Jump to content

El-Endelus

Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë
Hispania Umajad në shtrirjen e saj më të madhe në 719 e.r.
Kalifati i Kordobës rr. 1000 e.r., në apogjeun e Almanzorit

el-Andalusi (arabisht: الأَنْدَلُس al-Andalus) ishte zona e sunduar nga myslimanët e Gadishullit Iberik.

Termi përdoret nga historianët modernë për ish-shtetet islamike në Portugalinë dhe Spanjën moderne.[1] Në shtrirjen e saj më të madhe gjeografike, ajo pushtoi pjesën më të madhe të gadishullit[2][3][4] dhe një pjesë të Francës së sotme jugore, Septimaninë (shekulli i 8-të). Për gati njëqind vjet nga shekulli i 9-të deri në atë të 10-të, el-Andalus zgjeroi kontrollin e tij nga Fraxinetum mbi kalimet alpine që lidhin Italinë me Evropën Perëndimore.[5][6][7] Emri përshkruan shtetet e ndryshme arabe[8] dhe myslimane[9][10] që kontrollonin këto territore në periudha të ndryshme midis viteve 711 dhe 1492. Këta kufij ndryshuan vazhdimisht ndërsa Reconquista e krishterë përparonte,[9][10][8] përfundimisht u tkurr në jug dhe më në fund në Emiratin e Granadës.

Pas pushtimit Omajad të mbretërisë vizigotike të krishterë të Hispanisë, el-Andalus, atëherë në shtrirjen e tij më të madhe, u nda në pesë njësi administrative, që korrespondojnë afërsisht me Andaluzinë moderne; Portugalia dhe Galicia; Castile dhe León; Navara, Aragoni, dhe Katalonia; dhe zona Gjuha e Okut-Rruseljo e Oksitanie.[11] Si një fushë politike, ajo përbënte në mënyrë të njëpasnjëshme një provincë të Kalifatit Omajad, të iniciuar nga Kalifi el-Valid I (711–750); Emirati i Kordobës (rreth 750–929); Kalifati i Kordobës (929–1031); mbretëritë taifa (pasardhëse) të Kalifatit të Kordobës (1009–1110); Perandoria Almoravid Sanhaja Amazigh (1085–1145); periudha e dytë e taifës (1140–1203); Kalifati Almohad Masmuda Amazigh (1147–1238); periudha e tretë e taifës (1232–1287); dhe përfundimisht Emirati i Granadës Nasrid (1238–1492).

Nën Kalifatin e Kordobës, el-Andalus ishte një qendër mësimi dhe qyteti i Kordobës, më i madhi në Evropë, u bë një nga qendrat kryesore kulturore dhe ekonomike në të gjithë pellgun e Mesdheut, Evropën dhe botën islame. Arritjet që avancuan shkencën islame dhe perëndimore erdhën nga el-Andalus, duke përfshirë përparime të mëdha në trigonometri (Geber), astronomi (Arzaçel), kirurgji (Abulkasis El Zahravi), farmakologji (Avenzoar),[12] dhe agronomi (Ibn Bassal dhe Abū l-Khayr al-Ishbīlī). El-Andalus u bë një qendër kryesore arsimore për Evropën dhe tokat përreth Detit Mesdhe, si dhe një kanal për shkëmbimin kulturor dhe shkencor midis botës islame dhe asaj të krishterë.[12]

Sundimi nën mbretëritë taifa çoi në një rritje të shkëmbimit kulturor dhe bashkëpunimit midis myslimanëve dhe të krishterëve. Të krishterët dhe hebrenjtë i nënshtroheshin një takse të veçantë të quajtur xhizja, ndaj shtetit, i cili në këmbim siguronte autonomi të brendshme në praktikimin e fesë së tyre dhe ofronte të njëjtin nivel mbrojtjeje nga sundimtarët myslimanë. Megjithatë, xhizja nuk ishte vetëm një taksë, por edhe një shprehje simbolike e nënshtrimit, sipas orientalistit Bernard Lewis.[13]

Për pjesën më të madhe të historisë së saj, el-Andalusi ekzistonte në konflikt me mbretëritë e krishtera në veri. Pas rënies së kalifatit umajad, el-Andalus u copëtua në shtete dhe principata të vogla. Sulmet nga të krishterët u intensifikuan, të udhëhequr nga Kastilianët nën Alfonso VI. Perandoria Almoravid ndërhyri dhe zmbrapsi sulmet e krishtera në rajon, duke rrëzuar princat e dobët myslimanë andaluzianë dhe përfshiu el-Andalusin nën sundimin e drejtpërdrejtë berber. Në shekullin e ardhshëm e gjysmë, el-Andalusi u bë një provincë e perandorive myslimane berbere të Almoravidëve dhe Almohadëve, të dyja me qendër në Marrakesh.

Në fund të fundit, mbretëritë e krishtera në veri të Gadishullit Iberik mposhtën shtetet myslimane në jug. Në vitin 1085, Alfonso VI pushtoi Toledon, duke filluar një rënie graduale të fuqisë myslimane. Me rënien e Kordobës më 1236, pjesa më e madhe e jugut ra shpejt nën sundimin e krishterë, dhe Emirati i Granadës u bë një shtet degë i Mbretërisë së Kastiljes dy vjet më vonë. Në vitin 1249, Reconquista Portugeze kulmoi me pushtimin e Algarve nga Afonso III, duke e lënë Granadën si shtetin e fundit mysliman në Gadishullin Iberik. Më në fund, më 2 janar 1492,[14] Emiri Muhammed XII ia dorëzoi Emiratin e Granadës Mbretëreshës Isabella I të Kastiljes, duke përfunduar Reconquista e krishterë të gadishullit.

Referime

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
  1. ^ Camilo Gómez-Rivas (21 nëntor 2014). Law and the Islamization of Morocco under the Almoravids: The Fatwās of Ibn Rushd al-Jadd to the Far Maghrib (në anglisht). Brill. fq. 1, note 3. ISBN 978-90-04-27984-1.
  2. ^ Irvin, Dale T.; Sunquist, Scott (2002). History of the World Christian Movement: Volume 1: Earliest Christianity To 1453 (në anglisht). A&C Black. fq. 30. ISBN 978-0-567-08866-6.
  3. ^ Fernando Luis Corral (2009). "The Christian Frontier against al-Andalus (Muslim Spain): concept and politics during the reigns of King Fernando I of Castile and Leon and his successors until 1230". përmbledhur nga Natalie Fryde; Dirk Reitz (red.). Walls, Ramparts, and Lines of Demarcation: Selected Studies from Antiquity to Modern Times (në anglisht). LIT Verlag Münster. fq. 67. ISBN 978-3-8258-9478-8.
  4. ^ García Fitz, Francisco (2010). Rogers, Clifford J.; Caferro, William; Reid, Shelley (red.). The Oxford Encyclopedia of Medieval Warfare and Military Technology (në anglisht). Oxford University Press. fq. 325–326. ISBN 978-0-19-533403-6. Barely eight years after the initial crossing of the Straits of Gibraltar, the Muslims had come to dominate almost the entire Peninsula with the exception of a few northern mountainous regions along Cantabrian and Pyrenean ranges. In these areas, indigenous populations, including the Asturians, Cantabrians, and Basques, who had been brought under Visigothic control, were able to escape Islamic domination.
  5. ^ Versteegh, Kees (1990-01-01). "The Arab Presence in France and Switzerland in the 10Th Century". Arabica (në anglisht). 37 (3): 359–388. doi:10.1163/157005890X00041. ISSN 1570-0585. JSTOR 4057147.
  6. ^ Wenner, Manfred W. (gusht 1980). "The Arab/Muslim Presence in Medieval Central Europe". International Journal of Middle East Studies (në anglisht). 12 (1): 59–79. doi:10.1017/S0020743800027136. ISSN 1471-6380. JSTOR 163627. S2CID 162537404.
  7. ^ Some authors mention bands penetrating as far north as Sankt Gallen, where they sacked the monastery in 939. Cf. Ekkehard, Casus S. Galli, IV, 15 (pp. 137f); Lévi-Provençal (1950:60); Reinaud (1964:149f).
  8. ^ a b The Oxford Dictionary of Islam (në anglisht). Esposito, John L. New York: Oxford University Press. 2003. doi:10.1093/acref/9780195125580.001.0001. ISBN 0195125584. OCLC 50280143.{{cite book}}: Mirëmbajtja CS1: Është përdorur gabimisht parametri i të tjerëve (lidhja)
  9. ^ a b "Para los autores árabes medievales, el término Al-Andalus designa la totalidad de las zonas conquistadas – siquiera temporalmente – por tropas arabo-musulmanas en territorios actualmente pertenecientes a Portugal, España y Francia" ("For medieval Arab authors, Al-Andalus designated all the conquered areas – even temporarily – by Arab-Muslim troops in territories now belonging to Spain, Portugal and France"), José Ángel García de Cortázar, V Semana de Estudios Medievales: Nájera, 1 al 5 de agosto de 1994, Gobierno de La Rioja, Instituto de Estudios Riojanos, 1995, p. 52.
  10. ^ a b Eloy Benito Ruano [in spanjisht] (2002). Tópicos y realidades de la Edad Media (në spanjisht). Real Academia de la Historia. fq. 79. ISBN 978-84-95983-06-0. Los arabes y musulmanes de la Edad Media aplicaron el nombre de Al-Andalus a todas aquellas tierras que habian formado parte del reino visigodo: la Peninsula Ibérica y la Septimania ultrapirenaica. ("The Arabs and Muslims from the Middle Ages used the name of al-Andalus for all those lands that were formerly part of the Visigothic kingdom: the Iberian Peninsula and Septimania")
  11. ^ O'Callaghan, Joseph F. (1983-10-31). A History of Medieval Spain (në anglisht). Ithaca: Cornell University Press. fq. 142. ISBN 0801468728. OCLC 907117391.
  12. ^ a b Covington, Richard (2007). Arndt, Robert (red.). "Rediscovering Arabic Science". Saudi Aramco World (në anglisht). Aramco Services Company. 58 (3): 2–16.
  13. ^ Lewis, Bernard. The Jews of Islam; Meyrick, Fredrick. The Doctrine of the Church of England on the Holy Communion. NJ: Princeton University Press, 1984, p. 14. "Under the ruling Caliph (the descendant of Mohammed – the prophet of G–d on earth), the Jews were able to preserve their rites and traditions. Peaceful coexistence led to their economic and social expansion. Their status was that of Dhimmis, non-Muslims living in a land governed by Muslims. The Jews had limited autonomy, but full rights to practice their religion, as well as full protection by their Muslim rulers, but this did not occur for free. There was a specific tax called the jizya that Dhimmis had to pay to receive these benefits. Having its origin in the Qur'an, it states Dhimmis who did not pay this tax, should either convert to Islam, or face the death penalty (Qur'an 9, 29). This tax, higher than the tax Muslims had to pay, was in several occasions one of the most important sources of income for the kingdom. The jizya was not only a tax, but also a symbolic expression of subordination (Lewis 14). "It is a common misapprehension that the holy war meant that the Muslims gave their opponents a choice 'between Islam and the sword'. This was sometimes the case, but only when the opponents were polytheist and idol-worshippers. For Jews, Christians, and other 'People of the Book', there was a third possibility, they might become a 'protected group', paying a tax or tribute to the Muslims but enjoying internal autonomy" (Watt 144).
  14. ^ Pigna, Felipe (2018-02-06). "La Reconquista española". El Historiador (në spanjisht). Arkivuar nga origjinali më 8 dhjetor 2015.
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=El-Endelus&oldid=2534207"