Jovan Ilić (episkop)

Jovan (Ilić)
Datum rođenja	8. januar 1884.
Mesto rođenja	Dojkinci (Kraljevina Srbija)
Datum smrti	5. februar 1975.
Mesto smrti	Niš (SFRJ)

Jovan (svetovno Jordan A. Ilić; Dojkinci, kod Pirota, 27. decembar 1883/8. januar 1884 — Niš, 5. februar 1975) je bio episkop zahumsko-hercegovački, braničevski i niški, a takođe i administrator Zvorničko-tuzlanske eparhije i „dela Eparhije skopske”.

Biografija

Episkop Jovan je rođen na Staroj planini u starom dojkinačkom rodu „Lilćini” na dan svetog Stevana 27. decembra 1883. godine (po starom kalendaru) od oca Apostola i majke Marije — Mare. Zbog nežnog zdravlja kršten je odmah 31. decembra i dobio je svetovno ime Jordan, kao i njegov pola godine stariji brat od strica, Jordan P. Ilić, profesor Bogoslovskog fakulteta u Beogradu. Završio je osnovnu školu u rodnom selu (1894), četiri razreda gimnazije u Pirotu (1898) i bogosloviju u Beogradu 1902. godine. Pošto je u to vreme jedan od uslova za rukopoloženje bio navršenih 25 godina života, prihvata se učiteljske službe po zabačenim selima pirotskog okruga: Zavoju, Dojkincima (1904—1905), Kamenici i Rsovcima.

Kao učitelj upisan je 1/14. avgusta 1905. u stalni kadar sa činom narednika (3. četa 3. bataljona 3. puka u Pirotu). Po odsluženju roka 17/30. oktobra 1906. dobio je čin rezervnog pešadijskog poručnika.

Nakon penzionisanja episkopa niškog Nikanora Ružičića ispunjava 1911. godine poslednji uslov za dobijanje svešteničkog čina, ženi se. Stupio je u brak sa Ljubicom, ćerkom Simeona Nikolića, uglednog trgovca iz Bele Palanke, te ga, upravo hirotonisan, episkop Domenitijan rukopolaže u Beogradu na Markovdan 25. aprila/8. maja iste godine za đakona, a 27. aprila/10. maja, na Dan spaljivanja moštiju Svetog Save, za prezvitera i postavlja za paroha u mestu učiteljevanja, u Rsovcima. U jesen 1913. dobija blagoslov novopostavljenog episkopa niškog Dositeja, da kao paroh rsovački na odsustvu upiše studije na Katoličkom teološkom fakultetu Univerziteta u Bernu. Studije upisuje 14. novembra 1913.

Prvi svetski rat ga zatiče u Švajcarskoj, te 1914. prekida studije i preko Brindizija stiže u Solun, da bi se vratio u Srbiju, ali po nalogu srpske vlade odlazi u Nešatel, gde mu Jovan Cvijić kao svešteniku izbegličke kolonije poverava brigu nad izbeglom srpskom decom. Uz to, prikuplja dobrovoljne priloge za Srpsku vojsku, usmenom i pisanom rečju objavljuje stradanja civila u Srbiji, objašnjava opravdanost srpske borbe i ulogu SPC-a u njoj. Nastavlja studiranje. Istovremeno njegov najmlađi brat, Đorđe, preživljava Vido, a Bugari u Beloj Palanci neprestano, do krvi, tuku Ljubicu pred majkom i trogodišnjim sinom. Traže popa. Prekinuli su mučenja kada je preko švajcarskog Crvenog krsta stigla u Palanku jedna od njegovih depeša; obaveštava porodicu da je dobro. Svršetkom rata saznaje za teško stanje supruge posle torture i odmah (1918) se vraća na svoju parohiju. Ljubica nije mogla da preboli posledice; umrla je 1920. u 30. godini života.

Kao državni stipendist, jerej Jordan je morao da dovrši studije. Odlazi u Bern i 21. maja 1921. doktorira teologiju kod mentora prof. dr. Eduarda Hercoga, starokatoličkog episkopa, na temi „Bogomili u svom istorijskom razvoju”. Nastavlja sa radom na parohiji u Rsovcima. Podnosi zaredom dve molbe za premeštaj, prvo na krupačku, potom na neku od niških parohija. Episkop Dositej odbija obe i krajem 1921. daje mu kanonski otpust iz Niške eparhije radi postavljenja na mesto referenta Svetog arhijerejskog sinoda SPC u Beogradu. Uključuje se u rad na izradi budućeg Ustava Srpske pravoslavne crkve. Iduće godine (14. januar 1922) postavljen je za sekretara Sv. sinoda i unaprepređen u čin protojereja 9. septembra iste godine. Na toj funkciji je ostao do izbora za episkopa zahumsko-hercegovačkog (5. decembar 1925). Sledeća tri meseca protojerej dr Jordan je iskušenik u manastiru Rakovica, gde ga je (na Todorovu subotu) 1926. godine zamonašio šabačko-valjevski episkop Mihailo i proizveo u čin arhimandrita narekavši mu monaško ime Jovan. Patrijarh srpski Dimitrije je odmah sutradan, 8/21. marta, uz sasluženje episkopa bačkog Irineja i episkopa raško-prizrenskog Mihaila hirotonisao u Sabornoj crkvi u Beogradu arhimandrita Jovana za prvog episkopa Zahumsko-hercegovačke eparhije, posle ujedinjenja Srpske crkve 1920. godine, sa sedištem u Mostaru. Istog dana je ukazom kralja Aleksandra ovaj izbor potvrđen. Episkop Jovan je u svojoj pristupnoj besedi rekao:

Ovaj je momenat u istorijskom razvitku naše Srpske Pravoslavne Crkve od tolikog zanačaja što se ovom prilikom od strane našeg Srpskog Patrijarha prvi put posle ukinuća Pećske Patrijaršije (1766.) posvećuje episkop za eparhije Bosne i Hercegovine, te se i na taj način manifestuje potpuna nezavisnost i ujedinjenje Srpske Pravoslavne Crkve. Za mene je, pak, ovaj momenat svečani epohalni događaj u mome životu, jer me promisao Božji izabrao, a Sv. Crkva počastvovala najvišim činom i dostojanstvom; no pun zebnje i straha koji bi obuzeo svakoga pri ovako velikom delu. A kako da ne? Vi me blagošću Duha Svetoga posvetiste da budem so zemlji i videlo svetu... Vi me hirotonisaste ne samo da učim, sveštenodejstvujem i duhovno upravljam, ne samo da budem svetao, nego da budem svetilnik hiljadama ljudskih duša i ugled vernim u reči, življenju, u ljubavi, u duhu, u veri u čistoti (1.Tim.4,12). Vi me izabraste da budem bedem o koji će se razbijati napadi neprijatelja hrišćanstva i srpstva...

Ustoličenje u Sabornoj crkvi u Mostaru obavio je na Cveti 12/25. aprila 1926. godine episkop bački Irinej. Vladika Jovan, kao mostarski episkop, administrira:

• Eparhijom zvorničko-tuzlanskom od 23. decembra 1927. do postavljenja episkopa Nektarija (1929).
• Eparhijom braničevskom od 13. februara, 1930. do svog postavljenja za episkopa braničevskog.

Za episkopa braničevskog izabran je 2. oktobra 1931. i ustoličen je u Požarevcu 23. januara 1932, a za episkopa Niške eparhije izabran je 13. juna 1933. godine, ali i dalje administrira Braničevskom eparhijom do ustoličenja episkopa zletovsko-strumičkog Venijamina na tron Braničevske eparhije (7. oktobra 1934). Ustoličenje u Nišu izvršio je 24. septembra 1933. godine, u pratnji episkopa timočkog Emilijana, mitropolit skopski Josif.

U toku Drugog svetskog rata bio je član Sv. Sinoda, tzv „ratnog Sinoda”, na čijem je čelu, u odsustvu patrijarha Gavrila, bio mitropolit Josif. Kada su posle rata komunisti progonili mitropolita Josifa, najpre iz Skoplja, a potom i iz Vranja, tj. iz vranjskog dela Eparhije (Mitropolije) skopske, preuzima formalnu administraciju nad ovim delom Skopske eparhije. Stvarnu funkciju administratora vranjskog dela Eparhije skopske preuzeo je tek posle smrti mitropolita Josifa 1957. godine.

Krajem 1971. godine, zbog fizičke nemoći usled godina, vladika Jovan moli episkopa žičkog Vasilija za pomoć u vršenju eparhijskih dužnosti. Episkop Vasilije se odaziva ovoj molbi i sa blagoslovom Sv. Sinoda počev od 1972. godine dejstvuje i kao zamenik episkopa Jovana.

Vladika Jovan je, posle preležanog gripa, umro u snu 5. februara 1975. godine u 2.15 ujutru u domu porodice svog sina. Telo vladike Jovana je istog dana preneto u Saborni hram u Nišu.

Sutradan, 6. februara, vladika žički Vasilije je služio zaupokojenu liturgiju. Na opelu je u dva sata popodne činodejstvovao patrijarh German uz sasluženje mitropolita crnogorsko-primorskog Danila i episkopa slavonskog Emilijana i uz prisustvo episkopa žičkog Vasilija, braničevskog Hrizostoma i šabačko-valjevskog Jovana. U ime rimokatoločke crkve u Nišu prisustvovao je župnik Anton Horvat, a u ime državnih vlasti prisustvovali su sekretar Republičke komisije za odnose sa verskim zajednicama Izvršnog veća SR Srbije Vlada Stanojević i Predsednik Komisije za odnose sa verskim zajednicama SO Niš Miroslav Sokolović.

Vladika Jovan je sahranjen u episkopskoj grobnici u Sabornoj crkvi u Nišu pored episkopa Nestora, Jeronima i Domentijana, koji ga je 64 godine ranije rukopoložio za đakona i prezvitera. Ploča na kojoj piše: DR. JOVAN / episkop niški / 1883 - 1975, otpala je sa zida za vreme velokog požara (12. novembra, 2001. godine) i oštetila se.

Episkopska delatnost vladike Jovana

Na Zahumsko-hercegovačkoj eparhiji

1926. godine Zahumsko-hercegovačku eparhiju činila su četiri protoperzviterata:

• Mostarski - srezovi: mostarski, stolački, konjički, ljubuški i duvanjski;
• Trebinjski - srezovi: trebinjski i ljubinjski;
• Gatački - srezovi: gatački, bilećski i nevesinjski i
• Goraški - srezovi: čajnički i fočanski.

Eparhija je imala 59 parohija sa 17 177 domova (ukupno 125 404 pravoslavna žitelja, krajem 1926. godine) i četiri aktivna muška manastira: Žitomislić, Zavala, Duži i Dobrićevo.

Pre postavljenja vladike Jovana eparhija je više od pet godina (od ujedinjenja Srpske crkve) bila bez nadležnog arhijereja. Mada je Carigradska patrijaršija, pod čijom ingerencijom je bila Zahumsko-hercegovačka eparhija, počev od 1888. godine postavljala Srbe za vladike na ovoj eparhiji, uticaj Carigrada je bio nesporan, što je skupa sa ostalim istorijskim prilikama nužno dovelo do prakse koja je bila nespojiva sa budućim crkvenim ustavom, koji je predviđao da crkvena vlast pripada samo jerhiji, što je isključivalo da uticaj narodnih prvaka bude presudan u crkvenim stvarima, te je ovakvu praksu, koja je uhvatila svoje korene i u Zahumsko-hercegovačkaj eparhiji trebalo izmeniti, a nikoga pri tome ne ozlojediti ili povrediti, jer se radilo o vrlo ponosnim Hercegovcima koji su zavređivali svako poštovanje.

Literatura

1. Petar V. Gagulić, protojerej: Episkop niški Dr Jovan Ilić (1883 - 1975), GLASNIK, Službeni list Srpske pravoslavne crkve, broj 3 - Sveti arhijerejski sinod, Beograd, mart 1975.
2. Petar V. Gagulić, protojerej: Veliki niški Saborni hram, Izdaje Srpska pravoslavna crkvena opština Niš, Štampa: „Grafika” - Prokuplje, 1961.
3. Petar V. Gagulić, protojerej: Niška pravoslavna crkvena opština, „Prosveta” - Niš, 1978.
4. Episkop Sava Vuković: Srpski jerarsi od devetog do dvadesetog veka, „Evro” - Beograd, „Unireks” - Podgorica, „Kalenić” - Kragujevac, 1996, str. 248-249.
5. Dr Milan Petrović: Dojkinci, Odbor SANU za proučavanje sela - Beograd, 1997.
6. Glas eparhije niške, peta serija, broj 5 - Niš, oktobar 2006
7. Olivera Milosavljević: „Potisnuta istina - Kolaboracija u Srbiji 1941-1944”, OGLEDI 7, Izdaje: Helsinški odbor za ljudska prava u Srbiji, za izdavača: Sonja Biserko. Štampa: „Zagorac” - Beograd, 2006.
8. Velibor Džomić, protojerej: Srbska crkva, Ljotić i ljotićevci, „Štampar Makarije” - Beograd i „Oktoih” - Podgorica, 2009.
9. Vladimir Vučković: Niška eparhija (kratak istorijski pregled), „Manastir Uspenije Presvete Bogorodice”, Sukovo - Niš, 2011.
10. Spomenica eparhije zahumsko-hercegovačke 1918-1928, Izdanje eparhijske uprave, Štampa: „Sv. Car Konstantin” - Niš, 1929.
11. Srpska pravoslavna crkva 1920-1970 - Spomenica o 50-godišnjici vaspostavljanja Srpske patrijaršije, Izdanje Svetog arhijerejskog sinoda Srpske pravoslavne crkve, Štampa Kosmos - Beograd, 1971.
12. Glas pravoslavne eparhije niške, januar - mart 1972, br. 1, godina 6, Štampa: „Vuk Karadžić” - Niš, 1972.

Spoljašnje veze

• Episkopi Niške eparhije od 343. do 2009. god. Arhivirano 2012-12-21 na Archive.is-u
• Srpska pravoslavna crkva Arhivirano 2010-03-12 na Wayback Machine-u
• Eparhija zahumsko-hercegovačka
• Eparhija zvorničko-tuzlanska Arhivirano 2010-01-14 na Wayback Machine-u
• Eparhija braničevska
• Eparhija niška
• Sveštenomučenici Eparhije niške Arhivirano 2009-05-05 na Wayback Machine-u
• Eparhija vranjska

Prethodnik: mit. Petar Zimonjić

episkop zahumsko-hercegovački 1926—1931.

Nasljednik: ep. Simeon Stanković