Anavarza
Anazarbos-Anazarbus-Anazarba-Aynızarba-Anazarbus | |||||||||||||||||||
 Anavarza antik kenti | |||||||||||||||||||
  Anavarza Türkiye haritasındaki konumu. | |||||||||||||||||||
| Diğer adı | Anazarbos | ||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Konum | Adana, Kozan,  Türkiye | ||||||||||||||||||
| Bölge | Kilikya | ||||||||||||||||||
| Koordinatlar | 37°15′23″K 37°15′23″D / 37.25639°K 37.25639°D | ||||||||||||||||||
| Tür | Yerleşim yeri | ||||||||||||||||||
| Tarihçe | |||||||||||||||||||
| Kuruluş | MÖ 19. yüzyıl | ||||||||||||||||||
| Kültür(ler) | Roma Dönemi | ||||||||||||||||||
| Bağlı olduğu | Kilikya Krallığı, Kozanoğlu Beyliği, Varsak, Avşar Türkmenleri | ||||||||||||||||||
| İlgili kişi(ler) | Septimius Severus, Pescennius Niger, II. Theodosius | ||||||||||||||||||
| Sit ayrıntıları | |||||||||||||||||||
| Buluntu(lar) | Tiyatro, iç kale, kayalıklara oyulmuş mezarlar, Lahit Mezarları | ||||||||||||||||||
| Durum | Restore | ||||||||||||||||||
Anavarza Kalesi 
 | |||||||||||||||||||
Anavarza (diğer adıyla Anazarbus, sonradan Justinopolis) (Grekçe: Ἀναζαρβός / Ίουστινούπολις, ortaçağda Ain Zarba; Arapça: عَيْنُ زَرْبَة), antik bir Kilikya şehriydi. Geç Roma İmparatorluğu döneminde, Kilikya Secunda'nın başkentiydi. Roma İmparatoru I. Justinianus, 527 yılında şehri şiddetli bir depremden sonra yeniden inşa etti. Kilikya Ermeni Krallığı'nı fethettikten sonra, 1374 yılında Memlük İmparatorluğu'nun güçleri tarafından yıkıldı. Günümüzde Adana ili, Kozan ilçesi sınırları içerisinde, bulunan antik kent. Antik kaynaklarda adı Anazarbos (Ἀνάζαρβον), Anazarba (Ἀνάζαρβα), Aynızarba veya Anazarbus (Ἀνάζαρβος) olarak geçer.[1]
Yerleşim
[değiştir | kaynağı değiştir]Adana’nın yaklaşık 70 km kuzeydoğusunda ve Kozan'ın ise 28 km güneyinde, bugünkü Dilekkaya köyü sınırları içinde yer alan antik şehir, Sunbas Çayının Ceyhan ile birleştiği yerin 8 km kuzeyinde ada gibi yükselen bir tepe üzerinde inşa edildiği görülmekte.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Kentin Roma İmparatorluk Devri öncesi tarihi hakkında hemen hemen hiçbir bilgi yoktur. MÖ 19. yılında İmparator Augustus tarafından ziyaret edilen kent "Anazarbus yanındaki Caesarea" diye anılmaya başlamıştır.[2] Anazarbus veya Anabarzus adının esasen kente hakim olan ve Çukurova düzlüğünün en çarpıcı fiziki oluşumlarından biri olan 200 metre yüksekliğindeki kaya kütlesine ait olduğu ve belki Eski Farsça Na-barza ("Yenilmez") adından tahrif edildiği düşünülebilir.[3]
Anavarza Roma İmparatorluk Devrinin ilk iki yüzyılı boyunca büyük bir varlık göstermemiş, Kilikya başkenti Tarsus'un gölgesinde kalmıştır. Tarsus günümüze kadar yaşayabilmiştir ama bunun karşılığında tarihi anıtlarının büyük bir bölümünü kaybetmiştir. Roma imparatorlarından Septimius Severus'un, Pescennius Niger ile yaptığı iktidar savaşı sırasında, Severus'un tarafını tutan kent, onun Niger'i 194 yılında İsos'ta yenerek imparatorluğun tek hakimi olmasından sonra ödüllendirilmiş, tarihinin en parlak dönemini yaşamaya başlamıştır. 204-205 yıllarında Kilikya, İsaurya ve Likaonia eyaletlerinin metropolisi olmuştur.
260 yılında diğer Kilikya kentleri gibi Anavarza da Sasani Kralı Şapur tarafından fethedilmiştir. 4. yüzyılda İsauryalı Balbinos tarafından tahrip edilmiş olan Anavarza, İmparator II. Theodosius zamanında 408 yılında kurulan Cilicia secunda'nın ve eyaletin başkenti olmuştur.
525/526 yılındaki büyük depremden zarar gören kent, İmparator İustinianus tarafından onartılarak İustiniopolis (Ἰουστινιανούπολις) adıyla onurlandırılmıştır, ancak eski ad kalıcı oldu ve Küçük Ermenistan kralı Thoros I, 12. yüzyılın başlarında burayı başkenti yaptığında, Anazarva olarak biliniyordu.[4]
561 yılında ikinci kez deprem felaketine ve bunu hemen izleyen büyük bir veba salgınına uğramıştır. İslam İmparatorluğunun zuhurundan sonra Arap ve Rum devletleri arasındaki sınır bölgesinde kalan kent sürekli akın ve savaşlarla tahrip edilmiş ve nüfusunun büyük bir bölümünü kaybetmiştir.
Kent yapıları
[değiştir | kaynağı değiştir]Antik kent Anavarza'da bulunan önemli kalıntılar arasında, 1500 metre uzunluğunda 20 burçlu sur duvarı, sütunlu yol, hamam ve kilise, tiyatro, amfiteatr, stadyum, suyolları, kaya mezarları, MS 3. yüzyıla ait deniz tanrıçası Thetys mozaiği, Kilikya Bölgesi'ndeki tek örnek olan 3 girişli zafer takı ve ovanın ortasında bir ada gibi yükselen tepe üzerindeki Ortaçağ kalesi yer almaktadır. İmparator Nero döneminde Roma ordusunda görev yapan, yazmış olduğu De Materia Medica isimli beş ciltlik eserin 18. yüzyıla kadar bütün modern ülkelerin tıp fakültelerinde temel eserlerden biri olarak okutulan, dünyaca ünlü farmakolog Dioskurides'in Anavarzalı olması da kentin dünya bilim tarihine katkısı açısından dikkate değerdir.[5]
Kilikya Krallığı ve Kozanoğlu Beyliği
[değiştir | kaynağı değiştir]11. yüzyıl ortalarında kent, Bizans Devleti'nin Kars bölgesinde yeni fethettiği Ermeni topraklarından göç ettirilen Ermenilerle iskân edilmiştir.
Malazgirt Savaşından sonra Anadolu'da merkezi otoritenin iflası üzerine, Kars'ın son Ermeni kralının oğlu veya torunu olduğu iddia edilen Rupen adlı Ermeni askeri şefi 1080 yılı dolayında Sis (Kozan) ve çevresinde bir dizi Bizans kalesini ele geçirerek beyliğini ilan etmiştir. Rupen sülalesi 1097'den sonra bölgeye gelen Haçlıların ve 1277'den sonra Moğolların desteğiyle bölgede egemenliğini 1375 yılına kadar korumayı başarmıştır. Rupen soyundan gelen II. Levon (1189-1219) Anamur'dan İskenderun Beleni'ne uzanan alanda egemenliğini pekiştirerek 1199 yılında Papa'nın tevdi ettiği "Ermenistan Kralı" tacını giymiştir.
Rupen oğulları döneminde yeniden inşa edilen Anavarza Kalesi, hanedanın (Sis Kalesi ile birlikte) iki ana ikametgâhından biri ve hanedan mensuplarının gömüldüğü mahal olarak önem kazanmıştır. 1950'li yıllara kadar kale içinde görülebilen anıt-mezarlar hâlen tahrip edilmiş olup yazıtları da kayıptır.
14. yüzyıldan itibaren Anavarza yöresinde Varsak ve Avşar Türkmenleri egemen olmuş ve 16. yüzyıldan itibaren Kozanoğulları yönetiminde fiilen bağımsız bir Türkmen beyliği Sis ve Anavarza Kalelerinde egemen olmuştur. Halkın hak ve hukukunu yüzyıllarca dış saldırılara karşı korumuşlardır. Osmanlı Devletinin konar-göçer Türkmenleri yerleşik hayata geçirme politikasına karşı çıkmışlardır. Kozanoğlu Beyliği üzerine 1864-1866'da Derviş Paşa kumandasındaki Fırka-yı İslahiye gönderilmiştir.
Popüler kültüre etkileri
[değiştir | kaynağı değiştir]- Yaşar Kemal'in İnce Memed romanında Anavarza'da geçen bir bölüm bulunur.
- Yaşar Kemal'in Yılanı Öldürseler romanı Anavarza kayalıklarında geçer.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Özel
- ^ "SOL Search". www.cs.uky.edu. Erişim tarihi: 11 Şubat 2025.
- ^ Suda, s.v. Κύϊνδα
- ^ Editor (24 Mart 2022). "Anadolu'nun en eski metropollerinden en büyüğü: Anavarza Antik Kenti". Fırat Haber. Erişim tarihi: 11 Şubat 2025.
- ^ Southern Europe: International Dictionary of Historic Places. Routledge. 1 January 1996. s. 28
- ^ "Anavarza Antik Kenti-Adana". Araştırma yazısı,Yönetmen Tekin Gün. Mootol,Kültür Sanat.Ocak 2019. 30 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- Genel
- Smith, William, (Ed.) (1854). "Anazarbus". Dictionary of Greek and Roman Geography (İngilizce). 15 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mart 2021.
- Bu maddenin bazı bölümleri, şu anda kamu malı olan "Encyclopædia Britannica'nın on birinci baskısından" çevrilmiştir.
Bu madde şu anda kamu malı olan yayından metin içerir: Herbermann, Charles, (Ed.) (1913). "Anazarbus". Katolik Ansiklopedi (İngilizce). New York: Robert Appleton Company., bkz.- Richard Stillwell, William L. MacDonald, Marian Holland McAllister, Stillwell, Richard, MacDonald, William L., McAlister & Marian Holland ((Ed.)). "ANAZARBOS Cilicia Campestris, Turkey". The Princeton Encyclopedia of Classical Sites (İngilizce). 17 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mart 2021.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Anavarza için giriş Suda'dan.
Wikimedia Commons'ta Anavarza Castle ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur
