Przejdź do zawartości

Trójlist

To jest dobry artykuł
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Trójlist
Ilustracja
trójlist wyprostowany
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

liliowce

Rodzina

melantkowate

Rodzaj

trójlist

Nazwa systematyczna
Trillium L.
Sp. Pl.: 339 (1753)
Typ nomenklatoryczny

Trillium cernuum L.

Synonimy
  • Delostylis Raf.
  • Phyllantherum Raf.
  • Huxhamia Garden
  • Trillidium Kunth
  • Esdra Salisb[3].
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Budowa kwiatu trójlista jajowatego
Owoce i nasiona trójlista odgiętego

Trójlist (Trillium L.) – rodzaj wieloletnich, ziemnopączkowych roślin zielnych z rodziny melantkowatych, obejmujący 45 gatunków, występujących w Azji (od Afganistanu do Dalekiego Wschodu) oraz w Ameryce Północnej[3]. Charakterystyczną cechą morfologiczną tych roślin jest występowanie poszczególnych elementów ich budowy w trójkach. Wiele gatunków trójlistów znajduje zastosowanie jako rośliny lecznicze i ozdobne.

Zasięg geograficzny

[edytuj | edytuj kod]

Rośliny z rodzaju trójlist występują naturalnie na obszarze klimatu umiarkowanego, na dwóch kontynentach: w Azji (7 gatunków) i w Ameryce Północnej (38 gatunków), przy czym żaden gatunek nie występuje na obu kontynentach.

Na półkuli wschodniej rośliny te występują na obszarze od Afganistanu, przez północną część subkontynentu indyjskiego (Himalaje, Nepal i Pakistan), Mjanmę i Chiny do dalekiego wschodu Rosji (Kraj Kamczacki, Kraj Chabarowski, Kraj Nadmorski i obwód sachaliński), Japonii, Korei i Tajwanu.

Na półkuli zachodniej przedstawiciele rodzaju występują w całej Ameryce Północnej, z wyjątkiem północnych obszarów subarktycznych i Meksyku[3]. Największe zróżnicowanie rodzaju stwierdza się we wschodnich Stanach Zjednoczonych (w Georgii, Alabamie, Północnej i Południowej Karolinie, Tennessee, Wirginii i Kentucky), w których to występuje ponad 10 gatunków trójlistów. Jedynie cztery gatunki zaliczane do tego rodzaju cechują się szerokim zasięgiem, obejmującym ponad 25 stanów USA i prowincji Kanady: trójlist zwisły, trójlist wyprostowany, trójlist wielkokwiatowy i trójlist falisty[4].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Pokrój
Rośliny zielne o wysokości nie przekraczającej 50 cm[5].
Łodyga
Pęd podziemny stanowi kłącze, nierozgałęzione lub słabo rozgałęzione monopodialnie, wydłużone do spłaszczonego i skróconego, wierzchołkowo zwężające się lub ścięte, z dużym pąkiem szczytowym, licznymi katafilami oraz obrączkowanymi, kurczliwymi korzeniami przybyszowymi. Kwiatostan wyrasta z pąku szczytowego lub pachwiny katafili na wzniesionym i prostym głąbiku (płożącym i S-kształtnym u trójlista położonego i Trillium reliquum lub podziemnym u trójlista długoogonkowego).
Liście
Z morfologicznego punktu widzenia rośliny z rodzaju trójlist nie tworzą liści właściwych. Jedynymi liśćmi tworzonymi przez roślinę są wspomniane wcześniej katafile oraz trzy przysadki, wyrastające w okółku na głąbiku. Przysadki są jednolicie zielone lub nakrapiane, ogonkowe lub siedzące, jajowate lub odwrotnie jajowate do eliptycznych. Ich użyłkowanie składa się z 3 do 5 nerwów głównych i jest dłoniasto-siatkowate.
Kwiaty
Kwiaty obupłciowe, sześciopręcikowe, szypułkowe (podrodzaj Trillium) lub siedzące (podrodzaj Phyllantherum). Okwiat podwójny, złożony z trzech zielonych, kasztanowatych lub zielonych z kasztanowatymi plamkami, podługowatych, jajowatych lub lancetowatych działek kielicha oraz zwykle trzech płatków korony, wzniesionych, rozchylonych lub odchylonych, czerwonych, liliowych, różowych, białych, żółtych, zielonych lub wielokolorowych, jajowatych, odwrotnie jajowatych lub równowąskich, niekiedy postrzępionych. Pręciki położone w dwóch okółkach po trzy, wzniesione, odchylone do wewnątrz lub skierowane w różnych kierunkach. Nitki pręcików przeważnie krótkie, zgrubiałe u nasady. Główki pręcików dwukomorowe, równej długości lub dłuższe od nitek. Zalążnia górna, proksymalnie trójkomorowa i trój do sześcioklapowa, dystalnie tworząca trzy rozchylone, skręcone lub wzniesione, niekiedy złączone, równowąskie do szydłowatych znamiona, siedzące lub osadzone na krótkich szyjkach.
Owoce
Dwojakiego rodzaju – zbliżone do jagód lub torebek. W pierwszym przypadku są mięsiste i soczyste, dojrzewając stają się zwykle czerwone. W drugim owoce są mączyste i w stanie dojrzałym zwykle zielonkawe lub biało-żółte[6]. Niepękające lub rzadziej pękające wzdłuż szwów, zawierające liczne nasiona. Nasiona eliptyczne, o długości 2–4 mm. Na ich powierzchni obecny jest biały lub żółtawy, duży i oleisty elajosom[7].
Gatunki podobne
Pseudotrillium rivale, różniący się od przedstawicieli rodzaju trójlist obecnością drobnych plamek na płatkach korony kwiatu oraz krótkoogonkowymi, sercowatymi u nasady przysadkami ze srebrnawym użyłkowaniem[8].

Biologia

[edytuj | edytuj kod]
Rozwój
Byliny, geofity ryzomowe[3]. Rośliny wytwarzające nektar (np. trójlist wielkokwiatowy) zapylane są przez błonkoskrzydłe, przede wszystkim pszczoły, trzmiele i prawdopodobnie osy. Gatunki nie wytwarzające nektaru (np. trójlist wyprostowany) emitują zapach padliny, przywabiający muchówki i chrząszcze[9]. Z uwagi na obecność elajosomu nasiona tych roślin są rozprzestrzeniane przede wszystkim przez mrówki, np. Aphaenogaster smythiesi, Myrmica ruginodis, Aphaenogaster rudis i Formica neogagates. Na owocach gatunków jagodowych często żerują drobne ssaki i ptaki. Nasiona tych roślin bardzo wolno kiełkują. W pierwszym roku siewki tworzą jedynie korzenie, liść zarodkowy wyrasta dopiero po około 18 miesiącach. Przez pierwsze dziesięć lat życia rośliny tworzą jedynie jedną przysadkę[10].
Anatomia
Cewki, o drabiniastym jamkowaniu, obecne są jedynie w korzeniach. Wiązki przewodzące w głąbiku, szypułce i ogonkach liściowych ułożone są w 3 cylindrach. Układ waskularny przysadek jest dłoniasto-siatkowaty i składa się z 3-5 wiązek pierwszego rzędu, które rozchodzą się promieniście ku obwodowi blaszki i połączone są ze sobą siatkowatą nerwacją dalszego rzędu. Doosiowo położone komórki epidermy przysadek są bardzo duże, mają równe osie i antyklinalne ściany. Aparat szparkowy występuje jedynie na odosiowej płaszczyźnie przysadek i jest położony równolegle do głównej wiązki przewodzącej. Komórki szparkowe otoczone są czterema komórkami przyszparkowymi. W kwiatach roślin tego rodzaju nie tworzy się tkanka odcinająca, w wyniku czego wszystkie organy kwiatu pozostają zrośnięte z dnem kwiatowym do czasu dojrzenia owocu[10].
Cechy fitochemiczne
Niektóre gatunki trójlistów zawierają saponiny i antocyjany[11]. Owoce, nasiona i kłącza tych roślin są uważane za trujące[7].
Genetyka
Liczba chromosomów homologicznych u roślin zaliczanych do tego rodzaju wynosi x = 5. Rośliny te są funkcjonalnymi diploidami, jednak ich liczba diploidalna 2n może wynosić także 3x, 4x i 6x[10].

Ekologia

[edytuj | edytuj kod]

Trójlisty zasiedlają różne typy siedlisk. Większość gatunków zaliczanych do podrodzaju Trillium występuje w lasach liściastych zrzucających liście na zimę, zdominowanych przez dęby, klony lub buki. Z kolei gatunki zaliczane do podrodzaju Phyllanterum preferują zacienione i wilgotne stanowiska na brzegach rzek, narażone na okresowe zalewania, zdominowane przez wiecznie zielone magnolie i dęby. Niektóre gatunki, np. trójlist falisty i trójlist Govana, zasiedlają lasy iglaste lub mieszane, a trójlist długoogonkowy suche i kamieniste łąki[10].

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]
Pozycja rodzaju według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016 roku)
Rodzaj zaliczany jest do podrodziny Parideae w rodzinie melantkowatych (Melanthiaceae), należącej do rzędu liliowców (Liliales) zaliczanych do jednoliściennych (monocots)[2].
Pozycja w innych systemach
W systemie Cronquista z 1982 roku rodzaj zaliczony był do rodziny liliowatych w rzędzie liliowców. W systemie Takhtajana z roku 1997 (oraz 2008[12]), a także w systemie Kubitzkiego (1998)[10] rodzaj zaliczony został do rodziny trójlistowatych (Trilliaceae) w monotypowym rzędzie trójlistowców (Trilliales). W Systema Naturae z roku 2000, a także w systemach APG trójlist zaliczony został do rodziny melantkowatych w rzędzie liliowców[13][2].
Gatunki[3] zgodnie z podziałem rodzaju na podrodzaje[6] i sekcje[8]
Szypułkowy kwiat trójlista zwisłego
(podrodzaj Trillium, sekcja Trillium)
Szypułkowy kwiat trójlista jajowatego
(podrodzaj Trillium, sekcja Ovatum)
Siedzący kwiat Trillium ludovicianum
(podrodzaj Phyllantherum)
Siedzący kwiat trójlista siedzącego
(podrodzaj Phyllantherum)
Mieszańce[3]
  • Trillium ×crockerianum Halda – T. ovatum × Pseudotrillium rivale
  • Trillium ×hagae Miyabe & Tatew. – T. camschatcense × T. tschonoskii
  • Trillium ×komarovii H.Nakai & Koji Ito – T. camschatcense × ?
  • Trillium ×miyabeanum Tatew. ex J.Samej. – T. apetalon × T. tschonoskii
  • Trillium ×yezoense Tatew. ex J.Samej. – T. apetalon × T. camschatcense

Nazewnictwo

[edytuj | edytuj kod]
Trzykrotność organów trójlista jajowatego
Toponimia nazwy naukowej
Nazwa naukowa rodzaju pochodzi od łacińskich słów trilix – potrójny i lilium – lilia, odnosząc się do występowania u tych roślin, zaliczanych niegdyś do rodziny liliowatych, potrójnych organów[7].
Polskie nazwy zwyczajowe
W roku 1852 Ignacy Rafał Czerwiakowski w pracy Opisanie roślin jednolistniowych lekarskich i przemysłowych użył dla określenia rodzaju Trillium nazw "trojak" i "trzypotrzyca". Czerwiakowski podał też polską nazwę trzech gatunków: Trillium cernuum (trojak zwisły), Trillium erectum (trojak wzniesiony) i Trillium sessile (trojak bezszypułkowy)[16]. W Słowniku nazwisk zoologicznych i botanicznych polskich... Erazma Majewskiego z roku 1894 polskie nazwy tego rodzaju są tożsame z podanymi przez Czerwiakowskiego[17]. Jednak już 6 lat później w Słowniku polskich imion rodzajów oraz wyższych skupień roślin Józefa Rostafińskiego oprócz obu tych nazw podane zostały dwie dodatkowe: "trójlist" i "trojlist"[18]. W słownikach nazw roślin wydawanych w drugiej połowie XX wieku i później używana jest już tylko jedna nazwa tego rodzaju – trójlist[15][19], a także polskie nazwy zwyczajowe większości zaliczanych do niego gatunków[14][15].
Obce nazwy zwyczajowe
W języku angielskim roślina ta określana jest jako wakerobin, tri flower lub birthroot. W języku niemieckim jako Waldlillien lub Dreiblätter.

Zagrożenie i ochrona

[edytuj | edytuj kod]

Trójlisty są roślinami wolno dojrzewającymi, co bezpośrednio wpływa na ograniczony rozrost ich populacji i stanowi o podatności tych roślin na zagrożenia zewnętrzne. Głównym zagrożeniem dla trójlistów jest niszczenie ich siedlisk, związane z eksploatacją i wycinką lasów. Bezpośredni wpływ na populacje tych roślin ma żerowanie jeleni i zwierząt hodowlanych oraz pozyskiwanie roślin z natury przez człowieka, ze względu na zastosowania lecznicze i ozdobne[20]. Szczególnie problematyczne jest silne zapotrzebowanie na trójlisty pozyskiwane z wolnej przyrody przez ogrodników japońskich i amerykańskich[21].

Czerwona Lista IUCN z 1997 wymienia jako zagrożone 17 gatunków trójlistów. 10 gatunków z tego rodzaju wymienionych jest w załączniku D Unii Europejskiej do Konwencji CITES (T. catesbaei, T. cernuum, T. flexipes, T. grandiflorum, T. luteum, T. pusillum, T. recurvatum, T. rugelii, T. sessile, T. undulatum). Oznacza to że konieczne jest zawiadomienie o każdorazowym imporcie żywych roślin tych gatunków do Unii Europejskiej[21].

Trillium persistens i Trillium reliquum objęte są w USA ochroną gatunkową na podstawie prawa federalnego. Poza tym 17 gatunków tych roślin objętych jest ochroną na bazie regulacji poszczególnych stanów[22].

Zastosowanie

[edytuj | edytuj kod]
Trójlist wyprostowany
Rośliny spożywcze
Młode przysadki trójlista wielkokwiatowego są jadalne. Po wypłukaniu w zimnej wodzie są spożywane na surowo, jako składnik sałatek, lub po ugotowaniu, jako dodatek do dania głównego obiadu[23]. Podobne zastosowanie znajdują trójlist wyprostowany, trójlist siedzący, trójlist jajowaty i trójlist falisty. Surowe liście przypominają w smaku nasiona słonecznika[24][25][26][27].
Rośliny lecznicze
Rośliny z rodzaju trójlist są stosowane w medycynie tradycyjnej i ziołolecznictwie zarówno w Azji, jak i Ameryce. W Chinach i Japonii medycyna ludowa stosuje wywar suszonego ziela trójlistu Smalla, trójlistu Tschonowskiego i trójlistu kamczackiego w nadciśnieniu, bólach krzyża, bólach głowy, nieżycie żołądkowo-jelitowym oraz urazach[11]. Rdzenna ludność Ameryki Północnej wykorzystuje właściwości lecznicze wielu gatunków trójlista. Indianie Wailaki i Yuki wykorzystują trójlist siedzący, w postaci okładu ze zmiażdżonych przysadek i kłączy, na czyraki, a w postaci naparu, jako panaceum oraz środek zapobiegający snu wolnofalowemu. Indianie Ohlone wykorzystują kompresy z trójlista zielonopłatkowego na bóle w klatce piersiowej. Abenakowie używają sproszkowane kłącze trójlista wyprostowanego jako panaceum w przypadku różnych dolegliwości u dzieci. Indianie Karok i Quileute aplikują sok z trójlista jajowatego na czyraki, a indianie Lummi, Nlaka'pamux i Pajutowie stosują go jako krople do oczu. Czirokezi stosują okłady z trójlista wyprostowanego na nowotwory, wrzody i stany zapalne. Wewnętrznie wyciąg z tej rośliny stosowany jest w kaszlu i problemach jelitowych. Napar z roślin tego gatunku używany jest również w razie obfitej menstruacji i krwotokach. Okanaganowie sporządzają herbatkę z kłącza trójlista długoogonkowego jako środek na apetyt. Irokezi wykorzystują napar sporządzany z kłączy trójlista wyprostowanego i kwiatów innej rośliny do leczenia pryszczy i oparzeń słonecznych. Odżibwejowie stosują napar z kłączy trójlista wielkokwiatowego jako kataplazm na bóle stawów oraz krople do uszu. Indianie z plemienia Potawatomi używają naparu z tej rośliny do przemywania bolących sutków, które – dla przyspieszenia efektu – przebijają psimi włosami. Indianie z plemienia Yurok stosują zeskrobiny z kłącza trójlista zielonopłatkowego na oparzenia. Menomini z kłączy trójlista wielkokwiatowego sporządzają lekarstwa o działaniu moczopędnym, stosowane również w nieregularnym miesiączkowaniu i skurczach. Okład ze świeżo posiekanego kłącza Indianie z tego plemienia stosują na opuchnięte oczy[28].
Rośliny magiczne
Czirokezi uważają, że trójlist wyprostowany jest rośliną sprzyjającą miłości oraz zapewniającą trwałość i spójność rodziny[29].
Trójlist białawy
Rośliny ozdobne
Trójlisty są popularnymi roślinami ogrodowymi w Ameryce, Azji i Europie. Kwitną wiosną, przed rozwojem liści u drzew. Po przekwitnięciu pozostają zielone do późnej jesieni[30]. Uprawiane są zwykle w ogrodach zadrzewionych oraz w miejscach wilgotnych na ich skrajach. Mniejsze gatunki takie jak trójlist śnieżny, najlepiej udają się w cienistych ogrodach skalnych[21].
W uprawie spotyka się przede wszystkim trójlist białawy, o kwiatach białych, różowo nabiegłych, trójlist zwisły, o kwiatach białych lub różowawych, trójlist zielonopłatkowy, o kwiatach zielonych, białych, różowych lub brunatnych, trójlist klinowaty, o kwiatach czewonawobrązowych lub brunatnych, trójlist wyprostowany, o kwiatach zróżnicowanych, białych lub żółtych, niekiedy czerwono nabiegłych, trójlist wielkokwiatowy, o czysto białych kwiatach, przebarwiających się na różowo, najłatwiejszy w uprawie, będący gatunkiem matecznym licznych odmian uprawnych, trójlist żółty, uprawiany głównie z uwagi na efektowne, plamiste liście, trójlist Rugela i trójlist siedzący, o liściach ciemnozielonych, nakrapianych szaro lub brązowo[30].

Uprawa

[edytuj | edytuj kod]
Wymagania
Rośliny z tego rodzaju są odporne na przymrozki (strefy mrozoodporności przeważnie 6-9). Wymagają chłodnych i wilgotnych stanowisk, poza okresem wiosennym osłoniętych przed bezpośrednim promieniowaniem słonecznym[30]. Najlepiej rosną w glebach wilgotnych i przepuszczalnych, próchnicznych i głębokich, o odczynie obojętnym lub kwaśnym. Niektóre gatunki (np. trójlist śnieżny) wymagają gleb piaszczystych i zasadowych.
Rozmnażanie
Z uwagi na wolny rozwój rozmnaża się je przeważnie przez podział kłącza po przekwitnieniu[21]. Rozmnażanie z nasion jest kłopotliwe. Nasiona przechowywane na sucho tracą zdolność do kiełkowania. Dlatego zaleca się po oczyszczeniu nasion namoczyć je w 3% roztworze wody utlenionej przez 10 minut. Następnie należy je przechowywać w wilgoci i niskiej temperaturze (ok. 5 °C) przez 10 tygodni. Nasiona kiełkują dopiero drugiej wiosny po powstaniu. Aby skrócić rozwój roślin rozwijane są metody laboratoryjne kultur tkankowych in vitro[21].

Obecność w kulturze i symbolice

[edytuj | edytuj kod]

Trójlist wielkokwiatowy jest oficjalnym kwiatem kanadyjskiej prowincji Ontario[31] oraz stanu Ohio[32]. Rośliny te są niezwykle popularne w północno-wschodnich Stanach Zjednoczonych. Ich imieniem nazywane są między innymi restauracje, hotele, przedsiębiorstwa i ośrodki wypoczynkowe[31].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ a b c Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2017-10-20] (ang.).
  3. ↑ a b c d e f Rafaël Govaerts: World Checklist of Selected Plant Families. The Board of Trustees of the Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2011-03-07]. (ang.).
  4. ↑ Alan S. Weakley. Ecology and Biogeography of Trillium in Eastern North America. „Trillium Symposium”, 2008. Mt. Cuba Center. (ang.). 
  5. ↑ Robert H. Mohlenbrock: Flowering plants: flowering rush to rushes. Carbondale: Southern Illinois University Press, 2006, s. 255. ISBN 978-0-8093-2687-7. (ang.).
  6. ↑ a b Frederick W. Case, Roberta B. Case: Trillium. Portland: Timber Press, 1997, s. 19, 25. ISBN 0-88192-374-5. (ang.).
  7. ↑ a b c Flora of North America. Vol. 26: Liliaceae. [dostęp 2011-03-09]. (ang.).
  8. ↑ a b Alan S. Weakley i Susan Farmer. Systematics, Evolution, and Relationships of Trillium. „Trillium Symposium”, 2008. Mt. Cuba Center. (ang.). 
  9. ↑ Shields Gardens: Science Section. [dostęp 2011-03-11]. (ang.).
  10. ↑ a b c d e M.N. Tamura: Trilliaceae. W: Klaus Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. T. 3: Flowering Plants. Monocotyledons. Lilianae (except Orchidaceae). Berlin Heidelberg: Springer-Verlag, 1998, s. 444-451. ISBN 3-540-64060-6. (ang.).
  11. ↑ a b Chung Ki Sung, Takeatsu Kimura, Paul P. H. But, Ji-Xian Guo: International Collation of Traditional and Folk Medicine: Northeast Asia. World Scientific Pub Co Inc, s. 163. ISBN 978-981-02-3639-7. (ang.).
  12. ↑ Armen Leonovich Takhtadzhi͡an: Flowering plants. [New York]: Springer, 2009, s. 628-629. ISBN 978-1-4020-9608-2. (ang.).
  13. ↑ The Taxonomicon. Universal Taxonomic Services. [dostęp 2013-02-11]. (ang.).
  14. ↑ a b Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych: łacińsko-polski. Kraków: Officina Botanica, 2008. ISBN 978-83-925110-5-2. (pol.).
  15. ↑ a b c Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973.
  16. ↑ Ignacy Rafał Czerwiakowski: Botanika szczególna. T. 2: Opisanie roślin jednolistniowych lekarskich i przemysłowych. Kraków: Uniwersytet Jagielloński, 1852, s. 594-595. (pol.).
  17. ↑ Erazm Majewski: Słownik nazwisk zoologicznych i botanicznych polskich... T. 2: T. 2. : Słownik Łacińsko-Polski... Warszawa: Druk Noskowskiego, 1894, s. 792. (pol.).
  18. ↑ Józef Rostafiński: Słownik polskich imion rodzajów oraz wyższych skupień roślin, poprzedzony historyczną rozprawą o źródłach. Kraków: Akademia Umiejętności, 1900, s. 486. (pol.).
  19. ↑ Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Wyd. II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003. ISBN 83-214-1305-6.
  20. ↑ An Online Encyclopedia of Life. Version 7.1. NatureServe Explorer, 2010. [dostęp 2011-03-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-03-15)]. (ang.).
  21. ↑ a b c d e Janet Marinelli (red.): Wielka Encyklopedia Roślin. Warszawa: Świat Książki, 2006, s. 200, 483. ISBN 83-7391-888-4.
  22. ↑ PLANTS Threatened & Endangered. United States Department of Agriculture. [dostęp 2011-03-11]. (ang.).
  23. ↑ Richard J. Medve, Mary Lee Medve, Kimball Erdman: Edible Wild Plants of Pennsylvania and Neighboring States. Pennsylvania State University Press, s. 70-71. ISBN 978-0-271-00697-0. (ang.).
  24. ↑ Plants For A Future. [dostęp 2015-12-12]. (ang.).
  25. ↑ Plants For A Future. [dostęp 2015-12-12]. (ang.).
  26. ↑ Plants For A Future. [dostęp 2015-12-12]. (ang.).
  27. ↑ Trillium undulatum - Willd.. [dostęp 2015-12-12]. (ang.).
  28. ↑ Daniel E. Moerman: Native American ethnobotany. Portland, Or.: Timber Press, 1998, s. 568. ISBN 978-0-88192-453-4. (ang.).
  29. ↑ J. T. Garrett: The Cherokee herbal: native plant medicine from the four directions. Rochester, Vt.: Bear Company, 2003, s. 101. ISBN 978-1-879181-96-0. (ang.).
  30. ↑ a b c Geoffrey Burnie i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, s. 896-897, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
  31. ↑ a b Frederick W. Case, Roberta B. Case: Trillium. Portland: Timber Press, 1997, s. 15-16. ISBN 0-88192-374-5. (ang.).
  32. ↑ Ohio State Wildflower. [dostęp 2011-04-17]. (ang.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Trójlist&oldid=72987168”