Čeevris

Čeevris Lutra lutra (Linnaeus, 1758)
Tile	NT (čalmeestoonnum)
Tile Suomâst	LC (eellimvuáimálâš)
Tieđâlâš luokittâllâm
Doomeen	Sellâvááimusliih Eucarya
Kodde	Elleekodde Animalia
Uáiviráiđu	Savosuonâsiih Chordata
Vyeliráiđu	Čielgitávtáliih Vertebrata
Luokka	Njomâtteijeeh Mammalia
Lahko	Piätuelleeh Carnivora
Hiäimu	Netielleeh Mustelidae
Vyelihiäimu	Čiävráh Lutrinae
Suuhâ	Lutra
Šlaajâ	lutra

Čeevris (Lutra lutra) lii netiellee, mii mákkoo čääsist. Tivrâs tuurhâ tiet čeevris lii miäcástum Suomâst jo kuohtii masa suhâjämimân. Kuábbáá-uv keerdi rávhuiduttem lii kááijum šlaajâ. Suomâst čeevris lii ive 1974 rääjist rávhuidittum.

Olgohäämi

Čeevris lii 53–130 cm kukke, já tast lii 28–50 cm kukkosâš seibi. Ores tiäddá suulân 7–11 kg já niŋálâs 3–7 kg. Čeevris mákkoo čääsist. Tast láá uánihis vuoijâmjyelgih, já ton ruumâš lii virdevijvesâš sukkul. Ton lasseen uáivi já seibi láá tuolbâseh, já seibi tuáimá stivrimpiergâsin. Čiävrá turkkâ lii čääsijehhee, já puovčâdijnis ton njunerääigih já peeljih maneh kiddâ. Čiävrá uáinu lii hyeni, mutâ kulo- já hajâáiccu láá pyereh. Čääsi vyelni tobdokuolgah láá čiävrás teháliih. Čeevris tobdá tobdokuolgâigijn kuolij tovâttem čäcitedduu nubástusâid. Návt toh pyehtih pivdeđ meid veigin-uv.

Lavdâm

Čiävrá lavdâm

Čeevris tiättoo kuulmâ nanamist: Euroopist, Aasiast já Afrikist. Suomâst tiättojeijee čiävrá lavdâm lii vijđásub ko eres čevrisšlaajâi lavdâm. Šlaajâ tiettui ovdil masa ubâ Euroopist čácáduvâi alda. 1900-lovvoost nääli kuittâg koočâi jotelávt, já čeevris lappui ollásávt motomijn kuávluin já motomijn kuávluin tot šoodâi härvinâžžân.

Čeevris lii lamaš áárvust oonnum já korrâsávt miäcástum čevđiellee. Čiävráh ellii 1960-lovvoost pirrâ Suomâ, mutâ pirâsmiirhah já korrâ miäcástem hevâttii naalijd. Ive 1974 rávhuiduttem maŋa nääli lii lasanâm. Tááláá ääigi Suomâst eelih suulân 1 800–2 500 čevrisid. Šlaajâ tiättoo häärviht ubâ enâmist. Ålandist tot ij kuittâggin tiettuu. Valjaamusah näälih láá Jävri-Suomâ viestâroosij já Suomâseelgi čäcijyehhee koskâsâš kuávlust sehe Koskâ-Pohjanmaast, Maadâ-Laapist já Uusimaast.

Eellimvyevih

Čeevris eellimpirrâsistis

Šlaajâ lii luándulávt miänástum pyeremustáá putes čaasijn, mutâ tot tiättoo meid šaddaas čaasijn, moh láá kuállááh. Čeevris pisottâl iänáážin čääsist tâi čääsi aldavuođâst. Eennâm oolâ tot mana puurrâđ stuárráábijd salâselleid tâi vuoiŋâstiđ kuosâi vuálá. Čiävrái luándulâš eellimvyehi lii juátkojeijee juškem. Távjá toh joteh ohtuu ovdâsmaŋas jieijâs čácáduvâst. Oovtâst lihâdeijeeh čiävráh kuleh táválávt siämmáá piäsádâhân.

Čiävrá eellimpiirâs lii viijđes. Niŋálâsâi tâi nuorâi eellimpirrâsijn čácádâhkiäinuh, juuvah, lááduh já aijuuh láá táválávt 20–40 km. Tälviv čeevris taarbâš sudes virdesoojijd já jieŋâ vyelni leijee kuovđâšmijd, moh šaddeh čohčâtäälvi talle ko čääci vuállán. Tälviv čeevris vaajâld oovtâ peeivist koskâmiärálávt 2–4 km, motomin joba 10–20 km, já tuše harvii tot ooroost siämmáá sajan kuhes ááigán.

Čeevris lii pivdám skiäru.

Raavâd

Čeevris pivdá tuše čääsist. Ton uáiviravâdin láá kyeleh. Čeevris lii spesiaališum pivdeđ ponneest ellee kyelišlaajâid já eres elleid. Pivdedijnis čeevris ocá salâselleid jyehi keđgivuágust já jyehi muorâruŋgo vyelni. Ton ovdâjyelgih já njune talâsteh šadolâšvuođâ já ponnemođe, já tobdokuolgah išedeh saallâs kavnâmist.

Stuárráámus uási čiävrá ravâdist láá riddočaasij šadolâšvuođâst ellee uccâ siergikyeleh, vuáskuneh, puškoh já njäävih. Tuše harvii čeevris luhostuvá pivdeđ jotelis luosâ tâi stuorrâ puško. Tälviv čiävráh poreh távjá ponnemoođeest tälvideijee cuobbuid. Motomin čiävráh poreh meid rapuid, čäcisäpligijd, čäcikuođhuid sehe čäciluudij uđâgáid.

Lasanem

Pivvâlis kuávluin čeevris lassaan puoh iveaaigijn, mutâ Suomâst čeevris čivgá tuše keessiv. Čiivgah láá táválávt kyehti, harvii ohtâ teikkâ kulmâ. Kuhes čivgâääigi tiet niŋálâs čiivgâš tuše jyehi nube ive. Oráseh ferttejeh leđe ohtânmaanoost jotemin, vâi toh kävnih kimmást leijee niŋálâsâid jieijâs eellimpirrâsijn. Čivgâigijn jottee niŋálâsah kalgeh velttâđ orásijd, moh láá aggressiivliih já pyehtih koddeđ čiivgâid.