Adam Chełmoński (1890–1959)
Adam Chełmoński przed 1937 | |
Data i miejsce urodzenia |
28 marca 1890 |
---|---|
Data i miejsce śmierci |
16 sierpnia 1959 |
Zawód, zajęcie |
prawnik, wykładowca akademicki |
Tytuł naukowy |
profesor prawa |
Uczelnia | |
Odznaczenia | |
Adam Chełmoński (ur. 28 marca 1890 w Warszawie[1], zm. 16 sierpnia 1959 we Wrocławiu) – polski prawnik, adwokat i radca prawny, poseł na Sejm RP, wiceminister sprawiedliwości, profesor prawa administracyjnego i gospodarczego, wykładowca Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie, Uniwersytetu Wrocławskiego i Wyższej Szkoły Ekonomicznej we Wrocławiu, działacz organizacji zawodowych.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Urodzony 28 marca 1890 roku w Warszawie[1]. Był synem internisty dr. Adama Chełmońskiego i bratankiem malarza Józefa Chełmońskiego[2][3]. Wychowywał się w Warszawie i we wsi Adamowizna w okolicach Grodziska Mazowieckiego, gdzie jego ojciec zakupił dom[4]. Uczęszczał do gimnazjum rządowego w Warszawie, jednak został z niego usunięty za udział w strajku z 1905 roku. Egzaminy maturalne zdał eksternistycznie w 1909 roku[2] i wstąpił na petersburską politechnikę[4], ale szybko przeniósł się na Uniwersytet Petersburski, gdzie cztery lata później ukończył prawo[2][3]. Już w okresie studiów interesował się prawem cywilnym, a w szczególności prawnymi aspektami obrotu handlowego[4]. Otrzymał propozycję pracy na macierzystej uczelni[2] z perspektywą objęcia profesury i w tym celu zdecydował się uzupełnić studia w Paryżu w zakresie prawa cywilnego[4][3]. Powrócił z nich tuż przed wybuchem I wojny światowej i podjął pracę naukową w Petersburgu[2]. Od 1915 roku pracował w Kancelarii Departamentu Cywilnego Senatu[4], a dwa lata później został zatrudniony w Departamencie Kasacyjnym tegoż Senatu jako zastępca sekretarza[2]. Od tego samego roku został także radcą prawnym Ministerstwa Aprowizacji[4]. Równolegle był pracownikiem naukowym w katedrze prawa cywilnego na macierzystej uczelni[3].
Po rewolucji październikowej został pracownikiem porządkującej sprawy polskie w Rosji Komisji Likwidacyjnej i w 1919 roku wrócił do Polski, gdzie odbył aplikację adwokacką[2] i rozpoczął samodzielną praktykę w zawodzie[3]. W czasie wojny polsko-bolszewickiej zgłosił się jako ochotnik do Wojska Polskiego, odbywał służbę w Sądzie Wojskowym dla Warszawy[4][3]. Później został awansowany na stopień porucznika rezerwy w korpusie oficerów sódowych ze starszeństwem z 1 czerwca 1919[5][6][7][3]. Po wojnie[8] początkowo pracował jako prawnik dla Ministerstwa Przemysłu i Handlu, później został radcą prawnym elektrowni w Warszawie, a od 1927 roku m.in. Izby Przemysłowo-Handlowej w Warszawie i Banku Polskiego[2]. Ponadto od 1922 roku pełnił obowiązki szefa katedry prawa handlowego i wekslowego na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie[8], gdzie początkowo prowadził wykłady w charakterze zastępcy profesora, w 1929 uzyskał habilitację, w 1930 otrzymał tytuł profesora nadzwyczajnego na tej uczelni[3][9][4].
Został wybrany posłem na Sejm RP I kadencji 1922–1927 z ramienia Związku Ludowo-Narodowego[9] z okręgu kieleckiego, lecz przedwcześnie zrzekł się mandatu na początku 1926[3]. W 1925 roku został członkiem Komisji Kodyfikacyjnej Rzeczypospolitej Polskiej[3], w której m.in. współredagował projekt prawa handlowego[8] jako przewodniczący sekcji prawa handlowego[9]. Jego umiejętności i kompetencja jako prawnika spowodowały, że został powołany[2] w 1925 roku[9] w skład Rady Adwokackiej w Warszawie i w latach 1932–1934 pełnił funkcję jej wicedziekana, a od 1934 do 1935 roku – dziekana[3][2]. W 1928 został radcą w Państwowej Radzie Prawniczej[3]. 23 września 1932 roku objął funkcję redaktora naczelnego „Palestry”, która właśnie stała się organem prasowym Rady[4]. Z dniem 24 kwietnia 1937 roku zrezygnował z kierowania redakcją „Palestry”, jako że tego samego dnia został podsekretarzem stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości[2][3]. W latach 1937–1939 był członkiem OZON-u[4].
Okres II wojny światowej spędził poza granicami okupowanej Polski[2] – wraz z rządem schronił się w Rumunii i został w niej internowany. Po wojnie początkowo doradzał kilku ministerstwom i wrócił do pracy naukowej, podejmując pracę na tworzonym właśnie Uniwersytecie i Politechnice we Wrocławiu. Ostatecznie w 1947 r. osiadł wraz z rodziną we Wrocławiu, w pełni angażując się w pracę na Uniwersytecie[4] i w Wyższej Szkole Handlowej[2]. Pełnił m.in. funkcję prodziekana Wydziału Prawno-Administracyjnego Uniwersytetu (1948–1950)[9], kierownika Katedry Prawa Cywilnego III (1950–1952), Zespołu Katedr Prawa Cywilnego (1952–1955) i Katedry Prawa Cywilnego (od 1955 r.). W 1947 r. zaangażował się w tworzenie prywatnej Wyższej Szkoły Handlowej we Wrocławiu (później upaństwowionej i przemianowanej na Wyższą Szkołę Ekonomiczną). Od 1950 r. był kierownikiem Katedry Finansów i Kredytu, a rok później został szefem Katedry Prawa i kierował nią do śmierci[4]. Pełnił także funkcję dziekana Wydziału Finansowego WSzE (1951–1952)[9], a krótko przed śmiercią został wybrany na jej rektora[2], jednak nie zdążył objąć tej funkcji[4].
Należał do Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego, był przewodniczącym zarządu oddziału PTE we Wrocławiu (1950–1954). W latach 1957–1959[9] doradzał organom władzy państwowej w zakresie prawa jako członek komisji kodyfikacyjnej przy Ministerstwie Sprawiedliwości i Głównej Komisji Arbitrażowej[2]. Był także wiceprzewodniczącym Komitetu Nauk Prawnych PAN[8] i członkiem redakcji „Orzecznictwa sądów polskich i Komisji Arbitrażowych” oraz „Studiów Cywilistycznych”[9].
Zmarł 16 sierpnia 1959 roku we Wrocławiu[2]. Został pochowany na tamtejszym cmentarzu św. Wawrzyńca (pole 8-aleja główna-007)[10].
Jego synem był prawnik, prof. Adam Chełmoński (1929–2001)[8].
Materiały archiwalne Adama Chełmońskiego znajdują się w PAN Archiwum w Warszawie pod sygnaturą III-105[11].
Ordery i odznaczenia
[edytuj | edytuj kod]- Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (27 listopada 1929)[12][3]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Stanisław Łoza (red.), Czy wiesz kto to jest?, (Przedr. fotooffs., oryg.: Warszawa : Wydaw. Głównej Księgarni Wojskowej, 1938.), Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe : na zam. Zrzeszenia Księgarstwa, 1983, s. 97 .
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p Stanisław Janczewski. Adam Chełmoński (wspomnienie pośmiertne). „Palestra 11/1959”. s. 111–114. (pol.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n Adam Chełmoński. „W Służbie Penitencjarnej”. Nr 11, s. 2, 1 czerwca 1937.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m Józef M. Soroka , Poczet rektorów Wyższej Szkoły Handlowej, Wyższej Szkoły Ekonomicznej i Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu 1947–2007, Wrocław: Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu, 2007, s. 121–139, ISBN 978-83-7011-871-6 [dostęp 2016-11-24] [zarchiwizowane z adresu 2018-01-30] (pol.).
- ↑ Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 1098.
- ↑ Rocznik Oficerski 1924 ↓, s. 993.
- ↑ Rocznik Oficerski Rezerw 1934 ↓, s. 200.
- ↑ a b c d e Adam Chełmoński. [dostęp 2016-11-20]. (pol.).
- ↑ a b c d e f g h Adam Chełmoński. [w:] Multimedialna Baza Danych Muzeum Uniwersytetu Wrocławskiego [on-line]. [dostęp 2016-11-20]. (pol.).
- ↑ Cmentarz św. Wawrzyńca (ul. Bujwida) [online], Uniwersytet Wrocławski [dostęp 2022-05-08] (pol.).
- ↑ Spis inwentarzy, Polska Akademia Nauk Archiwum w Warszawie, [dostęp 2024-02-28].
- ↑ M.P. z 1929 r. nr 276, poz. 638 „za zasługi na polu ustawodawstwa gospodarczego”.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
- Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
- Rocznik Oficerski Rezerw 1934. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1934.
- Absolwenci Petersburskiego Uniwersytetu Państwowego
- Adwokaci II Rzeczypospolitej
- Członkowie Komisji Kodyfikacyjnej (II Rzeczpospolita)
- Członkowie Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego
- Członkowie władz II Rzeczypospolitej internowani w Rumunii w czasie II wojny światowej
- Ludzie urodzeni w Warszawie
- Odznaczeni Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (II Rzeczpospolita)
- Pochowani na cmentarzu św. Wawrzyńca we Wrocławiu
- Politycy Obozu Zjednoczenia Narodowego
- Polscy adwokaci
- Polscy radcy prawni
- Porucznicy audytorzy II Rzeczypospolitej
- Posłowie na Sejm I kadencji (1922–1927)
- Rektorzy Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu
- Uczestnicy wojny polsko-bolszewickiej (strona polska)
- Urzędnicy Ministerstwa Sprawiedliwości II Rzeczypospolitej
- Wiceministrowie II Rzeczypospolitej
- Wykładowcy Petersburskiego Uniwersytetu Państwowego
- Wykładowcy Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie
- Wykładowcy Uniwersytetu Wrocławskiego
- Urodzeni w 1890
- Zmarli w 1959