İçeriğe atla

Kuzey Atlantik Akıntısı

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Kuzey Atlantik Akıntısı, Kuzey Atlantik Kutup Altı Girdabı'nın ilk ayağıdır

Kuzey Atlantik Akıntısı ve Kuzey Atlantik Deniz Hareketi olarak da bilinen Kuzey Atlantik Akıntısı (NAC), Atlantik Okyanusu içinde Gulf Stream'i kuzeydoğuya doğru uzatan güçlü bir sıcak batı sınır akıntısıdır.[1] Grand Banks'ten başlayarak İrlanda'ya kadar uzanır ve burada iki kola ayrılmaktadır. Güneye yönelen akıntı Kanarya Akıntısı olarak bilinir. Kuzeye yönelen akıntı ise Faroe Adaları ve İzlanda arasında Irminger ve Norveç akıntılarına ayrılmaktadır. Bu akıntılar Avrupa'nın iklimi üzerinde büyük bir etkiye sahiptir.

Özellikleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kuzey Atlantik Akıntısı, Gulf Stream'in Newfoundland Büyük Kıyıları'ndan güneydoğuya uzanan bir denizaltı sırtı olan Güneydoğu Newfoundland Yükselişi'nde kuzeye döndüğü yerden kaynaklanır. Kuzey Atlantik Akıntısı, Atlantik'i geçmek için keskin bir şekilde doğuya dönmeden önce Büyük Kıyıların doğusunda, 40°N'den 51°N'ye kadar kuzeye doğru akar. Kuzey enlemlerine diğer tüm sınır akıntılarından daha fazla sıcak tropikal su taşır; güneyde 40 Sv'den (40 milyonm³/s; 1,4 milyar cu ft/s) fazla ve Orta Atlantik Sırtı'nı geçerken 20 Sv (20 milyonm³/s; 710 milyon cu ft/s). Kuzey Amerika kıyısı yakınlarında 2 knot (3,7 km/sa; 2,3 mph; 1,0 m/s) hıza ulaşır. Topografya tarafından yönlendirilen Kuzey Atlantik Akıntısı yoğun bir şekilde kıvrılır, ancak Gulf Stream'in kıvrımlarının aksine, Kuzey Atlantik Akıntısı kıvrımları girdaplara ayrılmadan sabit kalır.[1]

Gulf Stream'in daha soğuk kısımları, Azor Akıntısı'nın Azorlar'ın güneyinden akmak üzere ayrıldığı 50°W'deki Büyük Kıyılar'ın "kuyruğu" yakınında kuzeye doğru döner. Oradan Kuzey Atlantik Akıntısı kuzeydoğuya, Flaman Burnu'nun (47°N, 45°W) doğusuna doğru akar. Orta Atlantik Sırtı'na yaklaştığında doğuya doğru döner ve çok daha geniş ve dağınık hale gelir. Daha sonra daha soğuk bir kuzeydoğu koluna ve daha sıcak bir doğu koluna ayrılır. Sıcak kol güneye doğru dönerken, Gulf Stream'in subtropikal bileşeninin çoğu güneye doğru yönlendirilir ve sonuç olarak, Kuzey Atlantik çoğunlukla 45°N'de Kuzey Atlantik Akıntısına devridaim eden Labrador Akıntısından gelen bir katkı da dahil olmak üzere kutup altı sular tarafından beslenir.[2]

Avrupa kıtasının batısında iki majör kola ayrılır. Bir kol güneydoğuya gider, kuzeybatı Afrika'yı geçip güneybatıya dönerken Kanarya Akıntısı haline gelir. Diğer ana kol ise Kuzeybatı Avrupa kıyıları boyunca kuzeye doğru devam eder. Diğer kollar arasında Irminger Akıntısı ve Norveç Akıntısı yer alır. Küresel termohalin sirkülasyon tarafından yönlendirilen Kuzey Atlantik Akıntısı, Kuzey Amerika kıyılarından Atlantik boyunca ve Arktik Okyanusu'na doğru daha doğu ve kuzeye giden rüzgârın yönlendirdiği Gulf Stream'in bir parçasıdır.

Kuzey Atlantik Akıntısı, Gulf Stream ile birlikte, Avrupa iklimi üzerinde önemli bir ısınma etkisine sahip olduğu konusunda uzun süreli bir geçmişe sahiptir. Bununla birlikte, Kuzey Amerika ve Avrupa arasındaki kış iklimi farklılıklarının temel nedeni okyanus akıntılarından ziyade rüzgarlar gibi görünmektedir (akıntılar çok yüksek enlemlerde deniz buzu oluşumunu engelleyerek etki gösterse de).[3]

İklim değişikliği

[değiştir | kaynağı değiştir]
"Orta" iklim değişikliği senaryosu altında modellenen 21. yüzyıl ısınması (üstte). Kutup altı girdabının potansiyel çöküşü bu senaryoda (orta). Tüm Atlantik Meridyenel Devridaim Dolaşımının çöküşü (altta).

Atlantik meridyenel devridaim sirkülasyonunun aksine, Labrador Denizi çıkış gözlemleri 1997'den 2009'a[4] kadar olumsuz bir eğilim göstermemiş ve Labrador Denizi konveksiyonu 2012'de yoğunlaşmaya başlayarak 2016'da yeni bir zirveye ulaşmıştır.[5] 2022 itibarıyla, Labrador Denizi konveksiyonunun güçlenme eğilimi devam ediyor gibi görünmektedir ve deniz birincil üretiminde gözlemlenen artışlarla ilişkilidir.[6] Yine de 150 yıllık geçmişe sahip bir veriler bütünü, yakın zamanda güçlenen bu konveksiyonun bile başlangıçtaki durumuna kıyasla anormal derecede zayıf olduğunu göstermektedir.[7]

Bazı iklim modelleri, Labrador-Irminger Denizlerindeki derin konveksiyonun belirli küresel ısınma senaryoları altında çökebileceğini ve bunun da Kuzey kutupaltı girdabındaki tüm sirkülasyonu çökerteceğini göstermektedir. Sıcaklık daha düşük bir seviyeye getirilse bile toparlanma olasılığının düşük olduğu düşünülmektedir, bu da onu bir iklim dönüm noktası örneği haline getirmektedir. Bu durum, Batı Avrupa ve Amerika Birleşik Devletleri'nin Doğu Kıyısı'ndaki ekonomik sektörler, tarım endüstrisi, su kaynakları ve enerji yönetimi üzerinde etkileri olan hızlı bir soğumayla sonuçlanacaktır.[8] Frajka-Williams ve diğerleri tarafından 2017'de kutup altı girdabın soğumasındaki son değişikliklerin, subtropiklerdeki ılık sıcaklıkların ve tropikler üzerindeki serin anomalilerin, Atlantik Onlarca Yıllık Salınımı(AMO) İndeksi tarafından yakalanmayan deniz yüzeyi sıcaklıklarındaki meridyonel gradyanın mekansal dağılımını artırdığına dikkat çekilmiştir.[9]

2021 yılında yapılan bir çalışma, bu çöküşün analiz edilen 35 CMIP6 modelinden sadece dördünde meydana geldiğini ortaya koymuştur. Bununla birlikte, 35 modelden sadece 11'i Kuzey Atlantik Akıntısını yüksek doğrulukla simüle edebilmektedir ve bu, kutup altı girdabın çöküşünü simüle eden dört modeli de içermektedir. Sonuç olarak çalışma, akıntının çökmesi nedeniyle Avrupa üzerinde ani bir soğuma yaşanması riskini %36,4 olarak tahmin etmiştir ki bu oran, önceki nesil modellerin tahmin ettiği %45,5'lik orandan daha düşüktür.[10] 2022 yılında bir makale, kutup altı girdabının önceki bozulmasının Küçük Buzul Çağı ile bağlantılı olduğunu öne sürmüştür.[11]

2022 yılında Science Magazine tarafından iklim devrilme noktaları üzerine yapılan bir inceleme çalışmasında, bu konveksiyonun çöktüğü senaryolarda, bunun büyük olasılıkla 1.8 derecelik küresel ısınma ile tetikleneceği belirtilmiştir. Ancak model farklılıkları, gerekli ısınmanın 1,1 derece kadar düşük veya 3,8 derece kadar yüksek olabileceği anlamına gelmektedir. Bir kez tetiklendiğinde, akıntının çöküşü büyük olasılıkla başlangıçtan bitişe kadar 10 yıl sürecek ve bu süre 5 ila 50 yıl arasında değişecektir. Bu konveksiyonun kaybının küresel sıcaklığı 0,5 dereceye kadar düşürdüğü tahmin edilirken, Kuzey Atlantik'in belirli bölgelerindeki ortalama sıcaklık yaklaşık 3 derece azalmaktadır. Bölgesel yağışlar üzerinde de önemli etkiler vardır.[12][13]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ a b Rossby, T. (1996). "The North Atlantic Current and surrounding waters: At the crossroads" (PDF). Reviews of Geophysics. 34 (4). ss. 463-481. doi:10.1029/96RG02214. 20 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 6 Aralık 2017. 
  2. ^ Lozier, Owens & Curry 1995, Circulation: Figs 10 and 11, syf. 20–22
  3. ^ Seager et al. 2002, Abstract
  4. ^ Fischer, Jürgen; Visbeck, Martin; Zantopp, Rainer; Nunes, Nuno (31 Aralık 2010). "Interannual to decadal variability of outflow from the Labrador Sea". Geophysical Research Letters. 37 (24): 3204-3210. Bibcode:2010GeoRL..3724610F. doi:10.1029/2010GL045321. 
  5. ^ Yashayaev, Igor; Loder, John W. (8 Aralık 2016). "Further intensification of deep convection in the Labrador Sea in 2016". Geophysical Research Letters. 44 (3): 1429-1438. doi:10.1002/2016GL071668. 
  6. ^ Tesdal, Jan-Erik; Ducklow, Hugh W.; Goes, Joaquim I.; Yashayaev, Igor (Ağustos 2022). "Recent nutrient enrichment and high biological productivity in the Labrador Sea is tied to enhanced winter convection". Geophysical Research Letters. 44 (3): 102848. Bibcode:2022PrOce.20602848T. doi:10.1016/j.pocean.2022.102848. 
  7. ^ Thornalley, David JR (11 Nisan 2018). "Anomalously weak Labrador Sea convection and Atlantic overturning during the past 150 years". Nature. 556 (7700): 227-230. Bibcode:2018Natur.556..227T. doi:10.1038/s41586-018-0007-4. PMID 29643484. 28 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ekim 2022. 
  8. ^ Sgubin (2017). "Abrupt cooling over the North Atlantic in modern climate models". Nature Communications. 8. doi:10.1038/ncomms14375. PMC 5330854 $2. PMID 28198383. 
  9. ^ Eleanor Frajka-Williams; Claudie Beaulieu; Aurelie Duchez (2017). "Emerging negative Atlantic Multidecadal Oscillation index in spite of warm subtropics". Scientific Reports. 7 (1): 11224. Bibcode:2017NatSR...711224F. doi:10.1038/s41598-017-11046-x. PMC 5593924 $2. PMID 28894211. 
  10. ^ Swingedouw, Didier; Bily, Adrien; Esquerdo, Claire; Borchert, Leonard F.; Sgubin, Giovanni; Mignot, Juliette; Menary, Matthew (2021). "On the risk of abrupt changes in the North Atlantic subpolar gyre in CMIP6 models". Annals of the New York Academy of Sciences. 1504 (1): 187-201. Bibcode:2021NYASA1504..187S. doi:10.1111/nyas.14659. PMID 34212391. 7 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2024. 
  11. ^ Arellano-Nava, Beatriz; Halloran, Paul R.; Boulton, Chris A.; Scourse, James; Butler, Paul G.; Reynolds, David J.; Lenton, Timothy (25 Ağustos 2022). "Destabilisation of the Subpolar North Atlantic prior to the Little Ice Age". Nature Communications. 13 (1): 5008. Bibcode:2022NatCo..13.5008A. doi:10.1038/s41467-022-32653-x. PMC 9411610 $2. PMID 36008418. 
  12. ^ Armstrong McKay, David; Abrams, Jesse; Winkelmann, Ricarda; Sakschewski, Boris; Loriani, Sina; Fetzer, Ingo; Cornell, Sarah; Rockström, Johan; Staal, Arie; Lenton, Timothy (9 Eylül 2022). "Exceeding 1.5°C global warming could trigger multiple climate tipping points". Science (İngilizce). 377 (6611): eabn7950. doi:10.1126/science.abn7950. hdl:10871/131584. ISSN 0036-8075. PMID 36074831. 14 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2024. 
  13. ^ Armstrong McKay, David (9 Eylül 2022). "Exceeding 1.5°C global warming could trigger multiple climate tipping points – paper explainer". climatetippingpoints.info (İngilizce). 18 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ekim 2022. 

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Kuzey_Atlantik_Akıntısı&oldid=32571931" sayfasından alınmıştır