Sile Osovine

Sile Osovine ili Osovina, neformalni je naziv koji se upotrebljava za savez država koje su bile suprotstavljene Saveznicima, odnosno pobjednicima u drugom svjetskom ratu.

Istorija

Osnov saveza su činile Njemačka, Italija i Japan, a svoju osnovu je imao u ugovoru o prijateljstvu koji je nacistička Njemačka na čelu s Adolfom Hitlerom sklopila s fašističkom Italijom 25.10. 1936. Italijanski premijer Benito Mussolini je bio prvi koji je za taj savez iskoristio izraz Osovina.

Razlog za sklapanje tog sporazuma bilo je nezadovoljstvo Velike Britanije i Francuske italijanskim napadom i aneksijom Etiopije, odnosno nastojanje sankcijama pogođene Italije da kompenzira gubitak svojih saveznika iz prvog svjetskog rata, odnosno na raspolaganje dobije njemačke strateške resurse kao što su ugljen i čelik. Sporazum je djelomično imao i ideološku podlogu, odnosno nastojanje da se po Evropi širi fašizam, za što je prva prilika bila njemačka i italijanska suradnja prilikom pomaganja Francu u španskom građanskom ratu.

Japan, koji je godinu dana kasnije pokrenuo rat protiv Kine, te se našao suočen s negodovanjem zapadnih država, a pogotovo SAD, našao je zajednički interes sa Njemačkom i Italijom te je 1937. s njima sklopio tzv. Antikominterna pakt, čija je navodna svrha bila suprotstavljanje širenju komunizma i prijetnje Sovjetskog saveza.

Usprkos toga što je Italija savez s Njemačkom u proljeće 1939. godine učvrstila tzv. Željeznim paktom, Njemačka je u rat, koji je otpočeo napadom na Poljsku ušla sama, odnosno jedino uz podršku Slovačke koja je pod njenim pokroviteljstvom iste godine, nakon komadanja Čehoslovačke, bila dobila nezavisnost.

Italija se Njemačkoj pridružila tek u junu 1940. godine za vrijeme pada Francuske. Nekoliko mjeseci kasnije, Antikominterna pakt je obnovljen kao tzv. Trojni pakt 27.9. 1940.

Trojnom paktu su krajem 1940. i 1941. pristupili Mađarska, Rumunjska, Bugarska, a kraće vrijeme i Kraljevina Jugoslavija. Nakon puča uperenog protiv Pakta, sile Osovine su napale Jugoslaviju, te raskomadale i anektirale njenu teritoriju.

Silama Osovine - članicama Trojnog pakta se 1941. pridružila novostvorena Nezavisna država Hrvatska, a prilikom Operacije Barbarossa i Finska. Već ranije je kao neformalni saveznik sila Osovine djelovala i vichyjska Francuska, te Tajland, koji je služio kao japanska baza u Jugoistočnoj Aziji.

Iako je Trojni pakt predstavljao daleko čvršći savez između sila Osovina, zbog niza okolnosti njegove članice nisu imale volje niti sredstava koordinirati svoje aktivnosti. Tako Japan nije objavio rat Sovjetskom Savezu, iako je objavio rat zapadnim silama, kojem su njegovi saveznici Njemačka i Italija bili objavili rat.

Japan je svojim osvajanjima u Aziji - pored svojih prvih marionetskih država kao što su Mandžukuo, Kina pod upravom Reformirane vlade Republike Kine ili Unutrašnja Mongolija - stvarao nove marionetske države na osvojenim teritorijama, kao što su Ba Mawova Burma, Druga Filipinska republika te Indija pod upravom Privremene vlade Slobodne Indije, itd.

Nijemci su, pak, u okviru Sila Osovine imali marionetsku državu Srbiju kojom je upravljao režim Milana Nedića odnosno Vlada nacionalnog spasa, te režim Vidkuna Quislinga u Norveškoj. Italija je formalno držala Albaniju kao zavisnu državu u okviru Sila Osovine.

Sile Osovine su dobile težak udarac kada je 1943. Italija kapitulirala, a kasnije prešla na stranu Saveznika. U dijelu Italije pod njemačkom okupacijom je fomirana pro-osovinska Socijalna republika Italija.

Godinu dana kasnije je iskrcavanjem Saveznika u Francusku prestao postojati vichyjski režim, a prodorom Crvene armije s istoka su Finska, Rumunjska i Bugarska prisiljene napustiti Sile Osovine i prijeći saveznicima. Albanski partizani su oslobodili Albaniju, a Titovi partizani i Crvena armija su likvidirali Nedićev režim u Srbiji, koja je tada postala dio reformirane Jugoslavije.

U proljeće 1945. su kapitulacijom Njemačke prestale postojati Sile Osovine u Evropi, a nekoliko mjeseci kasnije kapitulacijom Japana i Sile Osovine u Aziji.

O tome je li SSSR zbog suradnje s Njemačkom od 1939. do 1941. bio član Sila Osovine ili ne se i danas vode sporovi, slično kao i po pitanju članstva okupirane Danske od 1940. do 1945. te Francove Španije koja se formalno nije pridružila ratu.

Glavne sile Osovine

- Nacistička Nemačka
- Japan
- Kraljevina Italija (do 8. septembra 1943.)

Nacistička Nemačka
Japansko carstvo sa protektoratima
Kraljevina Italija (bez protektorata)

Manje sile Osovine

- Bugarska (do avgusta 1944.)
- Mađarska (do 4. aprila 1945.)
- Rumunija (do avgusta 1944.)

Velika Mađarska 1941.
Rumunija 1941.

Države zvanično u aktivnoj koaliciji sa silama Osovine

- SSSR (do 22. juna, 1941, Sporazum Ribentrop-Molotov)
- Danska (pridružila se paktu protiv Komiterne 1941.)
- Finska (pakt protiv Komiterne 1941; 26. jun 1944. — 31. jul 1944, Dogovor Riti—Ribentrop)
- Kraljevina Jugoslavija (1941.)
- San Marino (od 1940. do 1943.)
- Irak (1941.do 1943.)

Pod direktnom internom kontrolom Osovine (marionetske države i protektorati)

Nemačke marionetske države i protektorati u sastavu Nemačkog rajha

- Generalno gubernatorstvo, protektorat u sastavu Nacističke Nemačke (od 1939. do 1945.)
- Protektorat Bohemija i Moravija, protektorat u sastavu Nacističke Nemačke (od 1939. do 1945.)

Generalno gubernatorstvo
Protektorat Češka i Moravska

Nemačke marionetske države i protektorati van Nemačkog rajha

U zapadnoj Evropi

- Višijevska Francuska (od 1940. do avgusta 1944.)
- Belgija i Severna Francuska (od 1940. do 1944.)
- Holandija (od 1940. do 1945.)
- Danska (od 1940. do 1945.)
- Norveška (od 1940. do 1945.)
- Italijanska Socijalna Republika (Republika Salo), pod Benitom Musolinijem, od 1943. do 1945.
  - Operativna zona Jadransko primorje (1943-1945)
    - Ljubljanska pokrajina (od 1943. do 1945.)
  - Operativna zona Alpenvorland (1943-1945)

Višijevska Francuska
Belgija i Severna Francuska
Italijanska Socijalna Republika
Operativna zona Jadransko primorje
Operativna zona Alpenvorland

U istočnoj Evropi

- Slovačka (od 1939. do 1945.)
- Ostland (od 1941. do 1945.)
  - Estonija
  - Letonija
  - Litvanija
  - Belorusija pod upravom Beloruske Centralne Rade (do 1944)
- Ukrajina (od 1941. do 1944.)
- Republika Lokot (od 1942. do 1943.)
- Mađarska (1944-1945)

Slovačka
Ostland
Ukrajina
Republika Lokot

Na Balkanu

- Srbija (poznata i kao Nedićeva Srbija) pod upravom Vlade Nacionalnog Spasa Milana Nedića (od 1941. do 4. oktobra 1944.)
  - Banat, autonomna teritorija u sastavu Srbije (od 1941. do 1944.)
- Crna Gora (1943-1944)
- Albanija (1943-1944)
- Nezavisna Država Hrvatska (od 1943. do maja 1945.)
- Grčka Država (od 1943. do 1944.)
- Nezavisna Država Makedonija (1944.)

Srbija sa Banatom
Crna Gora
NDH
Grčka Država
Područje koje bi, prema zamisli, obuhvatala Nezavisna Država Makedonija

Italijanske marionetske države i protektorati

- Albanija (od 1939. do 1943.)
- Crna Gora (od 1941. do 1943.)
- Ljubljanska pokrajina (od 1941. do 1943.)
- Monako (1942-1943)

Ljubljanska pokrajina

Nemačko-italijanske marionetske države i protektorati

- Nezavisna Država Hrvatska (od 1941. do 1943.)

Japanske marionetske države i protektorati

- Mandžukuo (Mandžurija; od 1932. do avgusta 1945.)
- Istočni Hebej (1935-1938)
- Dadao opštinska vlada Šangaja (1937-1938)
- Kina pod upravom Privremene Vlade Republike Kine (1937-1940), Reformirane Vlade Republike Kine (1938-1940) i Reorganizovane Nacionalne Vlade Kine (od 1940. do avgusta 1945.)
  - Mengđijang, autonomija u sastavu Kine (od 1936. do avgusta 1945.)
- Tajland, pod feldmaršalom Luangom Fibunsonghramom, od 1941. do 1945.
- Filipini (1942-1945)
- Indija (ili Azad Hind - "slobodna Indija"), pod upravom Privremene vlade Slobodne Indije (1943-1945)
- Burma (1943-1945.)
- Vijetnam (1945.)
- Kambodža (1945.)
- Laos (1945.)

Mandžukuo, Mengđijang i okupirani delovi Kine pod vlašću marionetskog režima
Mandžukuo
Filipini
Vijetnam

Neutralne države u dobrim odnosima sa silama Osovine

- Španija (do 1945)
- Portugal (do 1945)
- Argentina (neutralna za Osovinu do 27. marta 1945. kada je objavila rat Nemačkoj i Japanu pod američkim pritiskom)

Vanjske veze

Axis History Factbook
Full text of The Tripartite Pact Arhivirano 2009-01-22 na Wayback Machine-u
Full text of The Pact of Steel Arhivirano 2007-04-17 na Wayback Machine-u
Silent movie of the signing of The Tripartite Pact Arhivirano 2008-05-12 na Wayback Machine-u