezo, cinezo tradisionałe e cineze senplefegà |
| Clasifegasion lenguìstega | |
| łéngua umana łéngue sino-austroneziane łéngue sino-tibetane | |
| Còdazi | |
| ISO 639-1 | zh |
| ISO 639-2 | (B)chi, (T)zho |
| ISO 639-3 | zho |
| Glottolog | sini1245 |
| Ethnologue | zho |
| ASCL | 71 |
| Linguist List | chin |
| IETF | zh |
| Toco in lengua | |
人人生而自由，在尊严和权利上一律平等。他们赋有理性和良心，并应以兄弟关系的精神相对待。
(mandarin) | |
Traslitarasion: Rénrén shēng ér zìyóu, zài zūnyán hé cuánlì shàng yīlǜ píngděng. Tāmen fùyǒu lǐxìng hé liángxīn, bìng yīng yǐ xiōngdì guānxì de jīngshén xiāng duìdài.
| |
| Destribusion zeogràfega | |
 Espansion lenguìstega rezaltada dal cołore | |
La łéngua cineze (漢語
T, 汉语
S, hànyǔP), anca dito łéngua cina, inte ła so acesion pì zenèrega (e no par refarirse al cineze moderno stàndar o un ze particułare diałeto cofà el shanghaineze o na fameja de diałeti cofà el cantoneze, l'Hakka e i Minan), el ze na granda e variegada fameja linguistega fazesta da sentenari de varietà linguisteghe locałi difarenti e de frecuente no mutuamente intełizìbiłi (cofà par ezénpio el diałeto de Pechin e el diałeto cantoneze).
Ste varianti łe fa parte de ła fameja de łe łéngue sino-tibetane, evolveste partindo da ła fin del III secoło a.C. inte l'àrea zeogràfega corispondente sirca a ła Cina continentałe inte el ndar de l'afermasion, espansion e sevente decadensa de łe Dinastie Qin e Han (racuanti lenguisti, intrà i cuałi Bernhard Karlgren, i ga ipotizà che ła diversìfegasion dei vari diałeti sìpia avegnesta dopo l'VIII secoło d.C.)[2].
Łe ze de consevensa conoseste anca cofà "łéngue sinìteghe", naseste da na proabiłe divizion del Proto-Sino Tibetan/Trans-Himałayan respetivamente in cepo sinìtego (łéngue de łe culture neołìteghe e Cineze antigo/OC, atestà inte el periodo intrà ła Dinastia Shang e Han e del cuało ghe ze racuante recostrusion, e.g. Baxter-Sagart, 2014, e evołesto in Primo Cineze Mèdio/EMC, dal cuało łe deriva granda parte dei diałeti a parte che par łe łéngue Bai e el Min, che łe deriva dal Vècio Cineze) e in Tibeto-Birman (Proto-Tibeto-Birman, del cuało ghe ze na recostrusion proponesta da James Matisoff. Da sto cuà i deriva el birman antigo e l'Old Tibetan, dal cuało divien łe łéngue tibèteghe). Le łéngue sinìteghe łe ze par de pì sudividìbiłi in vari grupi de diałeti (e.g. el Min al cuało ghe fa parte l'hokkien, i diałeti Wu a cuało ghe fa parte el shanghaineze, el Yue al cuało ghe fa parte el cantoneze stàndar/varietà prestijoza de Hong Kong...). Zà inte el ndar de l'Old Chinese se rezistra na sudivizion in varietà locałi. El stàndar ISO 639-3 el identìfega el cineze cofà un macrołenguajo[3].
Cadauna varietà locałe del cineze el ga in tuti i cazi de łe carateristeghe in comun co łe altre: ła ze caraterizada dal fato de èsare na łéngua tonałe, ìzołante (ła ga perdesto ła morfołozia dopo l'Old Chinese), inte el cuało ze in vigor l'órdene dei costituenti SVO, ła cuała evołusion ła ze stada influensada e determenada in magnera stra-inportante da l'èsarghe de un sistema de scritura stàndar bazà sui caràtari cinezi.
El cineze el ga ła granda particułarità de no vere un alfabeto, ma de èsare scrivesto co un corpus de dezene de milaja de caràtari dizesti "sinogrami" o "caràtari cinezi" (i pì difondesti in tuti i cazi i ze dai 3000 ai 3500 caràtari) nasesti in prinsìpio par èsare incidesti so i osi oracołari mesi a crepar inte el fogo par far divinasion (1250 a.C., Dinastia Shang). I ze bazai su un sistema de unità mìneme, i radegałi, del cuało ghe ze do version/liste/sistemi fondamentałi: i 214 radegałi Kangxi (康熙部首; 1615, 1716), che i ze el stàndar anca inte łe łéngue sino-xèneghe, e i so avi, i 540 radegałi Showen (说文解字部首, 100 d.C.). Co ste unità mìneme, ła scritura, ła reserca inte i disionari de carta e dizitałi e memorizasion ła ze tanto pì zestionàbiłe, cofà anca ła reserca fiłolòzega e pałeogràfega partindo dai osi oracołari e dai bronzi del perìodo Shang e Zhou. La pronunsa ła vien uncó scrivesta co un sistema de romanizasion, el pinyin, che parò no el ze un alfabeto. I carateri cinezi i ze stai anca esportai in Corea, Japon e Vietnam (hanja, kanji e chu' Nom doparai raramente in łéngua coreana, oncorauncó doparai in łéngua japoneze e in dezòpara in łéngua vietnamita). Ste tre łéngue, łe łéngue sino-xèneghe (łéngue de ła sinosfera), łe vede tante carateristeghe de ła pronunsa in Primo Cineze Mèdio, cofà i stop sensa dełìbaro udìbiłe de sono *-p, *-t e *-k e ła coeta nazałe *-m.
El cineze, stando a Ethnołogue 2020, el ze parlàda 1,3 miłiardi de persone e ła varietà mandarina/setentrionałe ła ga 1,12 miłiardi de parlanti (granda parte parlada cofà łéngua nadiva); st'ùltema ła ze ła prima fameja linguìstega co major nùmaro de parlanti nadivi inte el mondo. Cofà parlanti totałi, ła ze al secondo posto, pena soto de l'ingleze.
Notasion
[canbia | canbia el còdaxe]- ↑ http://etnic.ru/etnic/narod/tazy.html
- ↑ Jerry Norman, The Chinese dialects:phonology in Graham, op. cit., p. 80
- ↑ documentazione relativa alla classificazione del cinese nello standard ISO 639-3
Altri projeti
[canbia | canbia el còdaxe]
Wikimedia Commons el detien imàjini o altri file so cinezo
el detien schemi gràfeghi so
Linganbi foresti
[canbia | canbia el còdaxe]- (EN) Søren Christian Egerod, Chinese languagesEnçiclopedia Britannica, Encyclopædia Britannica, Inc.
- (EN) Opere riguardanti Łéngua cinezeOpen Library, Internet Archive.
- (EN) Łéngua cinezeEthnologue: Languages of the World, Ethnologue.
| Controło de autorità | LCCN (EN) sh85024301 · GND (DE) 4113214-2 · NDL (EN, JA) 00573873 |
|---|