Franciszek Żwirko

Franciszek Żwirko
	; Porucznik Żwirko w 1932
	kapitan pilot
Data i miejsce urodzenia	16 września 1895 ; Święciany
Data i miejsce śmierci	11 września 1932 ; Cierlicko Górne
	Przebieg służby
Lata służby	1914–1932
Siły zbrojne	Armia Imperium Rosyjskiego; Wojsko Polskie
Formacja	Lotnictwo Wojska Polskiego
Jednostki	I Korpus Polski; 1 pułk lotniczy
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa,; wojna domowa w Rosji
	Odznaczenia
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Cytaty w Wikicytatach

Franciszek Żwirko (ur. 16 września 1895 w Święcianach, zm. 11 września 1932 w katastrofie lotniczej w Cierlicku Górnym) – porucznik oraz pilot Wojska Polskiego, pilot sportowy. Wraz z inżynierem Stanisławem Wigurą zdobył w 1932 w zawodach „Challenge” pierwsze miejsce i puchar międzynarodowy dla Polski. Ojciec popularyzatora lotnictwa, Henryka Żwirki.

Życiorys

Młodość i służba podczas I wojny światowej

Urodził się na Wileńszczyźnie. Szkołę średnią ukończył w Wilnie, podczas I wojny światowej został powołany do armii rosyjskiej. Po ukończeniu szkoły oficerskiej w Irkucku, służył w piechocie, m.in. w 27 pułku strzelców syberyjskich i 674 pułku piechoty, walcząc z Niemcami. Służbę w armii rosyjskiej zakończył w randze porucznika. W 1917 zgłosił się do tworzącego się korpusu polskiego gen. Dowbora-Muśnickiego w Rosji. Po demobilizacji korpusu w lipcu 1918, wstąpił w sierpniu do rosyjskiej „białej” Armii Ochotniczej gen. Denikina, walcząc w rosyjskiej wojnie domowej. Ukończył wówczas kurs obserwatorów lotniczych. We wrześniu 1921 przedostał się przez granicę do Polski i zgłosił do służby w polskim lotnictwie.

Początki służby w lotnictwie

W Polsce od 19 lipca 1922 służył w 1 pułku lotniczym w Warszawie. W listopadzie 1923 ukończył Szkołę Pilotów w Bydgoszczy, a następnie w 1924 Wyższą Szkołę Pilotów w Grudziądzu^[1], po czym służył jako pilot w 18. eskadrze myśliwskiej 1 pułku, w stopniu porucznika pilota. Przejściowo w 1925 został oddelegowany do Bydgoskiej Szkoły Pilotów jako instruktor. Zaczął też brać aktywny udział w sporcie lotniczym, odznaczając się jako świetny i opanowany pilot. Już w 1925, w I Pomorskim Locie Okrężnym zajął 4. miejsce na 11 załóg^[2]. W 1926 jako jeden z pierwszych zainicjował loty nocne w polskim lotnictwie wojskowym, dokonując nocnego rajdu nad Polską. 28 sierpnia 1927 w międzynarodowych zawodach I Locie Małej Ententy i Polski w Jugosławii, lecąc z kpt. Władysławem Popielem na samolocie Breguet 19, zajął 2. miejsce w klasyfikacji ogólnej, a 1. w locie okrężnym, na 14 załóg. Od 1928 służył w 111 eskadrze myśliwskiej, lecz na początku 1929, zachowując formalnie przydział do 1 pułku lotniczego, został oficerem łącznikowym przy Aeroklubie Akademickim w Warszawie. 22 listopada 1928 w Bydgoszczy ożenił się z Agnieszką Kirską.

Sport lotniczy

Objęcie funkcji oficera łącznikowego przy Aeroklubie Akademickim, tworzonym przez młodych konstruktorów-zapaleńców, spowodowało wzrost aktywności Żwirki w sporcie lotniczym. Szczególnie zaprzyjaźnił się z młodym inżynierem Stanisławem Wigurą, jednym z konstruktorów zespołu RWD, który z nim od tej pory najczęściej latał w załodze jako mechanik. Między 9 sierpnia a 6 września 1929 dokonali oni lotu okrężnego wokół Europy, na trasie Warszawa-Frankfurt-Paryż-Barcelona-Marsylia-Mediolan-Warszawa, długości prawie 5000 km, na pierwszym egzemplarzu lekkiego samolotu RWD-2. 6 października, na RWD-2 zwyciężyli w I Locie Południowo-Zachodniej Polski. 16 października Żwirko ustanowił z Antonim Kocjanem na RWD-2 międzynarodowy rekord FAI wysokości lotu 4004 m w klasie samolotów o ciężarze własnym do 280 kg, uzyskując pierwszy rekord lotniczy dla Polski. W okresie maj-wrzesień 1930 pełnił funkcję komendanta Przysposobienia Wojskowego Lotniczego w Łodzi. W lutym 1930 został wybrany członkiem zarządu Łódzkiego Klubu Lotniczego^[3].

W lipcu 1930 Żwirko z Wigurą wzięli udział w międzynarodowych zawodach samolotów turystycznych Challenge 1930 na samolocie RWD-4, lecz 25 lipca musieli się wycofać na skutek awarii silnika, po przymusowym lądowaniu w Hiszpanii. 7 września 1930 ponownie zwyciężyli na RWD-2 w II Locie Południowo-Zachodniej Polski, na przełomie września i października zwyciężyli w III Krajowym Konkursie Awionetek (na RWD-4), a na przełomie września i października 1931 – w IV Krajowym Konkursie Samolotów Turystycznych (na RWD-5). 7 sierpnia 1931 Żwirko i Stanisław Prauss podjęli próbę pobicia rekordu wysokości lotu samolotem RWD-7, uzyskując 5996 m, lecz federacja FAI nie uznała go z powodu niestandardowych przyrządów pomiarowych. 22 grudnia 1931 Żwirko został przeniesiony ze stanowiska przy aeroklubie na stanowisko dowódcy eskadry szkolnej Centrum Wyszkolenia Oficerów Lotnictwa w Dęblinie.

W kwietniu 1932 Żwirko został zakwalifikowany przez komisję Aeroklubu Rzeczypospolitej Polskiej do reprezentowania Polski w zawodach samolotów turystycznych Challenge 1932. Jako drugiego członka załogi wybrał Stanisława Wigurę. W zawodach rozegranych w dniach 20–28 sierpnia 1932 załoga Żwirko i Wigura, na samolocie RWD-6, zajęła pierwsze miejsce, wygrywając z uważanymi za faworytów załogami niemieckimi oraz reprezentacjami z pozostałych krajów i przynosząc wielki sukces polskiemu lotnictwu, będący wspólnym osiągnięciem pilota i konstruktora. Na pamiątkę tego wydarzenia Święto Lotnictwa Polskiego jest obchodzone w dniu 28 sierpnia.

Żona - Agnieszka^[4].

Wypadek

11 września 1932, podróżując na zlot lotniczy do Pragi, Franciszek Żwirko wraz ze Stanisławem Wigurą zginęli w katastrofie w lesie pod Cierlickiem Górnym k. Cieszyna na Śląsku Cieszyńskim (na Zaolziu), na terenie Czechosłowacji, na skutek oderwania się skrzydła samolotu RWD-6 podczas burzy (miejsce to znane jest obecnie jako „Żwirkowisko”).

Około 200 tysięcy ludzi zebrało się na drodze, którą postępował kondukt pogrzebowy, prowadzony przez biskupa polowego Galla z kościoła św. Krzyża na Cmentarz Powązkowski. Trumny wynieśli z kościoła na swych barkach koledzy bohaterskich lotników. Złożone zostały one na kadłubach samolotów^[5]. Obaj zostali pochowani na cmentarzu Powązkowskim (aleja zasłużonych-1-12,13)^[6].

Ordery i odznaczenia

Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (pośmiertnie, 14 września 1932)^[7]^[8]
Złoty Krzyż Zasługi (30 sierpnia 1932)^[9]
Srebrny Krzyż Zasługi (3 sierpnia 1928)^[10]^[11]
Złota Odznaka Honorowa Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej I stopnia (pośmiertnie)^[12]
Odznaka Pilota nr 647 – 7 sierpnia 1924^[13]
Order Świętej Anny IV klasy (Imperium Rosyjskie)
Krzyż Kawalerski Orderu Świętego Sawy (Jugosławia, 1929)^[14]
Medal Zwycięstwa (Médaille Interalliée) (zezwolenie 1928)^[15]
czechosłowacka Odznaka Pilota (1929)^[16]
rumuńska Odznaka Pilota (1929)^[16]

Upamiętnienie

12 marca 1933 prezydent RP Ignacy Mościcki awansował go pośmiertnie na stopień kapitana ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1933 w korpusie oficerów aeronautycznych^[17].
W Cierlicku został ustanowiony symboliczny grób F. Żwirki i S. Wigury oraz pomnik, ufundowany przez Aeroklub Morawsko-Śląski w Ostrawie.
W rodzinnym Święcianach postanowiono wmurować tablicę pamiątkową na ścianie domu F. Żwirko, jego imieniem nazwać ulicę, przy której się urodził oraz utworzyć fundację imienia F. Żwirko i S. Wigury.
W roku 1933 w Sosnowcu postawono obelisk Pamięci Żwirki i Wigury 1933 r.
15 kwietnia 1933 Poczta Polska wprowadziła do obiegu znaczek o wartości 30 gr (numer katalogowy 259) pt. Zwycięzcy Challenge’u – F. Żwirko i S. Wigura^[18].
Lot Południowo-Zachodniej Polski organizowany od 1929 roku, którego dwukrotnym zwycięzca Był Franciszek Żwirko w 1932 roku przemianowano na Lot Południowo-Zachodniej Polski im. Franciszka Żwirki^[19].
Na pamiątkę śmierci S. Wigury i F. Żwirki w 1938 na Okęciu zbudowano niewielki kościół pod wezwaniem św. Stanisława i św. Franciszka^[20].

Ulice Żwirki i Wigury znajdują się m.in. w Katowicach^[21], Bydgoszczy^[22], Gliwicach^[23], Łodzi, Lublinie, Warszawie, Koszalinie oraz w Dukli^[24].

Zobacz też

Żwirki i Wigury

Galeria

Święciany, Litwa – dom, w którym urodził się i w którym do 1914 mieszkał Franciszek Żwirko (stan w 2012)
Pamiątkowa tablica na domu, w którym urodził się F. Żwirko
Symboliczny grób w Cierlicku
Grób Żwirki i Wigury na warszawskich Powązkach

Przypisy

↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 76 z 7 sierpnia 1924, s. 437.
↑ Mariusz Niestrawski. Pierwszy Pomorski Lot Okrężny (19 września 1925). „Aeroplan” nr 1(130)/2018, s. 33-36. Warszawa: Agencja Lotnicza Altair Sp. z o.o. ISSN 1232-8839
↑ Łódź przed najdonioślejszym wydarzeniem sportowym. Organizacja Klubu Lotniczego. „Hasło Łódzkie”, s. 7, nr 71 z 13 marca 1930.
↑ "Łódź w Ilustracji", 21 V 1933, nr 21, s. 1: na uroczystości odsłonięcia pomnika Fr. Żwirki i St. Wigury na lotnisku Lublinek (ob. im. W.S. Reymonta) w Łodzi; 10 lub 14 V 1933.
↑ Pogrzeb ś.p. Żwirki i inż. Wigury "Gazeta Lwowska", s.3, nr 213 z 17 września 1932 r. [online]
↑ Cmentarz Stare Powązki: ŻWIRKO, WIGURA, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2020-05-15] .
↑ M.P. z 1932 r. nr 213, poz. 244 „za zasługi na polu propagandy lotnictwa na terenie międzynarodowym”.
↑ Dziennik Personalny M.S.Wojsk. Nr 11 z 11.11.1932 r.
↑ M.P. z 1932 r. nr 203, poz. 237 „za zasługi na polu rozwoju lotnictwa sportowego”.
↑ M.P. z 1928 r. nr 178, poz. 387 „za zasługi na polu wyszkolenia wojska”.
↑ Krzyże Zasługi dla wojskowych. „Przegląd Wieczorny”. Nr 179, s. 2, 6 sierpnia 1928.
↑ Piętnastolecie L. O. P. P.. Warszawa: Wydawnictwo Zarządu Głównego Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej, 1938, s. 291, 292.
↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 76 z 7 sierpnia 1924, s. 433.
↑ Zezwolenie na przyjęcie i noszenie orderów. „Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych”, s. 361, nr 19 z 12 grudnia 1929. Ministerstwo Spraw Wojskowych.
↑ Zarządzenia Ministra Spraw Wojskowych. „Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych”. Nr 4, s. 41, 20 lutego 1928.
↑ ^a ^b Zezwolenie na przyjęcie i noszenie orderów. „Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych”, s. 367–368, nr 19 z 12 grudnia 1929. Ministerstwo Spraw Wojskowych.
↑ Dziennik Personalny M.S.Wojsk. Nr 3 z 14.03.1933 r.
↑ AndrzejA. Fischer AndrzejA., JerzyJ. Walocha JerzyJ., Katalog Polskich Znaków Pocztowych. Tom I, s. 69, 2006 .
↑ Oświadczenie Aeroklubu Krakowskiego, „Ilustrowany Kurier Codzienny” (259), wrzesień 1932, s. 16 .
↑ Na pamiątkę bohaterskiej śmierci lotników. „Wschód”. Nr 110, s. 6, 25 grudnia 1938.
↑ Główny Urząd Statystyczny: Rejestr TERYT. Wyszukiwanie. eteryt.stat.gov.pl. [dostęp 2023-12-06]. (pol.).
↑ Mapy Google
↑ Gliwice – Ulica Żwirki i Wigury. fotopolska.eu. [dostęp 2024-04-16].
↑ Dukla - Żwirki i Wigury 1. fotopolska.eu. [dostęp 2024-09-04]. (pol.).

Bibliografia

Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2022-01-19].
Odznaczenie ś.p. por. Żwirko i inż. Wigury orderami Polonia Restituta. „Gazeta Lwowska”, s. 2, nr 213 z 17 września 1932.
Jerzy Konieczny, Tadeusz Malinowski: Mała encyklopedia lotników polskich, Warszawa, 1983, ISBN 83-206-0337-4.
Henryk Żwirko, Franciszek Żwirko, wydaw. Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa, 1988, ISBN 83-11-07435-6.

Linki zewnętrzne

Cierlicko. cierlicko.unas.cz. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-01-12)]..
„Łódź w Ilustracji”, 21 V 1939, nr 20, s. 6 – zdjęcie symbolicznych grobów Żwirki i Wigury w maju 1939 w Cierlicku.

[CITEREFDz._Pers._MSWojsk.Nr_76_z_7_sierpnia_1924,_s._437-1] Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 76 z 7 sierpnia 1924, s. 437.

[2] Mariusz Niestrawski. Pierwszy Pomorski Lot Okrężny (19 września 1925). „Aeroplan” nr 1(130)/2018, s. 33-36. Warszawa: Agencja Lotnicza Altair Sp. z o.o. ISSN 1232-8839

[3] Łódź przed najdonioślejszym wydarzeniem sportowym. Organizacja Klubu Lotniczego. „Hasło Łódzkie”, s. 7, nr 71 z 13 marca 1930.

[4] "Łódź w Ilustracji", 21 V 1933, nr 21, s. 1: na uroczystości odsłonięcia pomnika Fr. Żwirki i St. Wigury na lotnisku Lublinek (ob. im. W.S. Reymonta) w Łodzi; 10 lub 14 V 1933.

[5] Pogrzeb ś.p. Żwirki i inż. Wigury "Gazeta Lwowska", s.3, nr 213 z 17 września 1932 r. [online]

[6] Cmentarz Stare Powązki: ŻWIRKO, WIGURA, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2020-05-15] .

[7] M.P. z 1932 r. nr 213, poz. 244 „za zasługi na polu propagandy lotnictwa na terenie międzynarodowym”.

[8] Dziennik Personalny M.S.Wojsk. Nr 11 z 11.11.1932 r.

[9] M.P. z 1932 r. nr 203, poz. 237 „za zasługi na polu rozwoju lotnictwa sportowego”.

[10] M.P. z 1928 r. nr 178, poz. 387 „za zasługi na polu wyszkolenia wojska”.

[11] Krzyże Zasługi dla wojskowych. „Przegląd Wieczorny”. Nr 179, s. 2, 6 sierpnia 1928.

[12] Piętnastolecie L. O. P. P.. Warszawa: Wydawnictwo Zarządu Głównego Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej, 1938, s. 291, 292.

[CITEREFDz._Pers._MSWojsk.Nr_76_z_7_sierpnia_1924,_s._433-13] Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 76 z 7 sierpnia 1924, s. 433.

[14] Zezwolenie na przyjęcie i noszenie orderów. „Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych”, s. 361, nr 19 z 12 grudnia 1929. Ministerstwo Spraw Wojskowych.

[15] Zarządzenia Ministra Spraw Wojskowych. „Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych”. Nr 4, s. 41, 20 lutego 1928.

[:0-16] Zezwolenie na przyjęcie i noszenie orderów. „Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych”, s. 367–368, nr 19 z 12 grudnia 1929. Ministerstwo Spraw Wojskowych.

[17] Dziennik Personalny M.S.Wojsk. Nr 3 z 14.03.1933 r.

[18] AndrzejA. Fischer AndrzejA., JerzyJ. Walocha JerzyJ., Katalog Polskich Znaków Pocztowych. Tom I, s. 69, 2006 .

[19] Oświadczenie Aeroklubu Krakowskiego, „Ilustrowany Kurier Codzienny” (259), wrzesień 1932, s. 16 .

[20] Na pamiątkę bohaterskiej śmierci lotników. „Wschód”. Nr 110, s. 6, 25 grudnia 1938.

[TERYT-21] Główny Urząd Statystyczny: Rejestr TERYT. Wyszukiwanie. eteryt.stat.gov.pl. [dostęp 2023-12-06]. (pol.).

[22] Mapy Google

[23] Gliwice – Ulica Żwirki i Wigury. fotopolska.eu. [dostęp 2024-04-16].

[24] Dukla - Żwirki i Wigury 1. fotopolska.eu. [dostęp 2024-09-04]. (pol.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]