Ijobiy psixologiya

Ijobiy psixologiya (inglizcha: well-being) — bu shaxsiy va ijtimoiy farovonlikni yaxshilashga qaratilgan zamonaviy psixologiya boʻlimi. Psixologik muammolar va kasalliklarni oʻrganishga qaratilgan va ularning yoʻqligini salomatlik, yaxshilanishni talab qilmaydigan meʼyor deb hisoblaydigan anʼanaviy psixologiyadan farqli oʻlaroq, ijobiy psixologiya insonning farovonligini oʻzgaruvchanlik, rivojlanish darajasini oshirish mumkin boʻlgan daraja deb hisoblaydi. Ijobiy psixologiya baxt, qoniqish, oʻziga ishonch, ijobiy munosabat, nekbinlik, energiya, faoliyatdagi oqim holatining paydo boʻlishi shartlarini oʻrganishga katta eʼtibor beradi, hayotiy qadriyatlarni va hayot maʼnosini oʻrganadi. Ijobiy psixologiyaning amaliy qoʻllanilishining asosiy yoʻnalishlariga ijobiy salomatlik psixologiyasi, ijobiy tashkiliy psixologiya, ijobiy taʼlim, ijobiy murabbiylik kiradi.

Tarixi

Ijobiy psixologiyaning akademik soha sifatida asoschisi Martin Seligman boʻlib, u 1998-yilda Amerika Psixologiya Assotsiatsiyasi prezidenti etib saylanganida oʻz nutqini psixologiyaning ushbu yangi yoʻnalishiga bagʻishlagan. Seligman o‘z taqdimotida so‘nggi ellik yil davomida psixologiya inson hayotining ijodkorlik, umid yoki o‘z maqsadiga erishishda qatʼiyatlilik kabi ijobiy tomonlariga eʼtibor bermay, har xil patologiyalarni o‘rganib, davolash bilan shug‘ullanganini taʼkidladi. Seligman oʻz hamkasblarini „muvozanatni tiklashga“ chaqirdi va kelajakdagi tadqiqotlar uchun uchta asosiy yoʻnalishni taklif qildi:

• ijobiy his-tuygʻular va sub’ektiv baxt hissi (masalan, zavqlanish, hayotdan qoniqish, yaqinlik hissi, oʻzingiz va kelajagingiz haqida konstruktiv fikrlar, nekbinlik, oʻziga ishonch, energiya toʻliqligi, „hayot kuchi“);
• insonning ijobiy xarakterli xususiyatlari (donolik, sevgi, maʼnaviyat, halollik, jasorat, mehribonlik, ijodkorlik, haqiqatni his qilish, maʼno izlash, kechirimlilik, hazil, saxiylik, altruizm, hamdardlik va boshqalar). d.);
• inson baxti va rivojlanishiga yordam beruvchi ijtimoiy tuzilmalar (demokratiya, sogʻlom oila, erkin ommaviy axborot vositalari, sogʻlom ish joyidagi muhit, sogʻlom mahalliy ijtimoiy jamoalar).

Seligmanning nutqi uning hamkasblarida katta qiziqish uygʻotdi, jumladan Kristof Peterson, Ed Diener (Ed Diener) va Mihali Csikszentmihalyi kabi mashhur psixologlar, buning natijasida ijobiy psixologiya gʻoyalari tezda psixologiya fanida yangi yoʻnalishga aylandi.

Ijobiy his-tuygʻularning maʼnosi

So‘nggi yillarda olib borilgan ilmiy izlanishlarga ko‘ra, ijobiy his-tuyg‘ular insonning dunyoni idrok etishini yanada ochiq qiladi va muammolarni izlash va yangi yechimlarni topish imkonini beradi. Bundan tashqari, ijobiy his-tuygʻular odamni yanada doʻstona qiladi va doʻstlar sonining koʻpayishi bilan odam evolyutsion omon qolish uchun yaxshi imkoniyatga ega boʻladi.

Asosiy markazlar

Hozirgi vaqtda ijobiy psixologiya asosida tadqiqot va amaliy jihatlar bilan shugʻullanadigan koʻplab markazlar mavjud. Bularga, masalan, quyidagilar kiradi:

Ijobiy psixologiyaning eng qadimgi markazi (inglizcha: Positive Psychology Center, PPC) Filadelfiyadagi (AQSh) Pensilvaniya universitetida joylashgan. Markaz ishining birinchi bosqichi shaxsning kuchli va ijobiy fazilatlari tasnifini yaratish edi. 2004-yilda Seligman va Peterson 6 guruhga boʻlingan 24 ta ijobiy fazilatlar roʻyxatini eʼlon qildilar  :

• Donolik va bilimning fazilatlari: ijodkorlik, qiziquvchanlik, ochiqlik, oʻrganishga muhabbat, istiqbol .
• Jasoratning fazilatlari: jasorat, mehnatsevarlik, halollik, hayotiylik .
• Insoniyatning fazilatlari: sevgi, mehribonlik, ijtimoiy aql .
• Adolatning fazilatlari: fuqarolik, adolat, etakchilik .
• Moʻtadillik fazilatlari: rahm-shafqat, boʻysunish, oldindan koʻra bilish, oʻzini tuta bilish .
• Transsendensiyaning fazilatlari: goʻzallikni qadrlash, minnatdorchilik, umid, hazil tuygʻusi, maʼnaviyat.

Seligman va Petersonning roʻyxati turli madaniyatlar va dinlarda qaysi xarakter xususiyatlari eng yuqori baholanishi asosida tuzilgan.

Ushbu roʻyxat asosida 240 ta savoldan iborat VIA-Survey soʻrovnomasi (Values in Action Inventory of Strengths) yaratildi (bu anketa bepul va Internetda mavjud [1] , hozirgacha u 17 tilga tarjima qilingan).

VIA-Survey soʻrovnomasiga berilgan javoblar asosida qaysi xarakter xususiyatlari depressiyani yengish va baxtga erishish uchun koʻproq yordam berishi aniqlandi. Bu xarakter xususiyatlari:

• umid;
• minnatdorchilik;
• qiziquvchanlik;
• sevgi.

Tanqid

Kirk Shnayderning soʻzlariga koʻra, ijobiy psixologiya oʻtmishdagi salbiy voqealarni, masalan, natsistlar partiyasining harakatlari yoki Stalinist repressiyalarni tushuntira olmaydi. Bundan tashqari, Shnayder ijobiy illyuziya haqiqatni buzadigan tadqiqotga ishora qildi. Ijobiy kayfiyat psixologik oʻsishga qodir emas va irqiy notoʻgʻri qarashlarga moyil boʻlishi mumkin. Baʼzida yengil va oʻrtacha darajadagi depressiyada namoyon boʻladigan salbiy, aksincha, haqiqatning kamroq buzilishi bilan bogʻliq. Shuning uchun, salbiy inson farovonligi dinamikasida muhim rol oʻynashi mumkin. Seligman oʻz ishida ijobiy illyuziya nuqtai nazarini tan oldi.

Barbara Xeld ijobiy psixologiya psixologiya sohasiga hissa qoʻshgan boʻlsa-da, uning kamchiliklari borligini taʼkidladi. U ijobiy psixologiyaning salbiy taʼsiri, ijobiy psixologiya harakatidagi salbiy va psixologlarning ijobiy psixologiya haqidagi turli fikrlari tufayli psixologiya sohasidagi mavjud boʻlinish kabi mavzularni koʻrib chiqishni taklif qildi. Shuningdek, u baʼzi psixologlarning ijobiy psixologiyani qoʻllashda soddalashtirilgan yondashuvi masalasini koʻtardi.

Yana qarang

• Gumanistik psixologiya
• Hayot mazmuni
• Farzand asrab olish
• murabbiylik