Inglizcha debyut
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Yurishlar | 1.c4 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ECO | A10–A39 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Ilk bor qoʻllanishi |
Staunton va Saint-Amant, 1843 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Nomlanishi | Howard Staunton | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Inglizcha debyut – bu quyidagi yurish bilan boshlanadigan shaxmat debyuti:
- 1. c4.
Ushbu qanot debyuti oq donalarning eng muvaffaqiyatli toʻrt debyutlaridan biri hisoblanadi[1][2]. Oqlar markaz uchun kurashni gipermodernizm uslubida qanotdan d5 kvadratiga daʼvo qilish orqali boshlaydi[3]. Ingliz tilida qayd etilgan koʻplab manbalarda inglizcha debyut 1.Nf3 bilan bir xil tarzda transpozitsiya qilinadi. Inglizcha debyut Nimsovich himoyasi va Grunfeld himoyasidan qochish hamda foydali yurishlarga moslashish maqsadida yaratilgan[4].
Tarixi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Inglizcha debyut oʻz nomini XIX asrning yetakchi ingliz shaxmatchisi Hovard Stauntondan olgan. Ushbu debyut 1843-yilda Sen-Amant bilan oʻyinda va Londonda 1851-yilda xalqaro turnirda qoʻllangan[5]. Bu debyut Stauntonning zamondoshlarini ilhomlantirmadi va faqat XX asrga kelib ommalashdi. Bugungi kunda klassik va gipermodern shaxmat pozitsiyalariga erishish uchun ishlatilishi mumkin boʻlgan mustahkam debyut sifatida tan olingan. Mixail Botvinnik, Tigran Petrosyan, Anatoliy Karpov, Garri Kasparov, Magnus Karlsen va Ding Liren jahon chempionatidagi oʻyinlarida undan foydalanishgan. Bobbi Fisher oʻz faoliyatining oxirida oʻzining odatiy 1.e4 versiyasidan unga oʻtib, 1970-yilda Palma de Mallorca Interzonalda Lev Polugaevskiy va Oskar Pannoga qarshi oʻyinda hamda jahon chempionatida Boris Spasskiyga qarshi oʻyinda foydalangan.
Taksonomiya
[tahrir | manbasini tahrirlash]Inglizcha debyutda ochilish yurishlariga qarshi harakat uchta teoriyaga asoslanadi.
Simmetrik himoya: 1…c5
[tahrir | manbasini tahrirlash]Simmetrik himoya (EKOda A30–39 tasnifi) 1…c5 ni yurishiga asoslangan va c-piyodalarning ikkalasi ham simmetriyani saqlagan holda ikki kvadratcha rivojlanganligi sababli shunday nomlanadi[6]. Asosiy qism qoralar …c5 ni kechiktirish orqali koʻplab harakatlarni oldini oladi. Masalan, 1.c4 Nf6 2.Nc3 (yoki 2.Nf3) c5.
| a | b | c | d | e | f | g | h | ||
| 8 |              | 8 | |||||||
| 7 | 7 | ||||||||
| 6 | 6 | ||||||||
| 5 | 5 | ||||||||
| 4 | 4 | ||||||||
| 3 | 3 | ||||||||
| 2 | 2 | ||||||||
| 1 | 1 | ||||||||
| a | b | c | d | e | f | g | h | ||
Har bir oʻyinchi d-piyoda bilan markazda erta harakat qilishi mumkin. Sitsiliyancha debyutga oʻxshab oqlar uchun d2–d4 2.Nf3 bilan simmetrik himoyada uchinchi harakatda paydo boʻlishi mumkin. Bunda qoralar 2 … Nc6, 2 … e6, 2 … dan birini tanlaydi.
3.d4 dan keyin oʻyin odatda 3…cxd4 4.Nxd4 bilan davom etadi. Oʻyinlar turli xil pozitsion va taktik gʻoyalarni berishi mumkin va agar oqlar keyingi harakatda e4 oʻynasa, tezlashtirilgan Drakon, Taymanov, Kan yoki Kalashnikov oʻzgarishlari vujudga kelishi mumkin. Agar qoralar oqlar e4 oʻynamasidan oldin d5 oʻynasa, u holda oʻyin Farzin gambiti variantiga oʻtib ketishi mumkin.
Qoralar 2…Nf6 oʻynaganda, bu chiziqlar koʻpincha Anti-Benoni deb ataladi, chunki bu pozitsiyalarga koʻpincha 1.d4 Nf6 2.c4 c5 3.Nf3 transpozitsiyasidan keyin erishiladi. Bu vaziyatda oqlar Benoni himoyasidan keyin paydo boʻlishi mumkin boʻladigan holatdan qochadi. 3.d5. 3…cxd4 4.Nxd4 dan keyin qoralar 4…e5 bilan davom etishi mumkin. Oqlar otlarini farzin tomoniga olib oʻtishga harakat qiladi.
Teskari sitsiliyancha: 1…e5
[tahrir | manbasini tahrirlash]Teskari sitsiliyancha (EKOda A20–29 tasnifi) 1…e5 javobi bilan kiritilgan himoyaning yana bir keng toifasidir. Bunda qoralar …e5 oʻynashni kechiktirishi mumkin, masalan 1.c4 Nf6 2.Nc3 Nc6 3.Nf3 e5, garchi …e5 kechiktirilgan boʻlsa ham, u oʻynalganidan keyin himoya teskari sitsiliyancha deb tasniflanadi.
| a | b | c | d | e | f | g | h | ||
| 8 | | 8 | |||||||
| 7 | 7 | ||||||||
| 6 | 6 | ||||||||
| 5 | 5 | ||||||||
| 4 | 4 | ||||||||
| 3 | 3 | ||||||||
| 2 | 2 | ||||||||
| 1 | 1 | ||||||||
| a | b | c | d | e | f | g | h | ||
1…e5 dan soʻng, oqlar qoʻshimcha tempga ega boʻladi. Bu koʻpincha teskari sitsiliyancha deb ataladi. Bruce Leverett MCO-14 ning ingliz tili boʻlimini yozar ekan, shunday dedi: „Inglizcha debyutda teskari sitsiliyancha boʻlish tabiiy, ammo natijalar koʻpincha hayratlanarli boʻladi.“
Adabiyotlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Kallai, Gabor; Ribli, Zoltán. Winning With the English. Henry Holt, 1993. ISBN 978-0-8050-2642-9.
- Kosten, Tony. The Dynamic English. Gambit Publications, 1999. ISBN 978-1-901983-14-2.
- Hansen, Carsten. The Symmetrical English. Gambit, 2001. ISBN 978-1-901983-40-1.
- Pritchett, Craig. Play the English. Everyman Chess, 2008. ISBN 978-1-85744-545-9.
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ Meyer-Kahlen, Stefan „Shredder opening database statistics“. Qaraldi: 2008-yil 19-yanvar.
- ↑ „Chess Opening Explorer“. Chessgames.com. Qaraldi: 2008-yil 19-yanvar.
- ↑ „Chess Openings Database statistics“. 2010-yil 26-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 17-avgust.
- ↑ Chess Life, 1–7, United States Chess Federation, 2004 — 303-bet.
- ↑ de Firmian, Nick. Modern Chess Openings: MCO-15. New York: David McKay Co., 2008 — 675-bet. ISBN 978-0-8129-3682-7.
- ↑ Hooper, David; Whyld, Kenneth. The Oxford Companion to Chess, 2nd, Oxford University Press [First pub. 1992], 1996 — 404-bet. ISBN 0-19-280049-3.