Przejdź do zawartości

Jan Parandowski

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Jan Parandowski
Ilustracja
Jan Parandowski przed 1929 rokiem
Data i miejsce urodzenia

11 maja 1895
Lwów

Data i miejsce śmierci

26 września 1978
Warszawa

Narodowość

polska

Język

polski

Alma Mater

Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie

Dziedzina sztuki

esej, opowiadanie, powieść, reportaż literacki

Ważne dzieła
Odznaczenia
Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Złoty Wawrzyn Akademicki Komandor Orderu Sztuki i Literatury (Francja)
Brązowy medal w Olimpijskim Konkursie Sztuki i Literatury 1936
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Parandowski – rzeźba Alfonsa Karnego z 1954 roku
Nagrobek Jana Parandowskiego na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie, 2006
Tablica pamiątkowa na fasadzie kamienicy przy ul. S. Zimorowicza w Warszawie

Jan Parandowski (ur. 11 maja 1895 we Lwowie, zm. 26 września 1978 w Warszawie) – polski pisarz, eseista i tłumacz literatury, autor Mitologii, medalista olimpijski (1936), dwukrotnie nominowany do Nagrody Nobla w dziedzinie literatury (1957, 1959)[1].

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

W 1913 ukończył C. K. IV Gimnazjum we Lwowie[2]. W tym samym roku rozpoczął studia na Uniwersytecie Lwowskim na wydziale filozoficznym. Studiował filozofię, filologię klasyczną, archeologię, historię sztuki, literaturę polską. W okresie I wojny światowej studia zostały przerwane, a on sam internowany w Rosji (uczył w szkołach w Woroneżu i Saratowie). Od 1920 kontynuował studia i w 1923 uzyskał stopień doktora filozofii ze specjalnością filologii klasycznej i archeologii.[potrzebny przypis]

Był delegatem na zjazd Związku Zawodowego Literatów Polskich 4 lutego 1922 w Warszawie[3]. W latach 1922–1924 był kierownikiem literackim w wydawnictwie Alfreda Altenberga. W wydawnictwie zorganizował serię przekładów z literatur klasycznych oraz serię Wielcy pisarze. W tym okresie stale współpracował z czasopismami: „Gazetą Poranną”, „Tygodnikiem Ilustrowanym”, „Wiadomościami Literackimi” i tygodnikiem „Tęcza”. W latach 1924–1926 podróżował do Grecji, Francji i Włoch. Mieszkając w stolicy od 1929 początkowo redagował miesięcznik „Pamiętnik Warszawski”. W 1930 został członkiem polskiego PEN Clubu, w latach 1933–1978 (z przerwą w czasie II wojny światowej) był jego prezesem.

Za książkę Dysk olimpijski otrzymał brązowy medal w Olimpijskim Konkursie Sztuki i Literatury w czasie Letnich Igrzysk Olimpijskich w Berlinie w 1936. W tym samym roku otrzymał Złoty Wawrzyn Akademicki Polskiej Akademii Literatury za wybitną twórczość literacką. W latach 1937–1938 w Państwowym Wydawnictwie Książek Szkolnych redagował serię Wielcy ludzie. Po wybuchu II wojny światowej uczestniczył konspiracyjnie w życiu kulturalnym. Podczas powstania warszawskiego stracił w płomieniach swoje archiwum literackie, w tym całą niewydaną twórczość.

W latach 1945–1950 objął katedrę kultury antycznej, a następnie literatury porównawczej na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim (KUL). Został członkiem zwyczajnym Warszawskiego Towarzystwa Naukowego, współpracował z „Tygodnikiem Powszechnym”, „Meandrem”, „Twórczością”, wznowił działalność jako prezes polskiego PEN Clubu. W 1948 przygotowywał Światowy Kongres Intelektualistów we Wrocławiu, wtedy też ponownie zamieszkał w Warszawie. W 1949 roku jako członek Polskiego Komitetu Obrońców Pokoju był delegatem Krajowej Rady Obrońców Pokoju na Kongres Obrońców Pokoju w Paryżu[4]. Był członkiem Stowarzyszenia Kultury Europejskiej (SEC). W 1958 współorganizował Międzynarodowy Zjazd Tłumaczy w Warszawie, w 1962 został wiceprezesem międzynarodowego PEN-Clubu. W 1964 otrzymał Nagrodę Państwową I stopnia i w tymże roku był sygnatariuszem „Listu 34” uczonych i pisarzy w obronie wolności słowa. Jan Parandowski został uhonorowany w 1975 za całokształt twórczości przez Radio Wolna Europa. W 1975 otrzymał tytuł doktora honoris causa Wydziału Filozofii Chrześcijańskiej KUL[5]. Zmarł w Warszawie w 1978. Spoczął na cmentarzu Powązkowskim (aleja zasłużonych, rząd 1, miejsce 40)[6].

Życie prywatne

[edytuj | edytuj kod]

Jan Parandowski był synem ks. Jana Bartoszewskiego, duchownego greckokatolickiego[7] i Julii Parandowskiej.

W okresie pobytu w Rosji zawarł związek małżeński z Aurelią Wyleżyńską[8], z którą później się rozwiódł[9].

W 1929 przeniósł się do Warszawy i zamieszkał przy ul. Bema 70.

Jego drugą żoną była Irena Parandowska z domu Helzel (1903 – 27 października 1993[10])[11].

Córka Jana Parandowskiego, Roma Parandowska-Szczepkowska, była żoną aktora Andrzeja Szczepkowskiego i matką aktorki Joanny Szczepkowskiej. Starszy syn, Zbigniew Parandowski (1929–2017), był architektem, natomiast młodszy, Piotr Parandowski (1944–2012), był archeologiem, reżyserem filmów dokumentalnych.

Twórczość

[edytuj | edytuj kod]

Znany przede wszystkim ze swojej twórczości związanej z kulturą antyczną. Jako literat debiutował już w 1913 szkicem literacko-filozoficznym Rousseau. Był znawcą i popularyzatorem kultury i literatury starożytnej. Wielką popularność przyniosła mu wielokrotnie wznawiana Mitologia (1924). Pozycja ta była znacząca w popularyzacji podstaw kultury antycznej w Polsce ze względu na różne ważne cechy: piękno i prostotę stylistyczną oraz na wierne, lecz pozbawione kontrowersji obyczajowych (np. przez eufemistyczne odnoszenie się do wątków homoerotycznych) opisanie najważniejszych mitów greckich. Takie ujęcie Mitologii pozwoliło na korzystanie z niej w edukacji szkolnej. [12]

Wybrane dzieła

[edytuj | edytuj kod]
Tłumaczenia
Relacje z podróży

Ordery i odznaczenia

[edytuj | edytuj kod]

Upamiętnienie

[edytuj | edytuj kod]

Po śmierci Parandowskiego ukazała się książka jego żony, Ireny Parandowskiej, pt. Dzień Jana (Wyd. Iskry 1983, ISBN 83-207-0590-8), poświęcona pisarzowi. W 1988 Parandowska zapoczątkowała przyznawanie Nagrody Literackiej Polskiego PEN Clubu imienia jej zmarłego męża.

Od 5 stycznia 1981 ulica w Warszawie na terenie obecnej dzielnicy Bielany nosi nazwę ulicy Jana Parandowskiego[18]. Również Szkoła Podstawowa nr 35 z Oddziałami Sportowymi w Gdańsku Oliwie nosi imię Jana Parandowskiego. Od 1988 r. imię Jana Parandowskiego nosi ulica w Łodzi na osiedlu Andrzejów.[19]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ The official website of the Nobel Prize – NobelPrize.org [online], NobelPrize.org [dostęp 2018-09-21] (ang.).
  2. ↑ Przegląd historyczny 50-lecia Gimnazjum IV im. Jana Długosza we Lwowie. Ósmacy i abiturienci. W: Księga pamiątkowa 50-lecia Gimnazjum im. Jana Długosza we Lwowie. Władysław Kucharski (red.). Lwów: 1928, s. 109.
  3. ↑ Wiadomości bieżące. Z miasta. O byt literatów. „Kurjer Warszawski”, s. 4, nr 39 z 8 lutego 1922. 
  4. ↑ Trybuna Robotnicza, nr 92 (1481), 9 kwietnia 1949, s. 1.
  5. ↑ Doktorzy Honoris Causa Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II. kul.pl. [dostęp 2011-02-23].
  6. ↑ Cmentarz Stare Powązki: JAN PARANDOWSKI, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2020-01-31].
  7. ↑ Inna inaczej niż inni [wywiad Mateusza Borkowskiego z Joanną Szczepkowską], „Tygodnik Powszechny” z 27 lipca 2014 r. nr 30 (3394), s. 58–59.
  8. ↑ Dane z abstraktu artykułu o Aurelii Wyleżyńskiej zamieszczonego na witrynie Central European Journal of Social Sciences and Humanities (dostęp: 24 lipca 2014 r.).
  9. ↑ Inna inaczej niż inni [wywiad Mateusza Borkowskiego z Joanną Szczepkowską], „Tygodnik Powszechny” z 27 lipca 2014 r. nr 30 (3394), s. 59.
  10. ↑ Penclub [online], www.penclub.com.pl [dostęp 2019-01-23] [zarchiwizowane z adresu 2019-01-23].
  11. ↑ Wybrane dane biograficzne Ireny Parandowskiej zawarte są w publikacji: Inna inaczej niż inni [wywiad Mateusza Borkowskiego z Joanną Szczepkowską], „Tygodnik Powszechny” z 27 lipca 2014 r. nr 30 (3394), s. 58.
  12. ↑ Mniej popularna jest jego ostatnia praca Refleksje opublikowana w 1975. Zamieścił w niej między innymi interesujące uwagi dotyczące Bizancjum, cesarza Justyniana i pośrednio - cywilizacji bizantyjskiej. Warto je przytoczyć.: "maj 1969. Przeczytałem Prokopiusza >>Historię sekretną<<, która teraz wyszła po polsku po raz pierwszy w przekładzie Andrzeja Konarka. Dziwna książka i dziwne jej dzieje. Pisana i trzymana w tajemnicy za życia autora, który zapewne truchlał na myśl, że mogłaby wpaść w czyjeś ręce i sprowadzić nań gniew cesarza, zgubę.Co by mu groziło widać z tego, co pisze o despotyźmie i okrucieństwie Justyniana: same wyroki, więzienia, tortury, zabójstwa. Jedno wielkie oskarżenie władcy, który przyszedł w kilka wieków po Kaligulach, Neronach, Domicjanach i jeśli wierzyć Prokopiuszowi, znacznie ich przewyższał. Trudno pojąć, że w tak krótkim czasie chrześcijaństwo zdołało wydać zbrodniarzy i okrutników, wyrosłych z krwi niedawnych męczenników, Jeszcze w IV wieku można się było spodziewać, że wiara okupiona tylu cierpieniami i tak wzniosła zmieni człowieka, w którego duszę przenikną zasady moralne, jakich świat przedtem nie znał, w sto lat później nie można już było na to liczyć. Julian Apostata niósł w sobie to rozczarowanie, lecz sposób, w jaki chciał je rozproszyć, był nie dającym się zrealizować cofnięciem historii" - zob.: Jan Parandowski: Refleksje, wyd. Ossolineum, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk, 1975, ss.69-70. Do przytoczonych uwag Parandowskiego można dodać pytania: Co autor rozumiał przez określenie "chrześcijaństwo"? Czy można monarchów określanych umownie jako "chrześcijańskich" identyfikować z istotą "chrześcijaństwa" jaką stanowią jego zasady moralne?
  13. ↑ Dziennik Polski, rok XV, nr 172 (4793), s. 9.
  14. ↑ M.P. z 1954 r. nr 112, poz. 1565 „w 10 rocznicę Polski Ludowej za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki”.
  15. ↑ M.P. z 1931 r. nr 260, poz. 345 „za zasługi na polu literatury”
  16. ↑ M.P. z 1936 r. nr 261, poz. 460 „za wybitną twórczość literacką”.
  17. ↑ Stanisław Kuniczak. O lwowianach, Lwowie, Małopolsce Wschodniej i Wołyniu. Komandoria dla Parandowskiego. „Biuletyn”. Nr 24, s. 57, czerwiec 1973. Koło Lwowian w Londynie. 
  18. ↑ Uchwała nr 20 Rady Narodowej Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 5 stycznia 1981 r. w sprawie nadania nazw ulicom, „Dziennik Urzędowy Rady Narodowej m.st. Warszawy, Warszawa, dnia 26 maja 1981 r., nr 6, poz. 27, s. 1.
  19. ↑ Danuta Bieńkowska, Elżbieta Umińska-Tytoń, Słownik nazewnictwa miejskiego Łodzi [online], Łódzki Ośrodek Geodezji [dostęp 2023-03-28].

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Jan_Parandowski&oldid=73822192”