Lahan baseuh
Lahan baseuh nyaéta wewengkon anu lahanna pinuh cai, boh permanén (padumukan) boh musiman. Wewengkon ieu kadang sawaréh atawa sagemblengna kakeueum ku lapisan cai déét. Digolongkeun kana ieu lahan baseuh, diantarana nyaéta rawa (kaasup rawa bakau), paya, jeung gambut. Cai anu ngeeum lahan baseuh bisa digolongkeun kana cai tawar, payau atawa cai asin. Lahan baseuh aya di saban nagara sarta di saban zona iklim, ti wewengkon kutub dugi wewengkon tropis, sarta ti dataran luhur dugi wewengkon tuus.[1]
Rupa-rupa lahan baseuh dibedakeun tina kaayaan asalna, nyaéta lahan baseuh alami sarta jieunan. Lahan baseuh alami ngawengku ranca-ranca cai tawar, leuweung bakau atawa mangrove, ranca gambut, leuweung gambut, paya-paya, sarta riparian (tepian walungan). Sedengkeun lahan baseuh jieunan ngawengku waduk, serang, saluran irigasi, sarta balong. Ayeuna lahan gambut sarta mangrove geus barobah kaayaan jadi dua rupi lahan baseuh anu ngalaman karuksakan serius di sagala rupa wilayah Indonesia. Leuweung ranca gambut di Sumatera sarta Kalimantan, loba dikonpérsi robah kaayaan perkebunan sarta lahan tatanén. Ogé rébuan héktar leuweung mangrove geus dikonpérsi pikeun kagiatan budidaya perairan.
Pikeun nyalametkeun lahan baseuh di sakumna dunya, dina 2 Pébruari 1971 di Kota Ramsar, Iran, dijeun kesepakatan jangji internasional pikeun konsérpasi sarta pemanpaatan lahan baseuh sacara berkelanjutan. Jangji ieu dipikawanoh minangka Konvensi Ramsar atawa The Convention on Wetlands of International Importance, especially as Waterfowl Habitat[2]. Indonesia oge geus meratipikasi konpensi ieu ngaliwatan Kaputusan Presiden RI No. 48 taun 1991. Sajaba ti éta, saban taun diayakeun mépéling Hari Lahan Sedunia atawa World Wetlands Day.[3]
Kalawan potensi wilayah lahan baseuh anu sakitu loba sakaligus minangka nagara anu geus ngaratipikasi Konvensi Ramsar, Indonesia geus netepkeun sagala rupa wilayah lahan baseuhna minangka wewengkon stratégis anu ditangtayungan. Geus aya 7 situs anu diantarana diaku sarta ditetepkeun minangka Situs Ramsar kalawan total lega wilayah ngahontal 1,3 juta héktar. Katujuh Situs Ramsar di Indonesia kasebat nyaéta Taman Nasional Berbak (Jambi), Danau Sentarum (Kalimantan Kulon), Suaka Margasatwa Pulo Rambut (DKI Jakarta), Taman Nasional Ranca Aopa Watumohai (Sulawesi Tenggara), Taman Nasional Sembilang (Sumatera Selatan), Taman Nasional Wasur (Papua), sarta Taman Nasional Tanjung Puting (Kalimantan Tengah)[3]
Tipologi ékosistem lahan baseuh
[édit | édit sumber]Tipologi ékosistem lahan baseuh diwangun tina ékosistem cai tawar sarta ékosistem éstuarin. Nu kaasup ékosistem cai tawar nyaéta tina cai anu tenang kawas: émpang, ranca, balong sarta cai ngocor kawas: walungan, rupa-rupa sumber cai (mata air). Sedengkeun ékosistem éstuarin anu geus beunang pangaruh kitu kumahana kaayaanana pasang surut cai laut, contona: payau, mangrove, jukut laut, laguna. Lahan baseuh ogé aya anu alami, aya deui dina meunang jieunan sepertos pasawahan, tambak, balong industri. Boh lahan baseuh alami atawa damelan di mana kaayanana téh diperlukeun pisan ku ékosistem dunya. Sumawonten nu nyicingan di sababaraha wilayah di dunya ieu ngagantung pisan dina lahan ieu. Contona nyaéta urang Asia anu kalolobaan hirupna gumantung dina béas anu ditanam di lahan baseuh. Kitu ogé kalawan mayoritas nu nyicingan Indonesia ngagantung dina lahan ieu margi langkung ti 100 juta jalmi hirup di sapanjang basisir sarta di sabudureun aliran walungan.[4]
Rupa-rupa lahan baseuh
[édit | édit sumber]Dumasar kana ékosistem lahan baseuh seueur neundeun sagala rupa sato sarta tutuwuhan liar anu kalolobaan ngagantungkeun hirupna dina ayana lahan baseuh ieu. Contona rupi sarupaning janis serangga anu cicing di wewengkon ieu anu ngajadikeunna tempat tinggal (habitat) ku kituna sanggem nyieun ékosistem sorangan. Malahan amun dibandingkeun kalawan ékosistem lianna, ékosistem lahan baseuh bisa dikatégorikeun kana ékosistem nu pangbeungharna neundeun sato jeung tutuwuhan.
Lahan gambut
[édit | édit sumber]Lahan gambut nyaeta lahan baseuh kalawan lapisan taneuh caian anu diwangun ti bahan pepelakan nilar sarta geus buruk. Anu kaasup lahan gambut diantarana nyaeta moor, bog, mires, leuweung ranca gambut sarta permafrost tundra. Lega lahan gambut sacara umum ngahontal satengahna tina sakabéh lega lahan baseuh di sadunya, sarta nutupan 3% ti total lega permukaan bumi. Sadaya lahan gambut bisa ditepungan di sagala rupa beulahan dunya. Pentingna ieu lahan sabab mampu jadi sumber serepan cai hujan, nyegah lumangsungna banjir, ngalaan cai sacara lalaunan pikeun pelestarian alami lahan, sarta ngajamin kiriman cai bersih sapanjang taun. Leuweung ranca gambut tropis mangrupa imah kanggo rebuan sato sarta tutuwuhan, kaasup spesies langka sarta kaancam punah sepertos orangutan sarta maung Sumatera. Lahan gambut ngandung dua kali lipat jumlah karbon ti leuweung anu aya di sakumna dunya. Sabot kagamah atawa digaringkeun, lahan gambut bisa robah kaayaan pikeun asalna emisi gas imah kaca.[1]
Walungan jeung délta
[édit | édit sumber]
Mangrupa aliran cai alami, biasana cai tawar, ngocor nuju laut, danau, atawa ka walungan lianna. Walungan asalna ti hujan anu lumangsung didataran luhur anu ngocor ka lamping nuju anak walungan sarta walungan utami. Amun délta tiasa ditepungan di haturan hilir walungan, di mana aliran cai beuki laun sarta nyebar ka hamparan lahan baseuh jeung perairan déét. Walungan boga pungsi minangka nyadiakeun sumber cai ngaleueut, leeutan sarta irigasi kanggo tatanén. Cai walungan ogé boga pungsi ngeusian deui danau sarta ngunjalan sedimen anu subur anu ngabeungharkeun wewengkon dataran banjir sarta ranca-ranca. Walungan ogé boga peran pikeun kaperluan minangka jalur transportasi, perdagangan sarta minangka asal énérgi. Walungan sarta délta mangrupa habitat peryogi kanggo lauk sarta sato cai tawar lianna sepertos ampibi sarta sarupaning kerang-kerangan.[1]
Mangrove
[édit | édit sumber]
Leuweung mangrove mangrupa pamanggihan antara lautan, basisir, cai tawar sarta daratan nu kabéhna patepang sarta mangrupa salah sahiji ékosistem numawi kompléks di belahan bumi ieu, tumuwuh dina kaayaan lingkungan di mana pepelakan bisa nilar kalawan anyar pisan. Janis ékosistem ieu bisa ditepungan di wewengkon tropis sarta subtropis, utamana di wewengkon pasang surut, anu sering dipinuhan ku cai asin. Leuweung mangrove nempatan kira-kira 15,2 juta hektar ti basisir tropis di sakumna dunya: kaasup Afrika, Australia, Asia sarta Amerika. Leuweung ieu diperlukeun ku dunya sabab bisa ngurangan bencana: Leuweung mangrove mikeun panangtayungan sarta tempat cicing di dina wanci lumangsung na kajadian cuaca ékstrim, sepertos angin badai sarta banjir. Mangrove bisa nahan sarta meupeus lambak pasang alatan ti cuaca ékstrim ieu. Salah sahiji contona leuweung mangrove tiasa ngurangan daya hantam tsunami tepi ka 90%. Sedengkeun spésies anu aya di jero leuweung mangrove nyaéta sajumlah dangdaunan sarta akar hususna ti tangkal mangrove anu bisa mikeun nutrisi anu alus pikeun plankton, ganggang, lauk sarta sarupaning kerang-kerangan. Mangrove oge mangrupa imah jang loba manuk sarta mamalia sepertos monyet mangrove di Asia Selatan. Di widang parobahan iklim, mangrove ngabogaan potensi dina nunda karbon ku kituna perannya ampir nyaruaan leuweung hujan tropis.[5]
Lahan baseuh jieunan manusa
[édit | édit sumber]Lahan baseuh nu kaasup kana human-made wetlands nyaéta hiji ékosistem lahan baseuh anu kabentuk alatan intervensi jelema, boh ngahaja ataupun henteu ngahaja. Lahan baseuh jieunan anu dihaja biasana dijieun pikeun nyumponan sagala rupa kapentingan tertentu; contona jang ngaronjatkeun produksi lahan tatanén sarta perikanan, pembangkit tanagi listrik, sumber cai, atawa jang ngaronjatkeun kaendahan béntang alam pikeun kaperluan pariwisata. Sedengkeun lahan baseuh jieunan anu pembentukana henteu dihaja umumna ngabogaan tujuan pemanfaatan anu kurang jelas; contona kuyumbang cai anu kabentuk di lahan-lahan urut kagiatan tambang. Dina hal mekarna, lahan baseuh jieunan bisa kasampak sepertos ekosistem alami.[6]
Ayana lahan baseuh damelan bisa mikeun pangaruh anu alus sarta bisa deui mikeun pangaruh anu goréng kana lingkungan. Pangwangunan lahan baseuh jieunan minangka ékosistem anyar bisa nyegah kepunahan sarta ngaronjatkeun populasi hiji rupi flora atawa fauna. Contona pangwangunan balong atawa dinya bisa mikeun pepelakan sagala rupa-rupi tutuwuhan sarta sato cai sepertos teratai, kiambang, lauk, sarta bangkong pikeun hirup sarta ngembang biak. Di sisi lain henteu saeutik deui pangwangunan lahan baseuh damelan geus matak leungitna habitat sarta keanekaragaman rupi flora fauna di jerona salah sahiji conto nyaeta pangwangunan tambak anu barobah kaayaan lantaran leungitna leuweung mangrove sarta sagala rupa rupi biota di jerona
Klasipikasi habitat lahan baseuh damelan dumasar Sistem Klasifikasi Ramsar 1 (Ramsar Convention on Wetlands, 2004)[7] nyaéta:
- Balong budidaya organisme cai (contona lauk sarta udang).
- Kolam; kaasup balong-balong tatanén, balong bibit, sarta tangki-tangki cai anu ukuranana alit (umumna handapeun 8 Ha).
- Lahan teririgasi; kaasup saluran irigasi sarta sawah.
- Lahan tatanen anu kakeueum cai sacara musiman; kaasup lapangan jukut jukutan baseuh anu dikokolakeun sacara intensif.
- Lahan eksploitasi uyah,ngawengku ladang penguapan sarta pendulangan uyah.
- Wewengkon panandéan cai; contona bendungan/waduk, bendungan, sarta tandon.
- Liang atawa balong di wewengkon patambangan; nyaéta liang atawa kolam anu kabentuk alatan kagiatan patambangan (misalna: patambangan batu, kerikil, sarta batu bara).
- Wewengkon pengolahan pamiceunan ngawengku saluran pembuangan pamiceunan balong sedimentasi, balong oksidasi, jsb.
- Kanal, saluran drainase, sarta parit.
- Karst (gua kapur) sarta sistem-sistem hidrologis subterranean
Répérénsi:
[édit | édit sumber]- ↑ a b c "Apa lahan basah itu?". Wetlands International Indonesia (dalam id-ID). Diakses tanggal 2024-02-04.
- ↑ "Official website of World Wetlands Day by Ramsar - 2 February - World Wetlands Day". www.worldwetlandsday.org. Diakses tanggal 2024-02-04.
- ↑ a b "Apa Sih Lahan Basah? Yuk Kenalan Dengan Ekosistem Yang Satu Ini!! – Forestry Study Club UGM" (dalam en-US). Diakses tanggal 2024-02-04.
- ↑ "Repo Dosen". repo-dosen.ulm.ac.id. Diakses tanggal 2024-02-04. Archived 2024-02-04 di Wayback Machine
- ↑ "Wetland Types | Department of Environmental Conservation". dec-vermont-gov.translate.goog. Diakses tanggal 2024-02-04.
- ↑ "LindungiHutan | Bersama Menghijaukan Indonesia". https (dalam Indonesian). Diakses tanggal 2024-02-04.[tumbu nonaktif]
- ↑ "World Wetlands Day 2004 | The Convention on Wetlands, The Convention on Wetlands". www.ramsar.org. Diakses tanggal 2024-02-04.