Cebelitarık'taki Yahudilerin tarihi
  İsrail ve Cebelitarık bayrakları. | |
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
|---|---|
 Cebelitarık | 584 |
| Diller | |
| Din | |
Yahudilerin Cebelitarık'taki varlığı 650 yıldan fazladır. Zaman zaman baskılara maruz kalmışlarsa da genelde Cebelitarık Yahudileri bölgede kalkınmış olup şehrin en büyük dini azınlığını oluşturur. Yahudiler Cebelitarık kültürüne, savunmasına ve hükûmetine katkıda bulunmaktadır.
İspanyol hakimiyeti haricindeki dönemlerde Yahudiler hemen hemen hiç antisemitizm ile karşılaşmamıştır. Cebelitarık'ın 300. yıldönümü şenliklerinde Birleşik Krallık'ın ve İngiliz Milletler Topluluğu'nun başhahamı Jonathan Sacks "Sürgünün ve engizisyonların hüküm sürdüğü karanlık dönemlerde Cebelitarık hoşgörü ışığı yakmıştır" deyip "Muhtemelen Yahudilerin en çok entegre olduğu toplum" olduğunu belirtmiştir.[1]
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Tarih öncesinden 1492'ye
[değiştir | kaynağı değiştir]1356'da korsanların bir grup Yahudiyi rehin alıp fidye istemesi Cebelitarık'taki Yahudilerin varlığının ilk kanıtıdır. Bir başka belgede ise Yahudilerin 1473'te Córdoba'dan kaçıp Cebelitarık'a yerleştiğini gösteren bilgiler bulunur. Katolisizm'e geçmiş Yahudi lider olan Pedro de Herrera Sefarad Yahudi cemaatini iki yıl boyunca Córdoba'dan Cebelitarık'a yerleştirdi. Medina-Sidonia Dükü Sefarad Cebelitarık'a egemenlik verdi. 1476'da Medina-Sidonia Dükü İspanya'ya katılınca bu Yahudiler tekrar Córdoba'ya gönderilip engizisyonlarla yüzleştirildiler. Herrera'nın cemaati Elhamra Kararnamesiyle İber yarımadasından 1492'de kovuldular.
İngiliz hakimiyeti
[değiştir | kaynağı değiştir]
Büyük Britanya'nın imzaladığı Utrecht Antlaşmasıyla Cebelitarık Britanya Denizaşırı Toprakları'nın bir parçası haline geldi. Antlaşmada İspanyolların koyduğu bir maddeyle Yahudiler ve Faslılar Cebelitarık'tan yasaklandı. Fakat İngilizler bu maddeyi dikkate almayıp bu yasaklıları şehre kabul edip antlaşmayı çiğnemiş oldu.[2] 1727'de İspanya'nın düzenlediği Cebelitarık kuşatması başarısızlıkla sonuçlandı. 1729'da İngilizler ile Fas Sultanı'nın yaptığı anlaşmayla Sultan'a bağlı Yahudilere yasal olarak şehirde kalma izni verildi. Yahudilere Cebelitarık'ta kalıcı yerleşim izni 1749'da haham Isaac Nieto'nun Londra'dan gelip Cebelitarık Büyük Sinagogu olarak da bilinen Şaar Haşamayim cemaatini kurmasıyla verildi. Bu dönemde sivil halkın üçte birini oluşturan 600 Yahudi bulunmaktaydı.[3] İleriki yıllarda, halen Şabat ve bayramlarda Yahudilere hizmet veren üç sinagog daha kuruldu: 1781'de Nefutsot Yehuda ve Ets Hayim ve 1820'de Abudarham Sinagogu kuruldu. Zamanla artan Yahudi nüfusu en kalabalık nüfusuna 19. yüzyılın ortalarında ulaştı.
İspanya'nın düzenlediği kuşatmalara karşı ve Yarımada Savaşı'nda Yahudiler Cebelitarık'ı korumak için savaştı.
Yirminci yüzyıl ve bugün
[değiştir | kaynağı değiştir]II.Dünya Savaşı'nda Cebelitarık Müttefiklerce üs olarak kullanılınca Yahudilerin çoğu Birleşik Krallık'a göç etti. Kalmayı tercih eden az sayıdaki Yahudilerde ise dinden kopma görülmeye başlandı fakat bu durum haham Josef Pacifici'nin çabalarıyla düzeltildi. 1984'te Rabbi Ron Hassid cemaatin başına geçti; gelişinden bu yana hem Cebelitarık Yahudi cemaatlerinde hem de İspanya'nın Mellila ve Ceuta cemaatleri üzerinde olumlu etkisi oldu.
Bazı Cebelitarık Yahudileri 20. yüzyılda hükûmette önemli görevler aldı; örneğin Sir Joshua Hassan iki kere Cebelitarık Hükûmet Başkanlığına seçildi. 1 Ağustos 2008'de Cebelitarık Valiliğine seçilen Solomon Levy de bunlardan biridir. Şehirde beş Kaşer enstitü, bir Yahudi ilkokulu ve iki Yahudi ortaokulu bulunmaktadır. 2004'teki 300. yıl şenliklerinde Büyük Sinagog'da "God Save the Queen" ulusal marşı İbranice söylenmiştir.[4][5]
Tarihi demografi
[değiştir | kaynağı değiştir]1753'te yapılan ilk nüfus sayımında 1800 kişilik nüfusun 575'ini Yahudiler oluşturmaktaydı.[6] Bu sayı 1777'de 863'e çıkmış ve 1787'de 776'ya düşmüştür. 1830'da ise 17,000 nüfuslu Cebelitarık'ta 1300 "yerli" ve 600 mülteci Yahudi bulunmaktaydı.[6] 1878'de Yahudi nüfusu 1533 kişiyle doruğa ulaştı. 2001'de bölgedeki 584 Yahudiden (genel nüfusun %2'si) 500'e yakını kendisini "Cebelitarıklı" olarak görürken geri kalanları "diğer İngilizler", Faslı ve İspanyol kökenli olduğunu belirtmiştir. Cebelitarık Yahudilerinin çoğunluğu Sefarad olmakla birlikte İngiliz Yahudileri de bulunmaktadır.
Dil
[değiştir | kaynağı değiştir]Yahudi cemaatinde başlıca konuşulan diller İngilizce, İspanyolca, Ladino (Sefaradlar tarafından) ve Arapça (Fas kökenliler)'dır. Cebelitarık'ta çoğunluğun konuştuğu dil olan Llanito'da Yahudi etkileri bulunmaktadır. Yaklaşık 500 adet İbranice kökenli kelime bulunur. Ceuta, Melilla ve Kuzey Faslı Sefarad cemaatlerinde Haketia konuşulur.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Gibraltar rocks to Hebrew 'God Save the Queen' 30 Ocak 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Daily Telegraph, 13 Aralık, 2004
- ^ Hills, George (1974). Rock of Contention. A History of Gibraltar. Londra: Robert Hale. s. 262. ISBN 0-7091-4352-4.
- ^ Jewish Encyclopedia
- ^ "Jews Thriving on Peace of the Rock ," by Hilary Leila Krieger, Jerusalem Post, 2005-12-02 [1] 27 Eylül 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ "Gibraltar Jews feature a mix of ultra-Orthodoxy and modernism ," By Adi Schwartz, Haaretz, 27/09/2007 [2] 2 Ağustos 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ a b Hills, George (1974). Rock of Contention. A History of Gibraltar. Londra: Robert Hale. s. 288. ISBN 0-7091-4352-4.
- Haller, Dieter. Place and Ethnicity in Two Merchant Diasporas: a Comparison of the Sindhis and the Jews of Gibraltar. GLOBAL NETWORKS: a journal of transnational affairs 2003, Vol 3. No 1: 75-96
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Gibraltar Jewish Heritage
- Jews Thriving on Peace of the Rock
- Official Government of Gibraltar London Website
- The Telegraph: Gibraltar rocks to Hebrew 'God Save the Queen' 30 Ocak 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Jewish Encyclopedia 12 Şubat 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Jewish Virtual Library: Gibraltar 26 Aralık 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Jewish Gibraltar 22 Kasım 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Jewish Europe - Gibraltar 18 Ekim 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Gibraltar 2001 Census 27 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Llanito 10 Ekim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.