Grab pospolity

Grab pospolity
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	bukowce
Rodzina	brzozowate
Rodzaj	grab
Gatunek	grab pospolity
	Nazwa systematyczna
	Carpinus betulus L.; Sp. Pl. 998, 1753
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Grab pospolity, g. zwyczajny (Carpinus betulus L.) – gatunek średniej wielkości drzewa liściastego z rodziny brzozowatych (Betulaceae) (we współczesnych systemach APG, w innych ujęciach w rodzinie leszczynowatych). Występuje w Europie od Francji do Ukrainy. W Polsce częsty na całym niżu i w niższych położeniach górskich. Podczas holocenu, w okresach znacznego spadku liczby ludności, bywał gatunkiem dominującym w lasach.

Morfologia

Pokrój: Drzewo dorastające zazwyczaj do 25 m (maksymalny wzrost w Puszczy Białowieskiej to 34 m^[4]) z gęstą, miotlastą koroną, silnie zagęszczoną, szeroką i wysoką.
Kora: Ciemna, ziemista z siatkowatym wzorem, zwykle o falistej powierzchni. Gałązki giętkie z jasnymi kropkami (przetchlinki), młode nieco owłosione.
Liście: Ulistnienie skrętoległe, liście pojedyncze, podwójnie piłkowane, nerwy spodem omszone. Ogonek ok. 1,5 cm, eliptyczna lub jajowata blaszka liściowa charakterystycznie harmonijkowato pofałdowana o długości 5–10 cm i szerokości do 6 cm. Jesienią liście przebarwiają się na żółty kolor.
Pąki: Pączki liściowe są ostro zakończone, przylegają skośnie do pędów i pokryte są łuskami; górą jasnobrązowe, dołem zielone. Pąki kwiatowe są większe od liściowych.
Kwiat: Roślina jednopienna, ale o kwiatach jednopłciowych. Kwiaty żeńskie są niepozorne i tworzą luźne, wzniesione kłosy, kwiaty męskie wyrastają na szczycie gałązek i tworzą kotki o długości 3,5–5 cm.
Owoc: Jednonasienne orzeszki o trójklapowej okrywie służącej jako organ lotny.

Biologia i ekologia

Roślina wieloletnia, megafanerofit. Kotki kwiatowe pojawiają się w maju wraz z liśćmi. Owoce dojrzewają od września do października, rozsiewane są przez wiatr. Lubi świeże gleby wapienne, nie za suche, ale i nie podmokłe. Występowanie: lasy mieszane i liściaste. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla All. Carpinion, Ass. Stellario-Carpinetum i gatunek wyróżniający dla Ass. Aceri-Tiletum^[5]. Opadłe liście grabu są pożywką m.in. dla bakterii z rodzaju Methylobacterium(inne języki)^[6]. Liczba chromosomów 2n= 64^[7]. Należy do najbardziej odpornych na zacienienie drzew występujących w Europie Środkowej.

Zastosowanie

Roślina ozdobna – stosowana na żywopłoty. Charakterystyczną cechą tego gatunku jest skłonność do wytwarzania odrośli korzeniowych, co wykorzystuje się w ogrodnictwie do zagęszczania żywopłotów. Doskonale znosi cięcie. Grab czasami sadzony jest w parkach, nadaje się także na bonsai.
Drewno grabu jest beztwardzielowe, bardzo twarde, ciężkie, sprężyste i trudne w obróbce, wykorzystywane na opał. Ma dużą wartość opałową – jedną z największych wśród naszych drzew. Dawniej ze względu na twardość robiono z niego m.in. koła młyńskie, a z gałęzi – klatki dla ptaków. Ma także zastosowanie do wyrobu niektórych instrumentów muzycznych, np. trzonków młoteczków fortepianowych, pałeczek perkusyjnych, a także do produkcji korpusów strugów stolarskich, pobijaków.

Grab pospolity w Polsce

Gatunek ten jest jedynym rodzimym taksonem z rodzaju Carpinus rosnącym w Polsce. Na obszarach nizinnych i wyżynach występuje dość pospolicie, ale w dużym rozproszeniu i w niewielkiej ilości, stanowiąc poniżej 0,5% w drzewostanach. W górach granica występowania zwykle sięga 600 m n.p.m., w Bieszczadach do 900 m n.p.m.^[8] Lasy zdominowane przez grab pospolity są nieliczne i niewielkie i występują we wschodniej Polsce^[9]. Największy obwód wśród grabów w Polsce ma drzewo o obwodzie 436 cm w Ogrodzie Botanicznym Uniwersytetu Warszawskiego oraz okaz w Jankowicach o obwodzie 402 cm (krajowy rekordzista wśród grabów rosnących w warunkach naturalnych), a za najstarsze uważa się drzewo z arboretum w Gołuchowie o wieku 199 lat (w 2018 r.) i obwodzie 374 cm^[8]. Z kolei najwyższy grab polski, rosnący w Puszczy Białowieskiej i mający 34,2 m jest jednocześnie rekordzistą europejskim^[10].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-13] (ang.).
↑ Carpinus betulus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ Puszcza Białowieska – rekordy.
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
↑ NataliiaN. Khomutovska NataliiaN., IwonaI. Jasser IwonaI., Valery A.V.A. Isidorov Valery A.V.A., Unraveling the Role of Bacteria in Nitrogen Cycling: Insights from Leaf Litter Decomposition in the Knyszyn Forest, „Forests”, 15 (6), 2024, s. 1065, DOI: 10.3390/f15061065, ISSN 1999-4907 [dostęp 2024-07-24] (ang.).
↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
↑ ^a ^b Fronczak K., 2018: Bohater drugiego planu. Przyroda Polska, nr 12, s. 4.
↑ Strona Instytutu Technologii Drewna [1].
↑ Tall trees in the Netherlands and Europe. bomeninfo.nl. [dostęp 2021-04-27].

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-13] (ang.).

[iucn-3] Carpinus betulus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[4] Puszcza Białowieska – rekordy.

[5] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

[6] NataliiaN. Khomutovska NataliiaN., IwonaI. Jasser IwonaI., Valery A.V.A. Isidorov Valery A.V.A., Unraveling the Role of Bacteria in Nitrogen Cycling: Insights from Leaf Litter Decomposition in the Knyszyn Forest, „Forests”, 15 (6), 2024, s. 1065, DOI: 10.3390/f15061065, ISSN 1999-4907 [dostęp 2024-07-24] (ang.).

[7] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.

[autonazwa1-8] Fronczak K., 2018: Bohater drugiego planu. Przyroda Polska, nr 12, s. 4.

[9] Strona Instytutu Technologii Drewna [1].

[10] Tall trees in the Netherlands and Europe. bomeninfo.nl. [dostęp 2021-04-27].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]