Rade Grmuša

RADOVAN GRMUŠA
Radovan Rade Grmuša
Mesto rođenja	Bojna, kod Gline Austrougarska
Datum smrti	24. 11. 1975. (68 godina)
Mesto smrti	Zagreb,SR Hrvatska SFR Jugoslavija
Profesija	vojno lice
Član KPJ od	15. decembra 1941.
Učešće u ratovima	Narodnooslobodilačka borba
Služba	NOV i PO Jugoslavije Jugoslovenska narodna armija 1941 — 1965.
Čin	general-major
Narodni heroj od	27. novembra 1953.
Odlikovanja	Orden narodnog heroja Orden za vojne zasluge Orden partizanske zvezde Orden zasluga za narod sa srebrnim vencem Orden bratstva i jedinsta Orden za hrabrost Partizanska spomenica 1941.

Radovan Rade Grmuša (Bojna, kod Gline, 22. mart 1907 — Zagreb, 24. novembar 1975), učesnik Narodnooslobodilačke borbe i narodni heroj Jugoslavije.

Biografija

Rođen je 22. marta 1907. godine u selu Bojna, kod Gline. Potiče iz siromašne jedanaestoročlane seoske porodice. Završio je četiri razreda osnovne škole i izučio opančarski zanat u svom selu, tako da već od četrnaest godina radi kao postolar. Bolestan otac umire mlad i Radovan sa šesnaest godina postaje gospodar kuće.

Prva saznanja o Partiji dobio je Rade od svog strica Dragana, koji je bio komunista u Francuskoj, i nekih suseljana koji su bili u Rusiji i mnogo pričali o Crvenoj armiji. U njegovo selo komunističke ideje su došle još 1934. godine, preko studenta iz sela, Milana Vladetića, koji je često navraćao iz Siska. Tako se i Rade uključivao u akcije koje su provodili komunisti. Kao pitomac Srpskog privrednog društva Privrednik bio je 1937. godine u Novom Sadu na učenju restoaraterskog zanata.

Godine 1938. služio je vojsku u 32. puku u Mostaru. Po dolasku iz vojske, nastavlja rad u svom selu sve do 1941, kada je pozvan u rezervu u Sisak. Neko vreme radio je u puškarskoj radionici zajedno sa Simom Jednakom, kasnije konstruktorom čuvenog banijskog partizanskog topa.

Narodnooslobodilačka borba

Štab brigade na Čavića brdu 12. aprila 1944. S lijeva: komandant brigade Rade Grmuša Rara, zamjenik komesara brigade Milutin Omazić, komesar brigade Slavko Borojević i komandir čete za vezu Rade Zamaklar. U pozadini: kolona na maršu.

Jedinica Jugoslovenske kraljevske vojske u kojoj je on bio 1941. ubrzo se raspala u Kutini. Radovan se uputio svojoj kući, ali je u Sisku zaustavljen od ustaša i odvojen u grupu sa ostalim vojnicima srpske narodnosti. Uspeo je da pobegne do Petrinje, ali su ga i tu zadržale ustaše. Nakon nekog vremena pobegao je iz Petrinje i došao do železničke stanice Maja, gde mu je „Mačekova zaštita“ oduzela svu vojničku opremu. Već u aprilu žandarmi i ustaše krenuli su u potradu za Radovanom, koji se skrivao u obližnjim šumama oko svog sela. U junu Grmuša je došao na čelo jedne grupe ustanika, koja vrši pripreme za oružani ustanak.

Od 22. jula do 30. novembra 1941. godine, bio je komandir Bojanskog partizanskog odreda, koji je izveo niz akcija na području Bosanska Bojna-Vrnograč, prema Žirovcu, Bužimu i Topuskom. Zbog iskazanog junaštva i snalažljivosti, postao je komandir Treće čete Prvog bataljona Prvog banijskog partizanskog odreda. Organizovao je i prve narodnooslobodilačke odbore u jugozapadnoj Baniji, postao je odbornik i prvi predsednik NOO-a Bojna, a u toku rata bio je i član opštinskog, kotarskog i okružnog NOO-a za Baniju. 15. decembra 1941. godine postao je član Komunističke partije Jugoslavije (KPJ). Aprila 1942. godine istakao se u napadu na žandarsku posadu u Donjem Selištu. Upao je u stanicu i likvidirao ustaškog zločinca Smaju Zubovića, te zarobio posadu od 27 žandara.

Nakon završetka oficirskog kursa u Donjem Lapcu, Grmuša je postao komandant Drugog bataljona Prvog banijskog odreda. U borbi kod Bučice ranjen je u ruku. Nakon petnaestodnevnog lečenja u Kirinu kod Bovića vratio se još zavijene ruke i komandovao bataljonom u žestokim borbama protiv ustaško-domobranskih snaga kod Vrnograča, Tavrana, Obljaja, Bihaća, Cetingrada i Slunja. Novembra iste godine postao je zamenik komandanta Osme banijske udarne brigade, a u avgustu 1943. komandant Druge banijske brigade Sedme banijske divizije NOVJ. Sa Drugom brigadom, Grmuša je prošao kroz sve borbe Četvrte i Pete neprijateljske ofanzive, gde se naročito istakao hrabrošću i odličnim rukovođenjem.

Rukovodio je odbrambenim borbama kod Petrinje preko Bihaća, Bosanskog Petrovca i Gornjeg Vakufa. Posebno se istakao u proboju obruča na Sutjesci, Zelengori, na putu Foča-Kalinovik, na pruzi Višegrad-Sarajevo i kod Miljevine, gde je teže ranjen u obe noge. Rane je prebolevao u hodu divizijske bolnice.

Najveći podvig Grmuša je učinio na Sutjesci, gde je prvi sa svojom četom prešao reku i uspostavio vezu sa Vrhovnim štabom NOVJ.

Po povratku u Baniju, vodio je svakodnevne borbe na području Banije, Korduna i Gorskog kotara. U borbi kod Sunje 1944. godine, ranjen je po treći put. Kao ranjenik, lečio se u Šamarici, Topuskom, Slunju, Biogradu na Moru, da bi nakon oporavka bio prebačen u Beograd, gde je stavljen na raspolaganje Vrhovnom štabu.

Posleratna karijera

Posle oslobođenja Jugoslavije, ostao je u službi Jugoslovenske narodne armije (JNA). Završio je Visoku oficirsku školu i bio na dužnosti načelnika štaba divizije, komandanta brigade Korpusa narodne odbrane Jugoslavije (KNOJ) i pročelnika Trećeg odeljenja komande KNOJ-a. Nakon završetka Više vojne akademije JNA, Grmuša je bio komandant vojnog okruga za Crnu Goru i načelnik Štaba Sarajevskog vojnog područja. Penzionisan je 1965. godine u činu general-majora JNA. Posle toga živeo je u Zagrebu.

Umro je 24. novembra 1975. godine u Zagrebu. Sahranjen je u Grobnici narodnih heroja na zagrebačkom groblju Mirogoj.

Nosilac je Partizanske spomenice 1941. i više drugih jugoslovenskih odlikovanja, među kojima su — Orden za vojne zasluge sa velikom zvezdom, Orden partizanske zvezde sa srebrnim vencem, Orden zasluga za narod sa srebrnim zracima, Orden bratstva i jedinstva sa srebrnim vencem i Orden za hrabrost. Ordenom narodnog heroja odlikovan je 27. novembra 1953. godine.

Literatura

• „Narodni heroji Jugoslavije”. Beograd: Mladost. 1975.