Pociąg pancerny

Pociąg pancerny – pociąg złożony z lokomotywy pancernej i kilku wagonów pancernych uzbrojonych w działa i broń maszynową, a czasami także z drezyn pancernych lub bojowych wagonów motorowych.

Pociągi pancerne z reguły składały się z lokomotywy i wagonów osłoniętych w całości pancerzem stalowym grubości kilku do kilkudziesięciu milimetrów. W zależności od możliwości wyposażenia, niektóre pociągi pancerne, zwłaszcza improwizowane, nie były chronione pancerzem, lecz dostępnymi materiałami, takimi jak beton lub worki z piaskiem, lub były jedynie częściowo opancerzone.

Po raz pierwszy pomysł budowy pociągów pancernych pojawił się w 1826 we Francji, w 1846 zastosowano w Austrii pierwszą częściowo opancerzoną platformę kolejową z działem.

Opancerzonych w sposób prowizoryczny pociągów używali Brytyjczycy podczas II wojny burskiej. Dojrzałe konstrukcje pociągów pancernych, pokrytych w całości stalowym pancerzem i uzbrojonych w obrotowe wieże artyleryjskie, pojawiły się dopiero podczas I wojny światowej. Używane były głównie przez Austro-Węgry, Niemcy i Rosję na froncie wschodnim. Na wielką skalę pociągów pancernych, w dużej mierze improwizowanych, używały wszystkie strony podczas wojny domowej w Rosji, czemu sprzyjała słabo rozwinięta sieć dróg na tamtych terenach. Podczas II wojny światowej pociągów pancernych bojowo używała Polska, Niemcy i Związek Radziecki. Oprócz zadań bojowych pełniły także funkcje patrolowe i policyjne.

Polskie pociągi pancerne w większości wywodziły się ze składów z okresu I wojny światowej, zmodernizowanych w okresie międzywojennym. Kilkanaście pociągów pancernych brało udział w kampanii wrześniowej. Pociągi pancerne były też wykorzystywane przez Polskie Siły Zbrojne i we wczesnym okresie powojennym (między innymi przez Służbę Ochrony Kolei).

Obecnie pociągi pancerne są używane przez siły zbrojne Federacji Rosyjskiej.

Wagony używane zwykle w pociągach pancernych

artyleryjskie – opancerzone i uzbrojone w działa oraz karabiny maszynowe
piechoty (w Polsce nazywane wagonami szturmowymi) – opancerzone, uzbrojone w karabiny maszynowe i służące do przewożenia piechoty
karabinów maszynowych – opancerzone i uzbrojone w karabiny maszynowe
przeciwlotnicze – uzbrojone w działka przeciwlotnicze
dowodzenia – podobne do wagonów piechoty, lecz wyposażone w stanowisko dowodzenia pociągu
przeciwpancerne – odmiana wagonów artyleryjskich, wyposażone w działo przeciwpancerne (zwykle w wieży czołgowej)
platformy – nieopancerzone, służące do różnych celów: ochrony przed wykolejeniem, przewożenia materiałów saperskich i do naprawy toru, przewożenia motocykli i pojazdów w tym czołgów.

Pociąg pancerny Danuta z 1939.
Kolejno od lewej: wagon artyleryjski, wagon szturmowy, parowóz pancerny, wagon artyleryjski.
Na zdjęciu brak platform kolejowych i drezyn

Bibliografia

Mała Encyklopedia Wojskowa, tom II (K – P), Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1970, wydanie I.
Pociągi Pancerne Wojska Polskiego 1918-1939, Adam Jacek Ostrówka, Wydawnictwo Adam Marszałek, ISBN 978-83-7441-730-3.
Armored Trains, Steven Zaloga, Tony Bryan, link na Google książki: [1]
Pociągi pancerne III Rzeszy [2]

Linki zewnętrzne

KrzysztofK. Zwoliński KrzysztofK., Żelazny atut armii, od wojny secesyjnej po rosyjskie manewry „Kawkaz 2016”. Pociągi pancerne [online], tygodnik.tvp.pl, 24 maja 2019 [dostęp 2019-05-30] .
Michalik Ł., Rosyjski pociąg pancerny. Nietypowa broń na wojnie w Ukrainie, https://tech.wp.pl, 8 marca 2022 [dostęp 2023 - 01 - 02]