Tymczasowy Komitet Rewolucyjny Polski
Tymczasowy Komitet Rewolucyjny Polski (TKRP), Polrewkom (ros. Польревком) – utworzony przez bolszewików 23 lipca 1920 w Smoleńsku twór polityczny mający pełnić funkcję komunistycznej władzy na terenach II Rzeczypospolitej zajętych przez Armię Czerwoną w trakcie ofensywy letniej 1920 podczas wojny polsko-bolszewickiej[1].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Utworzony 23 lipca 1920 w Smoleńsku przez Rosyjską Partię Komunistyczną (bolszewików) z przekształcenia Biura Polskiego przy Komitecie Centralnym partii bolszewickiej w czasie wojny polsko-bolszewickiej z działaczy komunistycznych polskiego pochodzenia przebywających w Rosji Sowieckiej. Komitet przemieszczał się w pociągu pancernym za frontem nacierającej Armii Czerwonej.
Komunistyczna propaganda w okresie Polski Ludowej głosiła, że odezwę o przejęciu władzy w Polsce Polrewkom ogłosił 30 lipca w Białymstoku[2], pierwszym większym mieście na zachód od linii Curzona, zajętym 28 lipca 1920 przez Armię Czerwoną. W rzeczywistości odezwę tą wygłoszono po raz pierwszy 30 lipca 1920 w Wilnie[3]. Manifest do polskiego ludu roboczego miast i wsi (autorstwa Feliksa Dzierżyńskiego), między innymi zapowiadał:
- utworzenie Polskiej Socjalistycznej Republiki Rad[2],
- nacjonalizację ziemi,
- rozdział Kościoła od państwa,
- wzywał masy robotnicze do przepędzenia kapitalistów i obszarników, zajmowania fabryk i ziemi oraz tworzenia komitetów rewolucyjnych jako organów nowej władzy.
Komitet rozpoczął działalność od wydania uzgodnionego z Leninem programu oraz dwóch odezw – do żołnierzy Armii Czerwonej i Wojska Polskiego, którego żołnierzy zachęcano do buntu. Dzierżyński rozpoczął tępienie wrogów ludu (jego określenie) za pomocą czekistów. W kolejnych dniach TKRP ogłosił program rolny, deklarację o wolności sumienia oraz ustanowił trybunały rewolucyjne. Komitet wydawał w języku polskim własny organ prasowy Goniec Czerwony.
Obszar kontrolowany przez TKRP ograniczał się do Podlasia i części Mazowsza czasowo zajętych przez Armię Czerwoną. Rozpoczęto formowanie Polskiej Armii Czerwonej pod dowództwem Romana Łągwy. Do 2 Białostockiego Pułku Strzelców zgłosiło się zaledwie 70 osób, a liczebność całej Polskiej Armii Czerwonej wyniosła 176 ochotników. W terenie organizowano Komitety Rewolucyjne. Gdy Armia Czerwona szturmowała przedpola Warszawy, kierownictwo TKRP (Julian Marchlewski, Feliks Dzierżyński i Feliks Kon) przyjechało do Wyszkowa, aby z bolszewickimi wojskami wkroczyć do stolicy. Próchniak i pozostali członkowie komitetu pozostali w Białymstoku.
Kilkutygodniowe rządy Tymczasowego Komitetu Rewolucyjnego Polski na Wileńszczyźnie i Białostocczyźnie były okresem terroru rewolucyjnego. Komitet powołał trybunały, które represjonowały i zabijały przeciwników rządów Komitetu. W organizowaniu terroru odznaczyli się szczególnie Romuald Muklewicz i Adam Kaczorowski (Sławiński)[4]. Według krakowskiego dziennika Czas przez cały okres działalności Polrewkomu czekiści rozstrzelali w Białymstoku 16 osób, w tym prezydenta miasta Szymańskiego, prezesa zarządu Filipowicza oraz endeckich radnych Siemaszkę i Glińskiego. Nastąpiły masowe aresztowania osób podejrzanych. Czeka prowadziła również rekwizycje zboża[5].
W wyniku zwycięskiej kontrofensywy wojsk polskich, 22 sierpnia komitet zmuszony był w pośpiechu opuścić Białystok wraz z wycofującymi się wojskami Armii Czerwonej i udał do Mińska, gdzie znalazł się 26 sierpnia. Wkrótce zaprzestał działalności, a jego członkowie zostali przydzieleni do sztabów frontowych lub obozów jenieckich w celu bezskutecznego jak się okazało werbowania ochotników do Polskiej Armii Czerwonej.
Stefan Żeromski poświęcił Tymczasowemu Komitetowi Rewolucyjnemu Polski opowiadanie Na probostwie w Wyszkowie o pobycie Dzierżyńskiego, Marchlewskiego i Kona u księdza Wiktora Mieczkowskiego.
Członkowie
[edytuj | edytuj kod]
- Julian Marchlewski – przewodniczący,
- Jakub Hanecki – wiceprzewodniczący,
- Edward Próchniak – sekretarz,
- Feliks Dzierżyński – przewodniczący de facto,
- Feliks Kon – oświata[6],
- Józef Unszlicht – sprawy partyjne,
- Bernard Zaks – przemysł,
- Stanisław Bobiński – rolnictwo,
- Tadeusz Radwański – propaganda i agitacja.
Przedstawicielem Komitetu Centralnego Rosyjskiej Partii Komunistycznej (bolszewików) przy Polrewkomie był komisarz Iwan Skworcow-Stiepanow. Współpracownikami byli również Aleksander Fornalski, Marceli Nowotko[7] oraz Józef Lewartowski.
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Tymczasowy Komitet Rewolucyjny Polski, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2019-08-13].
- ↑ a b „Słownik historii Polski”, Wiedza Powszechna, Warszawa 1973, s. 504, hasło „Tymczasowy Komitet Rewolucyjny Polski”.
- ↑ Sylwia Frołow: Dzierżyński. Miłość i rewolucja, Znak Horyzont, Kraków 2014, s. 211.
- ↑ Zbigniew Kusiak: Komunistyczna Partia Polski, w: Encyklopedia Białych Plam, t. IX, Radom 2002, s. 259.
- ↑ Przemysław Sieradzan: Julian Marchlewski i Krótka Historia PolRewKomu
- ↑ „Słownik historii Polski”, Wiedza Powszechna, Warszawa 1973, s. 182.
- ↑ „Słownik historii Polski”, Wiedza Powszechna, Warszawa 1973, s. 275, hasło „Nowotko Marceli”.
Bibliografia, linki
[edytuj | edytuj kod]- Norman Davies: Orzeł biały, czerwona gwiazda. Wojna polsko-bolszewicka 1919-1920, przeł. A. Pawelec, Kraków 2006, Społeczny Instytut Wydawniczy „Znak”, ISBN 978-83-240-0749-3.
- Jan Alfred Reguła (ps. Józef Mützenmacher): Historia Komunistycznej Partii Polski w świetle faktów i dokumentów, Warszawa 1934, reedycja Toruń 1994, wyd. Portal, ISBN 83-901295-0-7.
- Paweł Samuś: Edward Próchniak, Warszawa 1983, Wyd. Książka i Wiedza, ISBN 83-05-11166-0.
- Witold Sienkiewicz: Niepokonani 1920, Demart 2011, ISBN 978-83-7427-587-3.
- Janusz Szczepański: Społeczeństwo Polski w walce z najazdem bolszewickim 1920 roku, Warszawa – Pułtusk 2000, Wyd. Oficyna Wydawnicza Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, ISBN 83-88372-01-7.
- Konrad Zieliński: Przyczynek do dziejów Polskiego Biura KC Rosyjskiej Komunistycznej Partii [bolszewików] i Tymczasowego Komitetu Rewolucyjnego Polski w Facta Simonidis 1(4)/2001, ISSN 1899-3109, Zamość 2011 s.9-27
- Adam Miodowski: Nieudana próba ustanowienia w Polsce systemu rządów sowieckich (lipiec–sierpień 1920 r.) w: Białostockie Teki Historyczne t. 11/2013, ISSN 1425-1930 s.159-179 wersja elektroniczna
- Tadeusz Żenczykowski: Dwa komitety 1920, 1944. Polska w planach Lenina i Stalina, Editions Spotkania, Paryż 1983, wyd. krajowe: Tadeusz Żenczykowski, Dwa komitety 1920, 1944. Polska w planach Lenina i Stalina/Dokumenty Mówią... LTW, Warszawa 2009, ISBN 978-83-88736-79-7.
- Przemysław Sieradzan: Julian Marchlewski i Krótka Historia PolRewKomu
- Goniec Czerwony, organ Polrewkomu nr 1-12, Białystok, sierpień 1920