Języki kaukaskie

Języki kaukaskie
Obszar	Kaukaz
Podział	• języki abchasko-adygejskie; • języki północno-wschodniokaukaskie; • języki kartwelskie
Kody rodziny językowej
ISO 639-5	cau
	Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unicode.

Języki kaukaskie – grupa języków używanych przez rdzenną ludność Kaukazu, uznawana przez niektórych językoznawców za rodzinę językową^[1]. Może obejmować do 50 różnych języków, użytkowanych łącznie przez kilka milionów osób. Niektórzy językoznawcy uważają jednak, że liczebność tej grupy jest znacznie zawyżona^{[potrzebny przypis]}. Języki kaukaskie dzieli się na dwie główne podgrupy, prawdopodobnie niespokrewnione ze sobą: kartwelską oraz północnokaukaską, dalej dzieloną na północno-zachodniokaukaską oraz północno-wschodniokaukaską (kaspijską).

Podobieństwa i różnice

Języki kaukaskie stanowią pewną wspólnotę nie tylko geograficznie. Mają wspólne cechy kontrastujące z otaczającymi je językami indoeuropejskimi i ałtajskimi; te cechy to np.:

obecność spółgłosek krtaniowych (laryngalnych) i gardłowych (faryngalnych);
podział spółgłosek zwartych na trzy szeregi artykulacyjne (bezdźwięczne nieprzydechowe, inaczej abruptywne, bezdźwięczne przydechowe i dźwięczne);
odmiana czasownika przez więcej niż jedną osobę (nie tylko podmiotu, ale i dopełnienia);
ergatywna konstrukcja zdania (konstruowanie zdania z punktu widzenia dopełnienia, a nie podmiotu);
inkorporacja.

Większość tych cech występuje też w języku baskijskim, przez co spekulowano o pokrewieństwie tego języka z kaukaskimi, postulując tzw. ibero-kaukaską rodzinę językową^{[potrzebny przypis]}. Podobieństwa te mogą być dziedzictwem powszechnego stanu językowego Eurazji sprzed kilkunastu tysięcy lat. Jednak cechy te występowały też w innych językach, np. starożytnego Bliskiego Wschodu, a do dziś występują w nowszej warstwie rdzennych języków obu Ameryk^{[potrzebny przypis]}.

Pokrewieństwo języków kaukaskich było postulowane głównie przez uczonych radzieckich, jednak później podano je w wątpliwość^[2]. Zwracano uwagę, że kryteria ustalania pokrewieństwa języków zwykle są inne; np. pomiędzy językami kaukaskimi różnych grup brak podobieństw w podstawowym zakresie słownictwa (np. liczebniki i zaimki oraz morfemy). Szczególnie różnią się od siebie języki południowokaukaskie (kartwelskie) i języki północnokaukaskie. Języki kartwelskie wykazują pewne podobieństwa do indoeuropejskich i innych nostratyckich (np. zaimki osobowe). Zdaniem niektórych badaczy podobieństwo między dwiema grupami języków północnokaukaskich – grupą północno-zachodniokaukaską a grupą północno-wschodniokaukaską jest zbyt małe, aby zaliczyć je do wspólnej rodziny językowej. Nawet grupa języków północno-wschodniokaukaskich, tzn. języki nachskie (czeczeński, inguski i bacbijski) i dagestańskie jest zróżnicowana dużo bardziej, niż języki indoeuropejskie. Istnieją przesłanki skłaniające do zaliczenia języków wajnachijskich i huryckiego oraz urartyjskiego do jednej rodziny językowej, a także hatyckiego (hatti lub inaczej protohetyckiego) do wspólnej rodziny językowej z północno-zachodniokaukaskimi.