Zakon

Zakonnik mercedariusz, ojciec Pedro Machado, na portrecie Zurbarána

Zakon (łac. ordo) – organizacja, której członkowie, po złożeniu ślubów, żyją według ściśle określonych reguł religijnych lub (rzadziej) świeckich. Członkowie zakonu (mężczyźni – mnisi, zakonnicy, bracia; kobiety – zakonnice, mniszki, siostry) zwykle nie są postrzegani ani jako świeccy, ani jako członkowie kleru, choć na przykład w Kościele katolickim i prawosławnym możliwe jest łączenie członkostwa w zakonie ze święceniami kapłańskimi (osobie takiej przysługuje tytuł „ojca”, zaś członków zakonów męskich bez święceń tytułuje się „bratem”, choć dawniej używano tytułu „brat świecki”, gdyż nie byli oni członkami stanu duchownego).

Zjawisko istnienia zakonów (monastycyzm) jest spotykane w większości religii.

Zakony w chrześcijaństwie

Kościół katolicki

W Kościele katolickim zakon ma zatwierdzoną przez Kościół regułę. Jego członkowie składają uroczyste śluby. Przeważnie jest to tylko ślub ubóstwa, czystości i posłuszeństwa, jednak wśród wielu zakonów występują dodatkowe śluby, na przykład ślub stałości miejsca, opierające się zwykle na ich szczególnym charyzmacie.

Wśród zakonów katolickich wyróżnia się zakony:

• mnisze (np. benedyktyni, cystersi, kameduli, trapiści, kartuzi);
• żebracze (franciszkanie, dominikanie, karmelici, trynitarze);
• kleryckie (jezuici, kamilianie, pijarzy);
• rycerskie (Krzyżacy, templariusze, kawalerowie maltańscy).

W odróżnieniu od członków zakonów, osoby wstępujące do zgromadzeń zakonnych składają tylko śluby proste.

Inne Kościoły chrześcijańskie

• W Kościele prawosławnym istnieją zakony mnisze, zarówno męskie, jak i żeńskie, których początki sięgają nawet starożytności. Szczególnym miejscem prawosławnego życia monastycznego jest Święta Góra Athos w Grecji.

• W Kościołach wschodnich także istnieje starożytna tradycja zakonów mniszych.

• Reformacja zniosła zakony i większość Kościołów i wspólnot protestanckich je odrzuca. W 1. poł. XIX w. podjęto próby odrodzenia życia zakonnego w Kościołach protestanckich i w niektórych Kościołach luterańskich można zaobserwować tendencje do powrotu wspólnot zakonnych (diakoni i diakonisy) (zob. np. męski Baliwat Brandenburski Rycerskiego Zakonu Szpitalników św. Jana Jerozolimskiego czy żeński Diakonat Eben-Ezer).

• W Kościele anglikańskim początkowo zlikwidowano klasztory, na skutek czego niemal zupełnie zamarło życie zakonne. W 1. poł. XIX w. życie zakonne zaczęło się odradzać, a w czasach współczesnych nastąpił powrót do organizowania anglikańskich wspólnot zakonnych.

• W Kościele Katolickim Mariawitów istnieje Katolickie Zgromadzenie Sióstr Mariawitek.

• Istnieje też wspólnota ekumeniczna w Taizé we Francji, założona w 1940 roku przez brata Rogera.

Zakony w religiach niechrześcijańskich

Formacje monastyczne i klasztory występują też w religiach niechrześcijańskich – w pogańskiej religii starożytnego Rzymu (westalki), w judaizmie (esseńczycy), buddyzmie (sangha), hinduizmie, dźinizmie (wihara) czy shintōizmie.

Inne znaczenia

• W Kościele katolickim istnieją zakony świeckie (trzecie zakony), których członków nazywa się tercjarzami (np. franciszkański, dominikański), skupiające osoby świeckie, które w codziennych warunkach osób świeckich kształtując swe życie – na podobieństwo zakonników – zgodnie z odpowiednią regułą, duchowością związaną z charyzmatem danego zakonu i pod wyższym kierownictwem duchowym odpowiedniego zakonu. Tercjarze nie są uważani za prawdziwych zakonników, ponieważ nie ślubują zachowywania czystości, posłuszeństwa i ubóstwa, a jedynie przyrzekają zachowywanie Reguły trzeciego zakonu.
• Istnieją zakony orderów, do których przynależą osoby nimi odznaczone (kawalerowie orderu). Przykładem może być Zakon Złotego Runa czy polski Zakon Kawalerów Orderu Złotego Jelenia, do którego nawiązuje Stowarzyszenie powołane w 1998 r.
• Swoistą świecką odmianą zakonu są stowarzyszenia wolnomularskie, w których występują ryty, system wtajemniczeń, hierarchia oraz rozbudowana symbolika. Zbliżony charakter ma np. Rycerski Zakon Bibliofilski z Kapitułą Orderu Białego Kruka w Krakowie.
• Terminem „zakon” określało się Prawo biblijne nadane Żydom przez Boga (archaizm).
• Termin ten był również używany na określenie Starego i Nowego Testamentu (Stary i Nowy Zakon – archaizm).

Zobacz też

• Cenobityzm – anachoretyzm – eremityzm
• Instytuty świeckie
• Zgromadzenie zakonne
• Redemptionis donum

Linki zewnętrzne

• Portal prowadzony przez Centrum Informacyjne Zakonów
• Joanna Żak-Bucholc – Asceci i mnisi indyjscy
• Biblioteka Cyfrowa Uniwersytetu Wrocławskiego: Wietz, J. K. Bohmann, Peter – Rys historyczny zgromadzeń zakonnych obojej płci wraz z rycerskiemi zakonami i orderami państw. T. 3, Zakony rycerskie i ordery państw, Drukarnia Księży Pijarów, 1849