Osnovni borbeni tenk

Ruski tenk na T-90 na paradi.

Osnovni ili glavni borbeni tenk je moderna kategorija oklopnih vozila koja se zasniva na karakteristikama i upotrebi tenka. Pojam je nastao tokom Hladnog rata kao odgovor na razvitak novih vrsta oklopnih vozila i novih strategija korišćenja istih. Osnovni borbeni tenkovi predstavljaju jedan od ključnih elemenata kopnene vojske i sastavni su deo modernih armija.

Pojam i poreklo

Osnovni ili glavni borbeni tenk izvršava širok spektar borbenih zadataka. Opremljen je za frontovsku, protivoklopnu, borbu protiv pešadije a ograničeno i protiv niskoletećih vazduhoplova. Glavni borbeni tenk dejstvuje u dubokoj pozadini, opremljen je komunikacionim i optičkim uređajima koji omogućavaju sadejstvo sa drugim jedinicama kao i dejstvo u pogoršanim i noćnim uslovima. Ovo je relativno mlad koncept, nastao tokom Hladnog rata kao potreba za klasifikacijom modernijih oklopnih vozila.

Tokom i pre Drugog svetskog rata tenk se kao vozilo kategorisao po težini i naoružanju koje je posedovao. Tako su u periodu između dva svetska rata tenkovi u Velikoj Britaniji podeljeni na krstareće tenkove i pešadijske tenkove, u odnosu na njihovu upotrebu. Shodno borbenoj upotrebi tenkovi su razvrstani po naoružanju i oklopu. Tako su krstareći tenkovi bili brzi, slabije oklopljeni i sa lakšim naoružanjem. Pešadijski su predviđeni za uništavanje jako utvrđenih meta i tačaka te su jače oklopljeni, sa jačim naoružanjem i kretali su se sporije. Ovakav koncept se zadržao do samog rata tokom koga su tenkovi podeljeni na lake, srednje, teške i superteške tenkove. Podela se nije zasnivala isključivo na težini vozila već i na borbenoj upotrebi i postavljenim zadacima kojima su vozila namenjena.

Istorija

Prva kategorizacija glavnih borbenih tenkova se javlja tokom Hladnog rata. Oni su nastali iz koncepta srednjih tenkova. Ovo se dešavalo tokom ranih 1960-ih kada su tenkovi kao T-55, M-60 Paton i slični postavili nove granice u dizajnu oklopnih vozila. Oklopna zaštita, naoružanje i oprema definisali su novu borbenu upotrebu srednjih tenkova koji su tada bili u mogućnosti da sa uspehom dejstvuju protiv teških tenkova. Nakon ovog teški tenkovi se postepeno izbacuju iz borbene upotrebe i razvoja (ako se izuzmu Jom Kipurski rat kao i neki drugi lokalni sukobi). Sa druge strane laki tenkovi ostaju u upotrebi i služe kao borbena potpora pešadije, izviđačka vozila i vatrene tačke.

Hladni rat

Tenk Centurion, prvi britanski osnovni borbeni tenk

Period neposredno po okončanju Drugog svetskog rata obeležen je nastavkom razvoja teških tenkova. Tenkovi sovjetske proizvodnje kao što su JS-2 i JS-3 postavili su osnov za razvoj modernijih teških tenkova kao što je T-10. Kako je tekao razvoj tenkova tako su se razvijale i balističke metode i već krajem 1950-ih bilo je evidentno da su moderni topovi srednjih tenkova dovoljno jaki da mogu probiti oklop teških tenkova na operativnoj daljini. Samim tim upotreba teških tenkova se dovodi u pitanje. Osnove za borbenu upotrebu teških tenkova leže u njihovom jakom oklopu koji i nalaže veliku težinu tenka. Kako je taj oklop postao ranjiv od strane glavnog naoružanja tadašnjih srednjih tenkova teški tenkovi se polako istiskuju iz borbene upotrebe i prelaze u rezervu.

U Velikoj Britaniji osnovni borbeni tenk se na početku naziva i univerzalni tenk. Prvi takav tenk je Centurion koji je u svoje vreme izvršavao skoro sve borbene zadatke. U SAD se razvija tenk M60 Paton koji će služiti u američkoj vojsci sve do pojave tenka M1 Abrams. U tadašnjem SSSR-u se razvija tenk T-64 koji će poslužiti kao osnova razvoja najsavremenijih tenkova Varšavskog pakta. Svi ovi tenkovi su osim široke borbene upotrebe ispunjavali uslove brze i jeftine proizvodnje, lakše klasifikacije i upotrebe te skoro potpuno potisnuli ostale vrste tenkova.

Savremeno doba

Sovjetski T-62, prvi tenk sa glatkocevnim topom

Razvoj glavnog borbenog tenka možemo podeliti na više faza. Iako ne postoji konsenzus oko samih faza odnosno generacija opšte prihvaćena teza je da postoje tri generacije osnovnih borbenih tenkova. U bivšem Sovjetskom Savezu osnovni borbeni tenkovi su podeljeni u četiri generacije dok su tenkovi do 1945. svrstani u jednu generaciju.

Prva generacija

U prvu generaciju se uvrštavaju posleratni tenkovi do 1960-ih godina. Po nekim teoretičarima ovi tenkovi su predfaza osnovnih borbenih tenkova, najviše zbog svojih ograničenja ali i prisustva teških tenkova u armijama sveta. Neki od predstavnika ove generacije su britanski Centurion, sovjetski T-10, T-54, T-55 i američki M46, M47 i M48 Paton tenkovi.

Druga generacija

Druga generacija osnovnih borbenih tenkova donosi velike novine u dizajnu, naoružanju i oklopu. Neki teoretičari smatraju drugu generaciju osnovnom generacijom modernih glavnih borbenih tenkova. Najvažniji predstavnici ove generacije su britanski Čiften, izraelski Merkava 1 i 2, sovjetski T-62, T-64 i T-72, američki M60 Paton i nemački Leopard 1.

Treća generacija

Ovo je istovremeno generacija najsavremenijih tenkova. U odnosu na prethodnu ova generacija ima veoma jaku oklopnu zaštitu, bolju mobilnost i jače naoružanje. Novine su upotreba novih materijala, novih vrsta oklopne zaštite (kao što je reaktivni oklop) i savremenih ubojnih sredstava. Predstavnici ove generacije su britanski Čelindžer 1 i 2, sovjetski (ruski) T-80 i T-90, američki M1 Abrams i drugi.

Dizajn

Glavne karakteristike

Najvažniji zadaci osnovnog borbenog tenka

Naoružanje

Naoružanje je jedna od osnovnih karakteristika borbenih oklopnih vozila. Kod osnovnog borbenog tenka sa oklopom čini najvažniju osobinu i udarnu moć vozila. Svaki osnovni borbeni tenk ima tenkovski top i bar jedan mitraljez. Top je kalibra od 100 do 125 mm mada moderni osnovni borbeni tenkovi najčešće koriste 120 mm (NATO standard) ili 125 mm (sovjetski standard).

Mobilnost

Osnovni borbeni tenk na Wikimedijinoj ostavi