Velika Moskovska Kneževina
.png)
Velika moskovska kneževina (rus. Velikoe knяžestvo Moskovskoe) je bila srednjovekovna ruska država koja je postojala od sredine XII veka do 1478. sa centrom u Moskvi. Velika moskovska kneževina je bila naslednik Moskovske kneževine i prethodnik Ruskog carstva.
Kada su Mongoli napali teritorije Kijevske Rusije, Moskva je bila beznačajna trgovačka postaja u kneževini Vladimir-Suzdalj. Iako su Mongoli spalili Moskvu u zimu 1238. i opljačkali je 1239, udaljenost Moskve i pošumljena oblast su pružali neku sigurnost od mongolskih napada i okupacije, a brojne reke su pružale pristup Baltičkom i Crnom moru i regionu Kavkaza.
Moskva se u letopisima prvi put spominje 1147. godine. U to doba ona je bila tek jedno utvrđenje na južnom obodu suzdaljske teritorije. Moskovska kneževina tada nije obuhvatala ni ceo izvor reke Moskve ni njeno ušće. Pored ovog finskog imena, Moskva je bila poznata i kao Kučkovo. Jurij Dolgoruki se smatra osnivačem Moskve, dok je prvi Kremlin podignut 1156. godine.
Važni faktori za razvoj Moskve u ono što će postati Moskovska država je bila činjenica da je njom upravljalo nekoliko knezova koji su bili ambiciozni i odlučni, a umeli su da iskoriste povoljan geografski položaj i dobru naseljenost svoje oblasti. Prvi vladar Moskovske kneževine Danilo I je bio najmlađi sin Aleksandra Nevskog, kneza Vladimir-Suzdalja. Danilo I je počeo da širi svoju kneževinu osvajanjem gradića Kolomna i osiguranjem nasleđivanja grada Pereslavl-Zaleskog svojoj porodici. Danilov sin Jurij III Danilovič je kontrolisao ceo sliv reke Moksve i proširio se na zapad zauzevši Možajsk. Zatim je napravio savez sa vrhovnim vladarom ruskih knezova, Uzbeg kanom od Zlatne horde i oženio se njegovom sestrom. Kan mu je dozvolio da uzme titulu Velikog kneza Vladimir-Suzdalja, što mu je omogućilo da se meša u poslove Novgorodske republike na severoistoku.
Jurijev naslednik Ivan I Kalita (vladao od 1325–41), je uspeo da sačuva titulu velikog kneza blisko sarađujući sa Mongolima i skupljajući porez od ostalih ruskih kneževina u svoje ime. Ovo je omogućilo Ivanu da se uzdigne nad okolnim knezovima, posebno nad glavnim rivalom Moskve, severnim gradom Tverom, koji se pobunio protiv Zlatne horde 1327. Ustanak je ugušen zajedničkim snagama Mongola i Moskovljana. Ivan I Kalita je imao reputaciju najbogatijeg čoveka u Rusiji, kako kaže njegov nadimak Kalita (na ruskom kesa za novac). Ivan je koristio blago da bi kupovao zemlju drugih kneževina i da bi platio izgradnju kamenih crkvava u Kremlju. Godine 1327. pravoslavni mitropolit Petar je premestio svoju rezidenciju iz Kijeva u Vladimir, a zatim u Moskvu, što je dalje podiglo prestiž nove kneževine. Kako je Rusija bila politički razjedinjena, sedište mitropolije je bilo centar okupljanja, time je Moskva dobila na značaju kao centar okupljanja ruskih zemalja.
Ivanovi naslednici su nastavili sa okupljanjem ruskih zemalja da bi povećali broj stanovnika i bogastvo za vreme svoje vladavine. U ovom procesu, njihovi interesi su se sukobili sa narastajućom Velikom litvanskom kneževinom, čiji su podanici uglavnom bili istočni Sloveni i pravoslavci. Veliki knez Olgerd se bračnim vezama vezao za Tver i poveo je tri ekspedicije na Moskvu (1368, 1370 i 1372) ali je nije mogao osvojiti. Veliki kamen razdora između Moskve i Vilnjusa bio je veliki grad Smolensk.
Godine 1350. državu i vladajuću porodicu je pogodila kuga. Dimitrije Donski je imao 9 godina kada su mu umrli roditelji, a titula velikog kneza je prešla u ruke njegovog daljeg rođaka Dimitrija od Suzdalja. Okružen paganskim Litvancima i muslimanskim nomadima, vladar Moskve je sklopio savez sa Ruskom pravoslavnom crkvom, koja je doživela procvat usled monaških reformi Sergeja Radonješkog.
Obrazovan od strane mitropolita Aleksija, Dimitrije Donski je postao zaštitnik pravoslavlja i ujedinio je zaraćene kneževine u svojoj borbi protiv Zlatne horde. Dimitrije Donski je osporio autoritet kana i porazio njegovog zapovednika Mamaja u čuvenoj bici na Kulikovu 1380. Iako su političke koristi od bitke poništene invazijom Toktamiša na Rusiju nekoliko godina kasnije, Dimitrije je uspešno odbacio stigmu saradnje sa Tatarima koja je decenijam bila vezana za Moskvu. Godine 1389. Dimitrije je predao presto svom sinu Vasiliju I, bez potrebe da dobije saglasnost od kana.
Vasilij I (vladao od 1389. do 1425) je nastavio politiku svog oca. Nakon što je Tamerlan napao Zlatnu hordu, Vasilij I je prestao da plaža danak kanu, ali je bio primoran da sledi više pomirljivu politiku nakon Ediguvog upada na Moskvu 1408. Oženjen jedinom kćerkom litvanskog velikog kneza Vitautasa, Vasilij je pokušao da izbegne otvorene sukobe sa svojim moćnim tastom, čak i kada mu je on preoteo Smolensk. Mirne godine njegove duge vladavine su obeležene nastavkom širenja na istok (pripajanjem Nižnjeg Novgorada i Suzdalja 1392) i na sever (pripajanjem Vologde, Velikog Ustjuga i Velikog Perma 1398)
Reforme svetog Sergeja su bile okidač za kulturnu revoluciju, iskazanu kroz ikone i freske monaha Andreja Rubljeva. Sergejevi sledbenici su osnovali na stotine manastira uključujući i Belozero i Solovski, u udaljenim i negostoljubivim predelima. Pored kulturne uloge, ti manastiri su bili veliki zemljoposednici, koji su mogli da kontrolišu ekonomiju obližnjih regija, a ukupno gledajući, oni su bili isturene baze koje su širile uticaj Moskve na obližnje kneževine i republike. Još jedan faktor odgovoran za širenje Velike moskovske kneževine je bila činjenica da je svakog vladara nasleđivao njegov sin, dok su okolne kneževine bile mučene dinastičkim borbama i podeljene u još manje oblasti. Samo su bočni ogranci moskovske dinastije, koju je predstavljano Vladimir od Sepuhova i njegovi naslednici, bili čvrsto vezani uz moskovsku kneževinu.
Stanje se promenilo sa početskom vladavine naslednika Vasilija I, Vasilija II. Njegov ujak Jurij od Zvenigoroda je počeo da traži presto i krunu. Izbio je žestok sukob koji je harao državom tokom cele njegove vladavine. Nakon Jurijeve smrti 1432, njegove zahteve su nastavili da traže njegovi sinovi Vasilij Kosoj i Dmitri Šemijaka, koju su vodili Veliki feudalni rat sve do 1450ih. Iako je bio isteran iz Moskve u nekoliko navrata, zarobljen od strane Oluga Moksamata iz Kazanja i oslepljen 1446, Vasilij II je na kraju uspeo da pobedi svoje neprijatelje i prepusti prestvo svom sinu. Na njegovo insistiranje, domaći episkop je izabran za moskovskog mitropolita, što je dovelo do autokefalnosti Ruske pravoslavne crkve od carigradskog patrijarha 1448.
Širenje Velike kneževine u O14. i 15. veku je pratilo unutrašnja konsolidacija. Do 15. veka vladari Velike moskovske kneževine smatrali su celu teritoriju Rusije svojim kolektivnim imanjem. Brojni polu-nezavisni knezovi, potomci Rjurikovića su i dalje tražili neke teritorije, ali je Ivan III Veliki (vladao 1462-1505) primorao slabije knezove da prihvate velikog moskovskog kneza i njegove potomske kao neosporne vladare koji kontrolišu vojna, pravna i spoljašnja pitanja.
Velika moskovska kneževina je dobila pun suverenitet nad značajnim delom etnički ruskih zemalja do 1480. kada se vladavina tatarske Zlatne horde zvanično okončala Velikim stajanjem na reci Ugri i do početka 16. veka sve te zemlje su ujedinjene, uključujući Novgorodsku republiku i Veliku tversku kneževinu. Putem nasleđivanja Ivan III je uspeo da zagospodari važnom Rjazanjskom kneževinom, a knezovi Rostova i Jaroslavlja su se dobrovoljno počtinili Ivanu III. Severozapadni grad Pskov je ostao nezavistan tokom tog perioda, ali ga je kasnije osvojio Ivanov sin Vasilij III (vladao 1505-1533).
Nakon što je konsolidovao jezgro Rusije pod svojom vlašću, Ivan III je postao prvi vladar Velike moskovske kneževine koji je uzeo titulu cara i vladara svih Rusa. Ivan se borio sa moćnim severoistočnim susedom i rivalom Litvanijom za kontrolu nad polunezavisnim bivšim kneževinama Kijevske Rusije u gornjim tokovima reka Dnjepar i Donjec. Uprkos prebegu nekoliko knezova, graničnim sukobima i dugom neodlučenom ratu sa Litvanijom koji se okončao 1503, Ivan III je uspeo da proširi državu na zapad i tri puta je uveća tokom svoje vladavine.
Vladavina careva je zvanično počela sa Ivanom IV Groznim, prvim monarhom koji je bio krunisan kao car Rusije, ali je u praksi počeo sa Ivanom III, koji je završio centralizaciju države (tradicionalno poznato kao „okupljanje ruskih zemalja“) u isto vreme kada je Luj XI to uradio u Francuskoj.
- Mihailo (?-1248)
- Danilo (1248-1303)
- Jurij (1303-1325)
- Ivan I Kalita (1325-1341)
- Simeon (1341-1353)
- Ivan II (1353-1359)
- Dimitrije Donski (1359-1389)
- Vasilije I (1389-1425)
- Vasilije II (1425-1462)
- Ivan III (1462-1505)
- Vasilije III (1505-1533)
- Ivan IV (1533-1584) (car od 1547)
