Kazimierz Ulatowski

Kazimierz Ulatowski
Data i miejsce urodzenia	2 marca 1884 ; Łekno
Data i miejsce śmierci	12 stycznia 1975 ; Poznań
Miejsce spoczynku	cmentarz Jeżycki w Poznaniu
Zawód, zajęcie	architekt
	Odznaczenia
	;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Kazimierz Józef Ulatowski (ur. 2 marca 1884 w Łeknie, zm. 12 stycznia 1975 w Poznaniu) – polski architekt i historyk architektury, naczelnik Wydziału Szkół Zawodowych, szef Departamentu Sztuki i Kultury w Ministerstwie byłej Dzielnicy Pruskiej, dyrektor Państwowej Szkoły Przemysłu Artystycznego w Bydgoszczy, radca budowlany w Magistracie toruńskim i naczelnik Wydziału Kultury i Oświaty Zarządu Miejskiego w Toruniu, docent Politechniki Poznańskiej.

Życiorys

Urodził się 2 marca 1884 w Łeknie k. Wągrowca^[1]. Był synem Józefa, murarza i Stefanii z Samolińskich. Uczył się w Gimnazjum św. Marii Magdaleny w Poznaniu, gdzie w 1903 złożył egzamin dojrzałości. Jako gimnazjalista pisał, pod pseudonimem „Kazimierz Rdzawicz”, recenzje teatralne w „Gońcu Wielkopolskim”. Publikował też w „Kurierze Poznańskim” m.in. artykuły pt. O potrzebie Salonu Sztuki w Poznaniu, w którym propagował utworzenie Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych.

W latach 1903–1906 studiował na Wydziale Architektury Politechniki w Berlinie-Charlottenburgu. Założył i prowadził Kółko Literackie skupiające studentów Polaków z politechniki i uniwersytetu berlińskiego. Działał również wśród Polonii berlińskiej, prowadząc tajne lekcje języka polskiego, wygłaszając odczyty w towarzystwach rzemieślniczych. Jako członek „Zet”-u uczestniczył w Zjeździe Młodzieży Polskiej w Genui, a następnie w Zurychu – z gronem młodzieży składał hołd Teodorowi Tomaszowi Jeżowi. Jego działalność nie uszła uwadze policji berlińskiej. Zmuszony został do wyjazdu z Berlina. Dalsze studia kontynuował na politechnice w Stuttgarcie, gdzie w maju 1908 uzyskał dyplom inżyniera architekta. Praktykę zawodową odbył u Franciszka Mączyńskiego w Krakowie (1908–1910).

W 1910 powrócił do Poznania i działał jako architekt. Czynny był w Towarzystwie Przyjaciół Sztuk Pięknych (wiceprezes) oraz Poznańskim Towarzystwie Przyjaciół Nauk. W latach 1910–1914 wygłaszał w Towarzystwie Odczytów Ludowych im. Adama Mickiewicza odczyty z dziedziny kultury i sztuki, a także o zabytkach architektury w Wielkopolsce. Był czynnym członkiem sekcji kulturalnej poznańskiej „Straży” i tajnego Towarzystwa Obywatelskiego. W latach 1915–1917 Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych wydało trzy zeszyty „Historii gotyku i renesansu” jego autorstwa. W latach 1917–1918 służył w wojsku niemieckim. W latach 1919–1920 pracował w Ministerstwie b. Dzielnicy Pruskiej w Poznaniu, gdzie objął stanowisko naczelnika Wydziału Szkolnictwa Zawodowego i kierownika Departamentu Kultury i Sztuki.

Działalność w Bydgoszczy

W końcu 1920 został dyrektorem Państwowej Szkoły Przemysłu Artystycznego w Bydgoszczy i stanowisko to sprawował do końca 1923. Zabiegał o wysoki poziom nauczania w tej szkole. Pod jego kierownictwem zyskała ona zasłużoną renomę w kraju. Włączył się aktywnie w nurt życia kulturalnego i oświatowego miasta. Udzielał się w Organizacji Inteligencji Polskiej i bydgoskim oddziale Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych (1921–1923). W 1921 był jednym z inicjatorów i organizatorów Stowarzyszenia Techników Polskich w Bydgoszczy.

Działalność w Toruniu

Od lipca 1925 do maja 1939 pracował w Toruniu, gdzie był płatnym radcą budownictwa w Magistracie, a od 1937 naczelnikiem Wydziału Kultury i Oświaty w Zarządzie Miejskim. Pracował także jako decernent Archiwum, Muzeum i Książnicy Miejskiej. W roku szkolnym 1937/38, już jako emerytowany radca miejski, uczył w Państwowym Liceum Budowlanym w Toruniu. Czynnie uczestniczył także w życiu kulturalnym i społecznym miasta. Założył Oddział Stowarzyszenia Architektów Rzeczypospolitej Polskiej i był jego wieloletnim prezesem. Był jednym z aktywniejszych członków Konfraterni Artystów. Na przełomie 1927/28, w porozumieniu z Narodową Partią Robotniczą, założył w Toruniu Towarzystwo Narodowego Uniwersytetu i został jego prezesem. Głosił wykłady i prelekcje z zakresu sztuki. Publikował artykuły na łamach Słowa Pomorskiego, Teki Pomorskiej, Dnia Pomorskiego. W 1925 pod jego redakcją ukazała się Księga Pamiątkowa Powstania Wielkopolskiego z ilustracjami (Bydgoszcz 1925). W tym wydawnictwie zamieścił również obszerny artykuł pt. Z dziedziny zabytków artystycznych w Wielkopolsce.

Działalność w Poznaniu

W czerwcu 1939 przeszedł na emeryturę i wyjechał do Poznania, gdzie pozostał do końca życia. W czasie okupacji pracował w niemieckich biurach projektowych. Po wyzwoleniu Poznania został wykładowcą historii architektury w nowo powstałej Szkole Inżynierskiej. Późnej w uczelni tej wykładał projektowanie architektoniczne i architekturę budowli przemysłowych. Od 1956 był docentem w Politechnice Poznańskiej. Przez szereg lat działał jako biegły sądowy.

Był miłośnikiem i znawcą architektury antycznej i renesansowej. Tematowi temu poświęcił kilka publikacji. Był współzałożycielem Szkoły Sztuk Zdobniczych w Poznaniu, wiceprezesem Towarzystwa Miłośników Miasta Poznania. Od 1917 do zgonu czynny był w Poznańskim Towarzystwie Przyjaciół Nauk. Działał w Komisjach Budownictwa i Architektury (1958–1961 – przewodniczący), Nauk Technicznych, Wydziale Nauk Technicznych.

W 1960 przeszedł na emeryturę.

Zmarł 12 stycznia 1975 w Poznaniu. Pochowano go na miejscowym cmentarzu Jeżyckim (kwatera L-23-1)^[2].

Rodzina

Kazimierz Ulatowski był żonaty z Jadwigą z Zabłockich. Miał synów: Jarosława i Ziemowita oraz córkę Janinę Ewę.

Odznaczenia

Medal 10-lecia Polski Ludowej (1955)
Złota Honorowa Odznaka PTTK (1964)
Medal za Zasługi w rozwoju miasta Poznania (1958)

Wydane książki i skrypty

Historia architektury powszechnej, cz. II Starożytna Grecja, skrypt powielany, PWN, Poznań 1953.
Historia architektury starożytnej Grecji, skrypt drukowany, PWN, Poznań 1957.
Historia architektury renesansu włoskiego, skrypt drukowany, PWN, Poznań 1957.
Architektura starożytnej Grecji, PWN, Warszawa-Poznań 1962.
Architektura włoskiego renesansu, PWN, 1964.

Działalność architektoniczna

W latach 1908–1975 według projektów i pod nadzorem Kazimierza Ulatowskiego zrealizowano około 45 prac budowlanych. Większość z nich stanowią realizacje poznańskie, z których do najważniejszych należą: kamienica przy Starym Rynku 44 (ob. siedziba PKO BP), domy przy ul. Słowackiego 18/19, Gąsiorowskich 5/54 i Kolejowej 55/55a, Salon Wystawowy Towarzystwa Sztuk Pięknych przy pl. Wolności 18 (zburzony w czasie wojny).

Po wojnie Ulatowski brał czynny udział przy odbudowie Starego Rynku w Poznaniu. Według jego projektu zrealizowano m.in. odbudowę kościoła św. Michała, przebudowa hallu Dworca Głównego w Poznaniu, plan ogólny zagospodarowania i stadion miejski w Lesznie. Powstało także kilka prac na prowincji, m.in.: dwór dra Juliana Trzcińskiego w Ostrowie nad Gopłem, zakład zdrojowy w Ciechocinku, sierociniec w Grudziądzu, kościół św. Wojciecha w Starogardzie Gdańskim, kościoły w Białośliwiu, Obłużu, Kawnicach i Konarzynach oraz kaplica centralna na cmentarzu poległych w Brodnicy. Był również autorem projektu przebudowy ratusza w Ostrowie Wielkopolskim.

Najważniejsze prace Ulatowskiego powstały w Toruniu. W tym mieście architekt wykonał kilkanaście projektów gmachów użyteczności publicznej, domów mieszkalnych, kościołów i pomników. Zrealizowane zostały następujące projekty: budynek Dyrekcji Lasów Państwowych (ul. Mickiewicza 9, 1926–27), Kasa Chorych (ob. Miejska Przychodnia Specjalistyczna, ul. Uniwersytecka 17, 1928), hala wystawowa (ob. Centrum Targowe „Park”, Szosa Bydgoska 3, 1928, rozbudowana w latach 2005–06), kościół Chrystusa Króla (ul. Kościuszki 28, 1929/1930), budynek Dyrekcji Dróg Wodnych (ob. Wojewódzki Szpital Obserwacyjno-Zakaźny, ul. Krasińskiego 4), dom własny (ul. Legionów 14) oraz domy przy Szosie Chełmińskiej 37 i Przy Rzeźni 33, a także pomnik poległych 63 Pułku Piechoty (zburzony w czasie wojny). Obiekty te zasadniczo reprezentują nurt uproszczonego klasycyzmu.

Galeria

K. Ulatowski, Kościół Chrystusa Króla w Toruniu, 1929-30
Budynek dawnej Kasy Chorych w Toruniu, 1928, klatka schodowa
K. Ulatowski, Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Toruniu, 1926-27, rzeźby przed wejściem I. Zelek
Ratusz w Ostrowie Wielkopolskim po przebudowie według projektu K. Ulatowskiego
Kaplica-pomnik według projektu Kazimierza Ulatowskiego na cmentarzu wojskowym w Brodnicy
Kaplica-pomnik według projektu Kazimierza Ulatowskiego na cmentarzu wojskowym w Brodnicy

Zobacz też

Roman Ulatowski – brat Kazimierza, artysta fotografik

Przypisy

↑ „Kalendarz Historyczny” – www.chronologia.pl
↑ Plan Poznania - Cmentarze [online], www.poznan.pl [dostęp 2021-12-30] .

Bibliografia

Stanisław Błażejewski, Janusz Kutta, Marek Romaniuk: Bydgoski Słownik Biograficzny. Tom IV. Bydgoszcz 1997. ISBN 83-85327-42-8, s. 112–114.
WojciechW. Romaniak WojciechW., Wybrane zagadnienia urbanistyki i architektury w województwie pomorskim w latach 1920–39, Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2005, ISBN 83-89729-47-4, OCLC 69274770 .
Barbara Chmielarska, Władysław Łoś, Tradycja klasyczna i gotycka w architekturze Torunia czasów II Rzeczypospolitej, [w:] Sztuka a historia, Materiały z XXXVIII Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Warszawa 1991, s. 373–386.
Kazimierz Przybyszewski, Kazimierz Ulatowski [w:] Wybitni ludzie dawnego Torunia, Toruń 1982.
Encyklopedia popularna PWN. [T.] 10, Ork – Psy. Warszawa: „Świat Książki”, 1998. ISBN 83-7129-545-6.
Karolina Szarek, Dom (własny) Kazimierza Ulatowskiego przy ulicy Legionów, „Rocznik Toruński”, ISSN 0557-2177, 33, 2007.

[1] „Kalendarz Historyczny” – www.chronologia.pl

[2] Plan Poznania - Cmentarze [online], www.poznan.pl [dostęp 2021-12-30] .

[1]

[2]