Izvorni kod stranice Partenon

{{Koordinate|37_58_17_N_23_43_36_E_type:landmark_region:GR|37° 58′ 17" SG Š, 23° 43′ 36" IGD}}
[[Datoteka:Parthenon from west.jpg|thumb |right |200px|[[Zapad]]na fasada Partenona]]

'''Partenon''', ([[Starogrčki jezik|starogrčki]]: {{polytonic|Παρθενών}}, {{jez-gr|Παρθενώνας}}) je [[Grčki hram|hram]] posvećen [[Spisak grčkih božanstava|grčkoj boginji]] [[Atina (mitologija)|Atini]], zaštitnici grada [[Antička Atina|Atine]], izgrađen u 5. veku pne. na [[Akropolj (Atina)|Akropolju]]. To je najznačajnija sačuvana građevina [[Klasični grčki stil|klasičnog stila]], koja se smatra vrhuncem razvoja [[Dorski red|dorskog stila]]. Njegove dekorativne skulpture ubrajaju se u najvažnija dela [[Umetnost stare Grčke|starogrčke umetnosti]]. Partenon se smatra trajnim simbolom [[Antička Grčka|antičke Grčke]] i [[Atinska demokratija|atinske demokratije]], i spada u najveće svetske kulturne spomenike. Grčko ministarstvo kulture trentuno sprovodi projekat restauracije i rekonstrukcije.
<ref name=Venieri>{{cite web |url=http://odysseus.culture.gr/h/3/eh351.jsp?obj_id=2384 |title=''Acropolis of Athens'' |author=Ioanna Venieri |publisher=Grčko ministarstvo kulture |accessdate=10.05.2008 |archive-date=2007-04-29 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070429172748/http://odysseus.culture.gr/h/3/eh351.jsp?obj_id=2384 |dead-url=yes }}</ref>

Partenon je izgrađen umesto starijeg hrama posvećenog Atini, poznatog pod nazivom Pre-Partenon ili Stariji Partenon koji je uništen u [[Grčko-persijski ratovi|invaziji Persijanaca]] iz 480. godine pne.
Kao i većina grčkih hramova, Partenon je korišćen kao [[trezor]], a jedno vreme je bio trezor [[Delski savez|Delskog saveza]]. U 6. veku Partenon je korišćen kao [[Hrišćanstvo|hrišćanska]] [[crkva]] posvećena [[Marija (mati Isusova)|Bogorodici]]. Nakon što su Turci [[Otomanska Grčka|osvojili Grčku]], korišćen je kao [[džamija]] početkom druge polovine petnaestog veka, oko [[1460]]. godine i u to vreme je imao i [[minaret]].

Pred kraj sedamanestog veka, [[28. septembar|28. septembra]] [[1687]]. godine, tursko skladište municije koje se nalazilo unutar zgrade je bilo pogođeno [[Mletačka republika|mletačkim]] granatama. Rezultujuća eksplozija je u znatnoj meri oštetila Partenon i njegove skulpture, a zapovednik mletačke vojske, [[Venecija]]nac [[Frančesko Morosini]] je postao poznat kao čovek koji je teško oštetio Partenon.<ref>{{cite web |url=http://www.danas.co.yu/20050222/periskop1.html |title=Dopisnica - Akropolj: Karijatide u haremu |author=Jelena Tasić |publisher=dnevni list Danas |accessdate=10.05.2008 |archive-date=2008-06-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080624083347/http://www.danas.co.yu/20050222/periskop1.html |dead-url=yes }}</ref>

Početkom devetnaestog veka, [[1806]]. godine, [[Tomas Brus, lord od Elgina]] je odneo neke od sačuvanih skulptura, zahvaljujući dozvoli Turaka. Te skulpture, danas poznate kao [[Elginov mermer|Elginov]] ili [[Partenonski mermer]], su prodate [[1816]]. godine [[Britanski muzej|Britanskom muzeju]] u [[London]]u, gde su i danas izložene. Jedan od važnih ciljeva grčke vlade je njihovo vraćanje u Grčku, ali uloženi napori još uvek nisu urodili plodom.

== Dizajn i konstrukcija ==
[[Datoteka:Parthenon from south.jpg|thumb |right |[[Jug|Južna]] fasada Partenona. U prednjem planu slike vide se rekonstruisani [[mermer]]ni [[crep]]ovi koji se nalaze na drvenim nosačima]]

Prvi napori da se izgradi svetilište posvećeno [[Atina Partenos|Atini Partenos]] („devici Atini“) na mestu današnjeg Partenona učinjeni su ubrzo po završetku [[Maratonska bitka|Maratonske bitke]], oko 490-88 p. n. e, na masivnoj [[Krečnjak|krečnjačkoj]] osnovi koja se prostirala južnim delom akropoljskog vrha. Ta zgrada je zamenila hekatompedon (u značenju „zgrada od sto stopa“) i verovatno je stajala pored arhajskog hrama posvećenog Atini Polias („gradskoj Atini“). Pre-Partenon ili Stariji Partenon, kako se često naziva, je još uvek bio u izgradnji kada su [[Persijsko carstvo|Persijanci]] opljačkali grad 480. godine pne. i sravnili Akropolj sa zemljom.
<ref name=Venieri/>

Sredinom petog veka, kada je atinski [[Akropolj]] postao sedište [[Delski savez|Delskog saveza]], a [[Antička Atina|Atina]] bila najveći kulturni centar svog vremena, [[Perikle]] je pokrenuo ambiciozni građevinski projekat koji je trajao skoro pedeset godina. Najvažnije građevine koje se danas mogu videti na Akropolju – Partenon, [[Propileja]], [[Erehtejon]] i hram Atine Nike – podignuti su u tom periodu. Izgradnju Partenona je nadgledao vajar [[Fidija]], koji je bio zadužen i za skulpturalnu dekoraciju. [[Arhitekta|Arhitekte]] [[Iktin]] i [[Kalikrat]] započeli su sa gradnjom 447. godine p. n. e, a zgrada je završena do 432. godine, ali je rad na dekoraciji potrajao bar još godinu dana. Neki finansijski izveštaji vezani za gradnju Partenona koji su sačuvani do danas pokazuju da je najveći pojedinačni trošak bilo prebacivanje kamena sa planine [[Penteli]], udaljene oko 16 kilometara od Atine, na Akropolj. Novac je delom obezbeđen iz trezora Delskog saveza, koji je preseljen iz Panhelenskog svetilišta u [[Delos]]u na Akropolj 454. godine pne.

Iako je obližnji [[Hefestov hram]] najočuvaniji primer hrama građenog [[Dorski red|dorskim stilom]], Partenon je, u svoje vreme, smatran najlepšim. Hram, pisao je [[Džon Džulijus Norvič]],
{{izdvojeni citat|''nosi reputaciju najsavršenijeg [[Dorski hram|dorskog hrama]] ikad sagrađenog. Čak i u antičko vreme, njegova arhitekturalna čistota bila je legendarna, a posebno suptilno slaganje krivina [[stilobat]]a, suženih zidova [[naos]]a i stubova blago ispupčenih u sredini.''<ref>John Julius Norwich, ''Great Architecture of the World'', 2001, str. 63</ref>}}

Efekat ispupčenosti stubova daje Partenonu značajnu dozu suptilnosti u poređenju sa prethodno podignutim hramovima čiji su stubovi upadljivo nalik [[cigareta]]ma. Stilobat je osnova koja je nosila stubove, i, kao i kod većine drugih hramova iz klasičnog perioda
<ref>Uključujući sačuvanu osnovu Starijeg Partenona (Penrose, ''Principles of Athenian Architecture'' 2. izdanje, glava II.3, slika 9).</ref>,
bila je neznatno zaobljena u obliku [[Parabola|parabole]] okrenute na gore što je primarno omogućavalo oticanje kišnice. Iz tog razloga moglo bi se pomisliti da su stubovi pomereni ka spolja, ali, u stvarnosti, oni su lako nagnuti ka unutrašnjosti, a kako su svi iste visine, zakrivljenost spoljašnje ivice stilobata se prenosi na [[arhitrav]] i krov zdanja:
„pa sve sledi pravilo da je postavljeno u obliku blagih lukova“ primetio je Gorem Stivens ukazavši na činjenicu da je [[zapad]]na [[fasada]] sagrađena na neznatno višem nivou od [[Istok|istočne]].
<ref>Penrose, ''op. cit.'' str. 32-34, smatra da je razlika motivisana uštedom na uloženom radu;<br /> Gorham P. Stevens, ''Concerning the Impressiveness of the Parthenon'', American Journal of Archaeology 66.3 (jul 1962:337-338).</ref>
Ne postoji usaglašeni stav šta je trebalo da bude efekat ovih finih optičkih detalja; često se smatra da je trebalo da oživi ono što je moglo da deluje kao inertna masa u slučaju zgrade izgrađene bez oblina, ali bi poređenje trebalo vršiti sa prethodnicima Partenona koji su bili primetno zaobljeni, a ne sa zamišljenim pravolinijskim hramom.

Neke od studija Akropolja koje se bave i Partenonom, pokazuju da dosta njegovih razmera aproksimira [[zlatni presek]]. Fasada Partenona, kao i njeni elementi mogu biti upisani u [[Zlatni pravougaonik|zlatne pravougaonike]].
<ref>Van Mersbergen, Audrey M., „Rhetorical Prototypes in Architecture: Measuring the Acropolis“, ''Philosophical Polemic Communication Quarterly'', Br. 46, 1998.</ref>
Argument da je zlatni presek bio uključen u arhitekturu Partenona se u skorašnjim studijama dovodi u sumnju.
<ref>Pogledati, na primer: Džordž Markovski, [http://www.math.nus.edu.sg/aslaksen/teaching/maa/markowsky.pdf „Pogrešna shvatanja zlatnog preseka“] ''The College Mathematics Journal''. godište 23, br. 1, januar 1992.</ref>
[[Datoteka:Parthenon GR.png|thumb|right |Osnova Partenona]]
Ako se meri sa najvišeg stepenika, osnova Partenona ima dimenzije 69,5 x 30,9 metara (228 x 101,4 stope). [[Naos]] je bio dugačak 29,8 metara i širok 19,2 metra (97,8 x 63 stope), sa unutrašnjim dorskim kolonadama poređanim u dva niza, strukturalno neophodna da nose krov. Spoljni dorski stubovi imaju prečnik 1,9 metara (6,2 stope) i visoki su 10,4 metara (34,1 stope). Stubovi u uglovima imaju neznatno veći prečnik. Partenon je imao ukupno 46 spoljnih i 19 unutrašnjih stubova. Stilobat je ispupčen u odnosu na svoj centar pa su istočna i zapadna ivica niže od njega za 6, a severna i južna za 11 centimetara. Krov je bio pokriven velikim mermernim pločama koje su se preklapale, poznatim kao [[Imbreks i tegula|imbreksi i tegule]].

== Skulpturalna dekoracija ==
[[Datoteka:Parthenon XL.jpg|thumb |right |Detalj zapadne metope, koji prikazuje trenutno stanje hrama posle 2500 godina ratova, [[kontaminacija]], povremenih rekonstrukcija, ratnih haranja i [[vandalizam]]a]]
[[Datoteka:South metope 30 Parthenon BM.jpg|thumb |right |Južna metopa 30, jedna od dubokoreljefnih skulptura koju je ekspedicija [[Tomas Brus, lord od Elgina|lorda Elgina]] prenela u [[Britanski muzej]].]]

Partenon, [[Dorski red|dorski]] hram sa [[Jonski red|jonskim]] karakteristikama i [[portik]]om koji je imao jedan red od osam stubova, čuvao je u sebi [[hrizelefantinska tehnika|hrizelefantinsku]] statuu [[Atina Partenos|Atine Partenos]] što znači da su njeni otkriveni delovi tela rađeni [[Slonovača|slonovačom]], a odeća i nakit rađeni u [[Zlato|pozlati]]. Bila je delo Fidije i postavljena je u hram 439-438 godine pne. Dekoracije u kamenu su, u originalu, bile obojene.
<ref>Tarbell, F.B., [http://www.ellopos.net/elpenor/greek-texts/ancient-greece/history-of-ancient-greek-art-12.asp ''A History of Ancient Greek Art'']</ref>
U vreme izgradnje, hram je bio posvećen Atini, iako je gradnja trajala skoro do početka [[Peloponeski rat|Peloponeskog rata]] 432. godine pne. Skulpturalna dekoracija dorskih [[metopa]] na [[friz]]u iznad spoljašnje [[Kolonada|kolonade]] i jonskih frizova iznad gornjeg dela zidova [[naos]]a završena je do 438. godine pne. Bogatstvo Partenonove dekoracije frizova i metopa je u saglasnosti sa njegovom funkcijom hrama koji je služio kao trezor. U zadnjem delu naosa su se čuvali novčani prilozi [[Delski savez|Delskog saveza]], čiji je [[Atina]] bila vodeći član.

=== Metope ===
Devedeset dve metope na Partenonu su bile isklesane u dubokom reljefu, što je bila praksa do tada primenjivana samo na trezorima (zgradama u kojima su čuvani darovi namenjeni bogovima). Neki izvori navode da je razlog za upotrebu dubokog reljefa bila činjenica da je metope trebalo posmatrati iz daljine.
<ref>Vidosava Galović i Branka Karadžić, ''Likovna kultura'', Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1988, str. 36</ref>

Prema sačuvanim graditeljskim zapisima, skulpture kojima su bile ukrašene metope datiraju iz 446-440. pne. Smatra se da ih je isklesao vajar Kalamis. Metope sa istočne strane Partenona, iznad glavnog ulaza, prikazuju [[Gigantomakija|Gigantomakiju]], mitske bitke između bogova sa [[Olimp]]a i [[Giganti|Giganata]]. Metope na zapadnoj strani posvećene su [[Amazonomakija|Amazonomakiji]], mitskoj borbi Atinjana protv [[Amazonke|Amazonki]]. Metope na južnoj strani — sa izuzetkom u neku ruku problematičnih metopa 13–20, koje danas ne postoje — prikazuju Tesalsku [[Kentauromakija|Kentauromakiju]], bitku [[Lapiti|Lapita]], uz pomoć [[Tezej]]a, protiv [[Kentaur]]a. Metope sa severne strane Partenona su loše očuvane, ali se čini da je njihova tema bila [[Iliou persis|pljačkanje Troje]].

Metope sadrže sačuvane tragove ranog klasičnog stila koji se mogu primetiti u anatomiji glava figura, u ograničavanju telesnih pokreta na konture a ne na njihov prikaz pomoću mišića, i u prisustvu jasno vidljivih vena na figurama koje prikazuju [[Kentauromakija|Kentauromakiju]]. Nekoliko metopa se još uvek nalazi na zdanju, ali, uz izuzetak onih sa severne strane, uglavnom su znatno oštećene. Sačuvane metope skinute sa Partenona mogu se videti u [[Akropoljski muzej|Akropoljskom muzeju]] i u [[Britanski muzej|Britanskom muzeju]], a jedna se nalazi u [[Luvr]]u.

=== Friz ===
[[Datoteka:1868 Lawrence Alma-Tadema - Phidias Showing the Frieze of the Parthenon to his Friends.jpg|thumb |left|''[[Fidija]] pokazuje partenonski friz svojim prijateljima'', slika iz [[1868]]. godine]]
[[Datoteka:Peplos scene BM EastV cropped.JPG|thumb |left|Deo istočnog friza, scena sa [[peplos]]ima]]
Najupadljivija karakteristika arhitekture i dekoracije hrama je jonski [[friz]] koji se proteže nad spoljašnjim zidovima [[naos]]a. Njegov plitki reljef je isklesan na samom Partenonu, u periodu 442-438. pne.

Prema jednom tumačenju, reljefom je prikazana idealizovana verzija [[Panatinski festival|panatinske povorke]] od [[Kerameikosa]] do [[Akropolj]]a. U ovoj godišnjoj svečanosti koja je svake četvrte godine imala poseban oblik, Atinjani i stranci su, učestvujući, odavali počast boginji [[Atina (mitologija)|Atini]] nudeći žrtve i nove [[peplos]]e.

Džoan Breton Koneli je nedavno razmatrala još jedno tumačenje friza, uz pomoć koga je pokušala da dokaže da je ikonografija njegovih reljefa zasnovana na [[Grčka mitologija|grčkoj mitologiji]]. Prema ovoj interpretaciji, scene na frizu prikazuju žrtvovanje [[Pandora|Pandore]], najmlađe kćeri [[Erehtej]]a, boginji Atini, koja je zahtevala ovu ljudsku žrtvu da bi spasila grad od [[Eumolp]]a, kralja [[Eleusina|Eleusine]], koji je okupio vojsku da bi napao Atinu.<ref>Connelly, ''Parthenon and Parthenoi'', str. 53–80.</ref>

=== Timpanoni ===
Geograf [[Pausanija]] je u svojim zapisima o Akropolju koji je posetio krajem 2. veka ne. samo ukratko spomenuo skulpture koje su se nalazile na [[zabat|timpanonima]] hrama, posvećujući veći deo svojih zapisa statui boginje, napravljenoj od zlata i slonovače, i smeštenoj unutar hrama.

==== Istočni timpanon ====
[[Datoteka:Athina Akropolis relief front 2005-04.jpg|thumb |right |Rekonstrukcija [[istok|istočnog]] timpanona.]]
Istočni timpanon pripoveda o [[Atina (mitologija)|Atininom]] rođenju. Prema [[Grčka mitologija|grčkoj mitologiji]], [[Zevs]] je, zbog jake glavobolje, pozvao u pomoć [[Hefest]]a, kome je naredio da ga udari po glavim svojim kovačkim čekićem da bi olakšao svoj bol. Kada je Hefest to učinio, Zevsova glava se raspolovila i iz nje je izašla boginja Atina u punoj ratnoj opremi. Skulpturalna kompozicija prikazuje trenutak Atininog rađanja.

Rekonstrukcija rasporeda skulptura je rađena na osnovu crteža koje je načinio [[Žak Kari]] [[1674]]. godine. Na nesreću, centralne figure timpanona su uništene ranije, zbog čega su sve pretpostavke kako je tačno izgledao reljef predmet nagađanja i spekulacija. Pretpostavlja se da su najvažniji bogovi sa Olimpa stajali oko [[Zevs]]a i [[Atina (mitologija)|Atine]] posmatrajući čudesan događaj, i da su im [[Hefest]] i [[Hera]] najverovatnije bili najbliži.
<ref>Thomas Sakoulas, [http://www.ancient-greece.org/art/parthenon-ped-east.html ''Parthenon East Pediment'']</ref>

==== Zapadni timpanon ====

Zapadni timpanon je prikazivao takmičenje između Atine i [[Posejdon]]a za čast da postanu zaštitnik grada Atine. Njihove figure su zauzimale centralni deo kompozicije, i bile su prikazane kako se razdvajaju u naglašenim dijagonalnim linijama. Atina je u ruci držala drvo [[Maslina|masline]], a Posejdon svoj trozubac kojim je krenuo da udari u zemlju. Sa obe strane su bili okruženi [[konj]]ima koji vuku kočije, a ostatak kompozicije ka krajevima je bio popunjen legendarnim ličnostima atinske mitologije.
[[Datoteka:NAMA Athéna Varvakeion.jpg|thumb |110px|left|Rekonstrukcija [[fidija|Fidijine]] statue posvećene [[Atina (mitologija)|Atini]].]]
Radovi na timpanonima su trajali od 438. do 432. godine pne. Skulpture koje su se nalazile na njima su vrhunski primerci klasične grčke umetnosti. Urađene su potpuno trodimenzionalno, iako je njihovo postavljanje na hram značilo da deo okrenut zidu timpanona nikada neće biti dostupan oku posmatrača. Figure su prikazane u prirodnim pokretima, a tanka tkanina u koju su bili obučeni dozvoljavala je da telo koje pokriva bude pravi [[fokus]] kompozicije.
<ref>Thomas Sakoulas, [http://www.ancient-greece.org/art/parthenon-ped-west.html ''Parthenon West Pediment'']</ref>

=== Atina Partenos ===
Jedina skulptura koja je pripadala Partenonu, a za koju se sa sigurnošću zna da je delo [[Fidija|Fidije]]
<ref>Kenneth D. S. Lapatin, ''Chryselephantine Statuary in the Ancient Mediterranean World'', 2002, str.63</ref>
je bila statua boginje Atine smeštena u [[naos]]u. Ova masivna [[hrizelefantinska tehnika|hrizelefantinska]] skulptura nije sačuvana, i danas je poznato kako izgleda samo zahvaljujući kopijama, oslikanim vazama, nakitu, novčićima i književnim opisima.<ref>N. Leipen, ''Athena Parthenos: a huge reconstruction'', 1972.</ref>

== Stariji Partenon ==
Prvi napori da se izgradi svetilište posvećeno Atini Partenos na mestu današnjeg Partenona su učinjeni ubrzo po završetku [[Maratonska bitka|bitke na Maratonu]] (oko 490—88. pne.). Ta zgrada je zamenila hekatompedon („sto stopa“ — [[naos]] ovog hrama je imao dimenzije 32,8 x 16,4 metara, odnosno 100 x 50 stopa, pa otud i njegovo ime
<ref>[http://www.planetware.com/athens/acropolis-old-temple-of-athena-gr-ath-attem.htm Acropolis - Old Temple of Athena]</ref>
), i trebalo bi da se nalazila pored arhajskog hrama posvećenog Atini Polias. „Stariji Partenon“, kako se često naziva, je još uvek bio u izgradnji u vreme kada su [[Ahemenidsko carstvo|Persijanci]] opljačkali grad 480. godine pne. i uništili Akropolj. Postojanje prvog Partenona i njegovo uništenje su bili poznati zahvaljujući [[Herodot]]u<ref>Herodotus, ''Histories'', 8.53</ref> i činjenici da su delovi njegovih stubova ugrađeni u zid severno od [[Erehtejon]]a bili jasno vidljivi. Dalji materijalni dokazi postojanja ove građevine su otkriveni u iskopavanjima koja je sproveo Patagijotis Kavadijas (Patagiotis Kavvadias) u periodu od [[1885]]. do [[1890]]. godine. Njegova otkrića su navela tadašnjeg upravnika Nemačkog arheološkog instituta, Vilhelma Durpfelda (Wilhelm Dörpfeld), da iznese pretpostavku da je postojala starija zgrada koja je poslužila kao osnova za današnji Partenon, ali da se nije nalazila ispod njega kako se ranije smatralo. Durpfeld joj je dao ime Partenon I.
<ref>W. Dörpfeld, ''Der aeltere Parthenon'', ''Ath. Mitteilungen'', XVII, 1892, str. 158—189<br /> i W. Dörpfeld, ''Die Zeit des alteren Parthenon'', ''AM'' '''27''', 1902, str. 379—416</ref>
Primetio je da su prva dva stepenika starijeg Partenona bila načinjena od običnog poroznog [[krečnjak]]a, istog onog koji je upotrebljen za osnovu, dok je poslednji stepenik bio od tvrđeg (Karrha) krečnjaka i pokriven najnižim stepenikom [[Perikle]]ovog Partenona (u Durpfeldovoj terminologiji Partenona III).
<ref>Livio C. Stecchini, [https://web.archive.org/web/20160311220549/http://www.metrum.org/key/athens/three.htm ''The Athenian Acropolis - The Three Parthenons''](Internet Archive)</ref>
Ta platforma je bila manja i neznatno pomerena ka [[sever]]u, u odnosu na današnji Partenon, ukazujući na to da je bila izgrađena za neko drugo zdanje koje je u tom trenutku bilo potpuno prekriveno. Ova slika je bila još više zakomplikovana objavljivanjem konačnog izveštaja o iskopavanjima iz 1885-90. godine, koji je davao kasniji datum izgradnje prvog hrama i ukazivao da je prethodna zgrada bila podignuta u vreme [[Kimon]]ovih zidova.
<ref>P. Kavvadis, G. Kawerau, ''Die Ausgabung der Acropolis vom Jahre 1885 bis zum Jahre 1890'', 1906</ref>

Ako je originalni Partenon zaista bio srušen [[480. pne.|480]]. godine pne., postavlja se pitanje zašto je to mesto ostalo u ruševinama više od 3 decenije. Po jednom tumačenju, grčki saveznici su položili zakletvu pre [[Bitka kod Plateje|bitke kod Plateje]], 479. godine pne.,
<ref>NM Tod, ''A Selection of Greek Historical Inscriptions II'', 1948, br. 204, redovi 46—51, Ipak, autentičnost ovog teksta se dovodi u pitanje;<br /> videti takođe P. Siewert, ''Der Eid von Plataia'', Minhen, 1972, str. 98—102</ref>
da nikada neće ponovo izgraditi svetilišta koja su uništili Persijanci. Atinjani su bili oslobođeni te zakletve tek sklapanjem [[Kalijin mir|Kalijinog mira]] 450. godine pne.
<ref>Videti Minott Kerr, [http://people.reed.edu/~mkerr/papers/Parth95.html ''The Sole Witness: The Periclean Parthenon'']</ref>
Neduhovni razlog, cena rekonsturisanja Atine posle pljački Persijanaca, je podjednako verovatan. Međutim, iskopavanja koja je vodio Bert Hodž Hil (Bert Hodge Hill) dovela su do toga da pretpostavi postojanje drugog Partenona, koji je sagrađen u vreme [[Kimon]]a, posle 468. godine pne.
<ref>B. H. Hill, ''The Older Parthenon'', ''AJA'', XVI, 1912, str. 535—558</ref>
Hil je tvrdio da je stepenik od čvršćeg krečnjaka, za koji je Durpfeld pretpostavio da predstavlja najviši stepenik Partenona I, ustvari najniži od tri stepenika Partenona II. Prema Hilu, dimenzije njegovog stilobata su bile 23,51 x 66,88 metara.

Teškoća u određivanju starosti prvog Partenona je posledica činjenice da u vreme iskopavanja iz [[1885]]. godine nije u potpunosti bio razvijen [[Arheologija|arheološki]] metod relativnog datovanja; nemarno kopanje i zatrpavanje nalazišta je imalo za posledicu gubitak velike količine dragocenih informacija. Dvotomna studija koju su objavili Gref i Langloc u periodu [[1925]]-[[1933]]. godine je pokušala da razumno objasni ostatke pronađene na Akropolju.
<ref>B. Graef, E. Langlotz, ''Die Antiken Vasen von der Akropolis zu Athen'', Berlin 1925—1933</ref>
Ovo je inspirisalo [[SAD|američkog]] arheologa Vilijama Dinsmura (William Bell Dinsmoor) da pokuša da smesti osnovu hrama i pet sakrivenih zidova u odgovarajući vremenski period. Zaključio je da Partenon I nije mogao biti izgrađen pre 495. godine p. n. e, što je bilo u kontradikciji sa godinom koju je naveo Durpfeld.
<ref>W. Dinsmoor, ''The Date of the Older Parthenon'', ''AJA'', XXXVIII, 1934, str. 408—448</ref>
Pored toga, Dinsmur nije priznavao postojanje dve zgrade kao preteče današnjeg Partenona, smatravši Durpfeldov Partenon II jedinim prethodnim zdanjem. Dinsmur i Durpfeld su razmenili svoja mišljenja [[1935]]. godine u ''Američkom arheološkom žurnalu'' (''American Journal of Archaeology'').
<ref>W. Dörpfeld, ''Parthenon I, II, III'', ''AJA'', XXXIX, 1935, str. 497—507,<br /> i W. Dinsmoor, ''AJA'', XXXIX, 1935, str. 508—509</ref>

== Ime ==
Poreklo naziva Partenon nije u potpunosti jasno. Prema Džefriju Harvitu (Jeffrey M. Hurwit), njegovo značenje moglo bi biti „posvećen devici“ ili „devičanski“, i čini se da se u početku odnosio samo na jednu prostoriju u zgradi; predmet je rasprava koja je odaja u pitanju, i kako je dobila svoje ime. Po jednoj teoriji, partenon je bila soba u kojoj su [[peplos]]e darivane Atini u vreme [[Panateneje|Panateneja]] tkale četiri mlade devojke posebno izabrane da služe boginji svake godine.
<ref>Hurwit, ''The Athenian Acropolis'', str. 161–163.</ref>

Kristofer Peling (Christopher Pelling) smatra da je Atina Partenos možda uspostavila diskretan kult Atine, koji je bio blisko povezan, ali ne i identičan kultu [[Atina Polias|Atine Polias]].
<ref>Istraživanja su otkrila oltar sa žrtvenikom stariji od prvog Partenona, koji je bio ugrađen u današnji Partenon. Videti Pelling, ''Greek Tragedy and the Historian'', str. 169</ref>
Po ovoj teoriji, Partenon znači „hram boginje device“, i odnosi se na kult Atine Partenos koji je bio povezan sa zdanjem.
<ref>{{cite encyclopedia |title=Parthenon |encyclopedia=Encyclopaedia Britannica}}</ref>
Epitet ''partenos'' ({{jez-gr|παρθένος}}), čije poreklo takođe nije jasno,
<ref>{{cite encyclopedia|title=Parthenon|encyclopedia=Online Etymology Dictionary|url=http://www.etymonline.com/index.php?search=Parthenon&searchmode=none}}</ref>
je označavao „devicu, neudatu ženu“, i posebno se koristio za [[Artemida|Artemidu]], boginju divljih životinja, lova, i vegetacije, i Atinu, boginju rata, zanatlija i mudrosti.
<ref>Bernal, ''Black Athena Writes Back-CL'', str. 159<br />Frazer, ''The Golden Bough'', str. 18<br />{{cite encyclopedia|title=Parthenos|encyclopedia=Encyclopaedia Mythica|url=http://www.pantheon.org/articles/p/parthenos.html}} {{Cite web |title=Archive copy |url=http://www.pantheon.org/articles/p/parthenos.html |access-date=2008-06-24 |archive-date=2008-05-17 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080517072451/http://www.pantheon.org/articles/p/parthenos.html |dead-url= }}</ref>

Takođe se pretpostavlja da ime hrama aludira na device (parthenoi), čije je uzvišeno žrtvovanje garantovalo sigurnost grada.<ref>Whitley, ''The Archaeology of Ancient Greece'', str. 352</ref>

U svakom slučaju, prvi put se sa terminom ''Partenon'' koji se koristi da označi celo zdanje, susreće kod [[Demosten]]a, u 4. veku pne. Na računima iz vremena izgradnje (5. vek pne.) Partenon se jednostavno naziva ''ho neos'' („hram“). Po nekim izvorima, arhitekte Partenona, Mnesikle i Kalikrat, su ga nazivale ''Hekatompedos'' („zdanje od sto stopa“) u svom traktatu o atinskoj [[arhitektura|arhitekturi]] koji je vremenom izgubljen.

U 4. veku i kasnije, zgrada je poznata pod imenom ''Hekatompedos'' ili ''Hekatompedon'' jednako kao i Partenon; Književnik [[Plutarh]] u 1. veku ne. naziva zgradu ''Hekatompedon Partenon''.
<ref>[[Plutarh]], ''Perikle'' 13.4.</ref>

== Trezor ili hram? ==
Arihtekturalno posmatrano, jasno je da je Partenon [[hram]], koji je svojevremeno čuvao poznatu [[Fidija|Fidijinu]] statuu boginje [[Atina (mitologija)|Atine]] i blaga koja su joj nuđena. Kako su se prava žrtvovanja u [[Stara Grčka|Staroj Grčkoj]] uvek odvijala na [[žrtvenik]]u pod vedrim nebom, što je bilo u skladu sa religioznim običajima, Partenon se ne uklapa u neke definicije „hrama“, pošto u njemu nisu nađeni ostaci žrtvenika. Zbog toga su neki naučnici tvrdili da je zgrada korišćena samo kao trezor. Ovaj stav je formiran još krajem [[19. vek]]a, ali je poslednjih godina dobio na značaju. Većina naučnika još uvek posmatra Partenon u duhu u kom je Volter Berket (Walter Burkert) opisao grčko svetilište, koje se sastojalo od [[temenos]]a, oltara sa žrtvenikom i lika božanstva kome je bilo posvećeno.<ref>Burkert, ''Greek Religion'', str. 84</ref>

== Kasnija istorija ==
=== Hrišćanska crkva ===
Partenon se održao kao hram posvećen [[Atina (mitologija)|Atini]] skoro hiljadu godina. Sigurno je da je u 4. veku ne. još uvek bio neoštećen, iako je u to vreme bio toliko star koliko je danas stara [[katedrala]] [[Notr Dam]] u [[Pariz]]u, i znatno stariji od [[Bazilika svetog Petra|bazilike Svetog Petra]] u [[Rim]]u. Ali, do tog vremena, Atina je svedena na provincijski grad [[Rimsko carstvo|Rimskog carstva]], iako je imala znamenitu prošlost. Jedan od rimskih careva je u 5. veku ne. odneo veliku statuu boginje Atine u [[Carigrad]], gde je ona kasnije uništena, verovatno u vreme [[Četvrti krstaški rat|Četvrtog krstaškog rata]], [[1204]]. godine.

[[Datoteka:Attica 06-13 Athens 36 View from Lycabettus.jpg|thumb |Položaj Partenona na [[Akropolj]]u omogućava mu dominantno mesto na panorami [[Atina|Atine]].]]

Ubrzo posle toga, Partenon je preobraćen u [[Hrišćanstvo|hrišćansku]] [[crkva|crkvu]]. U vreme [[Vizantijsko carstvo|Vizantijskog carstva]] bio je posvećen Devici Mariji, kao [[Marija (mati Isusova)|Bogorodičina]] crkva, i, po značaju, četvrto mesto na koje su ljudi odlazili u hodočašće u Istočnom Rimskom carstvu, odmah posle [[Carigrad]]a, [[Efes]]a i [[Solun]]a.
<ref name=Kaldelis>Anthony Kaldellis, [http://www.lsa.umich.edu/UMICH/modgreek/Home/_TOPNAV_WTGC/Lectures%20at%20U-M/ParthenonKaldellis.pdf ''A Heretical (Orthodox) History of the Parthenon''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090824170528/http://www.lsa.umich.edu/UMICH/modgreek/Home/_TOPNAV_WTGC/Lectures%20at%20U-M/ParthenonKaldellis.pdf |date=2009-08-24 }}, str. 3</ref>
Car [[Vasilije II Bugaroubica]] je [[1018]]. godine pošao na hodočašće u Atinu, odmah posle svoje konačne pobede nad Bugarima iz jedinog razloga da iskaže svoju duboku religioznu posvećenost na Partenonu.
<ref name=Kaldelis/>
U srednjevekovnim grčkim zapisima sreće se termin hram Theotokos Atheniotissa, a često se na njega indirektno poziva kao na poznati hram, bez objašnjavanja o kom zdanju se tačno radi, što znači da je zaista bio opštepoznat.
<ref name=Kaldelis/>

U vreme [[Latinsko carstvo|Latinskog carstva]], čitava dva i po veka, Partenon je služio kao [[Rimokatolička crkva|katolička crkva]] posvećena [[Marija (mati Isusova)|Bogorodici]]. Preobraćanje hrama u crkvu podrazumevalo je rušenje unutrašnjih stubova i nekih zidova [[naos]]a, kao i izgradnju [[Apsida|apside]] na [[Istok|istočnom]] kraju. Posledica je bilo neizbežno uklanjanje i rasturanje pojedinih skulptura. One koje su predstavljale bogove su bile ili reinterpretirane u skladu sa hrišćanskom verom ili sklonjene i uništene.

=== Vreme osmanske vlasti ===
Sredinom 15. veka, [[1456]]. godine, Atina je postala deo [[Osmanlijsko carstvo|Osmanlijskog carstva]], i Partenon je ponovo preobraćen u [[Džamija|džamiju]]. Suprotno kasnijim pogrešnim shvatanjima, Turci su prilično poštovali drevne spomenike na svojoj teritoriji i nisu svojevoljno uništavali ono što se nalazilo sačuvano u Atini, ali nisu ni činili posebne napore da to zaštite. U vreme ratova, kako bi obezbedili građevinski materijal za zidove i ojačanja, koristili su delove starogrčkih ostataka. Partenon je dobio [[minaret]], a njegova osnova i stepenici su još uvek bili u funkciji, vodeći do [[arhitrav]]a, zbog čega nisu bili vidljivi spolja; inače, zdanje nije bilo dalje oštećivano. [[Evropa|Evropski]] posetioci iz 17. veka, kao i neki prikazi Akropolja iz tog vremena, svedočili su da je zgrada većim delom bila netaknuta.
[[Datoteka:Parthenon.Southern.Side.damaged.jpg|thumb |[[Jug|Južna]] strana Partenona,koja je znatno oštećena u eksploziji iz [[1687]]. godine.]]

Pred kraj 17. veka, [[1687]]. godine, Partenon je pretrpeo najveće oštećenje od svoje izgradnje, kada su [[Mletačka republika|Mleci]] pod vođstvom [[Frančesko Morosini|Frančeska Morosinija]] napali Atinu, a Turci utvrdili Akropolj i koristili Partenon kao skladište [[barut]]a. Topovsko đule koje su ispalili Mleci iz topa smeštenog na brdu [[Filopapos]], [[26. septembar|26. septembra]], pogodilo je skladište i zgrada je bila delimično uništena.
<ref>Theodor E. Mommsen, ''The Venetians in Athens and the Destruction of the Parthenon in 1687'', American Journal of Archaeology, br. 45/4 (okt-dec, 1941. godine), str. 544–556</ref>
Morosini je zatim nastavio sa svojim pokušajima da ukrade skulpture iz ruševina. One koje su se nalazile u unutrašnjosti Partenona su bile uništene, ostaci krova su propali, a neki od stubova, posebno oni koji su se nalazili na južnoj strani, su ostali bez [[kapitel]]a. Neke skulpture koje su se nalazile na spoljašnjim stranama su nestale, zato što su pale na zemlju, pa su kasnije od njihovih delova pravljeni suveniri. Danas nam je poznato da su one postojale samo zahvaljujući crtežima francuskog umetnika [[Žak Kari|Žaka Karija]] iz [[1674]]. godine.<ref>T. Bowie, D. Thimme, ''The Carrey Drawings of the Parthenon Sculptures'', 1971</ref> Posle toga, veći deo Partenona je prestao da se upotrebljava i podignuta je manja džamija.

U 18. veku nastupio je period stagnacije Osmanlijskog carstva; kao rezultat toga, više Evropljana je posećivalo Atinu, i slikovite ruševine Partenona su bile crtane u vrlikoj meri, podstičući razvoj [[filhelenizma]] i pomažući pojavljivanje simpatija u [[Ujedinjeno Kraljevstvo|Britaniji]] i [[Francuska|Francuskoj]] usmerenih ka nezavisnosti [[Grčka|Grčke]].
Međ tadašnjim putnicima i arheolozima bili su Džejms Stjuart (James Stuart) i Nikolas Revet (Nicholas Revett), koji su dobili punomoć engleskog ''Udruženja ljubitelja umetnosti'' (''Society of Dilettanti'') da istraže ruševine klasične Atine. Oni su načinili prve tlocrte Partenona koji su objavljeni 1787. godine u drugom delu knjige „Izmerene i nacrtane atinske starine “ (''Antiquities of Athens Measured and Delineated'').
Na samom početku 19. veka, [[1801]]. godine, britanski ambasador u [[Carigrad]]u, [[Tomas Brus, lord od Elgina]], da bi načino modele i crteže akropoljskih antikviteta, dobio je dozvolu od [[sultan]]a da može da poruši novije građevine ako je to bilo neophodno da bi se videli starogrčki ostaci, i da skine skulpture sa njih. On je to shvatio kao dozvolu da uzme sve sklupture koje nađe. Angažovao je lokalno stanovništvo kako bi ih poskidao sa hrama, neke je pokupio sa zemlje, a neke manje komade je otkupio od meštana. Skidanje skulptura je izazvalo dalja nepopravljiva oštećenja na ostacima Partenona, jer su neki od blokova koji su činili friz bili prepolovljeni kako bi im se smanjila težina za transport u Englesku.

=== Nezavisna Grčka ===
[[Datoteka:Dodwell Parthenon 2.jpg|thumb |Partenon na slici Edvarda Dodvela iz [[1821]]. godine.]]
Kada je nezavisna Grčka uspostavila vlast nad [[Atina|Atinom]] [[1832]]. godine, vidljivi deo [[minaret]]a je uklonjen sa Partenona, a zatim su porušene sve srednjevnjekovne i osmanske građevine. Ipak, do danas je sačuvana slika male [[Džamija|džamije]] smeštene u [[naos]] Partenona zahvaljujući [[Fotografija|fotografiji]] koju je napravio Žoli de Lotinijer (Joly de Lotbinière), a objavio Lerbur (Lerebours) u knjizi ''Dagerotipski izleti'' ({{jez-fr|Excursions Daguerriennes}}) iz [[1842]]. godine kao prvu fotografiju [[Atinski Akropolj|Akropolja]].
<ref>Neils, ''The Parthenon: From Antiquity to the Present'', str. 336 – fotografija je iz oktobra [[1839]]. godine</ref>
Ceo kompleks je postao zaštićeni istorijski lokalitet o kome se brine grčka vlada. Danas je meta miliona turista svake godine, koji prolaze zapadnim krajem Akropolja, kroz renoviranu [[Propileja|Propileju]], pa uz [[Panatinski put]] pravo do Partenona, koji je okružen niskom ogradom da bi se sprečila dalja oštećenja.

=== Spor oko Elginovog mermera ===
[[Datoteka:Elgin Marbles British Museum.jpg|thumb |Soba u [[Britanski muzej|Britanskom muzeju]] u kojoj se može videti deo skulptura odnetih sa Partenona]] 
Danas se skulpture koje je Lord Elgin skinuo sa Partenona, nalaze u Britanskom muzeju. Ostale skulpture se mogu videti u [[Pariz|pariskom]] muzeju [[Luvr]], u [[Kopenhagen]]u, i na još nekim mestima, a većina koja je ipak ostala u Grčkoj je bila smeštena u [[Akropoljski muzej|Akropoljskom muzeju]]. On se nalazio na samom Akropolju, sa jugoistočne strane Partenona. U međuvremenu je izgrađena potpuno nova zgrada muzeja u koju će biti prebačene skulpture iz Akropoljskog muzeja.
<ref name=HeraldTribune>{{cite web |url=http://www.iht.com/articles/ap/2006/10/09/europe/EU_GEN_Greece_Acropolis_Museum.php |title=''Greek Premier Says New Acropolis Museum to Boost Bid for Parthenon Sculptures'' |author= |publisher=International Herald Tribune |accessdate=17.05.2008 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070221053500/http://www.iht.com/articles/ap/2006/10/09/europe/EU_GEN_Greece_Acropolis_Museum.php |archivedate=2007-02-21 |deadurl=no }}<br />
{{cite encyclopedia|title=Parthenon|encyclopedia=Encyclopaedia Britannica}}</ref>
Na samoj zgradi Parteona moguće je videti još nekoliko zaostalih skulptura.

Grčka vlada je još [[1983]]. godine pokrenula inicijativu da se skulpture iz Britanskog muzeja vrate [[Grčka|Grčkoj]].
<ref name=HeraldTribune/>
Sam Britanski muzej je čvrsto odbio da vrati Elginov mermer, a britanske vlasti se nisu pokazale voljnim da ga primoraju da to učini, što bi zahtevalo donošenje odgovarajućeg [[zakon]]a. Bez obzira na čvrste britanske stavove, u [[proleće]] [[2007]]. godine u [[London]]u su održani pregovori između predstavnika grčkog i britanskog ministarstva kulture i njihovih pravnih savetnika. To je bio prvi ozbiljan sastanak u poslednjih nekoliko godina i čini se da su se dve strane približile rešenju problema.
<ref>{{cite web|url=http://www.guardian.co.uk/world/2007/mar/30/artnews.parthenon |title=''Greece talks tough on Parthenon marbles'' |author=Helena Smith, John Hooper|publisher=The Guardian |accessdate=17.05.2008}}</ref>

== Rekonstrukcija ==
[[Datoteka:Restoration of the Parthenon.jpg|thumb |Restauracija Partenona, februar [[2005]]. godine]] 
Grčka vlada je [[1975]]. godine počela da se priprema za restauraciju Partenona i drugih građevina na Akropolju. Projekat je kasnije privukao i [[Evropska unija|Evropsku uniju]] koja je uložila finansijska sredstva i tehničku pomoć. Oformljeni arheološki odbor je dokumentovao sve što je nađeno na terenu, a arhitekte su uz pomoć kompjuterskih modela pomogle da im se pronađe originalna lokacija. U nekim slučajevima ispostavilo se da je prethodna rekonstrukcija bila netačna. Posebno važne i krhke skulpture su prebačene u [[Akropoljski muzej]]. Za pomeranje mermernih blokova korišćena je dizalica koja je, u vreme kada nije bila upotrebljavana, mogla da se skupi i da tako ne prelazi visinu krova. 
Netačne rekonstrukcije su bile uklonjene, i počeo je oprezan proces obnavljanja.

Partenon neće biti vraćen u stanje u kakvom se nalazio pre [[1687]]. godine, ali će šteta od eksplozije biti ublažena koliko god je to moguće, što u interesu restauracije strukturalnog integriteta zdanja (posebno važno zato što se nalazi u oblasti sklonoj [[zemljotres]]ima), što zbog obnavljanja estetskog integriteta koji podrazumeva da će oštećeni delovi stubova i gornjih greda biti popunjeni korišćenjem precizno iskelsanim delovima [[mermer]]a koji će pomoću [[cement]]a biti postavljeni na odgovarajuće mesto. Novi mermer potiče iz originalnog [[kamenolom]]a. Na kraju, skoro svi veliki delovi mermera će biti postavljeni na svoje originalno mesto, uz, ukoliko je to potrebno, korišćenje modernih materijala kao sredstava za spajanje i potporu.

Mermerni blokovi su, prvobitno, bili povezani produženim [[Gvožđe (hemijski element)|gvozdenim]] '''H''' spojkama koje su bile u potpunosti presvučene [[olovo]]m čime je gvožđe zaštićeno od rđe. Spojke dodate u 19. veku nisu bile obrađene na taj način, pa su vremenom podlegle [[Korozija|koroziji]]. Ekspanzija rđe je izazvala dalje pucanje mermera.
<ref>{{cite web|url=http://www.smithsonianmag.com/history-archaeology/parthenon.html |title=''Unlocking the Mysteries of the Parthenon'' |author=Hadingham, Evan |publisher=Smithsonian Magazine|accessdate=17.05.2008}}</ref>
Za sve što je sada potrebno spojiti metalnim elementima, koristi se [[titanijum]], koji je jak i lak metal, a uz to i otporan na koroziju.

== Rizici zagađenja ==
Trenutni problem sa kojim se suočava Partenon je uticaj zagađenja koje je posledica neprekidnog rasta [[Atina|Atine]] od šezdesetih godina prošlog veka. Korozija mermera izazvana [[Kisela kiša|kiselim kišama]] i velikom količinom saobraćaja je već nanela nepopravljivu štetu nekim skulpturama, a predstavlja ozbiljnu opasnost za ceo [[hram]]. U toku poslednje dve decenije, grčka vlada i grad Atina su napravili izvestan pomak u rešavanju ovih problema, ali se čini da budući opstanak Partenona nije potpuno osiguran.

== Replike Partenona ==
[[Datoteka:Parthenon.at.Nashville.Tenenssee.01.jpg|thumb |Replika Partenona, koja se nalazi u [[Nešvil]]u, država [[Tenesi]]]]
U [[Nešvil]]u, u [[SAD|američkoj]] državi [[Tenesi]], moguće je videti repliku Partenona u prirodnoj veličini koja je izgrađena [[1897]]. godine povodom stogodišnjice ulaska Tenesija u savez američkih država. U originalu izgrađena od [[gips]]a, [[drvo|drveta]] i [[cigla|cigala]], replika je tokom dvadesetih godina dvadesetog veka srušena i ponovo izgrađena na istoj osnovi, ali ovog puta od [[mermer]]a. Pored kraj dvadesetog veka, oko [[1990]]. godine, na centralno mesto u unutrašnjosti zgrade je postavljena 13 metara visoka replika statue posvećene [[Atina (mitologija)|boginji Atini]], rađena na osnovu sačuvanih zapisa i kopija, za čiju je pozlatu upotrebljeno 3,5 kilograma [[Zlato|zlatnih listića]]. Atina u levoj ruci drži štit, a u desnoj malu skulpturu boginje Nike.

S obzirom da je ova zgrada kompletna, i da su njeni ukrasi obojeni verno originalu koliko god je to bilo moguće, verovatno je da preciznije prikazuje [[hram]] onakvim kakvim su ga videli stari Atinjani od pravog Partenona. Danas se u zgradi nalazi muzej [[umetnost]]i.

U širem smislu reči, moguće je za repliku Partenona smatrati i [[Valhala dvorana slave i časti|Valhala dvoranu slave i časti]], koja se nalazi 10 [[kilometar]]a istočno od [[Regenzburg]]a, u [[Bavarska|Bavarskoj]] ([[Nemačka]]).

== Povezano ==
* [[Atinski Akropolj]]

== Reference ==
{{reflist|2}}

== Spoljašnje veze ==
{{Commonscat|Parthenon}}
* [http://odysseus.culture.gr/h/2/eh251.jsp?obj_id=912 Atinski Akropolj: Partenon] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130918073307/http://odysseus.culture.gr/h/2/eh251.jsp?obj_id=912 |date=2013-09-18 }}, zvanična stranica {{en}}
* [http://www.hammerwood.mistral.co.uk/elgin.htm Elginov mermer], detaljan prikaz Partenonovog friza {{en}}
* [http://www.mlahanas.de/Greeks/Arts/Parthenon.htm Detaljan članak o Partenonu] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090122052454/http://www.mlahanas.de/Greeks/Arts/Parthenon.htm |date=2009-01-22 }} {{en}}
* [http://www.vgreece.com/index.php?entry=entry050714-163859 Virtuelni prikaz Partenona] i još nekih delova Atine {{en}}

{{Normativna kontrola}}

[[Kategorija:Građevine u Ateni]]
[[Kategorija:Grčki hramovi]]
[[Kategorija:Atenska akropola]]