İçeriğe atla

Yaşam

Bağlantıları değiştir
Vikipedi, özgür ansiklopedi
(Hayat sayfasından yönlendirildi)
Ömür ve Hayat buraya yönlendirilmektedir. Diğer kullanımlar için Ömür (ad) ve Hayat (anlam ayrımı) sayfalarına bakınız.
Yaşam
Yaşadığı dönem aralığı: 3770-0 myö
Arkeen-Günümüz 
Arkea, siyanobakteri, Bacillus, Campylobacteria, Enterobacteria, Diplococcus ve Spirochete içeren prokaryota çeşitliliği
Gri kurt, dev sekoya, Entodinium, Amanita caesarea, Pterois antennata, alg, Chrysotoxum verralli, Xanthoparmelia likeni, Dictyostelium ve sütun mercanını içeren ökaryota çeşitliliği
Biyolojik sınıflandırma Bu sınıflandırmayı düzenle
Üst âlemler ve Süpergruplar
Dünya'da yaşam:

Yaşam veya hayat sinyalizasyon ve kendi kendini idame ettirme süreçleri gibi biyolojik süreçlere sahip olan maddeyi, bu özelliklere sahip olmayan maddeden ayıran bir niteliktir ve büyüme, uyaranlara tepki verme, metabolizma, enerji dönüşümü ve üreme kapasitesi ile tanımlanır.[2][3] Bitkiler, hayvanlar, mantarlar, protistler, arkealar ve bakteriler gibi çeşitli yaşam biçimleri mevcuttur. Biyoloji, yaşamı inceleyen bilim dalıdır.

Gen kalıtım birimidir, hücre ise yaşamın yapısal ve işlevsel birimidir.[4][5] Prokaryotik ve ökaryotik olmak üzere iki tür hücre vardır; her ikisi de bir zar içine alınmış sitoplazmadan oluşur ve proteinler ve nükleik asitler gibi birçok biyomolekül içerir. Hücreler, ana hücrenin iki veya daha fazla yavru hücreye bölündüğü ve genlerini yeni bir nesle aktardığı, bazen genetik çeşitlilik üreten bir hücre bölünmesi süreciyle çoğalır.

Organizmalar veya yaşamın bireysel varlıkları, genellikle homeostazı sürdüren, hücrelerden oluşan, bir yaşam döngüsüne sahip, metabolizma geçiren, büyüyebilen, çevrelerine uyum sağlayan, uyaranlara yanıt veren, üreyen ve birden fazla nesil boyunca evrimleşen açık sistemler olarak düşünülür. Diğer tanımlar bazen virüsler ve viroidler gibi hücresel olmayan yaşam formlarını içerir, ancak bunlar genellikle yaşamdan hariç tutulur çünkü kendi başlarına işlev görmezler; daha ziyade konaklarının biyolojik süreçlerini kullanırlar.[6][7]

Yaşamın kökeni olarak da bilinen abiyogenez, basit organik bileşikler gibi cansız maddelerden ortaya çıkan doğal yaşam sürecidir. İlkel başlangıcından bu yana, Dünya'daki yaşam jeolojik zaman cetvelinde çevresini değiştirmiştir, ancak aynı zamanda çoğu ekosistemde ve koşulda hayatta kalmak için adapte olmuştur. Yeni yaşam formları, kalıtsal varyasyon ve doğal seçilim yoluyla ortak atalardan evrimleşmiştir ve bugün, farklı türlerin sayısına ilişkin tahminler 3 milyon ile 100 milyon arasında değişmektedir.[3][8]

Ölüm, bir organizmayı ayakta tutan tüm biyolojik süreçlerin kalıcı olarak sona ermesidir ve bu nedenle yaşamının sonudur. Soy tükenmesi, bir grubun veya taksonun, genellikle de bir türün yok olmasını tanımlayan bir terimdir. Nesli tükenen tür ya da takson bir daha hayata dönemez. Fosiller, organizmaların korunmuş kalıntıları veya izleridir.

Tanımlar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Yaşamın tanımı uzun zamandır bilim insanları ve filozoflar için bir meydan okuma olmuştur.[9][10][11] Bunun nedeni kısmen yaşamın bir madde değil bir süreç olmasıdır.[12][13][14] Bu durum, eğer varsa, Dünya dışında gelişmiş olabilecek canlı varlıkların özelliklerine dair bilgi eksikliği nedeniyle daha da karmaşık bir hal almaktadır.[15][16] Yaşamın felsefi tanımları da ortaya atılmıştır ve canlıların cansızlardan nasıl ayırt edileceği konusunda benzer zorluklar yaşanmaktadır.[17] Yaşamın yasal tanımları da tanımlanmış ve tartışılmıştır, ancak bunlar genellikle bir insanın ölü ilan edilmesi kararına ve bu kararın yasal sonuçlarına odaklanmaktadır.[18] Yaşamın 123 kadar tanımı derlenmiştir.[19]

Biyoloji

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ayrıca bakınız: Canlı

Yaşamın tanımı konusunda bir fikir birliği olmadığından, biyolojideki mevcut tanımların çoğu betimleyicidir. Yaşam, belirli bir çevrede varlığını koruyan, ilerleten veya güçlendiren bir şeyin özelliği olarak kabul edilir. Bu özellik aşağıdaki özelliklerin tümünü ya da çoğunu sergiler:[2][11][20][21][22][23][24]

  1. Homeostaz: sabit bir durumu korumak için iç ortamın düzenlenmesi; örneğin, sıcaklığı düşürmek için terleme
  2. Organizasyon: yapısal olarak yaşamın temel birimi olan bir veya daha fazla hücreden oluşmak
  3. Metabolizma: kimyasalları ve enerjiyi hücresel bileşenlere dönüştürerek (anabolizma) ve organik maddeyi ayrıştırarak (katabolizma) enerjinin dönüşümü. Canlılar iç organizasyonlarını (homeostaz) sürdürmek ve yaşamla ilişkili diğer olguları üretmek için enerjiye ihtiyaç duyarlar.
  4. Büyüme: katabolizmadan daha yüksek bir anabolizma oranının sürdürülmesi. Büyüyen bir organizma sadece madde biriktirmek yerine tüm parçalarının boyutunu artırır.
  5. Adaptasyon: bir organizmanın kendi habitatında veya habitatlarında daha iyi yaşayabilir hale geldiği evrimsel süreç.[25][26][27]
  6. Uyaranlara tepki: bir tepki, tek hücreli bir organizmanın dış kimyasallara karşı kasılmasından, çok hücreli organizmaların tüm duyularını içeren karmaşık reaksiyonlara kadar birçok şekilde olabilir. Bir tepki genellikle hareketle ifade edilir; örneğin, bir bitkinin yapraklarının güneşe doğru dönmesi (fototropizm) ve kemotaksi.
  7. Üreme: tek bir ebeveyn organizmadan eşeysiz olarak ya da iki ebeveyn organizmadan eşeyli olarak yeni bireysel organizmalar üretme yeteneği.

Fizyolojik işlevler olarak adlandırılan bu karmaşık süreçlerin altında yatan fiziksel ve kimyasal temellerin yanı sıra yaşamın sürdürülmesi için gerekli olan sinyalizasyon ve kontrol mekanizmaları vardır.

Alternatif tanımlar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Fizik perspektifinden bakıldığında canlılar, hayatta kalmanın gerektirdiği şekilde kendini yeniden üretebilen ve evrim geçirebilen organize bir moleküler yapıya sahip termodinamik sistemlerdir.[28][29] Termodinamik açıdan yaşam, kendisinin kusurlu kopyalarını yaratmak için çevresindeki gradyanlardan yararlanan açık bir sistem olarak tanımlanmıştır.[30] Bunu ifade etmenin bir başka yolu da yaşamı "Darwinci evrim geçirebilen, kendi kendini idame ettiren kimyasal bir sistem" olarak tanımlamaktır; bu tanım, Carl Sagan'ın önerisi üzerine, ekzobiyolojinin amaçları doğrultusunda yaşamı tanımlamaya çalışan bir NASA komitesi tarafından benimsenmiştir.[31][32][33] Ancak bu tanım yaygın bir şekilde eleştirilmiştir çünkü buna göre cinsel olarak üreyen tek bir birey kendi başına evrim geçiremeyeceği için canlı değildir.[34] Bu potansiyel kusurun nedeni, "NASA'nın tanımının" yaşamı yaşayan bir birey olarak değil, bir olgu olarak ifade etmesi ve bu nedenle eksik kalmasıdır.[35] Alternatif olarak, bir fenomen ve yaşayan bir birey olarak yaşam kavramına dayanan tanımlar, sırasıyla kendi kendini idame ettirebilen bir bilginin sürekliliği ve bu sürekliliğin farklı bir unsuru olarak önerilmiştir. Bu yaklaşımın en güçlü yanı, yaşamı matematik ve fizik terimleriyle tanımlaması ve kaçınılmaz olarak pleonastisiteye yol açan biyolojik kelime dağarcığından kaçınmasıdır.[35]

Kendi kendini idame ettirebilen bilgi teorisine göre, varlıklara evrim geçirme ve farklılığını koruma yeteneği kazandırılarak kademeli olarak daha canlı bir statü verilir.

Diğerleri ise moleküler kimyaya bağlı olmak zorunda olmayan sistemik bir bakış açısına sahiptir. Yaşamın sistemik bir tanımı, canlıların kendi kendini organize eden ve otopoietik (kendi kendini üreten) olmasıdır. Bu tanımın varyasyonları arasında Stuart Kauffman'ın kendini ya da kendilerini yeniden üretebilen ve en az bir termodinamik iş döngüsünü tamamlayabilen otonom bir ajan ya da çok ajanlı bir sistem olarak tanımı yer almaktadır.[36] Bu tanım, zaman içinde yeni işlevlerin ortaya çıkmasıyla genişletilmiştir.[37]

Virüsler

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana maddeler: Virüs ve Virüs sınıflandırması
Elektron mikroskobu altında görülen adenovirüs

Virüslerin canlı olarak kabul edilip edilmemesi gerektiği tartışmalıdır. Çoğunlukla yaşam formlarından ziyade sadece gen kodlayan çoğaltıcılar olarak kabul edilirler.[38] Genlere sahip olmaları, doğal seçilim yoluyla evrimleşmeleri ve kendi kendilerine bir araya gelme yoluyla kendilerinin birden fazla kopyasını oluşturarak çoğalmaları nedeniyle "yaşamın sınırındaki organizmalar" olarak tanımlanmışlardır.[39][40][41] Ancak virüsler metabolize olmazlar ve yeni ürünler oluşturmak için bir konak hücreye ihtiyaç duyarlar. Virüslerin konakçı hücreler içinde kendi kendilerini bir araya getirmeleri, yaşamın kendi kendini bir araya getiren organik moleküller olarak başlamış olabileceği hipotezini destekleyebileceğinden, yaşamın kökeni üzerine yapılan çalışmalar açısından önemli sonuçlar doğurabilir.[42][43][44]

Biyofizik

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Biyofizik

Gerekli asgari olguları yansıtmak için, yaşamın diğer biyolojik tanımları önerilmiştir[45] ve bunların çoğu kimyasal sistemlere dayanmaktadır. Biyofizikçiler canlıların negatif entropi ile işledikleri yorumunu yapmışlardır.[46][47] Başka bir deyişle, yaşam süreçleri, biyolojik moleküllerin iç enerjisinin daha potansiyel mikrodurumlara doğru kendiliğinden yayılması veya dağılmasının gecikmesi olarak görülebilir.[9] Daha ayrıntılı olarak, John Bernal, Erwin Schrödinger, Eugene Wigner ve John Avery gibi fizikçilere göre yaşam, çevreden alınan ve daha sonra bozulmuş bir biçimde reddedilen maddeler veya serbest enerji pahasına iç entropilerini azaltabilen açık veya sürekli sistemler olan fenomenler sınıfının bir üyesidir.[48][49] Biyomimetik veya biyomimikrinin (biyolojik varlıklar ve süreçler örnek alınarak modellenen malzeme, yapı ve sistemlerin tasarımı ve üretimi) ortaya çıkışı ve artan popülaritesi, doğal ve yapay yaşam arasındaki sınırı muhtemelen yeniden tanımlayacaktır.[50]

Canlı sistemler teorileri

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Canlı sistemler

Canlı sistemler, çevreleriyle etkileşim halinde olan, kendi kendini organize eden açık canlılardır. Bu sistemler bilgi, enerji ve madde akışları ile sürdürülür.

Budisa, Kubyshkin ve Schmidt'e göre hücresel yaşamın tanımı

Budisa, Kubyshkin ve Schmidt hücresel yaşamı dört sütun/köşe taşı üzerine oturan bir organizasyon birimi olarak tanımlamıştır: (i) enerji, (ii) metabolizma, (iii) bilgi ve (iv) biçim. Bu sistem metabolizmayı ve enerji tedarikini düzenleyip kontrol edebilmekte ve bilgi taşıyıcısı (genetik bilgi) olarak işlev gören en az bir alt sistem içermektedir. Kendi kendini idame ettiren birimler olarak hücreler, evrim olarak bilinen tek yönlü ve geri döndürülemez açık uçlu sürece dahil olan farklı popülasyonların parçalarıdır.[51]

Son birkaç on yılda bazı bilim insanları yaşamın doğasını açıklamak için genel bir canlı sistemler teorisinin gerekli olduğunu öne sürmüşlerdir.[52] Böyle bir genel teori, ekolojik ve biyolojik bilimlerden doğacak ve tüm canlı sistemlerin nasıl çalıştığına dair genel ilkeleri haritalandırmaya çalışacaktır. Olayları bileşenlerine ayırmaya çalışarak incelemek yerine, genel bir canlı sistemler teorisi, olayları organizmaların çevreleriyle olan ilişkilerinin dinamik kalıpları açısından araştırır.[53]

Gaia hipotezi

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Gaia hipotezi

Dünya'nın canlı olduğu fikri felsefe ve dinde yer almaktadır, ancak bu konudaki ilk bilimsel tartışma İskoç bilim adamı James Hutton tarafından yapılmıştır. Hutton, 1785 yılında Dünya'nın bir süper organizma olduğunu ve fizyolojisinin incelenmesi gerektiğini belirtmiştir. Hutton jeolojinin babası olarak kabul edilir, ancak yaşayan bir Dünya fikri 19. yüzyılın yoğun indirgemeciliği içinde unutulmuştur.[54]:10 1960'larda bilim adamı James Lovelock tarafından ortaya atılan Gaia hipotezi,[55][56] Dünya'daki yaşamın, hayatta kalması için gerekli çevresel koşulları tanımlayan ve sürdüren tek bir organizma olarak işlev gördüğünü öne sürer.[54] Bu hipotez, modern Dünya sistemi biliminin temellerinden biri olarak hizmet etmiştir.

Kendi kendini idame ettirebilen bilgi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Tüm canlı varlıklar, cis-eylem adı verilen süreçlerle kendini sürdüren genetik bilgiye sahiptir.[35] Cis-eylem, başlatıcı üzerinde etkisi olan herhangi bir eylemdir ve kimyasal sistemlerde otokatalitik küme olarak bilinir. Canlı sistemlerde, olumsuz etkiye sahip olanlar doğal seçilim tarafından elendiğinden, tüm cis-eylemler genellikle sistem üzerinde olumlu bir etkiye sahiptir. Genetik bilgi bir başlatıcı olarak hareket eder ve kendi kendini onarma veya kendi kendini üretme (vücudun parçalarının üretilmesi, tüm varlığın çoğaltılması olan kendi kendini üretmeden ayırt edilmelidir) gibi bir dizi cis-eylem yoluyla kendini sürdürebilir. Çeşitli cis-eylemler varlığa canlı olarak kabul edilmesi için ek özellikler kazandırır. Kendi kendini idame ettirebilen bilgi temel bir gerekliliktir - canlılık kazanmak için sıfırıncı seviyedir ve kendi kendini onarma gibi herhangi bir cis-eylemle elde edilebilir (UV radyasyonunun neden olduğu bir nükleik asitteki değişikliği düzelten bir proteini kodlayan bir gen gibi). Daha sonra, eğer varlık hataya açık bir şekilde kendini yeniden üretebiliyorsa evrim özelliğini kazanır ve kendi kendini idame ettirebilen bilgi sürekliliğine dahil olur - fenomen anlamında yaşayan dünyanın bir parçası haline gelir ancak henüz yaşayan bir birey değildir. Bu yükseltme için varlığın, kendisini kendi kaderine sahip ayrı bir varlık olarak tanımlama yeteneği olarak anlaşılan ayırt edilebilirlik özelliğini işlemesi gerekir. Farklılığa ulaşmanın iki olası yolu vardır: 1) açık bir sistemi sürdürmek (bir hücre) ve/veya 2) bir aktarım sürecini sürdürmek (zorunlu parazitler için). Bu cis-eylemlerden herhangi birinin yerine getirilmesi varlığı yaşayan birey seviyesine yükseltir - kendi kendini idame ettirebilen bilgi sürekliliğinin farklı bir unsurudur. Son seviye, varlığın durumunu ölü ya da canlı olarak değerlendirir ve işlevsellik özelliğini gerektirir.[35]

Bu yaklaşım, varlıkların kendilerini idame ettirme kabiliyetlerine, evrimleşebilirliklerine ve farklılıklarına bağlı olarak torna tezgahı benzeri bir hiyerarşi sağlar. Ayrıca bir olgu olarak yaşam, yaşayan bir birey ve canlı bir birey arasında da ayrım yapar.[35]

Parçalanamazlık

[değiştir | kaynağı değiştir]

Robert Rosen, 1958'den itibaren kariyerinin büyük bir bölümünü,[57] "etkin nedenselliğe kapalı", kendi kendini organize eden karmaşık bir sistem olarak kapsamlı bir yaşam teorisi geliştirmeye adamıştır.[not 5] Bir sistem bileşenini "bir organizasyon birimi; bir işlevi olan bir parça, yani parça ile bütün arasında kesin bir ilişki" olarak tanımlamıştır. "Bir organizmadaki bileşenlerin parçalanamazlığını" canlı sistemler ile "biyolojik makineler" arasındaki temel fark olarak tanımlamıştır. Görüşlerini Yaşamın Kendisi adlı kitabında özetlemiştir.[58] Benzer fikirler James Grier Miller tarafından yazılan Yaşayan Sistemler kitabında da bulunabilir.[59]

Ekosistemlerin özelliği

[değiştir | kaynağı değiştir]

Yaşama dair bir sistem görüşü, çevresel akışları ve biyolojik akışları birlikte bir "etki karşılıklılığı" olarak ele alır[60] ve çevre ile karşılıklı ilişki, ekosistemleri anlamak için olduğu kadar yaşamı anlamak için de tartışmasız önemlidir. Harold J. Morowitz'in açıkladığı gibi, yaşam tek bir organizma ya da türden ziyade ekolojik bir sistemin özelliğidir.[61] Morowitz, yaşamın ekosistemik bir tanımının, katı bir biyokimyasal ya da fiziksel tanıma tercih edilebileceğini savunmaktadır. Robert Ulanowicz mutualizmi, yaşamın ve ekosistemlerin sistemik, düzen yaratan davranışlarını anlamanın anahtarı olarak vurgulamaktadır.[62]

Karmaşık sistem biyolojisi

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Karmaşık sistem biyolojisi

Karmaşık sistem biyolojisi (KSB), işlevsel organizmalarda karmaşıklığın ortaya çıkışını dinamik sistemler teorisi açısından inceleyen bir bilim alanıdır.[63] İkincisi genellikle sistem biyolojisi olarak da adlandırılır ve yaşamın en temel yönlerini anlamayı amaçlar. KSB ve sistem biyolojisi ile yakından ilişkili olan ve ilişkisel biyoloji olarak adlandırılan bir yaklaşım, temel olarak yaşam süreçlerini en önemli ilişkiler ve organizmaların temel işlevsel bileşenleri arasındaki bu tür ilişkilerin kategorileri açısından anlamakla ilgilenir; çok hücreli organizmalar için bu, "kategorik biyoloji" veya organizmaların biyolojik ilişkilerin bir kategori teorisi olarak bir model temsili ve ayrıca metabolik, genetik ve epigenetik süreçlerin ve sinyal yollarının dinamik, karmaşık ağları açısından canlı organizmaların işlevsel organizasyonunun cebirsel bir topolojisi olarak tanımlanmıştır.[64][65] Alternatif ancak yakından ilişkili yaklaşımlar, kısıtlamaların karşılıklı bağımlılığına odaklanır; burada kısıtlamalar enzimler gibi moleküler ya da bir kemiğin veya damar sisteminin geometrisi gibi makroskopik olabilir.[66]

Darwinci dinamik

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Evrimsel dinamikler

Canlı sistemlerde ve bazı fiziksel sistemlerde düzenin evriminin Darwinci dinamik olarak adlandırılan ortak bir temel ilkeye uyduğu da ileri sürülmüştür.[67][68] Darwinci dinamik, ilk olarak termodinamik dengeden uzak basit bir biyolojik olmayan sistemde makroskopik düzenin nasıl oluşturulduğu göz önünde bulundurularak ve daha sonra bu düşünce kısa, çoğalan RNA moleküllerine genişletilerek formüle edilmiştir. Altta yatan düzen oluşturma sürecinin her iki sistem türü için de temelde benzer olduğu sonucuna varılmıştır.[67]

Operatör teorisi

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ayrıca bakınız: Operon

Operatör teorisi olarak adlandırılan bir başka sistemik tanım, yaşamın organizmalarda bulunan tipik kapanışların varlığı için genel bir terim olduğunu; tipik kapanışların hücrede bir zar ve bir otokatalitik küme olduğunu[69] ve bir organizmanın en az hücre kadar karmaşık bir operatör tipine uyan bir organizasyona sahip herhangi bir sistem olduğunu öne sürer.[70][71][72][73] Yaşam, genişleme ve üreme potansiyelinin oluşturduğu üstün bir pozitif geri beslemeye tabi olan düzenleyici mekanizmaların aşağı negatif geri besleme ağı olarak da modellenebilir.[74]

Çalışmanın tarihçesi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Materyalizm

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Materyalizm
Hoh Yağmur Ormanı'nda bitki büyümesi
Masai Mara ovasında toplanan zebra ve impala sürüleri
Yellowstone Ulusal Parkı'ndaki Büyük Prizmatik Kaynak çevresindeki mikrobiyal örtülerin havadan çekilmiş bir fotoğrafı

En eski yaşam teorilerinden bazıları materyalistti; var olan her şeyin madde olduğunu ve yaşamın da maddenin karmaşık bir biçimi ya da düzenlemesi olduğunu savunuyorlardı. Empedokles evrendeki her şeyin dört ebedi "elementin" ya da "her şeyin kökünün" birleşiminden oluştuğunu savunmuştur: toprak, su, hava ve ateş. Tüm değişimler bu dört unsurun düzenlenmesi ve yeniden düzenlenmesiyle açıklanır. Çeşitli yaşam biçimleri, elementlerin uygun bir karışımından kaynaklanır.[75]

Demokritos (MÖ 460) yaşamın temel özelliğinin bir ruha (psyche) sahip olmak olduğunu düşünüyordu. Diğer antik yazarlar gibi o da bir şeyi canlı yapan şeyin ne olduğunu açıklamaya çalışıyordu. Onun açıklaması, ateşli atomların, tıpkı atomların ve boşluğun başka herhangi bir şeyi açıkladığı gibi bir ruh oluşturduğu yönündeydi. O, yaşam ve ısı arasındaki bariz bağlantı ve ateşin hareket etmesi nedeniyle ateş üzerinde ayrıntılı olarak durdu.[76]

Platon'un maddede ilahi bir faal akıl tarafından kusurlu bir şekilde temsil edilen ebedi ve değişmez idealar dünyası, atomculuğun en azından dördüncü yüzyılda en önde geleni olduğu çeşitli mekanistik Weltanschauungen'lerle keskin bir tezat oluşturur ... Bu tartışma antik dünya boyunca devam etmiştir. Stoacılar ilahi bir teleolojiyi benimserken, atomistik mekanizma Epikür'den koluna bir darbe aldı ... Seçim basit görünüyordu: ya yapılandırılmış, düzenli bir dünyanın yönlendirilmemiş süreçlerden nasıl ortaya çıkabileceğini göstermek ya da sisteme zeka enjekte etmek.[77]

— R.J. Hankinson, Cause and Explanation in Ancient Greek Thought

Antik Yunan'da ortaya çıkan mekanistik materyalizm, hayvanların ve insanların birlikte bir makine gibi işleyen parçaların bir araya gelmesinden oluştuğunu savunan Fransız filozof René Descartes tarafından yeniden canlandırılmış ve revize edilmiştir. Bu fikir Julien Offray de La Mettrie tarafından L'Homme Machine adlı kitabında daha da geliştirilmiştir.[78]

19. yüzyılda biyoloji biliminde hücre teorisindeki ilerlemeler bu görüşü teşvik etmiştir. Charles Darwin'in evrim teorisi, doğal seçilim yoluyla türlerin kökenine ilişkin mekanistik bir açıklamadır.[79]

Stéphane Leduc 20. yüzyılın başında biyolojik süreçlerin fizik ve kimya açısından anlaşılabileceği ve büyümelerinin sodyum silikat çözeltilerine daldırılmış inorganik kristallerinkine benzediği fikrini destekledi. La biologie synthétique adlı kitabında ortaya koyduğu fikirler,[80] yaşadığı dönemde geniş ölçüde reddedilmiş, ancak Russell, Barge ve meslektaşlarının çalışmalarına olan ilginin yeniden canlanmasına neden olmuştur.[81]

Hilomorfizm

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Hilomorfizm
Aristoteles'e göre bitki, hayvan ve insan ruhlarının yapısı

Hilomorfizm ilk olarak Yunan filozof Aristoteles tarafından ifade edilen bir teoridir. Hilomorfizmin biyolojiye uygulanması Aristoteles için önemliydi ve biyoloji onun günümüze ulaşan yazılarında kapsamlı bir şekilde ele alınmıştır. Bu görüşe göre, maddi evrendeki her şeyin hem maddesi hem de formu vardır ve bir canlının formu onun ruhudur (Yunanca psyche, Latince anima). Üç tür ruh vardır: bitkilerin büyümesine, çürümesine ve beslenmesine neden olan ama hareket ve duyuma neden olmayan bitkisel ruh; hayvanların hareket etmesine ve hissetmesine neden olan hayvansal ruh; ve (Aristoteles'e göre) yalnızca insanda bulunan, bilincin ve muhakemenin kaynağı olan rasyonel ruh. Her bir yüksek ruh daha düşük ruhların tüm niteliklerine sahiptir.[82] Aristoteles maddenin form olmadan var olabileceğine, formun ise madde olmadan var olamayacağına ve dolayısıyla ruhun da beden olmadan var olamayacağına inanmıştır.[83]

Bu açıklama, olguları amaç ya da hedefe yöneliklik açısından açıklayan teleolojik yaşam açıklamalarıyla tutarlıdır. Dolayısıyla, kutup ayısının kürkünün beyazlığı kamuflaj amacıyla açıklanmaktadır. Nedenselliğin yönü (gelecekten geçmişe), sonucu önceki bir neden açısından açıklayan doğal seçilime ilişkin bilimsel kanıtlarla çelişmektedir. Biyolojik özellikler, gelecekteki optimal sonuçlara bakılarak değil, söz konusu özelliklerin doğal seçilimine yol açan bir türün geçmiş evrimsel tarihine bakılarak açıklanır. fenomenleri amaç veya hedefe yöneliklik açısından açıklayan teleolojik yaşam açıklamalarıyla tutarlıdır. Dolayısıyla, kutup ayısının kürkünün beyazlığı kamuflaj amacıyla açıklanmaktadır. Nedenselliğin yönü (gelecekten geçmişe), sonucu önceki bir neden açısından açıklayan doğal seçilime ilişkin bilimsel kanıtlarla çelişmektedir. Biyolojik özellikler, gelecekteki optimal sonuçlara bakılarak değil, söz konusu özelliklerin doğal seçilimine yol açan bir türün geçmiş evrimsel tarihine bakılarak açıklanır.[84]

Kendiliğinden oluşum

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Kendiliğinden oluşum

Kendiliğinden oluşum, canlı organizmaların benzer organizmalardan türemeden oluşabileceği inancıydı. Tipik olarak, pire gibi belirli formların toz gibi cansız maddelerden ya da farelerin ve böceklerin çamur veya çöpten sözde mevsimsel olarak oluşabileceği düşünülüyordu.[85]

Kendiliğinden oluşum teorisi, önceki doğa filozoflarının çalışmalarını ve organizmaların ortaya çıkışına ilişkin çeşitli antik açıklamaları derleyen ve genişleten Aristoteles tarafından önerilmiş ve iki bin yıl boyunca en iyi açıklama olarak kabul edilmiştir.[86] Francesco Redi gibi öncüllerin araştırmalarını genişleten Louis Pasteur'ün 1859'daki deneyleriyle kesin olarak çürütülmüştür.[87][88] Kendiliğinden oluşuma ilişkin geleneksel fikirlerin çürütülmesi biyologlar arasında artık tartışmalı değildir.[89][90][91]

Vitalizm

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Vitalizm

Vitalizm, yaşam ilkesinin maddesel olmadığı inancıdır. Bu görüş Georg Ernst Stahl ile ortaya çıkmış ve 19. yüzyılın ortalarına kadar popülerliğini korumuştur. Henri Bergson, Friedrich Nietzsche ve Wilhelm Dilthey gibi filozoflara,[92] Xavier Bichat gibi anatomistlere ve Justus von Liebig gibi kimyagerlere hitap etmiştir.[93] Vitalizm, organik ve inorganik maddeler arasında temel bir fark olduğu fikrini ve organik maddelerin yalnızca canlılardan elde edilebileceği inancını içeriyordu. Bu görüş 1828 yılında Friedrich Wöhler'in inorganik maddelerden üre hazırlamasıyla çürütülmüştür.[94] Bu Wöhler sentezi modern organik kimyanın başlangıç noktası olarak kabul edilir. Tarihsel bir öneme sahiptir çünkü ilk kez inorganik reaksiyonlarda organik bir bileşik üretilmiştir.[93]

1850'lerde Julius Robert von Mayer tarafından öngörülen Hermann von Helmholtz, kas hareketinde enerji kaybı olmadığını göstererek bir kası hareket ettirmek için gerekli "vital güçler" olmadığını öne sürdü.[95] Bu sonuçlar, özellikle Buchner'in mayanın hücresiz özütlerinde alkolik fermantasyonun gerçekleşebileceğini göstermesinden sonra, vitalist teorilere olan bilimsel ilginin terk edilmesine yol açmıştır.[96] Yine de bu inanç, hastalıkları ve rahatsızlıkları varsayımsal bir yaşamsal güç veya yaşam gücündeki bozukluklardan kaynaklandığı şeklinde yorumlayan homeopati gibi sözdebilimsel teorilerde hala varlığını sürdürmektedir.[97]

Köken

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Abiyogenez

Dünya'nın yaşı yaklaşık 4,54 milyar yıldır.[98][99][100] Kanıtlar, Dünya'daki yaşamın en az 3,5 milyar yıldır var olduğunu[101][102][103][104][105][106][107][108][109] ve en eski fiziksel yaşam izlerinin 3,7 milyar yıl öncesine dayandığını göstermektedir;[110][111][112] ancak Geç Dönem Ağır Bombardıman gibi bazı hipotezler, Dünya'daki yaşamın 4,1-4,4 milyar yıl kadar önce daha da erken başlamış olabileceğini[101][102][103][104][105] ve yaşama yol açan kimyanın Büyük Patlama'dan kısa bir süre sonra, 13,8 milyar yıl önce, evrenin sadece 10-17 milyon yaşında olduğu bir dönemde başlamış olabileceğini öne sürmektedir.[113][114][115] TimeTree'de özetlendiği gibi moleküler saatlerden elde edilen zaman tahminleri, yaşamın kökenini genellikle 4 milyar yıl önce veya daha öncesine yerleştirmektedir.[116]

Dünya üzerinde yaşamış beş milyardan fazla canlı türünün %99'undan fazlasının neslinin tükenmiş olduğu tahmin edilmektedir.[117][118][119] Dünya'nın kataloglanmış yaşam formu türlerinin sayısı 1,2 milyon ile 2 milyon arasında olmasına rağmen,[120][121] gezegendeki toplam tür sayısı belirsizdir. Tahminler 8 milyon ile 100 milyon arasında değişmekte olup,[120][121] daha dar bir aralıkta 10 ile 14 milyon arasında değişmektedir,[120] ancak Mayıs 2016'da gerçekleştirilen çalışmalara göre bu sayı 1 trilyon kadar yüksek olabilir (tanımlanan türlerin yalnızca yüzde birinin binde biri ile).[122][123] Dünya üzerindeki birbiriyle ilişkili DNA baz çiftlerinin toplam sayısının 5 x 1037 olduğu ve 50 milyar ton ağırlığında olduğu tahmin edilmektedir.[124] Buna karşılık biyosferin toplam kütlesinin 4 TtC (trilyon ton karbon) kadar olduğu tahmin edilmektedir.[125] Temmuz 2016'da bilim insanları, Dünya üzerinde yaşayan tüm organizmaların Son Evrensel Ortak Atası'na (LUCA) ait 355 genden oluşan bir set tespit ettiklerini bildirmişlerdir.[126]

Bilinen tüm yaşam formları, ortak kökenlerini yansıtan temel moleküler mekanizmaları paylaşmaktadır; bu gözlemlere dayanarak, yaşamın kökenine ilişkin hipotezler, basit organik moleküllerden hücre öncesi yaşam yoluyla protosellere ve metabolizmaya kadar evrensel bir ortak atanın oluşumunu açıklayan bir mekanizma bulmaya çalışmaktadır. Modeller "önce genler" ve "önce metabolizma" kategorilerine ayrılmıştır, ancak son zamanlardaki bir eğilim, her iki kategoriyi birleştiren hibrit modellerin ortaya çıkmasıdır.[127]

Yaşamın nasıl ortaya çıktığı konusunda şu anda bilimsel bir fikir birliği yoktur. Ancak kabul gören bilimsel modellerin çoğu Miller-Urey deneyi ve Sidney Fox'un çalışmaları üzerine kuruludur; bu çalışmalar ilkel Dünya'daki koşulların inorganik öncüllerden amino asitleri ve diğer organik bileşikleri sentezleyen kimyasal reaksiyonları desteklediğini[128] ve fosfolipitlerin kendiliğinden hücre zarının temel yapısı olan çift katlı lipit katmanlarını oluşturduğunu göstermektedir.

Canlı organizmalar, deoksiribonükleik asit (DNA) tarafından kodlanan talimatları kullanarak amino asit polimerleri olan proteinleri sentezler. Protein sentezi aracı ribonükleik asit (RNA) polimerleri gerektirir. Yaşamın nasıl başladığına dair bir olasılık, önce genlerin, ardından proteinlerin ortaya çıktığıdır;[129] alternatif ise önce proteinlerin, ardından da genlerin ortaya çıktığıdır.[130]

Ancak, genler ve proteinlerin her ikisi de diğerini üretmek için gerekli olduğundan, hangisinin önce geldiğini düşünme sorunu tavuk mu yumurtadan çıkar yoksa yumurta mı tavuktan çıkar sorununa benzemektedir. Çoğu bilim insanı, bu nedenle genlerin ve proteinlerin bağımsız olarak ortaya çıkmasının olası olmadığı hipotezini benimsemiştir.[131]

Bu nedenle, ilk olarak Francis Crick tarafından öne sürülen bir olasılık,[132] ilk yaşamın DNA benzeri bilgi depolama ve bazı proteinlerin katalitik özelliklerine sahip olan RNA'ya dayandığıdır.[131] Buna RNA dünyası hipotezi denir ve hücrelerin en kritik bileşenlerinin (en yavaş evrimleşenlerin) çoğunun çoğunlukla ya da tamamen RNA'dan oluştuğu gözlemiyle desteklenir. Ayrıca, birçok kritik kofaktör (ATP, Asetil-CoA, NADH, vb.) ya nükleotittir ya da bunlarla açıkça ilişkili maddelerdir. Hipotez ilk ortaya atıldığında RNA'nın katalitik özellikleri henüz kanıtlanmamıştı,[133] ancak 1986 yılında Thomas Cech tarafından doğrulandı.[134]

RNA dünyası hipoteziyle ilgili bir sorun, RNA'nın basit inorganik öncüllerden sentezlenmesinin diğer organik moleküllerden daha zor olmasıdır. Bunun bir nedeni, RNA öncüllerinin çok kararlı olması ve ortam koşullarında birbirleriyle çok yavaş reaksiyona girmesidir ve ayrıca canlı organizmaların RNA'dan önce başka moleküllerden oluştuğu da öne sürülmüştür.[135] Bununla birlikte, Dünya'da yaşamdan önce var olan koşullar altında belirli RNA moleküllerinin başarılı bir şekilde sentezlenmesi, reaksiyon boyunca mevcut olan öncü fosfat ile belirli bir sırayla alternatif öncülerin eklenmesiyle elde edilmiştir.[136] Bu çalışma RNA dünyası hipotezini daha akla yatkın hale getirmektedir.[137]

2013'teki jeolojik bulgular, reaktif fosfor türlerinin (fosfit gibi) 3.5 Ga'dan önce okyanusta bol miktarda bulunduğunu ve Schreibersite'in fosfit ve gliserol 3-fosfat üretmek için sulu gliserol ile kolayca reaksiyona girdiğini göstermiştir.[138] Geç Dönem Ağır Bombardıman'dan gelen Schreibersite içeren meteoritlerin, RNA gibi fosforlanmış biyomoleküller oluşturmak için prebiyotik organik moleküllerle reaksiyona girebilecek erken indirgenmiş fosfor sağlamış olabileceği varsayılmaktadır.[138]

2009 yılında yapılan deneyler, iki bileşenli bir RNA enzim sisteminin (ribozimler) Darwinci evrimini in vitro olarak göstermiştir.[139] Çalışma Gerald Joyce'un laboratuvarında gerçekleştirilmiş ve Joyce "Bu, biyoloji dışında, moleküler bir genetik sistemde evrimsel adaptasyonun ilk örneğidir." demiştir.[140]

Prebiyotik bileşikler dünya dışı kaynaklı olabilir. NASA'nın 2011 yılında Dünya'da bulunan meteorlarla yapılan çalışmalara dayanarak elde ettiği bulgular, DNA ve RNA bileşenlerinin (adenin, guanin ve ilgili organik moleküller) uzayda oluşmuş olabileceğini göstermektedir.[141][142][143][144]

Mart 2015'te NASA bilim insanları, urasil, sitozin ve timin de dahil olmak üzere yaşamın karmaşık DNA ve RNA organik bileşiklerinin, meteorlarda bulunan pirimidin gibi başlangıç kimyasalları kullanılarak uzay koşulları altında laboratuvarda ilk kez oluşturulduğunu bildirdi. Bilim insanlarına göre, evrende bulunan karbon bakımından en zengin kimyasal olan polisiklik aromatik hidrokarbonlar (PAH'lar) gibi pirimidin de kırmızı devlerde ya da yıldızlararası toz ve gaz bulutlarında oluşmuş olabilir.[145]

Panspermia hipotezine göre, meteorar, asteroitler ve diğer küçük Güneş Sistemi cisimleri tarafından dağıtılan mikroskobik yaşam, evrenin her yerinde var olabilir.[146][147]

Çevre koşulları

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ayrıca bakınız: İlkel çorba, Gaia hipotezi ve Entropi ve yaşam
Siyanobakteriler, oksijene toleranssız organizmaların neredeyse yok olmasına yol açarak Dünya'daki yaşam formlarının bileşimini dramatik bir şekilde değiştirmiştir.

Dünya üzerindeki yaşamın çeşitliliği, genetik fırsat, metabolik kapasite, çevresel zorluklar[148] ve simbiyoz arasındaki dinamik etkileşimin bir sonucudur.[149][150][151] Dünya'nın yaşanabilir ortamı, varlığının büyük bir bölümünde mikroorganizmaların hakimiyetinde olmuş ve onların metabolizmasına ve evrimine maruz kalmıştır. Bu mikrobik faaliyetlerin bir sonucu olarak, Dünya'daki fiziksel-kimyasal ortam jeolojik zaman ölçeğinde değişmekte ve böylece sonraki yaşamın evrim yolunu etkilemektedir.[148] Örneğin, fotosentezin bir yan ürünü olarak siyanobakteriler tarafından moleküler oksijenin salınması, Dünya'nın ortamında küresel değişikliklere neden olmuştur. Oksijen o dönemde Dünya'daki yaşamın çoğu için zehirli olduğundan, bu durum yeni evrimsel zorluklara yol açmış ve nihayetinde Dünya'nın başlıca hayvan ve bitki türlerinin oluşumuyla sonuçlanmıştır. Organizmalar ve çevreleri arasındaki bu karşılıklı etkileşim, canlı sistemlerin doğasında var olan bir özelliktir.[148]

Biyosfer

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Biyosfer

Biyosfer, tüm ekosistemlerin küresel toplamıdır. Dünya üzerindeki yaşam alanı olarak da adlandırılabilir, kapalı bir sistemdir (güneş ve kozmik radyasyon ve Dünya'nın iç kısmından gelen ısı dışında) ve büyük ölçüde kendi kendini düzenler.[152] En genel biyofizyolojik tanımıyla biyosfer, tüm canlı varlıkları ve bunların litosfer, jeosfer, hidrosfer ve atmosfer unsurlarıyla etkileşimleri de dahil olmak üzere ilişkilerini bütünleştiren küresel ekolojik sistemdir.

Yaşam formları toprak, sıcak su kaynakları, yeraltında en az 19 km (12 mil) derinlikteki kayaların içi, okyanusun en derin kısımları ve atmosferde en az 64 km yükseklik dahil olmak üzere Dünya'nın biyosferinin her yerinde yaşamaktadır.[153][154][155] Belirli test koşulları altında, yaşam formlarının uzayın neredeyse ağırlıksız ortamında geliştiği[156][157] ve uzay boşluğunda hayatta kaldığı gözlemlenmiştir.[158][159] Yaşam formları Dünya okyanuslarının en derin noktası olan Mariana Çukuru'nda gelişiyor gibi görünmektedir.[160][161] Diğer araştırmacılar, yaşam formlarının Amerika Birleşik Devletleri'nin kuzeybatı kıyılarında okyanusun 2590 metre altındaki deniz tabanının 580 metre altındaki kayaların içinde[160][162] ve Japonya açıklarında deniz tabanının 2400 metre altında geliştiğine dair ilgili çalışmalar bildirmiştir.[163] Ağustos 2014'te bilim insanları Antarktika'da buzun 800 m altında yaşayan yaşam formlarının varlığını doğruladı.[164][165] Bir araştırmacıya göre, "Mikropları her yerde bulabilirsiniz - koşullara son derece uyum sağlayabilirler ve nerede olurlarsa olsunlar hayatta kalabilirler."[160]

Biyosferin en az 3,5 milyar yıl önce biyopoesis (basit organik bileşikler gibi cansız maddelerden doğal olarak yaratılan yaşam) veya biyogenez (canlı maddelerden yaratılan yaşam) süreci ile başlayarak evrimleştiği varsayılmaktadır.[166][167] Dünya üzerindeki yaşama dair en eski kanıtlar arasında Batı Grönland'daki 3,7 milyar yıllık metasedimenter kayalarda bulunan biyojenik grafit[110] ve Batı Avustralya'daki 3,48 milyar yıllık kumtaşında bulunan mikrobiyal mat fosilleri yer almaktadır.[111][112] Daha yakın bir tarihte, 2015 yılında, Batı Avustralya'daki 4,1 milyar yıllık kayalarda "biyotik yaşam kalıntıları" bulunmuştur.[102][103] 2017 yılında, Kanada'nın Quebec eyaletindeki Nuvvuagittuq Kuşağı'ndaki hidrotermal menfez çökeltilerinde, 4,28 milyar yıl gibi Dünya'daki en eski yaşam kaydı olan ve 4,4 milyar yıl önce okyanus oluşumundan sonra ve 4,54 milyar yıl önce Dünya'nın oluşumundan kısa bir süre sonra "yaşamın neredeyse anlık olarak ortaya çıktığını" düşündüren varsayılan fosilleşmiş mikroorganizmaların (veya mikrofosillerin) keşfedildiği açıklandı.[168][169][170][171] Biyolog Stephen Blair Hedges'e göre, "Eğer yaşam Dünya'da nispeten hızlı bir şekilde ortaya çıktıysa... o zaman evrende de yaygın olabilir."[102]

Genel anlamda, biyosferler ekosistemler içeren herhangi bir kapalı, kendi kendini düzenleyen sistemlerdir. Buna Biyosfer 2 ve BIOS-3 gibi yapay biyosferler ve potansiyel olarak diğer gezegenlerde veya uydularda bulunanlar da dahildir.[172]

Ttolerans aralığı

[değiştir | kaynağı değiştir]
Deinococcus radiodurans aşırı soğuk, dehidrasyon, vakum, asit ve radyasyona maruz kalmaya karşı direnç gösterebilen bir ekstremofildir.

Bir ekosistemin hareketsiz bileşenleri, yaşam için gerekli olan fiziksel ve kimyasal faktörlerdir - enerji (güneş ışığı veya kimyasal enerji), su, ısı, atmosfer, yerçekimi, besinler ve ultraviyole güneş radyasyonundan korunma.[173] Çoğu ekosistemde bu koşullar gün içinde ve bir mevsimden diğerine değişiklik gösterir. O halde, çoğu ekosistemde yaşamak için organizmaların "tolerans aralığı" olarak adlandırılan bir dizi koşulda hayatta kalabilmeleri gerekir.[174] Bunun dışında, hayatta kalmanın ve üremenin mümkün olduğu ancak optimal olmadığı "fizyolojik stres bölgeleri" yer alır. Bu bölgelerin ötesinde ise organizmanın hayatta kalmasının ve üremesinin mümkün olmadığı ya da imkansız olduğu "toleranssızlık bölgeleri" yer alır. Geniş bir tolerans aralığına sahip olan organizmalar, dar bir tolerans aralığına sahip olan organizmalara göre daha geniş bir alana yayılmıştır.[174]

Ekstremofiller

[değiştir | kaynağı değiştir]
Daha fazla bilgi: Ekstremofil

Seçilen mikroorganizmalar hayatta kalmak için donmaya, tamamen kurumaya, açlığa, yüksek düzeyde radyasyona maruz kalmaya ve diğer fiziksel veya kimyasal zorluklara dayanmalarını sağlayan formlar alabilirler. Bu mikroorganizmalar haftalar, aylar, yıllar, hatta yüzyıllar boyunca bu tür koşullara maruz kalarak hayatta kalabilirler.[148] Ekstremofiller, yaşamın yaygın olarak bulunduğu aralıkların dışında gelişen mikrobiyal yaşam formlarıdır.[175] Alışılmadık enerji kaynaklarını kullanmakta çok başarılıdırlar. Tüm organizmalar neredeyse aynı moleküllerden oluşurken, evrim bu tür mikropların bu çok çeşitli fiziksel ve kimyasal koşullarla başa çıkmasını sağlamıştır. Bu tür ekstrem ortamlardaki mikrobiyal toplulukların yapısının ve metabolik çeşitliliğinin karakterizasyonu devam etmektedir.[176]

Mikrobiyal yaşam formları, Dünya okyanuslarının en derin noktası olan Mariana Çukuru'nda bile gelişmektedir.[160][161] Mikroplar ayrıca 2600 m okyanus altında deniz tabanının 580 m altına kadar kayaların içinde de gelişmektedir.[160][162] Uluslararası Okyanus Keşif Programı'nın keşif gezileri, Nankai Yalağı yitim zonu bölgesinde deniz tabanının 1,2 km altındaki 120 °C'lik tortuda tek hücreli yaşam buldu.[177]

Dünya'daki yaşamın dayanıklılığı ve çok yönlülüğünün araştırılmasının[175] yanı sıra bazı organizmaların bu tür aşırı uçlarda hayatta kalmak için kullandıkları moleküler sistemlerin anlaşılması, Dünya'nın ötesinde yaşam arayışı için önemlidir.[148] Örneğin liken, simüle edilmiş bir Mars ortamında bir ay boyunca hayatta kalabilir.[178][179]

Kimyasal elementler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Tüm yaşam formları, biyokimyasal işleyiş için gereken bazı temel kimyasal elementlere ihtiyaç duyar. Bunlar arasında karbon, hidrojen, azot, oksijen, fosfor ve kükürt - tüm organizmalar için temel makro besinler[180] - genellikle CHNOPS kısaltmasıyla temsil edilir. Bunlar birlikte nükleik asitleri, proteinleri ve lipitleri, yani canlı maddenin büyük kısmını oluşturur. Bu altı elementten beşi DNA'nın kimyasal bileşenlerini oluşturmaktadır, bunun istisnası ise kükürttür. Kükürt, sistein ve metiyonin amino asitlerinin bir bileşenidir. Bu elementlerden biyolojik olarak en bol bulunanı, çoklu, kararlı kovalent bağlar oluşturma gibi arzu edilen bir özelliğe sahip olan karbondur. Bu da karbon bazlı (organik) moleküllerin muazzam çeşitlilikte kimyasal düzenlemeler oluşturmasına olanak tanır.[kaynak belirtilmeli] Bu elementlerden bir veya daha fazlasını ortadan kaldıran, listede olmayan bir elementle değiştiren veya gerekli kiraliteleri veya diğer kimyasal özellikleri değiştiren alternatif varsayımsal biyokimya türleri önerilmiştir.[181][182]

DNA

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: DNA

Deoksiribonükleik asit, bilinen tüm canlı organizmaların ve birçok virüsün büyüme, gelişme, işleyiş ve üremesinde kullanılan genetik talimatların çoğunu taşıyan bir moleküldür. DNA ve RNA nükleik asitlerdir; proteinler ve kompleks karbonhidratlarla birlikte, bilinen tüm yaşam formları için gerekli olan üç ana makromolekül türünden biridir. Çoğu DNA molekülü, çift sarmal oluşturmak üzere birbiri etrafında sarılmış iki biyopolimer iplikten oluşur. İki DNA ipliği, nükleotit adı verilen daha basit birimlerden oluştukları için polinükleotit olarak bilinir.[183] Her bir nükleotid azot içeren bir nükleobazdan (sitozin (C), guanin (G), adenin (A) veya timin (T)), deoksiriboz adı verilen bir şekerden ve bir fosfat grubundan oluşur. Nükleotidler, bir nükleotidin şekeri ve diğerinin fosfatı arasındaki kovalent bağlarla bir zincir halinde birbirine bağlanır ve bu da dönüşümlü bir şeker-fosfat omurgası ile sonuçlanır. Baz eşleştirme kurallarına göre (A ile T ve C ile G), hidrojen bağları iki ayrı polinükleotid ipliğinin azotlu bazlarını bağlayarak çift iplikli DNA oluşturur. Dünya üzerindeki ilgili DNA baz çiftlerinin toplam miktarının 5 x 1037 olduğu ve 50 milyar ton ağırlığında olduğu tahmin edilmektedir.[124] Buna karşılık, biyosferin toplam kütlesinin 4 TtC (trilyon ton karbon) kadar olduğu tahmin edilmektedir.[125]

DNA biyolojik bilgi depolar. DNA omurgası bölünmeye karşı dirençlidir ve çift sarmallı yapının her iki ipliği de aynı biyolojik bilgiyi depolar. Biyolojik bilgi, iki iplik ayrıldıkça çoğaltılır. DNA'nın önemli bir kısmı (insanlar için %98'den fazlası) kodlama yapmaz, yani bu bölümler protein dizileri için kalıp görevi görmez.

DNA'nın iki ipliği birbirine zıt yönlerde ilerler ve bu nedenle antiparaleldir. Her bir şekere dört tip nükleobazdan (gayriresmi olarak bazlar) biri bağlanır. Biyolojik bilgiyi kodlayan, omurga boyunca uzanan bu dört nükleobazın dizilimidir. Genetik kod altında, RNA iplikleri proteinler içindeki amino asitlerin sırasını belirtmek üzere çevrilir. Bu RNA iplikleri başlangıçta transkripsiyon adı verilen bir süreçte şablon olarak DNA iplikleri kullanılarak oluşturulur.

Hücreler içinde DNA, kromozom adı verilen uzun yapılar halinde düzenlenmiştir. Hücre bölünmesi sırasında bu kromozomlar DNA replikasyonu sürecinde çoğaltılır ve her hücreye kendi tam kromozom setini sağlar. Ökaryotik organizmalar (hayvanlar, bitkiler, mantarlar ve protistler) DNA'larının çoğunu hücre çekirdeğinde, bir kısmını da mitokondri veya kloroplast gibi organellerde depolar.[184] Buna karşılık prokaryotlar (bakteriler ve arkealar) DNA'larını yalnızca sitoplazmada depolar. Kromozomların içinde, histon gibi kromatin proteinleri DNA'yı sıkıştırır ve düzenler. Bu kompakt yapılar DNA ve diğer proteinler arasındaki etkileşimlere rehberlik ederek DNA'nın hangi kısımlarının kopyalanacağını kontrol etmeye yardımcı olur.

DNA ilk olarak 1869 yılında Friedrich Miescher tarafından izole edilmiştir.[185] Moleküler yapısı 1953 yılında James Watson ve Francis Crick tarafından tanımlanmış ve model oluşturma çabalarına Rosalind Franklin tarafından elde edilen X-ışını kırınım verileri rehberlik etmiştir.[186]

Sınıflandırma

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Taksonomi (biyoloji)
YaşamÜst âlemÂlemŞubeSınıfTakımFamilyaCinsTür
Biyolojik sınıflandırma hiyerarşisinin sekiz ana taksonu. Aradaki küçük sınıflandırmalar gösterilmemektedir.

Antik Çağlar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Organizmaları sınıflandırmaya yönelik bilinen ilk girişim Yunan Filozof Aristoteles tarafından gerçekleştirilmiş ve o dönemde bilinen tüm canlı organizmaları esas olarak hareket etme kabiliyetlerine göre bitki ya da hayvan olarak sınıflandırmıştır. Ayrıca, sırasıyla omurgalılar ve omurgasızlar kavramlarıyla karşılaştırılabilecek şekilde, kanlı hayvanları kansız (ya da en azından kırmızı kansız) hayvanlardan ayırmış ve kanlı hayvanları beş gruba ayırmıştır: canlı dört ayaklılar (memeliler), yumurtlayan dört ayaklılar (sürüngenler ve amfibiler), kuşlar, balıklar ve balinalar. Kansız hayvanlar da beş gruba ayrılmıştır: kafadanbacaklılar, kabuklular, böcekler (günümüzde böcek olarak tanımladıklarımıza ek olarak örümcekler, akrepler ve çıyanları da içerir), kabuklu hayvanlar (yumuşakçalar ve echinodermlerin çoğu gibi) ve "zoofitler" (bitkilere benzeyen hayvanlar). Aristoteles'in zooloji alanındaki çalışmaları hatasız olmasa da zamanının en büyük biyolojik senteziydi ve ölümünden sonraki yüzyıllar boyunca nihai otorite olarak kaldı.[187]

Linnaean

[değiştir | kaynağı değiştir]

Amerika kıtasının keşfi, tanımlanması ve sınıflandırılması gereken çok sayıda yeni bitki ve hayvanı ortaya çıkarmıştır. Hayvanların dikkatli bir şekilde incelenmesine 16. yüzyılın sonlarında ve 17. yüzyılın başlarında başlandı ve sınıflandırma için anatomik bir temel oluşturmaya yetecek kadar bilgi birikimi oluşana kadar bu çalışmalar kademeli olarak genişletildi.

1740'ların sonlarında Carl Linnaeus, türlerin sınıflandırılması için binomial isimlendirme sistemini tanıttı. Linnaeus, gereksiz retoriği ortadan kaldırarak, yeni tanımlayıcı terimler getirerek ve anlamlarını tam olarak tanımlayarak kompozisyonu iyileştirmeye ve daha önce kullanılan çok kelimeli isimlerin uzunluğunu azaltmaya çalıştı.[188] Linnaean sınıflandırmasının sekiz seviyesi vardır: üst âlem, âlem, şube, sınıf, takım, familya, cins ve tür.

Mantarlar başlangıçta bitki olarak değerlendirilmiştir. Linnaeus kısa bir süre için onları Animalia'da Vermes taksonunda sınıflandırmış, ancak daha sonra tekrar Plantae'ye yerleştirmiştir. Copeland, mantarları protista içinde sınıflandırmış, böylece kısmen sorundan kaçınmış ancak özel statülerini kabul etmiştir.[189] Sorun en sonunda Whittaker tarafından, onlara beş âlem sisteminde kendi âlemlerini verdiğinde çözülmüştür. Evrimsel tarih, mantarların bitkilerden ziyade hayvanlarla daha yakın akraba olduğunu göstermektedir.[190]

Yeni keşifler hücrelerin ve mikroorganizmaların detaylı incelenmesine olanak sağladıkça, yeni yaşam grupları ortaya çıkmış ve hücre biyolojisi ve mikrobiyoloji alanları oluşmuştur. Bu yeni organizmalar başlangıçta protozoa olarak hayvanlar ve protophyta/thallophyta olarak bitkiler şeklinde ayrı ayrı tanımlanmış, ancak Haeckel tarafından protista âleminde birleştirilmiştir; daha sonra prokaryotlar monera âleminde ayrılmış ve bu âlem de sonunda bakteriler ve arkealar olmak üzere iki ayrı gruba bölünmüştür. Bu durum altı alem sistemine ve nihayetinde evrimsel ilişkilere dayanan mevcut üç üst alem sistemine yol açmıştır.[191] Bununla birlikte, ökaryotların, özellikle de protistlerin sınıflandırılması hala tartışmalıdır.[192]

Mikrobiyoloji, moleküler biyoloji ve viroloji geliştikçe, virüsler ve viroidler gibi hücresel olmayan üreyen ajanlar keşfedilmiştir. Bunların canlı olarak kabul edilip edilmeyeceği tartışma konusu olmuştur; virüsler hücre zarları, metabolizma ve büyüme ya da çevrelerine tepki verme yeteneği gibi yaşam özelliklerinden yoksundur. Virüsler biyolojileri ve genetiklerine göre hala "türler" olarak sınıflandırılabilir, ancak böyle bir sınıflandırmanın birçok yönü tartışmalıdır.[193]

Mayıs 2016'da bilim insanları, şu anda Dünya'da 1 trilyon türün bulunduğunun tahmin edildiğini ve bunların sadece binde birinin tanımlandığını bildirdi.[122]

Orijinal Linnaean sistemi zaman içinde aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir:

Linnaeus
1735[194] 		Haeckel
1866[195] 		Chatton
1925[196] 		Copeland
1938[197] 		Whittaker
1969[198] 		Woese et al.
1990[191] 		Cavalier-Smith
1998[199] 		Cavalier-Smith
2015[200]
2 âlem 3 âlem 2 üst âlem 4 âlem 5 âlem 3 üst âlem 2 üst âlem, 6 âlem 2 üst âlem, 7 âlem
(ele alınmadı) Protista Prokaryota Monera Monera Bakteri Bakteri Bakteri
Arkea Arkea
Ökaryot Protoktista Protista Ökarya Protozoa Protozoa
Kromista Kromista
Vegetabilia Plantae Plantae Plantae Plantae Plantae
Fungi Fungi Fungi
Animalia Animalia Animalia Animalia Animalia Animalia
Ana madde: Âlem (biyoloji)

Hücreler

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Hücre

Hücreler her canlının temel yapı birimidir ve tüm hücreler bölünme yoluyla önceden var olan hücrelerden meydana gelir. Hücre teorisi Henri Dutrochet, Theodor Schwann, Rudolf Virchow ve diğerleri tarafından on dokuzuncu yüzyılın başlarında formüle edilmiş ve daha sonra yaygın olarak kabul görmüştür.[201] Bir organizmanın faaliyeti, hücrelerinin toplam faaliyetine bağlıdır ve enerji akışı hücrelerin içinde ve arasında gerçekleşir. Hücreler, hücre bölünmesi sırasında genetik kod olarak ileriye taşınan kalıtsal bilgiler içerir.[202]

İki temel hücre tipi vardır. Prokaryotlar, dairesel DNA ve ribozomlara sahip olmalarına rağmen çekirdek ve diğer zarlı organellerden yoksundur. Bakteriler ve arkealar prokaryotların iki üst âlemidir. Diğer birincil hücre türü, zarla kaplı çekirdeklere ve mitokondri, kloroplast, lizozom, kaba ve düz endoplazmik retikulum ve kofullar dahil olmak üzere zarlı organellere sahip olan ökaryotlardır. Ayrıca, genetik materyali depolayan organize kromozomlara sahiptirler. Çoğu ökaryot türü protist mikroorganizmalar olsa da hayvanlar, bitkiler ve mantarlar da dahil olmak üzere büyük kompleks organizmaların tüm türleri ökaryottur.[203] Geleneksel model, ökaryotların prokaryotlardan evrimleştiği ve ökaryotların ana organellerinin bakteriler ve progenitör ökaryotik hücre arasında endosimbiyoz yoluyla oluştuğu yönündedir.[204]

Hücre biyolojisinin moleküler mekanizmaları proteinlere dayanır. Bunların çoğu ribozomlar tarafından protein biyosentezi adı verilen enzim katalizli bir süreçle sentezlenir. Bir dizi amino asit, hücrenin nükleik asidinin gen ifadesine dayalı olarak bir araya getirilir ve birleştirilir.[205] Ökaryotik hücrelerde, bu proteinler daha sonra varış yerlerine gönderilmeye hazırlanmak üzere Golgi aygıtı aracılığıyla taşınabilir ve işlenebilir.[206]

Hücreler, ana hücrenin iki veya daha fazla yavru hücreye bölündüğü bir hücre bölünmesi süreciyle çoğalır. Prokaryotlar için hücre bölünmesi, DNA'nın kopyalandığı bir fisyon süreciyle gerçekleşir, ardından iki kopya hücre zarının parçalarına bağlanır. Ökaryotlarda ise daha karmaşık bir mitoz süreci izlenir. Ancak sonuç aynıdır; ortaya çıkan hücre kopyaları birbirleriyle ve orijinal hücreyle aynıdır (mutasyonlar hariç) ve her ikisi de bir interfaz dönemini takiben daha fazla bölünme yeteneğine sahiptir.[207]

Çok hücreli organizmalar ilk olarak özdeş hücrelerin koloniler oluşturması yoluyla evrimleşmiş olabilir. Bu hücreler hücre adezyonu yoluyla grup organizmaları oluşturabilir. Bir koloninin bireysel üyeleri kendi başlarına hayatta kalabilirken, gerçek birçok hücreli organizmanın üyeleri uzmanlık geliştirerek hayatta kalmak için organizmanın geri kalanına bağımlı hale gelmiştir. Bu tür organizmalar klonal olarak ya da yetişkin organizmayı oluşturan çeşitli uzmanlaşmış hücreleri oluşturabilen tek bir germ hücresinden oluşur. Bu uzmanlaşma, çok hücreli organizmaların kaynakları tek hücrelilere göre daha verimli bir şekilde kullanmasını sağlar.[208] Ocak 2016'da bilim insanları, yaklaşık 800 milyon yıl önce, GK-PID adı verilen tek bir moleküldeki küçük bir genetik değişikliğin, organizmaların tek hücreli bir organizmadan çok hücreli bir organizmaya geçmesine izin vermiş olabileceğini bildirdi.[209]

Hücreler, mikroçevrelerini algılamak ve bunlara yanıt vermek için yöntemler geliştirmiş, böylece uyum yeteneklerini artırmışlardır. Hücre sinyalizasyonu hücresel faaliyetleri koordine eder ve dolayısıyla çok hücreli organizmaların temel işlevlerini yönetir. Hücreler arasındaki sinyalleşme, jukstakrin sinyalizasyonu kullanılarak doğrudan hücre teması yoluyla veya endokrin sistemde olduğu gibi ajanların değişimi yoluyla dolaylı olarak gerçekleşebilir. Daha karmaşık organizmalarda, faaliyetlerin koordinasyonu özel bir sinir sistemi aracılığıyla gerçekleşebilir.[210]

Dünya dışı

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana maddeler: Dünya dışı yaşam, Astrobiyoloji ve Astroekoloji

Yaşam sadece Dünya'da teyit edilmiş olsa da pek çok kişi Dünya dışı yaşamın sadece makul değil, muhtemel ya da kaçınılmaz olduğunu düşünmektedir.[211][212] Güneş Sistemi'ndeki ve diğer gezegen sistemlerindeki diğer gezegenler ve uydular, bir zamanlar basit yaşamı desteklediklerine dair kanıtlar için incelenmekte ve SETI gibi projeler olası yabancı uygarlıklardan gelen radyo yayınlarını tespit etmeye çalışmaktadır. Güneş Sistemi'nde mikrobik yaşama ev sahipliği yapabilecek diğer yerler arasında Mars'ın yeraltı, Venüs'ün üst atmosferi[213] ve dev gezegenlerin bazı uydularındaki yeraltı okyanusları bulunmaktadır.[214][215] Güneş Sistemi'nin ötesinde, Dünya benzeri bir gezegende Dünya benzeri yaşamı destekleyebilecek başka bir anakol yıldızının etrafındaki bölge yaşanabilir bölge olarak bilinir. Bu bölgenin iç ve dış yarıçapları yıldızın parlaklığına ve bölgenin hayatta kaldığı zaman aralığına göre değişir. Güneş'ten daha büyük kütleli yıldızlar daha geniş bir yaşanabilir bölgeye sahiptir, ancak daha kısa bir zaman aralığı boyunca yıldız evriminin Güneş benzeri "ana dizisi" üzerinde kalırlar. Küçük kırmızı cücelerde ise tam tersi bir sorun vardır; daha küçük bir yaşanabilir bölge daha yüksek düzeyde manyetik aktiviteye ve yakın yörüngelerden kaynaklanan kütleçekim kilitlenmesinin etkilerine maruz kalır. Bu nedenle, Güneş gibi orta kütle aralığındaki yıldızlar Dünya benzeri yaşamın gelişmesi için daha büyük bir olasılığa sahip olabilir.[216] Yıldızın bir galaksi içindeki konumu da yaşamın oluşma olasılığını etkileyebilir. Gezegen oluşturabilecek daha ağır elementlerin daha fazla bulunduğu bölgelerdeki yıldızların, potansiyel olarak habitata zarar veren süpernova olaylarının düşük oranıyla birlikte, karmaşık yaşama sahip gezegenlere ev sahipliği yapma olasılığının daha yüksek olduğu tahmin edilmektedir.[217] Drake denkleminin değişkenleri, medeniyetin var olma olasılığının en yüksek olduğu gezegen sistemlerindeki koşulları tartışmak için kullanılır.[218] Ancak denklemin dünya dışı yaşam miktarını tahmin etmek için kullanılması zordur; değişkenlerin çoğu bilinmediğinden, denklem daha çok kullanıcısının halihazırda ne düşündüğünün bir aynası olarak işlev görür. Sonuç olarak, galaksideki uygarlıkların sayısı 9,1 x 10−13 kadar düşük tahmin edilebilir, bu da minimum değerin 1 olduğunu veya 15,6 milyon (1,56 x 108) kadar yüksek olduğunu gösterir.

Dünya dışında yaşam olduğuna dair kanıtların raporlanması için bir "Yaşam Tespitinin Güvenirliği" ölçeği (YTG) önerilmiştir.[219][220]

Yapay

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana maddeler: Yapay yaşam ve Sentetik biyoloji

Yapay yaşam; bilgisayarlar, robotik veya biyokimya aracılığıyla yaşamın herhangi bir yönünün simülasyonudur.[221] Yapay yaşam çalışmaları, biyolojik olayların bazı yönlerini yeniden yaratarak geleneksel biyolojiyi taklit eder. Bilim insanları yapay ortamlar yaratarak canlı sistemlerin mantığını inceler ve bu tür sistemleri tanımlayan karmaşık bilgi işlemeyi anlamaya çalışır. Yaşam, tanımı gereği canlı olsa da yapay yaşam genellikle dijital bir ortama ve varoluşa hapsedilmiş veri olarak adlandırılır.

Sentetik biyoloji, bilim ve biyomühendisliği birleştiren yeni bir biyoteknoloji alanıdır. Ortak amaç, doğada bulunmayan yeni biyolojik işlevlerin ve sistemlerin tasarlanması ve inşa edilmesidir. Sentetik biyoloji, bilgiyi işleyen, kimyasalları manipüle eden, malzeme ve yapılar üreten, enerji üreten, gıda sağlayan, insan sağlığını ve çevreyi koruyan ve geliştiren mühendislik ürünü biyolojik sistemler tasarlayabilme ve inşa edebilme nihai hedefleriyle biyoteknolojinin geniş çapta yeniden tanımlanmasını ve genişletilmesini içerir.[222]

Ölüm

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Ölüm
Bu Afrika mandası gibi hayvan cesetleri, ekosistem tarafından geri dönüştürülerek canlılar için enerji ve besin sağlar.

Ölüm, bir organizma veya hücredeki tüm hayati fonksiyonların veya yaşam süreçlerinin sona ermesidir.[223][224] Kaza, şiddet, tıbbi koşullar, biyolojik etkileşim, yetersiz beslenme, zehirlenme, yaşlanma veya intihar sonucu meydana gelebilir. Ölümden sonra, bir organizmanın kalıntıları biyojeokimyasal döngüye yeniden girer. Organizmalar bir avcı veya leş yiyici tarafından tüketilebilir ve arta kalan organik madde detritivorlar, yani detritusu geri dönüştüren organizmalar tarafından daha fazla ayrıştırılarak besin zincirinde yeniden kullanılmak üzere çevreye geri gönderilebilir.

Ölümü tanımlarken karşılaşılan zorluklardan biri de onu yaşamdan ayırmaktır. Ölüm ya yaşamın sona erdiği anı ya da yaşamı takip eden durumun başladığı zamanı ifade ediyor gibi görünmektedir.[224] Ancak, yaşam fonksiyonlarının sona ermesi genellikle organ sistemleri arasında eşzamanlı olmadığından, ölümün ne zaman gerçekleştiğini belirlemek zordur.[225] Dolayısıyla böyle bir belirleme, yaşam ve ölüm arasında kavramsal çizgiler çizmeyi gerektirir. Ancak bu, sorunludur çünkü yaşamın nasıl tanımlanacağı konusunda çok az fikir birliği vardır. Ölümün doğası binlerce yıldır dünyadaki dini geleneklerin ve felsefi araştırmaların temel meselesi olmuştur. Pek çok din ya bir tür öbür dünyaya ya da ruhun reenkarnasyonuna veya bedenin daha sonraki bir tarihte dirilişine inanmaktadır.[226]

Soy tükenmesi

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Soy tükenmesi

Soy tükenmesi, bir grup takson veya türün yok olarak biyolojik çeşitliliği azaltması sürecidir.[227] Yok olma anı genellikle o türün son bireyinin ölümü olarak kabul edilir. Bir türün potansiyel menzili çok geniş olabileceğinden, bu anı belirlemek zordur ve genellikle belirgin bir yokluk döneminden sonra geriye dönük olarak yapılır. Türlerin soyu, değişen habitatlarda veya üstün rekabet karşısında artık hayatta kalamadıkları zaman tükenir. Şimdiye kadar yaşamış tüm türlerin %99'undan fazlasının nesli tükenmiştir.[117][118][119][228] Kitlesel yok oluşlar, yeni organizma gruplarının çeşitlenmesi için fırsatlar sağlayarak evrimi hızlandırmış olabilir.[229]

Fosiller

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Fosil

Fosiller, hayvanların, bitkilerin ve diğer organizmaların uzak geçmişe ait korunmuş kalıntıları veya izleridir. Hem keşfedilmiş hem de keşfedilmemiş fosillerin toplamı ve bunların fosil içeren kaya oluşumları ve tortul katmanlardaki (tabakalar) yerleşimi fosil kaydı olarak bilinir. Korunmuş bir örnek, 10.000 yıl önceki keyfi tarihten daha eskiyse fosil olarak adlandırılır.[230] Dolayısıyla, fosillerin yaşları Holosen döneminin başlangıcındaki en genç fosillerden Arkeen dönemindeki en eski fosillere, yani 3,4 milyar yıl öncesine kadar değişmektedir.[231][232]

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Notlar

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Virüslerin ve diğer benzer formların "evrimi" ve sınıflandırılması hala belirsizdir. Bu nedenle eğer hücresel yaşam, hücresel olmayan yaşamdan evrimleşmişse bu liste parafiletik veya en son ortak ata dahil edilmemişse polifiletik olabilir.
  2. ^ Bulaşıcı protein molekülleri prionlar canlı organizmalar olarak kabul edilmezler, ancak "organizma ile karşılaştırılabilir organik yapılar" olarak tanımlanabilirler.
  3. ^ Her ikisi de replikasyonları için başka bir virüse ihtiyaç duyan uydular ve kusurlu müdahale partikülleri gibi virüse bağımlı varlıklar da dahil olmak üzere, organizma ile karşılaştırılabilir bazı spesifik organik yapılar subviral ajanlar olarak kabul edilebilir.
  4. ^ Virüslerin ortak bir atadan türemediğine ve her bir âlemin ayrı virüs örneklerinin ortaya çıkmasına karşılık geldiğine inanılmaktadır.[1]
  5. ^ İlk yaklaşımda bu, sistemin çalışması için gereken enzimlerin sistemin kendi ürünleri olması gerektiği anlamına gelir.

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ International Committee on Taxonomy of Viruses Executive Committee (May 2020). "The New Scope of Virus Taxonomy: Partitioning the Virosphere Into 15 Hierarchical Ranks". Nat Microbiol. 5 (5): 668-674. doi:10.1038/s41564-020-0709-x. PMC 7186216 $2. PMID 32341570. 
  2. ^ a b "Life". Merriam-Webster Dictionary. 13 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Temmuz 2022. 
  3. ^ a b "life | Definition, Origin, Evolution, Diversity, & Facts". Encyclopedia Britannica (İngilizce). 12 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Temmuz 2022. 
  4. ^ "2.2: The Basic Structural and Functional Unit of Life: The Cell". LibreTexts. 2 Haziran 2019. 29 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2020. 
  5. ^ Bose, Debopriya (14 Mayıs 2019). "Six Main Cell Functions". Leaf Group Ltd./Leaf Group Media. 29 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2020. 
  6. ^ "Virus". Genome.gov (İngilizce). 11 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Temmuz 2022. 
  7. ^ "Are Viruses Alive?". Yellowstone Thermal Viruses (İngilizce). 14 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Temmuz 2022. 
  8. ^ "How Many Species Exist?". National Wildlife Federation (İngilizce). 25 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Temmuz 2022. 
  9. ^ a b Tsokolov, Serhiy A. (May 2009). "Why Is the Definition of Life So Elusive? Epistemological Considerations". Astrobiology. 9 (4): 401-12. Bibcode:2009AsBio...9..401T. doi:10.1089/ast.2007.0201. PMID 19519215. 
  10. ^ Emmeche, Claus (1997). "Defining Life, Explaining Emergence". Niels Bohr Institute. 14 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mayıs 2012. 
  11. ^ a b McKay, Chris P. (14 Eylül 2004). "What Is Life—and How Do We Search for It in Other Worlds?". PLOS Biology. 2 (9): 302. doi:10.1371/journal.pbio.0020302. PMC 516796 $2. PMID 15367939. 
  12. ^ Mautner, Michael N. (1997). "Directed panspermia. 3. Strategies and motivation for seeding star-forming clouds" (PDF). Journal of the British Interplanetary Society. 50: 93-102. Bibcode:1997JBIS...50...93M. 2 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). 
  13. ^ Mautner, Michael N. (2000). Seeding the Universe with Life: Securing Our Cosmological Future (PDF). Washington D.C. ISBN 978-0-476-00330-9. 2 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). 
  14. ^ McKay, Chris (18 Eylül 2014). "What is life? It's a Tricky, Often Confusing Question". Astrobiology Magazine. 
  15. ^ Nealson, K.H.; Conrad, P.G. (December 1999). "Life: past, present and future". Philosophical Transactions of the Royal Society of London B. 354 (1392): 1923-39. doi:10.1098/rstb.1999.0532. PMC 1692713 $2. PMID 10670014. 3 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  16. ^ Mautner, Michael N. (2009). "Life-centered ethics, and the human future in space" (PDF). Bioethics. 23 (8): 433-40. doi:10.1111/j.1467-8519.2008.00688.x. PMID 19077128. 2 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). 
  17. ^ Jeuken M (1975). "The biological and philosophical defitions of life". Acta Biotheoretica. 24 (1–2): 14-21. doi:10.1007/BF01556737. PMID 811024. 
  18. ^ Capron AM (1978). "Legal definition of death". Annals of the New York Academy of Sciences. 315 (1): 349-62. Bibcode:1978NYASA.315..349C. doi:10.1111/j.1749-6632.1978.tb50352.x. PMID 284746. 
  19. ^ Trifonov, Edward N. (17 Mart 2011). "Vocabulary of Definitions of Life Suggests a Definition". Journal of Biomolecular Structure and Dynamics. 29 (2): 259-266. doi:10.1080/073911011010524992. PMID 21875147. 
  20. ^ Koshland, Daniel E. Jr. (22 Mart 2002). "The Seven Pillars of Life". Science. 295 (5563): 2215-16. doi:10.1126/science.1068489. PMID 11910092. 
  21. ^ "life". The American Heritage Dictionary of the English Language (4. bas.). Houghton Mifflin. 2006. ISBN 978-0-618-70173-5. 
  22. ^ "Habitability and Biology: What are the Properties of Life?". Phoenix Mars Mission. The University of Arizona. 16 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Haziran 2013. 
  23. ^ Trifonov, Edward N. (2012). "Definition of Life: Navigation through Uncertainties" (PDF). Journal of Biomolecular Structure & Dynamics. 29 (4): 647-50. doi:10.1080/073911012010525017. ISSN 0739-1102. PMID 22208269. 27 Ocak 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2012. 
  24. ^ Zimmer, Carl (11 Ocak 2012). "Can scientists define 'life' ... using just three words?". NBC News. 14 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Kasım 2016. 
  25. ^ Dobzhansky, Theodosius (1968). "On Some Fundamental Concepts of Darwinian Biology". Evolutionary Biology. Boston, MA: Springer US. ss. 1-34. doi:10.1007/978-1-4684-8094-8_1. ISBN 978-1-4684-8096-2. 30 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Temmuz 2022. 
  26. ^ Wang, Guanyu (2014). Analysis of complex diseases : a mathematical perspective. Boca Raton. ISBN 978-1-4665-7223-2. OCLC 868928102. 30 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Temmuz 2022. 
  27. ^ Sejian, Veerasamy; Gaughan, John; Baumgard, Lance; Prasad, C. S., (Ed.) (2015). Climate change impact on livestock : adaptation and mitigation. New Delhi. ISBN 978-81-322-2265-1. OCLC 906025831. 30 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Temmuz 2022. 
  28. ^ Luttermoser, Donald G. "ASTR-1020: Astronomy II Course Lecture Notes Section XII" (PDF). East Tennessee State University. 22 Mart 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ağustos 2011. 
  29. ^ Luttermoser, Donald G. (Bahar 2008). "Physics 2028: Great Ideas in Science: The Exobiology Module" (PDF). East Tennessee State University. 22 Mart 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ağustos 2011. 
  30. ^ Lammer, H.; Bredehöft, J.H.; Coustenis, A.; Khodachenko, M.L. (2009). "What makes a planet habitable?" (PDF). The Astronomy and Astrophysics Review. 17 (2): 181-249. Bibcode:2009A&ARv..17..181L. doi:10.1007/s00159-009-0019-z. 2 Haziran 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2016. Life as we know it has been described as a (thermodynamically) open system (Prigogine et al. 1972), which makes use of gradients in its surroundings to create imperfect copies of itself. 
  31. ^ Benner, Steven A. (December 2010). "Defining Life". Astrobiology. 10 (10): 1021-1030. Bibcode:2010AsBio..10.1021B. doi:10.1089/ast.2010.0524. ISSN 1531-1074. PMC 3005285 $2. PMID 21162682. 
  32. ^ Joyce, Gerald F. (1995). "The RNA World: Life before DNA and Protein". Extraterrestrials. Cambridge University Press. ss. 139-51. doi:10.1017/CBO9780511564970.017. hdl:2060/19980211165. ISBN 978-0-511-56497-0. 27 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2012. 
  33. ^ Overbye, Dennis (28 Ekim 2015). "Cassini Seeks Insights to Life in Plumes of Enceladus, Saturn's Icy Moon". The New York Times. 28 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ekim 2015. 
  34. ^ Benner, Steven A. (December 2010). "Defining Life". Astrobiology (İngilizce). 10 (10): 1021-1030. Bibcode:2010AsBio..10.1021B. doi:10.1089/ast.2010.0524. ISSN 1531-1074. PMC 3005285 $2. PMID 21162682. 
  35. ^ a b c d e Piast, Radosław W. (June 2019). "Shannon's information, Bernal's biopoiesis and Bernoulli distribution as pillars for building a definition of life". Journal of Theoretical Biology (İngilizce). 470: 101-107. Bibcode:2019JThBi.470..101P. doi:10.1016/j.jtbi.2019.03.009. PMID 30876803. 15 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Nisan 2023. 
  36. ^ Kaufmann, Stuart (2004). "Autonomous agents". Barrow, John D.; Davies, P.C.W.; Harper, Jr., C.L. (Ed.). Science and Ultimate Reality. Science and Ultimate Reality: Quantum Theory, Cosmology, and Complexity. ss. 654-66. doi:10.1017/CBO9780511814990.032. ISBN 978-0-521-83113-0. 3 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  37. ^ Longo, Giuseppe; Montévil, Maël; Kauffman, Stuart (1 Ocak 2012). No Entailing Laws, but Enablement in the Evolution of the Biosphere. Proceedings of the 14th Annual Conference Companion on Genetic and Evolutionary Computation. GECCO '12. ss. 1379-92. arXiv:1201.2069 $2. Bibcode:2012arXiv1201.2069L. CiteSeerX 10.1.1.701.3838 $2. doi:10.1145/2330784.2330946. ISBN 978-1-4503-1178-6. 11 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  38. ^ Koonin, E.V.; Starokadomskyy, P. (7 Mart 2016). "Are viruses alive? The replicator paradigm sheds decisive light on an old but misguided question". Stud Hist Philos Biol Biomed Sci. 59: 125-34. doi:10.1016/j.shpsc.2016.02.016. PMC 5406846 $2. PMID 26965225. 
  39. ^ Rybicki, EP (1990). "The classification of organisms at the edge of life, or problems with virus systematics". S Afr J Sci. 86: 182-86. 
  40. ^ Holmes, E.C. (October 2007). "Viral evolution in the genomic age". PLOS Biol. 5 (10): e278. doi:10.1371/journal.pbio.0050278. PMC 1994994 $2. PMID 17914905. 
  41. ^ Forterre, Patrick (3 Mart 2010). "Defining Life: The Virus Viewpoint". Orig Life Evol Biosph. 40 (2): 151-60. Bibcode:2010OLEB...40..151F. doi:10.1007/s11084-010-9194-1. PMC 2837877 $2. PMID 20198436. 
  42. ^ Koonin, E.V.; Senkevich, T.G.; Dolja, V.V. (2006). "The ancient Virus World and evolution of cells". Biology Direct. 1: 29. doi:10.1186/1745-6150-1-29. PMC 1594570 $2. PMID 16984643. 
  43. ^ Rybicki, Ed (November 1997). "Origins of Viruses". 9 Mayıs 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2009. 
  44. ^ "Giant Viruses Shake Up Tree of Life". Astrobiology Magazine. 15 Eylül 2012. Archived from the original on 17 Eylül 2012. Erişim tarihi: 13 Kasım 2016. 
  45. ^ Popa, Radu (March 2004). Between Necessity and Probability: Searching for the Definition and Origin of Life (Advances in Astrobiology and Biogeophysics). Springer. ISBN 978-3-540-20490-9. 
  46. ^ Schrödinger, Erwin (1944). What is Life?. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-42708-1. 
  47. ^ Margulis, Lynn; Sagan, Dorion (1995). What is Life?. University of California Press. ISBN 978-0-520-22021-8. 
  48. ^ Lovelock, James (2000). Gaia – a New Look at Life on Earth. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-286218-1. 
  49. ^ Avery, John (2003). Information Theory and Evolution. World Scientific. ISBN 978-981-238-399-0. 
  50. ^ Nosonovsky, Michael (July 2018). "Cultural implications of biomimetics: changing the perception of living and non-living". Applied Bionics and Biomechanics. 2 (4): 230-6. 
  51. ^ Budisa, Nediljko; Kubyshkin, Vladimir; Schmidt, Markus (22 Nisan 2020). "Xenobiology: A Journey towards Parallel Life Forms". ChemBioChem. 21 (16): 2228-2231. doi:10.1002/cbic.202000141. PMID 32323410. 
  52. ^ Clealand, Carol E.; Chyba, Christopher F. (8 Ekim 2007). "Does 'Life' Have a Definition?". Woodruff, T. Sullivan; Baross, John (Ed.). Planets and Life: The Emerging Science of Astrobiology. Cambridge University Press. In the absence of such a theory, we are in a position analogous to that of a 16th-century investigator trying to define 'water' in the absence of molecular theory. [...] Without access to living things having a different historical origin, it is difficult and perhaps ultimately impossible to formulate an adequately general theory of the nature of living systems 
  53. ^ Brown, Molly Young (2002). "Patterns, Flows, and Interrelationship". 8 Ocak 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2009. 
  54. ^ a b Lovelock, James (1979). Gaia: A New Look at Life on Earth. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-286030-9. 
  55. ^ Lovelock, J.E. (1965). "A physical basis for life detection experiments". Nature. 207 (7): 568-70. Bibcode:1965Natur.207..568L. doi:10.1038/207568a0. PMID 5883628. 
  56. ^ Lovelock, James. "Geophysiology". Papers by James Lovelock. 6 Mayıs 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ekim 2009. 
  57. ^ Rosen, Robert (1958). "A relational theory of biological systems". The Bulletin of Mathematical Biophysics. 20 (3): 245-260. doi:10.1007/bf02478302. 
  58. ^ Robert, Rosen (November 1991). Life Itself: A Comprehensive Inquiry into the Nature, Origin, and Fabrication of Life. New York: Columbia University Press. ISBN 978-0-231-07565-7. 
  59. ^ Miller, James Grier (1978). Living Systems. New York: McGraw-Hill. ISBN 978-0070420151. 
  60. ^ Fiscus, Daniel A. (April 2002). "The Ecosystemic Life Hypothesis". Bulletin of the Ecological Society of America. 6 Ağustos 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ağustos 2009. 
  61. ^ Morowitz, Harold J. (1992). Beginnings of cellular life: metabolism recapitulates biogenesis. Yale University Press. ISBN 978-0-300-05483-5. 5 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  62. ^ Ulanowicz, Robert W.; Ulanowicz, Robert E. (2009). A third window: natural life beyond Newton and Darwin. Templeton Foundation Press. ISBN 978-1-59947-154-9. 3 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  63. ^ Baianu, I.C. (2006). "Robert Rosen's Work and Complex Systems Biology". Axiomathes. 16 (1–2): 25-34. doi:10.1007/s10516-005-4204-z. 
  64. ^ Rosen, R. (1958a). "A Relational Theory of Biological Systems". Bulletin of Mathematical Biophysics. 20 (3): 245-60. doi:10.1007/bf02478302. "A Relational Theory of Biological Systems". Bulletin of Mathematical Biophysics. 20 (3): 245–60. doi:10.1007/bf02478302.
  65. ^ Rosen, R. (1958b). "The Representation of Biological Systems from the Standpoint of the Theory of Categories". Bulletin of Mathematical Biophysics. 20 (4): 317-41. doi:10.1007/bf02477890. "The Representation of Biological Systems from the Standpoint of the Theory of Categories". Bulletin of Mathematical Biophysics. 20 (4): 317–41. doi:10.1007/bf02477890.
  66. ^ Montévil, Maël; Mossio, Matteo (7 Mayıs 2015). "Biological organisation as closure of constraints". Journal of Theoretical Biology. 372: 179-91. Bibcode:2015JThBi.372..179M. CiteSeerX 10.1.1.701.3373 $2. doi:10.1016/j.jtbi.2015.02.029. PMID 25752259. 17 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  67. ^ a b Harris Bernstein; Henry C. Byerly; Frederick A. Hopf; Richard A. Michod; G. Krishna Vemulapalli (June 1983). "The Darwinian Dynamic". The Quarterly Review of Biology. 58 (2): 185. doi:10.1086/413216. JSTOR 2828805. 
  68. ^ Michod, Richard E. (2000). Darwinian Dynamics: Evolutionary Transitions in Fitness and Individuality. Princeton: Princeton University Press. ISBN 978-0-691-05011-9. 
  69. ^ Jagers, Gerard (2012). The Pursuit of Complexity: The Utility of Biodiversity from an Evolutionary Perspective. KNNV Publishing. ss. 27-29, 87-88, 94-96. ISBN 978-90-5011-443-1. 
  70. ^ Jagers Op Akkerhuis, Gerard A. J. M. (2010). "Towards a Hierarchical Definition of Life, the Organism, and Death". Foundations of Science. 15 (3): 245-262. doi:10.1007/s10699-010-9177-8. 
  71. ^ Jagers Op Akkerhuis, Gerard (2011). "Explaining the Origin of Life is not Enough for a Definition of Life". Foundations of Science. 16 (4): 327-329. doi:10.1007/s10699-010-9209-4. 
  72. ^ Jagers Op Akkerhuis, Gerard A. J. M. (2012). "The Role of Logic and Insight in the Search for a Definition of Life". Journal of Biomolecular Structure and Dynamics. 29 (4): 619-620. doi:10.1080/073911012010525006. PMID 22208258. 16 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Nisan 2021. 
  73. ^ Jagers, Gerald (2012). "Contributions of the Operator Hierarchy to the Field of Biologically Driven Mathematics and Computation". Ehresmann, Andree C.; Simeonov, Plamen L.; Smith, Leslie S. (Ed.). Integral Biomathics. Springer. ISBN 978-3-642-28110-5. 
  74. ^ Korzeniewski, Bernard (7 Nisan 2001). "Cybernetic formulation of the definition of life". Journal of Theoretical Biology. 209 (3): 275-86. Bibcode:2001JThBi.209..275K. doi:10.1006/jtbi.2001.2262. PMID 11312589. 
  75. ^ Parry, Richard (4 Mart 2005). "Empedocles". Stanford Encyclopedia of Philosophy. 13 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mayıs 2012. 
  76. ^ Parry, Richard (25 Ağustos 2010). "Democritus". Stanford Encyclopedia of Philosophy. 30 Ağustos 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mayıs 2012. 
  77. ^ Hankinson, R.J. (1997). Cause and Explanation in Ancient Greek Thought. Oxford University Press. s. 125. ISBN 978-0-19-924656-4. 4 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  78. ^ de la Mettrie, J.J.O. (1748). L'Homme Machine [Man a machine]. Leyden: Elie Luzac. 
  79. ^ Thagard, Paul (2012). The Cognitive Science of Science: Explanation, Discovery, and Conceptual Change. MIT Press. ss. 204-05. ISBN 978-0-262-01728-2. 3 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  80. ^ Leduc, S (1912). La Biologie Synthétique [Synthetic Biology]. Paris: Poinat. 
  81. ^ Russell, Michael J.; Barge, Laura M.; Bhartia, Rohit; Bocanegra, Dylan; Bracher, Paul J.; Branscomb, Elbert; Kidd, Richard; McGlynn, Shawn; Meier, David H.; Nitschke, Wolfgang; Shibuya, Takazo; Vance, Steve; White, Lauren; Kanik, Isik (2014). "The Drive to Life on Wet and Icy Worlds". Astrobiology. 14 (4): 308-343. Bibcode:2014AsBio..14..308R. doi:10.1089/ast.2013.1110. PMC 3995032 $2. PMID 24697642. 
  82. ^ Aristotle. On the Soul. Book II. 
  83. ^ Marietta, Don (1998). Introduction to ancient philosophy. M.E. Sharpe. s. 104. ISBN 978-0-7656-0216-9. 31 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ağustos 2020. 
  84. ^ Stewart-Williams, Steve (2010). Darwin, God and the meaning of life: how evolutionary theory undermines everything you thought you knew of life. Cambridge University Press. ss. 193-94. ISBN 978-0-521-76278-6. 3 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  85. ^ Stillingfleet, Edward (1697). Origines Sacrae. Cambridge University Press. 
  86. ^ André Brack (1998). "Introduction" (PDF). André Brack (Ed.). The Molecular Origins of Life. Cambridge University Press. s. 1. ISBN 978-0-521-56475-5. Erişim tarihi: 7 Ocak 2009. 
  87. ^ Levine, Russell; Evers, Chris. "The Slow Death of Spontaneous Generation (1668–1859)". North Carolina State University. National Health Museum. 9 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2016. 
  88. ^ Tyndall, John (1905). Fragments of Science. 2. New York: P.F. Collier. Chapters IV, XII, and XIII. 
  89. ^ Bernal, J.D. (1967) [Reprinted work by A.I. Oparin originally published 1924; Moscow: The Moscow Worker]. The Origin of Life. The Weidenfeld and Nicolson Natural History. Translation of Oparin by Ann Synge. Londra: Weidenfeld & Nicolson. LCCN 67098482. 
  90. ^ Zubay, Geoffrey (2000). Origins of Life: On Earth and in the Cosmos (2. bas.). Academic Press. ISBN 978-0-12-781910-5. 
  91. ^ Smith, John Maynard; Szathmary, Eors (1997). The Major Transitions in Evolution. Oxford Oxfordshire: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-850294-4. 
  92. ^ Schwartz, Sanford (2009). C.S. Lewis on the Final Frontier: Science and the Supernatural in the Space Trilogy. Oxford University Press. s. 56. ISBN 978-0-19-988839-9. 4 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  93. ^ a b Wilkinson, Ian (1998). "History of Clinical Chemistry – Wöhler & the Birth of Clinical Chemistry" (PDF). The Journal of the International Federation of Clinical Chemistry and Laboratory Medicine. 13 (4). 5 Ocak 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2015. 
  94. ^ Friedrich Wöhler (1828). "Ueber künstliche Bildung des Harnstoffs". Annalen der Physik und Chemie. 88 (2): 253-56. Bibcode:1828AnP....88..253W. doi:10.1002/andp.18280880206. 10 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  95. ^ Rabinbach, Anson (1992). The Human Motor: Energy, Fatigue, and the Origins of Modernity. University of California Press. ss. 124-25. ISBN 978-0-520-07827-7. 4 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  96. ^ Cornish-Bowden Athel, (Ed.) (1997). New Beer in an Old Bottle. Eduard Buchner and the Growth of Biochemical Knowledge. Valencia, Spain: Universitat de València. ISBN 978-8437-033280. 
  97. ^ "NCAHF Position Paper on Homeopathy". National Council Against Health Fraud. February 1994. 25 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2012. 
  98. ^ "Age of the Earth". U.S. Geological Survey. 1997. 23 Aralık 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ocak 2006. 
  99. ^ Dalrymple, G. Brent (2001). "The age of the Earth in the twentieth century: a problem (mostly) solved". Special Publications, Geological Society of London. 190 (1): 205-21. Bibcode:2001GSLSP.190..205D. doi:10.1144/GSL.SP.2001.190.01.14. 
  100. ^ Manhesa, Gérard; Allègre, Claude J.; Dupréa, Bernard; Hamelin, Bruno (1980). "Lead isotope study of basic-ultrabasic layered complexes: Speculations about the age of the earth and primitive mantle characteristics". Earth and Planetary Science Letters. 47 (3): 370-82. Bibcode:1980E&PSL..47..370M. doi:10.1016/0012-821X(80)90024-2. 
  101. ^ a b Tenenbaum, David (14 Ekim 2002). "When Did Life on Earth Begin? Ask a Rock". Astrobiology Magazine. 20 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Nisan 2014. 
  102. ^ a b c d Borenstein, Seth (19 Ekim 2015). "Hints of life on what was thought to be desolate early Earth". Associated Press. 6 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ekim 2018. 
  103. ^ a b c Bell, Elizabeth A.; Boehnike, Patrick; Harrison, T. Mark; Mao, Wendy L. (19 Ekim 2015). "Potentially biogenic carbon preserved in a 4.1 billion-year-old zircon" (PDF). Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. 112 (47): 14518-21. Bibcode:2015PNAS..11214518B. doi:10.1073/pnas.1517557112. ISSN 1091-6490. PMC 4664351 $2. PMID 26483481. 6 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 20 Ekim 2015. 
  104. ^ a b Courtland, Rachel (2 Temmuz 2008). "Did newborn Earth harbour life?". New Scientist. 14 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Kasım 2016. 
  105. ^ a b Steenhuysen, Julie (20 Mayıs 2009). "Study turns back clock on origins of life on Earth". Reuters. 14 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Kasım 2016. 
  106. ^ Schopf, J. William; Kudryavtsev, Anatoliy B; Czaja, Andrew D; Tripathi, Abhishek B (2007). "Evidence of Archean life: Stromatolites and microfossils". Precambrian Research. 158 (3–4): 141. Bibcode:2007PreR..158..141S. doi:10.1016/j.precamres.2007.04.009. 
  107. ^ Schopf, JW (June 2006). "Fossil evidence of Archaean life". Philos. Trans. R. Soc. Lond. B Biol. Sci. 361 (1470): 869-85. doi:10.1098/rstb.2006.1834. PMC 1578735 $2. PMID 16754604. 
  108. ^ Hamilton Raven, Peter; Brooks Johnson, George (2002). Biology. McGraw-Hill Education. s. 68. ISBN 978-0-07-112261-0. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2013. 
  109. ^ Milsom, Clare; Rigby, Sue (2009). Fossils at a Glance (2. bas.). John Wiley & Sons. s. 134. ISBN 978-1-4051-9336-8. 4 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  110. ^ a b Ohtomo, Yoko; Kakegawa, Takeshi; Ishida, Akizumi; Nagase, Toshiro; Rosing, Minik T. (8 Aralık 2013). "Evidence for biogenic graphite in early Archaean Isua metasedimentary rocks". Nature Geoscience. 7 (1): 25-28. Bibcode:2014NatGe...7...25O. doi:10.1038/ngeo2025. 
  111. ^ a b Borenstein, Seth (13 Kasım 2013). "Oldest fossil found: Meet your microbial mom". Associated Press. 29 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  112. ^ a b Noffke, Nora; Christian, Daniel; Wacey, David; Hazen, Robert M. (8 Kasım 2013). "Microbially Induced Sedimentary Structures Recording an Ancient Ecosystem in the ca. 3.48 Billion-Year-Old Dresser Formation, Pilbara, Western Australia". Astrobiology. 13 (12): 1103-24. Bibcode:2013AsBio..13.1103N. doi:10.1089/ast.2013.1030. PMC 3870916 $2. PMID 24205812. 
  113. ^ Loeb, Abraham (October 2014). "The Habitable Epoch of the Early Universe". International Journal of Astrobiology. 13 (4): 337-39. arXiv:1312.0613 $2. Bibcode:2014IJAsB..13..337L. CiteSeerX 10.1.1.680.4009 $2. doi:10.1017/S1473550414000196. 
  114. ^ Loeb, Abraham (2 Aralık 2013). "The Habitable Epoch of the Early Universe". International Journal of Astrobiology. 13 (4): 337-39. arXiv:1312.0613 $2. Bibcode:2014IJAsB..13..337L. CiteSeerX 10.1.1.748.4820 $2. doi:10.1017/S1473550414000196. 
  115. ^ Dreifus, Claudia (2 Aralık 2014). "Much-Discussed Views That Go Way Back – Avi Loeb Ponders the Early Universe, Nature and Life". The New York Times. 3 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Aralık 2014. 
  116. ^ S. B. Hedges. Life. Pp. 89–98 in The Timetree of Life, S. B. Hedges and S. Kumar, Eds. (Oxford University Press, 2009).
  117. ^ a b McKinney, Michael L. (31 Aralık 1996). "How do rare species avoid extinction? A paleontological view". Kunin, W.E.; Gaston, Kevin (Ed.). The Biology of Rarity: Causes and consequences of rare—common differences. ISBN 978-0-412-63380-5. 5 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2015. 
  118. ^ a b Stearns, Beverly Peterson; Stearns, Stephen C. (2000). Watching, from the Edge of Extinction. Yale University Press. s. preface x. ISBN 978-0-300-08469-6. 17 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mayıs 2017. 
  119. ^ a b Novacek, Michael J. (8 Kasım 2014). "Prehistory's Brilliant Future". The New York Times. 29 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Aralık 2014. 
  120. ^ a b c G. Miller; Scott Spoolman (2012). Environmental Science – Biodiversity Is a Crucial Part of the Earth's Natural Capital. Cengage Learning. s. 62. ISBN 978-1-133-70787-5. 18 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2014. We do not know how many species there are on the earth. Estimates range from 8 million to 100 million. The best guess is that there are 10–14 million species. So far, biologists have identified almost 2 million species. 
  121. ^ a b Mora, C.; Tittensor, D.P.; Adl, S.; Simpson, A.G.; Worm, B. (23 Ağustos 2011). "How many species are there on Earth and in the ocean?". PLOS Biology. 9 (8): e1001127. doi:10.1371/journal.pbio.1001127. PMC 3160336 $2. PMID 21886479. In spite of 250 years of taxonomic classification and over 1.2 million species already catalogued in a central database, our results suggest that some 86% of existing species on Earth and 91% of species in the ocean still await description. 
  122. ^ a b Staff (2 Mayıs 2016). "Researchers find that Earth may be home to 1 trillion species". National Science Foundation. 4 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2016. 
  123. ^ Pappas, Stephanie (5 Mayıs 2016). "There Might Be 1 Trillion Species on Earth". LiveScience. 7 Haziran 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Haziran 2017. 
  124. ^ a b Nuwer, Rachel (18 Temmuz 2015). "Counting All the DNA on Earth". The New York Times. New York. ISSN 0362-4331. 18 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2015. 
  125. ^ a b "The Biosphere: Diversity of Life". Aspen Global Change Institute. Basalt, CO. 10 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Temmuz 2015. 
  126. ^ Wade, Nicholas (25 Temmuz 2016). "Meet Luca, the Ancestor of All Living Things". The New York Times. 28 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Temmuz 2016. 
  127. ^ Coveney, Peter V.; Fowler, Philip W. (2005). "Modelling biological complexity: a physical scientist's perspective". Journal of the Royal Society Interface. 2 (4): 267-80. doi:10.1098/rsif.2005.0045. PMC 1578273 $2. PMID 16849185. 
  128. ^ "Habitability and Biology: What are the Properties of Life?". Phoenix Mars Mission. The University of Arizona. 17 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Haziran 2013. 
  129. ^ Senapathy, Periannan (1994). Independent birth of organisms. Madison, Wisconsin: Genome Press. ISBN 978-0-9641304-0-1. 5 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  130. ^ Eigen, Manfred; Winkler, Ruthild (1992). Steps towards life: a perspective on evolution (German edition, 1987). Oxford University Press. s. 31. ISBN 978-0-19-854751-8. 31 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ağustos 2020. 
  131. ^ a b Barazesh, Solmaz (13 Mayıs 2009). "How RNA Got Started: Scientists Look for the Origins of Life". U.S. News & World Report. 23 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Kasım 2016. 
  132. ^ Watson, James D. (1993). Gesteland, R. F.; Atkins, J.F. (Ed.). Prologue: early speculations and facts about RNA templates. The RNA World. Cold Spring Harbor, New York: Cold Spring Harbor Laboratory Press. ss. xv-xxiii. 
  133. ^ Gilbert, Walter (20 Şubat 1986). "Origin of life: The RNA world". Nature. 319 (618): 618. Bibcode:1986Natur.319..618G. doi:10.1038/319618a0. 
  134. ^ Cech, Thomas R. (1986). "A model for the RNA-catalyzed replication of RNA". Proceedings of the National Academy of Sciences USA. 83 (12): 4360-63. Bibcode:1986PNAS...83.4360C. doi:10.1073/pnas.83.12.4360. PMC 323732 $2. PMID 2424025. 
  135. ^ Cech, T.R. (2011). "The RNA Worlds in Context". Cold Spring Harb Perspect Biol. 4 (7): a006742. doi:10.1101/cshperspect.a006742. PMC 3385955 $2. PMID 21441585. 
  136. ^ Powner, Matthew W.; Gerland, Béatrice; Sutherland, John D. (14 Mayıs 2009). "Synthesis of activated pyrimidine ribonucleotides in prebiotically plausible conditions". Nature. 459 (7244): 239-42. Bibcode:2009Natur.459..239P. doi:10.1038/nature08013. PMID 19444213. 
  137. ^ Szostak, Jack W. (14 Mayıs 2009). "Origins of life: Systems chemistry on early Earth". Nature. 459 (7244): 171-72. Bibcode:2009Natur.459..171S. doi:10.1038/459171a. PMID 19444196. 
  138. ^ a b Pasek, Matthew A.; et at.; Buick, R.; Gull, M.; Atlas, Z. (18 Haziran 2013). "Evidence for reactive reduced phosphorus species in the early Archean ocean". PNAS. 110 (25): 10089-94. Bibcode:2013PNAS..11010089P. doi:10.1073/pnas.1303904110. PMC 3690879 $2. PMID 23733935. 
  139. ^ Lincoln, Tracey A.; Joyce, Gerald F. (27 Şubat 2009). "Self-Sustained Replication of an RNA Enzyme". Science. 323 (5918): 1229-32. Bibcode:2009Sci...323.1229L. doi:10.1126/science.1167856. PMC 2652413 $2. PMID 19131595. 
  140. ^ Joyce, Gerald F. (2009). "Evolution in an RNA world". Cold Spring Harbor Symposia on Quantitative Biology. 74: 17-23. doi:10.1101/sqb.2009.74.004. PMC 2891321 $2. PMID 19667013. 
  141. ^ Callahan; Smith, K.E.; Cleaves, H.J.; Ruzica, J.; Stern, J.C.; Glavin, D.P.; House, C.H.; Dworkin, J.P. (11 Ağustos 2011). "Carbonaceous meteorites contain a wide range of extraterrestrial nucleobases". PNAS. 108 (34): 13995-98. Bibcode:2011PNAS..10813995C. doi:10.1073/pnas.1106493108. PMC 3161613 $2. PMID 21836052. 
  142. ^ Steigerwald, John (8 Ağustos 2011). "NASA Researchers: DNA Building Blocks Can Be Made in Space". NASA. 23 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ağustos 2011. 
  143. ^ "DNA Building Blocks Can Be Made in Space, NASA Evidence Suggests". ScienceDaily. 9 Ağustos 2011. 5 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ağustos 2011. 
  144. ^ Gallori, Enzo (November 2010). "Astrochemistry and the origin of genetic material". Rendiconti Lincei. 22 (2): 113-18. doi:10.1007/s12210-011-0118-4. 
  145. ^ Marlaire, Ruth (3 Mart 2015). "NASA Ames Reproduces the Building Blocks of Life in Laboratory". NASA. 5 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2015. 
  146. ^ Rampelotto, P.H. (2010). "Panspermia: A Promising Field Of Research" (PDF). 27 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 3 Aralık 2014. 
  147. ^ Reuell, Peter (8 Temmuz 2019). "Harvard study suggests asteroids might play key role in spreading life". Harvard Gazette (İngilizce). 25 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Eylül 2019. 
  148. ^ a b c d e Rothschild, Lynn (September 2003). "Understand the evolutionary mechanisms and environmental limits of life". NASA. 29 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Temmuz 2009. 
  149. ^ King, G.A.M. (April 1977). "Symbiosis and the origin of life". Origins of Life and Evolution of Biospheres. 8 (1): 39-53. Bibcode:1977OrLi....8...39K. doi:10.1007/BF00930938. PMID 896191. 
  150. ^ Margulis, Lynn (2001). The Symbiotic Planet: A New Look at Evolution. London, England: Orion Books Ltd. ISBN 978-0-7538-0785-9. 
  151. ^ Douglas J. Futuyma; Janis Antonovics (1992). Oxford surveys in evolutionary biology: Symbiosis in evolution. 8. London, England: Oxford University Press. ss. 347-74. ISBN 978-0-19-507623-3. 
  152. ^ "Bioshere". The Columbia Encyclopedia, Sixth Edition. Columbia University Press. 2004. 27 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  153. ^ University of Georgia (25 Ağustos 1998). "First-Ever Scientific Estimate Of Total Bacteria On Earth Shows Far Greater Numbers Than Ever Known Before". Science Daily. 10 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Kasım 2014. 
  154. ^ Hadhazy, Adam (12 Ocak 2015). "Life Might Thrive a Dozen Miles Beneath Earth's Surface". Astrobiology Magazine. 12 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mart 2017. 
  155. ^ Fox-Skelly, Jasmin (24 Kasım 2015). "The Strange Beasts That Live in Solid Rock Deep Underground". BBC online. 25 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mart 2017. 
  156. ^ Dvorsky, George (13 Eylül 2017). "Alarming Study Indicates Why Certain Bacteria Are More Resistant to Drugs in Space". Gizmodo. 14 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2017. 
  157. ^ Caspermeyer, Joe (23 Eylül 2007). "Space flight shown to alter ability of bacteria to cause disease". Arizona State University. 14 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2017. 
  158. ^ Dose, K.; Bieger-Dose, A.; Dillmann, R.; Gill, M.; Kerz, O.; Klein, A.; Meinert, H.; Nawroth, T.; Risi, S.; Stridde, C. (1995). "ERA-experiment "space biochemistry"". Advances in Space Research. 16 (8): 119-29. Bibcode:1995AdSpR..16h.119D. doi:10.1016/0273-1177(95)00280-R. PMID 11542696. 
  159. ^ Horneck G.; Eschweiler, U.; Reitz, G.; Wehner, J.; Willimek, R.; Strauch, K. (1995). "Biological responses to space: results of the experiment "Exobiological Unit" of ERA on EURECA I". Adv. Space Res. 16 (8): 105-18. Bibcode:1995AdSpR..16h.105H. doi:10.1016/0273-1177(95)00279-N. PMID 11542695. 
  160. ^ a b c d e Choi, Charles Q. (17 Mart 2013). "Microbes Thrive in Deepest Spot on Earth". LiveScience. 2 Nisan 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mart 2013. 
  161. ^ a b Glud, Ronnie; Wenzhöfer, Frank; Middelboe, Mathias; Oguri, Kazumasa; Turnewitsch, Robert; Canfield, Donald E.; Kitazato, Hiroshi (17 Mart 2013). "High rates of microbial carbon turnover in sediments in the deepest oceanic trench on Earth". Nature Geoscience. 6 (4): 284-88. Bibcode:2013NatGe...6..284G. doi:10.1038/ngeo1773. 
  162. ^ a b Oskin, Becky (14 Mart 2013). "Intraterrestrials: Life Thrives in Ocean Floor". LiveScience. 2 Nisan 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mart 2013. 
  163. ^ Morelle, Rebecca (15 Aralık 2014). "Microbes discovered by deepest marine drill analysed". BBC News. 16 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2014. 
  164. ^ Fox, Douglas (20 Ağustos 2014). "Lakes under the ice: Antarctica's secret garden". Nature. 512 (7514): 244-46. Bibcode:2014Natur.512..244F. doi:10.1038/512244a. PMID 25143097. 
  165. ^ Mack, Eric (20 Ağustos 2014). "Life Confirmed Under Antarctic Ice; Is Space Next?". Forbes. 22 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2014. 
  166. ^ Campbell, Neil A.; Brad Williamson; Robin J. Heyden (2006). Biology: Exploring Life. Boston, Massachusetts: Pearson Prentice Hall. ISBN 978-0-13-250882-7. 2 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Haziran 2016. 
  167. ^ Zimmer, Carl (3 Ekim 2013). "Earth's Oxygen: A Mystery Easy to Take for Granted". The New York Times. 3 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ekim 2013. 
  168. ^ Dodd, Matthew S.; Papineau, Dominic; Grenne, Tor; Slack, John F.; Rittner, Martin; Pirajno, Franco; O'Neil, Jonathan; Little, Crispin T.S. (1 Mart 2017). "Evidence for early life in Earth's oldest hydrothermal vent precipitates". Nature. 543 (7643): 60-64. Bibcode:2017Natur.543...60D. doi:10.1038/nature21377. PMID 28252057. 8 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mart 2017. 
  169. ^ Zimmer, Carl (1 Mart 2017). "Scientists Say Canadian Bacteria Fossils May Be Earth's Oldest". The New York Times. 2 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mart 2017. 
  170. ^ Ghosh, Pallab (1 Mart 2017). "Earliest evidence of life on Earth 'found". BBC News. 2 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mart 2017. 
  171. ^ Dunham, Will (1 Mart 2017). "Canadian bacteria-like fossils called oldest evidence of life". Reuters. 2 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mart 2017. 
  172. ^ "Meaning of biosphere". WebDictionary.co.uk. WebDictionary.co.uk. 2 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Kasım 2010. 
  173. ^ "Essential requirements for life". CMEX-NASA. 17 Ağustos 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2009. 
  174. ^ a b Chiras, Daniel C. (2001). Environmental Science – Creating a Sustainable Future (6. bas.). Sudbury, MA : Jones and Bartlett. ISBN 978-0-7637-1316-4. 
  175. ^ a b Chang, Kenneth (12 Eylül 2016). "Visions of Life on Mars in Earth's Depths". The New York Times. 12 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Eylül 2016. 
  176. ^ Rampelotto, Pabulo Henrique (2010). "Resistance of microorganisms to extreme environmental conditions and its contribution to astrobiology". Sustainability. 2 (6): 1602-23. Bibcode:2010Sust....2.1602R. doi:10.3390/su2061602. 
  177. ^ Heuer, Verena B.; Inagaki, Fumio; Morono, Yuki; Kubo, Yusuke; Spivack, Arthur J.; Viehweger, Bernhard; Treude, Tina; Beulig, Felix; Schubotz, Florence; Tonai, Satoshi; Bowden, Stephen A. (4 Aralık 2020). "Temperature limits to deep subseafloor life in the Nankai Trough subduction zone". Science (İngilizce). 370 (6521): 1230-1234. Bibcode:2020Sci...370.1230H. doi:10.1126/science.abd7934. hdl:2164/15700. ISSN 0036-8075. PMID 33273103. 31 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2021. 
  178. ^ Baldwin, Emily (26 Nisan 2012). "Lichen survives harsh Mars environment". Skymania News. 28 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Nisan 2012. 
  179. ^ de Vera, J.-P.; Kohler, Ulrich (26 Nisan 2012). "The adaptation potential of extremophiles to Martian surface conditions and its implication for the habitability of Mars" (PDF). EGU General Assembly Conference Abstracts. 14: 2113. Bibcode:2012EGUGA..14.2113D. 4 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Nisan 2012. 
  180. ^ Hotz, Robert Lee (3 Aralık 2010). "New link in chain of life". Wall Street Journal. Dow Jones & Company, Inc. 17 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Until now, however, they were all thought to share the same biochemistry, based on the Big Six, to build proteins, fats and DNA. 
  181. ^ Committee on the Limits of Organic Life in Planetary Systems; Committee on the Origins and Evolution of Life; National Research Council (2007). The Limits of Organic Life in Planetary Systems. National Academy of Sciences. ISBN 978-0-309-66906-1. 10 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2012. 
  182. ^ Benner, Steven A.; Ricardo, Alonso; Carrigan, Matthew A. (December 2004). "Is there a common chemical model for life in the universe?" (PDF). Current Opinion in Chemical Biology. 8 (6): 672-89. doi:10.1016/j.cbpa.2004.10.003. PMID 15556414. 16 Ekim 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2012. 
  183. ^ Purcell, Adam (5 Şubat 2016). "DNA". Basic Biology. 5 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Kasım 2016. 
  184. ^ Russell, Peter (2001). iGenetics. New York: Benjamin Cummings. ISBN 978-0-8053-4553-7. 
  185. ^ Dahm R (2008). "Discovering DNA: Friedrich Miescher and the early years of nucleic acid research". Hum. Genet. 122 (6): 565-81. doi:10.1007/s00439-007-0433-0. PMID 17901982. 
  186. ^ Portin P (2014). "The birth and development of the DNA theory of inheritance: sixty years since the discovery of the structure of DNA". Journal of Genetics. 93 (1): 293-302. doi:10.1007/s12041-014-0337-4. PMID 24840850. 
  187. ^ "Aristotle". University of California Museum of Paleontology. 20 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Kasım 2016. 
  188. ^ Knapp, Sandra; Lamas, Gerardo; Lughadha, Eimear Nic; Novarino, Gianfranco (April 2004). "Stability or stasis in the names of organisms: the evolving codes of nomenclature". Philosophical Transactions of the Royal Society of London B. 359 (1444): 611-22. doi:10.1098/rstb.2003.1445. PMC 1693349 $2. PMID 15253348. 
  189. ^ Copeland, Herbert F. (1938). "The Kingdoms of Organisms". Quarterly Review of Biology. 13 (4): 383. doi:10.1086/394568. 
  190. ^ Whittaker, R.H. (January 1969). "New concepts of kingdoms or organisms. Evolutionary relations are better represented by new classifications than by the traditional two kingdoms". Science. 163 (3863): 150-60. Bibcode:1969Sci...163..150W. CiteSeerX 10.1.1.403.5430 $2. doi:10.1126/science.163.3863.150. PMID 5762760. 
  191. ^ a b Woese, C.; Kandler, O.; Wheelis, M. (1990). "Towards a natural system of organisms:proposal for the domains Archaea, Bacteria, and Eucarya". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 87 (12): 4576–9. Bibcode:1990PNAS...87.4576W. doi:10.1073/pnas.87.12.4576. PMC 54159 $2. PMID 2112744. 
  192. ^ Adl SM, Simpson AG, Farmer MA, ve diğerleri. (2005). "The new higher level classification of eukaryotes with emphasis on the taxonomy of protists". J. Eukaryot. Microbiol. 52 (5): 399-451. doi:10.1111/j.1550-7408.2005.00053.x. PMID 16248873. 
  193. ^ Van Regenmortel MH (January 2007). "Virus species and virus identification: past and current controversies". Infection, Genetics and Evolution. 7 (1): 133-44. doi:10.1016/j.meegid.2006.04.002. PMID 16713373. 
  194. ^ Linnaeus, C. (1735). Systemae Naturae, sive regna tria naturae, systematics proposita per classes, ordines, genera & species. 
  195. ^ Haeckel, E. (1866). Generelle Morphologie der Organismen. Reimer, Berlin. 
  196. ^ Chatton, É. (1925). "Pansporella perplexa. Réflexions sur la biologie et la phylogénie des protozoaires". Annales des Sciences Naturelles - Zoologie et Biologie Animale. 10-VII: 1–84. 
  197. ^ Copeland, H. (1938). "The kingdoms of organisms". Quarterly Review of Biology. 13 (4): 383–420. doi:10.1086/394568. 
  198. ^ Whittaker, R. H. (January 1969). "New concepts of kingdoms of organisms". Science. 163 (3863): 150–60. Bibcode:1969Sci...163..150W. doi:10.1126/science.163.3863.150. PMID 5762760. 
  199. ^ Cavalier-Smith, T. (1998). "A revised six-kingdom system of life". Biological Reviews. 73 (3): 203–66. doi:10.1111/j.1469-185X.1998.tb00030.x. PMID 9809012. 20 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Nisan 2023. 
  200. ^ Ruggiero, Michael A.; Gordon, Dennis P.; Orrell, Thomas M.; Bailly, Nicolas; Bourgoin, Thierry; Brusca, Richard C.; Cavalier-Smith, Thomas; Guiry, Michael D.; Kirk, Paul M.; Thuesen, Erik V. (2015). "A higher level classification of all living organisms". PLOS ONE. 10 (4): e0119248. Bibcode:2015PLoSO..1019248R. doi:10.1371/journal.pone.0119248. PMC 4418965 $2. PMID 25923521. 
  201. ^ Sapp, Jan (2003). Genesis: The Evolution of Biology. Oxford University Press. ss. 75-78. ISBN 978-0-19-515619-5. 
  202. ^ Lintilhac, P.M. (Jan 1999). "Thinking of biology: toward a theory of cellularity—speculations on the nature of the living cell" (PDF). BioScience. 49 (1): 59-68. doi:10.2307/1313494. JSTOR 1313494. PMID 11543344. 6 Nisan 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Haziran 2012. 
  203. ^ Whitman, W.; Coleman, D.; Wiebe, W. (1998). "Prokaryotes: The unseen majority". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 95 (12): 6578-83. Bibcode:1998PNAS...95.6578W. doi:10.1073/pnas.95.12.6578. PMC 33863 $2. PMID 9618454. 
  204. ^ Pace, Norman R. (18 Mayıs 2006). "Concept Time for a change" (PDF). Nature. 441 (7091): 289. Bibcode:2006Natur.441..289P. doi:10.1038/441289a. PMID 16710401. 16 Ekim 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Haziran 2012. 
  205. ^ "Scientific background". The Nobel Prize in Chemistry 2009. Royal Swedish Academy of Sciences. 2 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2012. 
  206. ^ Nakano A, Luini A (2010). "Passage through the Golgi". Curr Opin Cell Biol. 22 (4): 471-78. doi:10.1016/j.ceb.2010.05.003. PMID 20605430. 
  207. ^ Panno, Joseph (2004). The Cell. Facts on File science library. Infobase Publishing. ss. 60-70. ISBN 978-0-8160-6736-7. 4 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  208. ^ Alberts, Bruce; Bray, Dennis; Lewis, Julian; Raff, Martin; Roberts, Keith; Watson, James D. (1994). "From Single Cells to Multicellular Organisms". Molecular Biology of the Cell (3. bas.). New York: Garland Science. ISBN 978-0-8153-1620-6. Erişim tarihi: 12 Haziran 2012. 
  209. ^ Zimmer, Carl (7 Ocak 2016). "Genetic Flip Helped Organisms Go From One Cell to Many". The New York Times. 7 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2016. 
  210. ^ Alberts, Bruce; Johnson, Alexander; Lewis, Julian; Raff, Martin; Roberts, Keith; Walter, Peter (2002). "General Principles of Cell Communication". Molecular Biology of the Cell. New York: Garland Science. ISBN 978-0-8153-3218-3. 4 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2012. 
  211. ^ Race, Margaret S.; Randolph, Richard O. (2002). "The need for operating guidelines and a decision making framework applicable to the discovery of non-intelligent extraterrestrial life". Advances in Space Research. 30 (6): 1583-91. Bibcode:2002AdSpR..30.1583R. CiteSeerX 10.1.1.528.6507 $2. doi:10.1016/S0273-1177(02)00478-7. ISSN 0273-1177. There is growing scientific confidence that the discovery of extraterrestrial life in some form is nearly inevitable 
  212. ^ Cantor, Matt (15 Şubat 2009). "Alien Life 'Inevitable': Astronomer". Newser. 23 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2013. Scientists now believe there could be as many habitable planets in the cosmos as there are stars, and that makes life's existence elsewhere "inevitable" over billions of years, says one. 
  213. ^ Schulze-Makuch, Dirk; Dohm, James M.; Fairén, Alberto G.; Baker, Victor R.; Fink, Wolfgang; Strom, Robert G. (December 2005). "Venus, Mars, and the Ices on Mercury and the Moon: Astrobiological Implications and Proposed Mission Designs". Astrobiology. 5 (6): 778-95. Bibcode:2005AsBio...5..778S. doi:10.1089/ast.2005.5.778. PMID 16379531. 31 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2019. 
  214. ^ Woo, Marcus (27 Ocak 2015). "Why We're Looking for Alien Life on Moons, Not Just Planets". Wired. 27 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2015. 
  215. ^ Strain, Daniel (14 Aralık 2009). "Icy moons of Saturn and Jupiter may have conditions needed for life". The University of Santa Cruz. 31 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Temmuz 2012. 
  216. ^ Selis, Frank (2006). "Habitability: the point of view of an astronomer". Gargaud, Muriel; Martin, Hervé; Claeys, Philippe (Ed.). Lectures in Astrobiology. 2. Springer. ss. 210-14. ISBN 978-3-540-33692-1. 3 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  217. ^ Lineweaver, Charles H.; Fenner, Yeshe; Gibson, Brad K. (January 2004). "The Galactic Habitable Zone and the age distribution of complex life in the Milky Way". Science. 303 (5654): 59-62. arXiv:astro-ph/0401024 $2. Bibcode:2004Sci...303...59L. doi:10.1126/science.1092322. PMID 14704421. 31 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ağustos 2018. 
  218. ^ Vakoch, Douglas A.; Harrison, Albert A. (2011). Civilizations beyond Earth: extraterrestrial life and society. Berghahn Series. Berghahn Books. ss. 37-41. ISBN 978-0-85745-211-5. 31 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ağustos 2020. 
  219. ^ Green, James; Hoehler, Tori; Neveu, Marc; Domagal-Goldman, Shawn; Scalice, Daniella; Voytek, Mary (27 Ekim 2021). "Call for a framework for reporting evidence for life beyond Earth". Nature. 598 (7882): 575-579. arXiv:2107.10975 $2. Bibcode:2021Natur.598..575G. doi:10.1038/s41586-021-03804-9. ISSN 0028-0836. PMID 34707302. 1 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Kasım 2021. 
  220. ^ Fuge, Lauren (30 Ekim 2021). "NASA proposes playbook for communicating the discovery of alien life – Sensationalising aliens is so 20th century, according to NASA scientists". Cosmos. 31 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Kasım 2021. 
  221. ^ "Artificial life". Dictionary.com. 16 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Kasım 2016. 
  222. ^ Chopra, Paras; Akhil Kamma. "Engineering life through Synthetic Biology". In Silico Biology. 6. 5 Ağustos 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Haziran 2008. 
  223. ^ Definition of death. 3 Kasım 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  224. ^ a b "Definition of death". Encyclopedia of Death and Dying. Advameg, Inc. 3 Şubat 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mayıs 2012. 
  225. ^ Henig, Robin Marantz (April 2016). "Crossing Over: How Science Is Redefining Life and Death". National Geographic. 1 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ekim 2017. 
  226. ^ "How the Major Religions View the Afterlife". Encyclopedia.com. 4 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Şubat 2022. 
  227. ^ Extinction – definition. 26 Eylül 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  228. ^ "What is an extinction?". Late Triassic. Bristol University. 1 Eylül 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2012. 
  229. ^ Van Valkenburgh, B. (1999). "Major patterns in the history of carnivorous mammals". Annual Review of Earth and Planetary Sciences. 27: 463-93. Bibcode:1999AREPS..27..463V. doi:10.1146/annurev.earth.27.1.463. 29 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Haziran 2019. 
  230. ^ "Frequently Asked Questions". San Diego Natural History Museum. 10 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mayıs 2012. 
  231. ^ Vastag, Brian (21 Ağustos 2011). "Oldest 'microfossils' raise hopes for life on Mars". The Washington Post. 19 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2011. 
  232. ^ Wade, Nicholas (21 Ağustos 2011). "Geological Team Lays Claim to Oldest Known Fossils". The New York Times. 1 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2011. 

Konuyla ilgili yayınlar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Vikisöz'de yaşam ile ilgili sözleri bulabilirsiniz.
Vikisözlük'te hayat veya yaşam ile ilgili tanım bulabilirsiniz.
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Yaşam&oldid=31244196" sayfasından alınmıştır