İçeriğe atla

William Whewell

Vikipedi, özgür ansiklopedi
The Reverend
Doctor
William Whewell
FRS FGS FRSE
Master of Trinity College
Görev süresi
1841-1866
Yerine geldiği Christopher Wordsworth
Yerine gelen William Hepworth Thompson
Kişisel bilgiler
Doğum 24 Mayıs 1794(1794-05-24)
Lancaster, Lancashire, İngiltere
Ölüm 06 Mart 1866 (71 yaşında)
Cambridge, Cambridgeshire, İngiltere
William Whewell, y. 1860'lar
Mezun olduğu okul(lar)Trinity College, Cambridge
Tanınma nedenibilim insanı ve fizikçi kelimelerini türetme
Bilgi birlikteliği
ÖdüllerSmith Ödülü (1816)
Royal Medal (1837)
Kariyeri
DalıPolimat, filozof, teolog
Çalıştığı kurumTrinity College, Cambridge
EtkilendikleriJohn Gough
John Hudson
EtkiledikleriAugustus De Morgan
Isaac Todhunter

William Whewell FRS FGS FRSE (/ˈhjuːəl/ HEW-əl;; 24 Mayıs 1794-6 Mart 1866) İngiliz polimat, bilim insanı, Anglikan rahip, filozof, teolog ve bilim tarihçisiydi. Trinity College, Cambridge'in usta hocalarındandı. Orada öğrenciyken, hem şiir hem de matematik alanında fark yarattı.

Whewell hakkında en çok bahsedilen şey, çabalarının ve çalışma yelpazesinin genişliğidir. Artan uzmanlaşma çağında, Whewell, doğa filozoflarının her şeyle biraz uğraştığı daha eski çağlara bir geri dönüş yapmış gibi görünüyor. Mekanik, fizik, jeoloji, astronomi ve ekonomi disiplinlerinde çalışmalar yayınladı ve aynı zamanda şiir bestelemek için de zaman buldu, Bridgewater Treatise adlı bir eser yazdı, Goethe'nin eserlerini tercüme etti ve vaazlar ile teolojik risaleler yazdı. Whewell, matematik'te, şimdi Whewell denklemi olarak adlandırılan, keyfi olarak seçilen bir koordinat sistemine referans olmaksızın bir eğrinin şeklini tanımlayan bir denklemi literatüre kazandırdı. Ayrıca, şu anda ilk okyanus bilimi projelerinden biri olarak kabul edilen bir araştırmada okyanus gelgitleri üzerinde çalışmak için uluslararası alanda binlerce gönüllüyü organize etti. 1837'de bu çalışması için Kraliyet Madalyası aldı.[1]

Whewell'in bilime en büyük katkılarından biri kelime üstadlığıydı. Kendi alanında pek çok kişiyle yazıştı ve keşifleri için yeni terimler bulmalarına yardımcı oldu. Whewell, diğer terimlerin yanı sıra bilim insanı ("scientist"),[2] fizikçi ("physicist"), dilbilim ("linguistics"), bilgi birlikteliği ("consilience"), katastrofizm ("catastrophism"), üniformitaryanizm ("uniformitarianism") ve astigmatizma ("astigmatism") terimlerini türetti;[3] ayrıca Michael Faraday'a elektrot, iyon, dielektrik, anot ve katot terimlerini önerdi.[4][5]

Whewell 1866'da Cambridge'de atından düşerek öldü.

İlk yılları, eğitimi ve evlilikleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Whewell, John Whewell ve eşi Elizabeth Bennison'ın oğlu olarak Lancaster'da doğdu.[6]

Babası bir marangoz ustasıydı ve baba mesleğine devam etmesini diledi, ancak William'ın matematikteki başarısı Lancaster Royal Grammar School ve Heversham gramer okulunda ona 1812'de Trinity College, Cambridge'de sergi (bir tür burs) kazandırdı. Kendisinden sonra doğan üç erkek ve üç kız kardeşe sahip olarak yedi çocuğun en büyüğüydü. İki erkek kardeş bebekken öldü; üçüncüsü ise 1812'de öldü. Kız kardeşlerinden ikisi evlendi; öğrencilik ve ardından profesörlük kariyeri boyunca onlarla yazıştı. Annesi 1807'de, Whewell 11 yaşındayken öldü. Babası, Whewell'in en önemli profesyonel başarılarından biri olarak Trinity College'da lisans derecesini aldığı 1816'dan önce öldü.[7]

Whewell ilk olarak 1841'de John Marshall'ın kızı Cordelia Marshall ile evlendi. Evlendikten birkaç gün sonra, Whewell'e Christopher Wordsworth'ün ardından Cambridge'deki Trinity College'da usta hocalık yapması önerildi. Cordelia 1855'te öldü. 1858'de, 1854'te ölen Sir Gilbert Affleck, 5. Baronet'in dul eşi Everina Frances (evlilik öncesi soyadı Ellis) ile tekrar evlendi.[8] Çocuğu yoktu.

Kariyeri

[değiştir | kaynağı değiştir]

1814'te şiir dalında Şansölyenin Altın Madalyası ile ödüllendirildi.[9] 1816'da İkinci Asistan, 1817'de Cambridge Union Society'nin Başkanıydı, kolejin akademik üyesi ve özel hocası oldu.

1828'den 1832'ye kadar mineraloji profesörü ve 1838'den 1855'e kadar Knightbridge Felsefe Profesörüydü (daha sonra "ahlaki teoloji ve rassal ilahiyat" olarak adlandırıldı).[10][11] Felsefe profesörü olduğu yıllarda, 1841'de, Whewell usta hoca olarak Christopher Wordsworth'in görevini devraldı.

Ölümü ve mirası

[değiştir | kaynağı değiştir]

Whewell 1866'da Cambridge'de atından düşerek öldü.[12] Eşleri bilikte Mill Road Mezarlığı, Cambridge'de gömülüyken, kendisi Cambridge'deki Trinity College kilisesine gömüldü. İkinci karısı Lady Affleck'e adanmış ve Morris & Co. tarafından yapılan bir pencere onun anısına All Saints' Church, Cambridge kilisesine yerleştirildi.

Yazılarının bir listesi ölümünden sonra Isaac Todhunter tarafından iki cilt halinde hazırlandı; ilki Whewell'in mektuplaştığı kişilerin adlarının bir diziniydi.[13][14] Beş yıl sonra, Whewell'in hayatının biyografisi olarak, babasına, kız kardeşlerine yazdığı mektuplar ve diğer yazışmalar serpiştirilmiş, kitabın başlık sayfasında Bayan Stair Douglas olarak adlandırılan yeğeni Janet Mary Douglas tarafından yazılmış ve derlenmiş başka bir kitap yayınlandı.[7] Bu kitapların tamamı İnternet Arşivinin bir parçası olarak çevrimiçi erişilebilmektedir.

Çabaları

[değiştir | kaynağı değiştir]

Bilimin tarihi ve gelişimi

[değiştir | kaynağı değiştir]

1826 ve 1828'de Whewell, Cornwall'daki Dolcoath madeni'nde, dünyanın yoğunluğunu belirlemek için George Airy ile birlikte çalıştı. Birlikte yaptıkları çalışmaları başarısız oldu ve Whewell deneysel bilim yolunda biraz daha fazlasını yaptı. Bununla birlikte, 1828'de yayınlanan Mineralojik Sınıflandırma Üzerine Bir Deneme (Essay on Mineralogical Classification) adlı eserin yazarıydı ve gelgitler üzerinde kapsamlı çalışmalar yaptı.[11]

Whewell gelgitler üzerine çalışmaya başladığında, Newton, Bernouilli ve Laplace'ın çalışmalarına dayanan ve gelgitlere neden olan güçleri açıklayan bir teori vardı. Ancak bu, kıtalarla sınırlanmış okyanuslarda gelgitlerin gerçekte nasıl yayıldığını değil, kuvvetleri açıklıyordu. Londra ve Liverpool gibi birkaç liman için gelgit tablolarının üretilmesine izin veren bir dizi gelgit gözlemi yaptı. Ancak bu tür tabloları oluşturmak için kullanılan yöntemler ve bazı özel durumlardaki gözlemler yakından korunan ticari sırlardı. Whewell'in eski bir öğrencisi olan John Lubbock, tabloların teorik olarak oluşturulmasına izin veren birkaç liman için mevcut tarihi verileri (25 yıla kadar) analiz etmiş ve metodolojiyi yayınlamıştır.[15][16] Bu çalışma, Deniz Kuvvetleri Hidrografı Francis Beaufort tarafından desteklenmiş ve 1833 yılından başlayan Deniz Kuvvetleri Komutanlığı Gelgit Tabloları (Admiralty Tide Tables)'nın yayınlanmasına katkıda bulunmuştur.[17]

Whewell, Lubbock'un, her limanda uzun gelgit gözlemlerine ihtiyaç duymadan birçok konum için tahminler üretmek amacıyla kullanılabilecek, dünya çapındaki gelgit modelleri hakkında bir anlayış geliştirmek üzere yaptığı çalışmaları temel aldı. Bu, başlangıçta resmi olmayan bir ağ aracılığıyla ve daha sonra Beaufort tarafından Deniz Kuvvetleri Komutanlığı'nda sağlanan resmi projeler aracılığıyla elde edilen kapsamlı yeni gözlemler gerektiriyordu. Bunlardan ilkinde, Haziran 1834'te, Birleşik Krallık'taki her Sahil Güvenlik istasyonu, iki hafta boyunca her on beş dakikada bir gelgitleri kaydetti.[18]:169-173 İkincisi, Haziran 1835'te, Admiralty Surveyors, diğer Kraliyet Donanması ve İngiliz gözlemcilerin yanı sıra Amerika Birleşik Devletleri, Fransa, İspanya, Portekiz, Belçika, Danimarka, Norveç ve Hollanda tarafından gerçekleştirilen uluslararası bir işbirliğiydi. Manş Adaları gibi adalar özellikle ilginçti ve yapılan çalışmaya okyanus boyunca gelgitlerin ilerleyişine dair önemli ayrıntılar ekledi. Deniz Kuvvetleri Komutanlığı ayrıca veri analizi için kaynak sağladı ve Deniz Kuvvetleri Komutanlığı personeli konusunda uzman bir hesap makinesi olan J. F. Dessiou, hesaplamalardan sorumluydu.[18]:175-182

Whewell'in 1836 tarihli gelgit haritasının güney Kuzey Denizi'ndeki tahmini gelgit olmayan alanı gösteren bir parçası[19]

Whewell, grafiksel yöntemleri kapsamlı bir şekilde kullandı ve bunlar sadece sonuçları göstermenin yolları değil, aynı zamanda veri analizinde kullanılan araçlar haline geldi.[18]:182 Aynı zamanda yüksek gelgitin meydana geldiği noktaları birleştiren çizgiler olan gelgit çizgilerini (Lubbock tarafından türetilmiş bir terim) gösteren bir dizi harita yayımladı. Bunlar, okyanus boyunca gelgit dalgalarının ilerlemesinin grafiksel bir gösterimine olanak verdi. Bundan yola çıkarak, Whewell, Kuzey Denizi'nin güney kesiminde gelgit yükselişi veya düşüşü olmayan bir yer olması gerektiğini öngördü.[19] Böyle bir "gelgitsiz bölge" artık amphidromik nokta olarak adlandırılıyor. 1840'ta deniz araştırmacısı William Hewett Whewell'in tahminini doğruladı. Bu, HMS Fairy adlı gemisinin demirlenmesini ve yol ve hat ile aynı yerde tekrarlanan sondajlar yapılmasını, deniz yatağındaki düzensizliklere izin vermek için gerekli önlemlerin alınmasını ve akış gelgitinin etkilerini içeriyordu. Veriler 1 fit (0,30 m) değerinden fazla olmayan bir artış gösterdi.[20][21]

Whewell, gelgit araştırmaları üzerine 20 yıllık bir süre içinde yaklaşık 20 makale yayınladı. Bu onun en büyük bilimsel başarısıydı ve önemli eserlerinden biri olan Tümevarım Bilimlerinin Felsefesi (Philosophy of the Inductive Sciences)'nin konusu olan bilimsel araştırma sürecini anlaması için önemli bir kaynaktı.

En iyi bilinen eserleri, bilimlerin gelişimini sistematize etmeye çalışan iki ciltlik kitap, Tümevarım Bilimlerinin Tarihi (History of the Inductive Sciences) (1837) ve Tarihlerine Dayalı Tümevarım Bilimlerinin Felsefesi (The Philosophy of the Inductive Sciences, Founded Upon Their History) (1840, 1847, 1858-60). "Tarih", antik çağlardan beri bilimlerin her dalının nasıl geliştiğini takip ederken, Whewell, tarih boyunca bir evrensel bilgi teorisi çıkarmaya çalıştığı için "Felsefe"yi, önceki çalışmanın "Ahlaki" yönü olarak gördü.

İkincis eserinde, Francis Bacon'un keşif planını takip etmeye çalıştı. Fikirleri ("kavramların açıklanması") inceledi ve "olguların bir araya getirilmesi" ile bu fikirleri gerçeklerle birleştirmeye ve böylece bilimi inşa etmeye çalıştı.[11] Bu bir araya getirme, bir "düşünce eylemi"dir, bir dizi ampirik olguyu, olguları birleştiren ve onları genel yasalarla ifade edilebilir kılan bir kavramı "üstünleştirerek" bir araya getirmekten oluşan zihinsel bir işlemdir.[22] Whewell bir örnek olarak Kepler ve eliptik yörüngenin keşfinden söz eder: yörünge noktaları, yeni gerçeklerin keşfiyle değil, elips "kavramıyla" "bir araya getirildi". Bu kavramlar (Kant'ta olduğu gibi) "doğuştan" değildir, ancak "bilimsel düşüncenin (tarihin) ilerlemesinin" meyveleri olarak açıklık ve belirginlik içinde gelişirler.[23]

Whewell'in üç tümevarım adımı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Whewell, tümevarımsal akıl yürütme'yi üç adımda analiz etti:

  • Mekan, sayı, neden veya benzerlik (benzeşim) gibi (temel) fikrin seçimi;
  • Kavramın oluşumu ya da bu fikirlerin bir dönem/camia, tek tip bir kuvvet, vb. olarak daha özel modifikasyonu; ve,
  • Büyüklüklerin belirlenmesi.[11]

Bunların üzerine, niceliğe uygulanabilir özel tümevarım yöntemleri gelir: eğriler yöntemi, ortalamalar yöntemi, en küçük kareler yöntemi ve kalanlar yöntemi ile benzerliğe bağlı özel yöntemler (geçişin süreklilik yasası yoluyla yapıldığı), derecelendirme yöntemi ve doğal sınıflandırma yöntemi gibi.[11] Tümevarım Bilimlerinin Felsefesi (Philosophy of the Inductive Sciences)'nde, öğrenmenin farklı dalları arasındaki bilginin birleştirilmesini tartışmak için bilgi birlikteliği terimini ilk kullanan Whewell oldu.

İngiliz deneyciliğinin muhalifi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Burada, etik doktrininde olduğu gibi, Whewell çağdaş İngiliz deneyciliğine muhalefetten etkilenmiştir. Immanuel Kant'ı izleyerek, John Stuart Mill'e karşı gerekli gerçek'lerin a priori doğasına ilişkin iddialarda bulundu ve kavramların inşasına ilişkin kurallarıyla Mill'in tümevarımsal yöntemlerinden vazgeçti.[11] Yine de Laura J. Snyder'e göre, "şaşırtıcı bir şekilde", Whewell'in 20. yüzyıldaki metodolojisine ilişkin alınan görüş, onu Popperian kalıpta bir anti-tümevarımcı olarak tanımlama eğilimindeydi, yani iddia edildiği gibi Whewell'in bilimsel keşfe ilişkin 'varsayımlar ve çürütmeler' görüşünü desteklediği yönündeydi. Whewell, rasyonel olmayan varsayımlarla keşfedilen hipotezlerin sonuççu testlerle doğrulanabileceği şeklindeki varsayımsal-tümdengelimli iddiayı açıkça reddeder. Whewell, yeni hipotezlerin 'olgulardan toplandığını' açıkladı (Philosophy of Inductive Sciences, 1849, 17)".[24] Özetle, bilimsel keşif kısmen ampirik ve kısmen rasyonel bir süreçtir; "kavramların keşfi ne tahmin ne de sadece bir gözlem meselesidir", gördüğümüzden daha fazlasını çıkarsıyoruz.[25]

Whewell'in neolojizmi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Whewell'in bilime en büyük armağanlarından biri kelime ustalığıydı. Kendi alanında pek çok kişiyle yazıştı ve keşifleri için yeni terimler bulmalarına yardımcı oldu. Aslında, Whewell "bilim insanı" terimini 1833'te kendisi buldu ve ilk olarak Whewell'in Mary Somerville'in On the Connexion of the Physical Sciences adlı 1834 tarihli anonim incelemesinde Quarterly Review dergisinde yayınlandı.[26] (Önceden "doğa filozofları (natural philosophers)" veya "bilimin adamları (men of science)" olarak biliniyorlardı).

Üniversite yönetimindeki çalışmaları

[değiştir | kaynağı değiştir]
Trinity College Chapel, Cambridge'deki Thomas Woolner tarafından yapılan Whewell Heykeli

Whewell yalnızca bilimsel araştırma ve felsefede değil, üniversite ve kolej yönetiminde de öne çıktı. İlk çalışması, Mekanik Üzerine Temel Bir İnceleme (An Elementary Treatise on Mechanics) (1819), Cambridge matematik öğretimi yöntemini dönüştürmede George Peacock ve John Herschel'inkilerle birlikte kullanıldı. Çalışmaları ve yayınları, ahlak ve doğa bilimlerinin Cambridge müfredatının ayrılmaz bir parçası olarak tanınmasına da yardımcı oldu.[11]

Ancak genel olarak, özellikle sonraki yıllarda reforma karşı çıktı: eğitim sistemini savundu ve Connop Thirlwall (1834) ile bir tartışmada muhaliflerin kabul edilmesine karşı çıktı; rahip burs sistemini, "ortak akademi üyelerinin" ayrıcalıklı sınıfını ve üniversite işlerinde kolej başkanlarının yetkisini onayladı.[11]

1850'de Üniversite Komisyonu'nun atanmasına karşı çıktı ve 1855'te üniversite reformuna karşı iki broşür (Açıklamalar) yazdı. Seçimleri senato üyelerine emanet etme planına karşı çıktı ve bunun yerine kolej fonlarının kullanılmasını, bilimsel ve profesörlük çalışmalarının sübvanse edilmesini savundu.[11]

1841'de Cambridge'de Trinity College Master seçildi ve 1866'daki ölümüne kadar bu pozisyonu elinde tuttu.

Whewell Uluslararası Hukuk Profesörlüğü ve Whewell Bursları, onun vasiyet hükümleriyle kuruldu.[27][28]

Whewell'in mimariye olan ilgisi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Whewell, bilim dışında, hayatı boyunca mimarlık tarihi ile de ilgilendi. En çok Gotik mimari üzerine yazılarıyla, özellikle de Alman Kiliseleri Üzerine Mimari Notlar (Architectural Notes on German Churches) (ilk kez 1830'da basılmıştır) adlı kitabıyla tanınır. Bu çalışmada, Whewell Alman Gotik kiliseleri için katı bir isimlendirme oluşturdu ve bir üslup gelişimi teorisi geliştirdi. Çalışmaları, Thomas Rickman ve Robert Willis ile birlikte mimari yazarların "bilimsel eğilimi" için kullanılır.

Cambridge Trinity College'da, Gotik tarzda inşa edilmiş iki yeni oda avlusunun inşası için kendi kaynaklarından ödeme yaptı. İki oda, 1860'ta ve (ölümünden sonra) 1868'de tamamlandı; şimdi her ikisi birlikte tekil olarak Whewell's Court olarak adlandırılıyor.

Whewell'in felsefe ve ahlak alanındaki çalışmaları

[değiştir | kaynağı değiştir]
James Lonsdale tarafından yapılan portresi

1835 ve 1861 yılları arasında Whewell, ahlak dersleri ve siyaset felsefesi üzerine çeşitli eserler üretti ve bunların başında, 1845'te yayınlanan ve Politika (Polity)yı da içeren Ahlakın Unsurları (Elements of Morality) adlı eserigelmektedir. Sezgisel bakış açısı olarak bilinen şeyden yola çıkılarak yazılmış olan bu çalışmanın özelliği, eylem kaynakları ve amaçları, birincil ve insanın evrensel hakları (kişisel güvenlik, mülkiyet, sözleşme, aile hakları ve hükûmet) ve temel erdemler (iyilik, adalet, gerçek, saflık ve düzen) olarak beşe bölünmüş olmasıdır.[11]

Whewell'in diğer çalışmaları arasında -sayılamayacak kadar çoktur- aşağıdakiler gibi popüler yazılar da vardı:

  • 1833: üçüncü Bridgewater Treatise, Doğal Teolojiye referansla ele alınan Astronomi ve Genel Fizik (Astronomy and General Physics considered with reference to Natural Theology)
  • 1840: iki ciltlik inceleme Tümevarımsal Bilimlerin Felsefesi: Tarihleri Üzerine Kurulu (The Philosophy of the Inductive Sciences: Founded Upon Their History)[29][30]
  • 1853: Diğer gezegenlerde yaşam olasılığına karşı tartıştığı Dünyaların Çoğulluğuna Dair (Of the Plurality of Worlds) denemesi,
  • 1850-1861: Platonic Dialogues for English Readers,
  • 1852: İngiltere'de Ahlak Felsefesi Tarihi Dersleri (Lectures on the History of Moral Philosophy in England),
  • 1845: "Genel Olarak Liberal Bir Eğitim Üzerine, özellikle Cambridge Üniversitesi'nin Öncü Araştırmalarına atıfta bulunarak (Of a Liberal Education in General, with particular reference to the Leading Studies of the University of Cambridge)" adlı incelemesi,
  • 1853: Hugo Grotius, De jure belli ac pacis[31] ve
  • 1860: Isaac Barrow'un Matematiksel Çalışmaları (Mathematical Works)nın baskısı.[11][32]

Whewell, Charles Darwin'in oradaki eğitimi sırasında tanıştığı Cambridge donlarından biriydi ve Darwin "Beagle" yolculuğundan döndüğünde, Darwin'i Londra Jeoloji Topluluğu sekreteri olmaya ikna eden Whewell'den doğrudan etkilendi. Türlerin Kökeni Üzerinenin başlık sayfaları, Whewell'in kanunlar koyan bir yaratıcının doğal teoloji üzerine kurulu bilim hakkındaki Bridgewater Treatiseinden bir alıntıyla başlar:[33]

“ Ama maddi dünyayla ilgili olarak, en azından bu kadar ileri gidebilir -olayların, her bir özel durumda uygulanan İlahi gücün yalıtılmış müdahaleleriyle değil, genel yasaların oluşturulmasıyla meydana geldiğini algılayabiliriz. „

Darwin, Whewell'in kavramlarını olduğu gibi kullanmış ve evrim teorisi ile ilgili hipotezlerini test etmişse de, Whewell Darwin'in teorisini desteklememiştir.

"Whewell ayrıca bilinen bir biçimde evrim fikrine karşı çıktı. İlk olarak, popüler anonim evrimsel çalışma olan Yaratılışın Doğal Tarihinin İzleri (Vestiges of the Natural History of Creation)ne karşı koymak için daha önceki çalışmalarından alıntılardan oluşan 1845 tarihli Yaratıcının İşaretleri (Indications of the Creator) adlı yeni bir kitap yayınladı. Daha sonra Whewell, Darwin'in evrim teorilerine karşı çıktı."[34]

Whewell'in çalışmaları

[değiştir | kaynağı değiştir]

Onurlandırılması ve takdirleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kurgusal

[değiştir | kaynağı değiştir]

1857 tarihli Barchester Towers adlı romanında Charlotte Stanhope, Whewell ve David Brewster namussuz erkek kardeşi ve zengin genç dul Eleanor Bold arasında bir sohbet başlatma girişiminde bulunurken diğer gezegenlerde akıllı yaşam olasılığına ilişkin teolojik argümanlar konusunu kullanır.[39]

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Cooper, Caren (20 Aralık 2016). Citizen Science: How Ordinary People are Changing the Face of Discovery. ss. 3-8. ISBN 9781468314144. 
  2. ^ Lewis, Christopher (2007). "Chapter 5: Energy and Entropy: The Birth of Thermodynamics". Heat and Thermodynamics: A Historical Perspective. United States of America: Greenwood Press. ss. 95. ISBN 978-0-313-33332-3. 
  3. ^ Leffler CT, Schwartz SG, Stackhouse R, Davenport B, Spetzler K (2013). "Evolution and impact of eye and vision terms in written English". JAMA Ophthalmology. 131 (12): 1625-31. doi:10.1001/jamaophthalmol.2013.917. PMID 24337558. 23 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  4. ^ Faraday, Michael (1834). "On Electrical Decomposition". Philosophical Transactions of the Royal Society. 20 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2010.  In this article Faraday coins the words electrode, anode, cathode, anion, cation, electrolyte, and electrolyze.
  5. ^ Baigrie, Brian (2007). "Chapter 8: Forces and Fields". Electricity and Magnetism: A Historical Perspective. United States of America: Greenwood Press. s. 86. ISBN 978-0-313-33358-3. 
  6. ^ Biographical Index of Former Fellows of the Royal Society of Edinburgh 1783–2002 (PDF). The Royal Society of Edinburgh. July 2006. ISBN 978-0-902198-84-5. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ağustos 2022. 
  7. ^ a b Douglas, Janet Mary (1881). The Life and Selections from the Correspondence of William Whewell, D.D. Londra: C. Kegan Paul & Co. 
  8. ^ Yeo, Richard. "Whewell, William". Oxford Ulusal Biyografi Sözlüğü (çevrimiçi bas.). Oxford University Press. doi:10.1093/ref:odnb/29200.  Birleşik Krallık Halk Kütüphanesi abonelik veya üyeliği gereklidir
  9. ^ University of Cambridge (1859), A Complete Collection of the English Poems which Have Obtained the Chancellor's Gold Medal in the University of Cambridge, Cambridge: W. Metcalfe 
  10. ^ "Whewell, William (WHWL811W)". A Cambridge Alumni Database. Cambridge Üniversitesi. 
  11. ^ a b c d e f g h i j k  Önceki cümlelerden bir veya daha fazlası artık kamu malı olan bir yayından alınan metni içeriyor: Chisholm, Hugh, (Ed.) (1911). "Whewell, William". Encyclopædia Britannica. 28 (11. bas.). Cambridge University Press. s. 587. 
  12. ^ GRO Register of Deaths: MAR 1866 3b 353 CAMBRIDGE – William Whewell, aged 71
  13. ^ Todhunter, Isaac (1876). William Whewell: An Account of his Writings, with a selection from his literary and scientific correspondence. 1. Londra: Macmillan. 
  14. ^ Todhunter, Isaac (1876). William Whewell: An Account of his Writings, with a selection from his literary and scientific correspondence. 2. Londra: Macmillan. 
  15. ^ Lubbock, John William (1831). "On the tides in the Port of London". Philosophical Transactions of the Royal Society of London. 121: 379-415. 
  16. ^ Lubbock, John William (1837). "On the tides". Philosophical Transactions of the Royal Society of London. 127: 97-140. 
  17. ^ Friendly, Alfred (1977). Beaufort of the Admiralty. The life of Sir Francis Beaufort 1774-1857. New York: Random House. ss. 294-295. ISBN 0-394-41760-7. 
  18. ^ a b c Reidy, M.S. (2009). Tides of History: Ocean Science and Her Majesty's Navy. University of Chicago Press. ISBN 9780226709338. 
  19. ^ a b Whewell, William (1836). "Researches on the tides, sixth series. On the results of an extensive system of tide observations made on the coasts of Europe and America in June 1835". Philosophical Transactions of the Royal Society of London. 126: 289-341. 
  20. ^ Hewett, William (1841). "Tide observations in the North Sea". The Nautical Magazine: 180-183. 
  21. ^ Cartwright, David Edgar (17 Ağustos 2000). Tides: A Scientific History. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-79746-7. OCLC 1001932580. 
  22. ^ L.J. Snyder, entry: "W. Whewell" in "Stanford Encyclopedia of Philosophy".
  23. ^ W. Whewell "The Philosophy of the Inductive Sciences, Founded Upon Their History" (1860, 373), London J.W. Parker.
  24. ^ L.J. Snyder, entry: "Whewell" in "Stanford Encyclopedia of Philosophy".
  25. ^ W. Whewell "The History of Scientific Ideas", 1858, I, 46, two volumes, London: John W. Parker.
  26. ^ Ross, Sydney (1962). "Scientist: The story of a word" (PDF). Annals of Science. 18 (2): 65-85. doi:10.1080/00033796200202722 Özgürce erişilebilir. 15 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 16 Ağustos 2022.  To be exact, the person coined the term scientist was referred to in Whewell 1834 only as "some ingenious gentleman." Ross added a comment that this "some ingenious gentleman" was Whewell himself, without giving the reason for the identification. Ross 1962, p.72.
  27. ^ Statutes and Ordinances of the University of Cambridge. Cambridge University Press. 2009. ss. 49-50. ISBN 9780521137454. 
  28. ^ Dr. William Whewell laid in his will: "an earnest and express injunction on the occupant of this chair that he should make it his aim in all parts of his treatment of the subject, to lay down such rules and suggest such measures as might tend to diminish the evils of war and finally to extinguish war among nations. See Maine, Henry Sumner (1888). Whewell Lectures, International Law, A Series of Lectures Delivered before the University of Cambridge, 1887 (1 bas.). Londra: John Murray. s. 1.  via Internet Archive
  29. ^ The Philosophy of the Inductive Sciences: Founded Upon Their History, Volume 1
  30. ^ The Philosophy of the Inductive Sciences: Founded Upon Their History, Volume 2
  31. ^ Grotius on the Right of War and Peace, An Abridged Translation by William Whewell, Cambridge: At the University Press, 1853 at Internet Archive
  32. ^ The Mathematical Works of Isaac Barrow, D.D., edited for Trinity College by W. Whewell, Cambridge: At University Press, 1860, at Internet Archive
  33. ^ Darwin, Charles (1859), On the Origin of Species by Means of Natural Selection, or the Preservation of Favoured Races in the Struggle for Life, London: John Murray, 30 Eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 16 Ağustos 2022  (The Origin of Species page ii.) Retrieved on 5 January 2007
  34. ^ van Wyhe, John. "William Whewell (1794-1866) gentleman of science". Victorian Web. 29 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Eylül 2021. 
  35. ^ "Review of On the Principles of English University Education by William Whewell". The Quarterly Review. 59: 439-483. Ekim 1837. 19 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ağustos 2022. 
  36. ^ "Book of Members, 1780–2010: Chapter W" (PDF). American Academy of Arts and Sciences. 8 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 16 Ağustos 2022. 
  37. ^ Whewell Crater
  38. ^ "Sedgwick Museum of Earth Sciences - Whewell Mineral Gallery". 19 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ağustos 2022. 
  39. ^ Bowen, John, (Ed.) (2014). "Explanatory notes". Barchester Towers. Oxford University Press. s. 452. ISBN 9780199665860. 

Konuyla ilgili yayınlar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Vikisöz'de William Whewell ile ilgili sözleri bulabilirsiniz.
Wikimedia Commons'ta William Whewell ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.
Akademik görevi
Önce gelen:
Christopher Wordsworth 		Master of Trinity College, Cambridge
1841-1866 		Sonra gelen:
William Hepworth Thompson
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=William_Whewell&oldid=34459876" sayfasından alınmıştır