Ergatyw

Ergatyw (łac. ergativus) – przypadek w językach ergatywno-absolutywnych, określający podmiot czasownika przechodniego^[1]. Jest zbliżony znaczeniowo do polskiego narzędnika^[2]^[3]. Może oznaczać również narzędzie czynności^[4]. Częsty w językach kaukaskich^[5], obecny też w baskijskim^[6]^[7]. Istnieje też w niektórych językach Indian w Ameryce Północnej^[6].

Ergatyw nazywany jest też agentywem (agentiwem)^[6]^[8].

Ergatyw pełni funkcję syntaktyczną (składniową), sygnalizując podmiot w zdaniu, którego predykatem jest czasownik przechodni, to znaczy wówczas, gdy semantyczna rola podmiotu określana jest jako agens. Element pełniący w takim zdaniu syntaktyczną funkcję dopełnienia bliższego jest w przypadku absolutywu, a jego rolę sematyczną określa się – pacjens^[9]^[10].

W przybliżony sposób konstrukcję ergatywną oddaje się w języku polskim przez stronę bierną czasownika^[6].

Przykład

Przykład z języka plemienia Nez Percé, używanego na północnym zachodzie USA^[11]:

[Haama + nim] [pee + m 'wi + ye] [wewukiye + ne]
[Człowiek (ＥＲＧ nim)] [3/3 + strzelać + ＡＳＰ] [łoś (ＯＢＪ)]
Człowiek zastrzelił łosia

To samo zdanie w układzie mianownik – biernik

[Haama + Ø] [hi + 'wi + ye] [wewukiye + Ø]
[Człowiek (ＮＯＭ)] [3 + strzelać + ＡＳＰ] [łoś (Ａｃｃ)]
Człowiek zastrzelił łosia

Zobacz też

Przypisy

↑ Agens. encenc.pl. [dostęp 2017-12-09]. (pol.).
↑ Milewski 1967 ↓, s. 240.
↑ Majewicz 1999 ↓, s. 217.
↑ Polański 1999 ↓, s. 145.
↑ Milewski 1967 ↓, s. 240–242.
↑ ^a ^b ^c ^d Zbigniew Gołąb, Adam Heinz, Kazimierz Polański: Słownik terminologii językoznawczej. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1968.
↑ Ergative case. [dostęp 2017-08-20]. (ang.).
↑ Włodzimierz Pianka: Nieścisłości związane z terminem „kategoria” w polskiej i słowiańskiej terminologii lingwistycznej, w: Kategorie w języku. Język w kategoriach pod redakcją Marii Cichońskiej. 2009. s. 18. [dostęp 2017-12-08].
↑ ergatywność | Woofla Świat Języków Obcych [online], woofla.pl [dostęp 2021-04-18] .
↑ ThomasT. Stolz ThomasT., Ergativ für blutigste Anfänger, Universität Bremen [zarchiwizowane] .
↑ Ellen Woolford: Four Way Case System: Ergative, Nominative, Objective, Accusative. [w:] Massachusetts Institute of Technology [on-line]. [dostęp 2017-12-08].

Bibliografia

Tadeusz Milewski: Językoznawstwo. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1967.
Alfred Majewicz: Języki świata i ich klasyfikowanie. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1999. ISBN 83-01-08163-5.
KazimierzK. Polański KazimierzK. (red.), Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, wyd. 2, Wrocław: Ossolineum, 1999, ISBN 83-04-04445-5, OCLC 835934897 .

[encenc.pl-1] Agens. encenc.pl. [dostęp 2017-12-09]. (pol.).

[CITEREFMilewski1967240-2] Milewski 1967 ↓, s. 240.

[CITEREFMajewicz1999217-3] Majewicz 1999 ↓, s. 217.

[CITEREFPolański1999145-4] Polański 1999 ↓, s. 145.

[CITEREFMilewski1967240–242-5] Milewski 1967 ↓, s. 240–242.

[Warszawa-6] Zbigniew Gołąb, Adam Heinz, Kazimierz Polański: Słownik terminologii językoznawczej. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1968.

[7] Ergative case. [dostęp 2017-08-20]. (ang.).

[8] Włodzimierz Pianka: Nieścisłości związane z terminem „kategoria” w polskiej i słowiańskiej terminologii lingwistycznej, w: Kategorie w języku. Język w kategoriach pod redakcją Marii Cichońskiej. 2009. s. 18. [dostęp 2017-12-08].

[9] ergatywność | Woofla Świat Języków Obcych [online], woofla.pl [dostęp 2021-04-18] .

[10] ThomasT. Stolz ThomasT., Ergativ für blutigste Anfänger, Universität Bremen [zarchiwizowane] .

[11] Ellen Woolford: Four Way Case System: Ergative, Nominative, Objective, Accusative. [w:] Massachusetts Institute of Technology [on-line]. [dostęp 2017-12-08].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]