Lepidoptera

Monarca (Danaus plexippus) e Parpalhòl luna (Actias luna).

Classificacion
Règne	Animalia
Embrancament	Arthropoda
Sosembr.	Hexapoda
Classa	Insecta
Sosclassa	Pterygota
Infraclassa	Neoptera
Superòrdre	Endopterygota

Òrdre

Lepidoptera
Linnaeus, 1758

Los lepidoptèrs (Lepidoptera) son un òrdre d'insèctes tanben apelats parpalhòls o parpalhons.

Se caracterizan per tres parelhs de patas (coma totes los insèctes) e per dos parelhs d'alas recobèrtas d'escatas de colors fòrt variadas segon las espècias (d'ont lor nom : lepidoptèr del latin lepidoptera, el meteis del grèc λεπίς « escata » e πτερόν « ala »). Los lepidoptèrs pondon d'uòus que donan naissença a de larvas apeladas canilhas o erugas o tòras. Aquestas darrièras fabrican de seda, e forman puèi sovent un cocon ont se transforman en adulte.

Caracteristicas

Los lepidoptèrs se caracterizan per:

de pèças bucalas transformadas en trompa, enrotlada en espirala per aspirar lo nectar ;
dos parelhs d'alas membranosas recobèrtas d'escatas coloradas, que son de sedas aplatidas; lo mot de lepidoptèrs ven d'aquesta caracteristica: lepidos vòl dire «escatas» en grèc.
un còrs gaireben totjorn amagat per revestiment de fanèrs espés ;
la larva, o canilha, es de tipe trissador amb doas glandas labialas sericigèns es a dire fabricant un fial de seda ;
una transformacion en babòt sovent dins un cocon.

99 % de las espècias conegudas son fitofagas^[1], es a dire que se noirisson de plantas. Los adultes se noirisson per la màger part de nectar de plantas de flors.

Classificacion

La taxinomia dels insèctes es en plena evolucion, e las diferentas classificacions son fòrt despariats particularament en çò que concernís las seccions situadas entre los òrdres e los genres.

Classificacion I

La màger part dels lepidoptèrs, mai comunament apelats parpalhòls o parpalhons, se recampan en la division dels Ditrysia, que representa 99% dels lepidoptèrs, ela-meteissa devesida en dos sosòrdres :
- Los eterocèrs, son puslèu de colors tèrnas, lors antenas son sovent en plumas (son implicadas dins la comunicacion per las feromònas) (parpalhòls de nuèch). Aqueste sosòrdre compren de nombrosas superfamilhas (SF) e familhas (fam.) que recampan las piralas, las Tinhas e las arnas :

- Los ropalocèrs son d'insèctes de las colors vivas, lors antenas s'acaban generalament en maçugas plan distintas (parpalhòls de jorn). Aqueste sosòrdre compren tanben qualques superfamilhas (SF) e familhas (fam.) :

Lo 1 % demorant es constituit per la division dels Monotrysia que compren doas superfamilhas caracterizadas per de larvas minosas :

Aquestas distincions basadas essencialament sus la morfologia son practicament abandonadas al profit d'analisis filogeneticas.

Classificacion II

Los lepidoptèrs son devesits en quatre sosòrdres :

Los parpalhòls d'Euròpa

Classificacion adoptada per Fauna Europae

Fauna Europaea es la banca de donadas de l'Union Europèa sus la fauna d'Euròpa. Mantenguda per l'Universitat d'Amsterdam, l'Universitat de Copenaga e lo Museum Nacional d'Istòria Naturala de París, es accessibla a totes sus Internet.

Classificacion dels lepidoptèrs d'Euròpa
Superfamilhas:	Familhas:	Sosfamilhas:
Acanthopteroctetoidea	Acanthopteroctetidae
Alucitoidea	Alucitidae
Axioidea	Axiidae
Bombycoidea	Brahmaeidae
	Endromidae
	Lemoniidae
	Mirinidae
	Saturniidae	Agliinae
	Saturniidae	Saturniinae
	Sphingidae	Macroglossinae
		Smerinthinae
		Sphinginae
Choreutoidea	Choreutidae	Choreutinae
Choreutoidea	Choreutidae	Millierinae
Copromorphoidea	Carposinidae
Cossoidea	Cossidae	Cossinae
Cossoidea	Cossidae	Zeuzerinae
Drepanoidea	Drepanidae	Drepaninae
Drepanoidea	Drepanidae	Thyatirinae
Epermenioidea	Epermeniidae	Epermeniinae
Epermenioidea	Epermeniidae	Ochromolopinae
Eriocranioidea	Eriocraniidae
Galacticoidea	Galacticidae
Gelechioidea	Agonoxenidae
	Amphisbatidae	Amphisbatinae
	Autostichidae	Autostichinae
		Holcopogoninae
		Symmocinae
	Batrachedridae
	Blastobasidae
	Chimabachidae
	Coleophoridae
	Cosmopterigidae	Antequerinae
		Chrysopeleiinae
		Cosmopteriginae
	Deoclonidae
	Depressariidae	Cryptolechiinae
	Depressariidae	Depressariinae
	Elachistidae
	Ethmiidae
	Gelechiidae	Dichomeridinae
		Gelechiinae
		Pexicopiinae
	Lecithoceridae	Ceuthomadarinae
		Lecithocerinae
		Oditinae
	Momphidae
	Oecophoridae	Deuterogoniinae
	Oecophoridae	Oecophorinae
	Pterolonchidae
	Schistonoeidae
	Scythrididae
	Stathmopodidae
Geometroidea	Geometridae	Alsophilinae
		Archiearinae
		Desmobathrinae
		Ennominae
		Geometrinae
		Larentiinae
		Orthostixinae
		Sterrhinae
	Uraniidae	Epipleminae
Gracillarioidea	Bucculatricidae
	Douglasiidae
	Gracillariidae	Gracillariinae
		Lithocolletinae
		Phyllocnistinae
	Roeslerstammiidae
Hepialoidea	Hepialidae
Hesperioidea	Hesperiidae	Hesperiinae
		Heteropterinae
		Pyrginae
Incurvarioidea	Adelidae	Adelinae
	Adelidae	Nematopogoninae
	Crinopterygidae
	Heliozelidae
	Incurvariidae
	Prodoxidae
Lasiocampoidea	Lasiocampidae	Chondrosteginae
		Lasiocampinae
		Malacosominae
		Pinarinae
		Poecilocampinae
Micropterigoidea	Micropterigidae
Nepticuloidea	Nepticulidae	Nepticulinae
	Opostegidae	Oposteginae
	Opostegidae	Opostegoidinae
Noctuoidea	Arctiidae	Arctiinae
		Lithosiinae
		Syntominae
	Lymantriidae	Arctorninae
		Calliterinae
		Lymantrinae
		Nygmininae
		Orgyinae
	Noctuidae	Acontiinae
		Acronictinae
		Aedeiinae
		Amphipyrinae
		Bagisarinae
		Bryophilinae
		Calpinae
		Catocalinae
		Condicinae
		Cuculliinae
		Dilobinae
		Eublemminae
		Eustrotiinae
		Euteliinae
		Hadeninae
		Heliothinae
		Herminiinae
		Hypeninae
		Micronoctuinae
		Noctuinae
		Pantheinae
		Plusiinae
		Raphiinae
		Rivulinae
		Strepsimaninae
		Tytinae
	Nolidae	Chloephorinae
		Eariadinae
		Nolinae
	Notodontidae	Notodontinae
		Phalerinae
		Ptilodoninae
		Pygaerinae
		Stauropinae
	Thaumetopoeidae	Thaumetopoeinae
Papilionoidea	Lycaenidae	Lycaeninae
	Lycaenidae	Riodininae
	Nymphalidae	Apaturinae
		Charaxinae
		Danainae
		Heliconiinae
		Libytheinae
		Limenitidinae
		Melitaeinae
		Nymphalinae
		Satyrinae
	Papilionidae	Papilioninae
	Papilionidae	Parnassiinae
	Pieridae	Coliadinae
		Dismorphiinae
		Pierinae
Pterophoroidea	Pterophoridae	Agdistinae
Pterophoroidea	Pterophoridae	Pterophorinae
Pyraloidea	Crambidae	Acentropinae
		Cathariinae
		Crambinae
		Cybalomiinae
		Evergestinae
		Glaphyriinae
		Odontiinae
		Pyraustinae
		Schoenobiinae
		Scopariinae
		Spilomelinae
	Pyralidae	Epipaschiinae
		Galleriinae
		Phycitinae
		Pyralinae
Schreckensteinioidea	Schreckensteiniidae
Sesioidea	Brachodidae
	Castniidae
	Sesiidae	Sesiinae
	Sesiidae	Tinthiinae
Thyridoidea	Thyrididae
Tineoidea	Eriocottidae
	Lypusidae
	Psychidae	Epichnopteryginae
		Naryciinae
		Oiketicinae
		Placodominae
		Psychinae
		Taleporiinae
		Typhoniinae
	Tineidae	Dryadaulinae
		Euplocaminae
		Hapsiferinae
		Hieroxestinae
		Meessiinae
		Myrmecozelinae
		Nemapogoninae
		Perissomasticinae
		Scardiinae
		Setomorphinae
		Stathmopolitinae
		Teichobiinae
		Tineinae
Tischerioidea	Tischeriidae
Tortricoidea	Tortricidae	Chlidanotinae
		Olethreutinae
		Tortricinae
Urodoidea	Urodidae
Yponomeutoidea	Acrolepiidae
	Bedelliidae
	Glyphipterigidae	Glyphipteriginae
	Glyphipterigidae	Orthoteliinae
	Heliodinidae
	Lyonetiidae	Cemiostominae
	Lyonetiidae	Lyonetiinae
	Plutellidae
	Yponomeutidae	Argyresthiinae
		Praydinae
		Scythropiinae
		Yponomeutinae
	Ypsolophidae	Ochsenheimeriinae
	Ypsolophidae	Ypsolophinae
Zygaenoidea	Epipyropidae
	Heterogynidae
	Limacodidae
	Somabrachyidae
	Zygaenidae	Chalcosiinae
		Procridinae
		Zygaeninae

Qualques espècias comunas en Euròpa

Aglais urticae — Pichona tortuga
Aporia crataegi — Gazé
Argynnis paphia — Tabat d'Espanha
Euplagia quadripunctaria — Escata chinada
Fabriciana niobe — Chifra
Gonepteryx rhamni — Limona
Gonepteryx cleopatra - Limona de Provença
Hipparchia fagi — Silvandre
Hipparchia alcyone - Pichon silvandre
Inachis io — Pavon de jorn
Limenitis camilla — Pichon silvenc
Lycaena alciphron — Bronzat
Macroglossum stellatarum — Moro sphinx
Melanargia galathea — Mièg-dòl
Papilio machaon — Macaon o Grand pòrta-coa
Pyronia tithonus — Amaryllis
Vanessa atalanta — Vulcan
Acherontia atropos — Esfinx cap de mòrt

Parpalhòls del mond

Qualques espècias

Urania : Grand parpalhòl de Madagascar, de colors vivas (Familha dels uranids).
Monarca : Parpalhòl diürne d'America del Nòrd que sa particularitat es de migrar.
Parpalhòl de cendre : parpalhòl nocturne urticant responsable de la parpalholiti.

Lista de familhas actualament acceptadas

Familha	Autrament inclús dins
Acanthopteroctetidae Davis, 1978
Acrolepiidae Heinemann, 1870	Plutellidae o Yponomeutidae
Acrolophidae	Tineidae
Adelidae Bruand, 1851
Agathiphagidae Kristensen, 1967
Agonoxenidae Meyrick, 1926	Elastichidae o Coleophoridae
Aididae	Megalopygidae
Alucitidae Leach, 1815
Anomoeotidae
Anomosetidae
Anthelidae
Arctiidae Leach, 1815
Arrhenophanidae
Axiidae Rebel, 1919	Noctuidae
Batrachedridae Heinemann & Wocke, 1876	Coleophoridae o Mompidae o Cosmopterigidae
Bedelliidae Meyrick, 1880	Lyonetiidae
Blastobasidae Meyrick, 1894	Coleophoridae
Bombycidae Latreille, 1802
Brachodidae Heppner, 1979	Glyphipterigidae
Brahmaeidae Swinhoe, 1892
Bucculatricidae Wallengren, 1881
Callidulidae
Carposinidae Walsingham, 1897
Carthaeidae
Castniidae
Cecidosidae	Incurvariidae
Choreutidae Stainton, 1854	Glyphipterigidae
Coleophoridae Bruand, 1851
Copromorphidae
Cosmopterigidae Heinemann & Wocke, 1876
Cossidae Leach, 1815
Crambidae Latreille, 1810	Pyralidae
Crinopterygidae Spuler, 1898
Cyclotornidae
Dalceridae
Doidae Donahue & Brown, 1987	Arctiidae
Douglasiidae Heinemann & Wocke, 1876
Drepanidae Boisduval, 1828
Dudgeoneidae
Elachistidae Bruand, 1851
Endromidae Boisduval, 1828
Epermeniidae Spuler, 1910
Epicopeiidae
Epipyropidae Dyar, 1903
Eriocottidae Spuler, 1898	Incurvariidae
Eriocraniidae Tutt, 1899
Ethmiidae Busck, 1909	Elachistidae
Eupterotidae
Galacticidae	Plutellidae
Gelechiidae Stainton, 1854
Geometridae Leach, 1815
Glyphipterigidae Stainton, 1854
Gracillariidae Stainton, 1854
Hedylidae	Geometridae
Heliodinidae Heinemann & Wocke, 1876
Heliozelidae Heinemann & Wocke, 1877
Hepialidae Stephens, 1829
Hesperiidae Latreille, 1809
Heterobathmiidae	Micropterigidae
Heterogynidae Herrich-Schäffer, 1846
Himantopteridae
Holcopogonidae Gozmany, 1967	Autostichidae
Hyblaeidae
Immidae Heppner, 1977	Glyphipterigidae
Incurvariidae Spuler, 1898
Lacturidae	Yponomeutidae
Lasiocampidae Harris, 1841
Lecithoceridae Le Marchand, 1947	Gelechiidae
Lemoniidae Dyar, 1896
Limacodidae Duponchel, 1845
Lophocoronidae Common, 1973
Lycaenidae Leach, 1815
Lymantriidae Hampson, 1893
Lyonetiidae Stainton, 1854
Lypusidae Heinemann, 1870	Tineidae o Psychidae o Yponomeutidae
Megalopygidae
Metachandidae Meyrick, 1911	Oecophoridae o Gelechiidae
Micropterigidae Herrich-Schäffer, 1855
Mimallonidae
Mirinidae	Bombycidae
Mnesarchaeidae
Momphidae Herrich-Schäffer, 1857	Coleophoridae
Neopseustidae
Neotheoridae Kristensen, 1978.
Nepticulidae Stainton, 1854
Noctuidae Latreille, 1809
Nolidae Hampson, 1894	Noctuidae
Notodontidae Stephens, 1829
Nymphalidae Swainson, 1827
Oecophoridae Bruand, 1851
Oenosandridae Miller, 1991	Notodontidae (Thaumatopoeidae)
Opostegidae Meyrick, 1893
Palaeosetidae
Palaephatidae	Tineidae
Pantheidae Smith, 1898	Noctuidae
Papilionidae Latreille, 1802
Pieridae Duponchel, 1835
Plutellidae Guenee, 1845	Yponomeutidae
Prodoxidae Riley, 1881
Prototheoridae
Psychidae Boisduval, 1828
Pterolonchidae Meyrick, 1918	Coleophoridae
Pterophoridae Zeller, 1841
Pyralidae Latreille, 1802
Riodinidae Grote, 1895	Lycaenidae
Roeslerstammiidae Bruand, 1850
Saturniidae Boisduval, 1837
Schreckensteiniidae Fletcher, 1929
Scythrididae Rebel, 1901
Sematuridae
Sesiidae Boisduval, 1828
Simaethistidae	Pyralidae
Somabrachyidae Hampson, 1920	Megalopygidae
Sphingidae Latreille, 1802
Symmocidae Gozmany, 1957	Autostichidae
Thyrididae Herrich-Schäffer, 1846
Tineidae Latreille, 1810
Tineodidae Meyrick, 1885
Tischeriidae Spuler, 1898
Tortricidae Latreille, 1802
Uraniidae
Urodidae Kyrki, 1984
Whalleyanidae	Thyrididae
Yponomeutidae Stephens, 1829
Ypsolophidae Guenee, 1845	Yponomeutidae
Zygaenidae Latreille, 1809

Annèxes

Nòtas

↑ Jose Luis Viejo Montesinos (1998). Evolución de la fitofagia en los insectos, Boletín de la Real Sociedad Española de Historia Natural (Actas), 95 : 23-30. (ISSN 0583-7499)

Ligams intèrnes

Ligams extèrnes

Referéncia Fauna Europaea : Lepidoptera (en)
Referéncia ITIS : Lepidoptera (fr) (+ version anglesa (en))
Referéncia Animal Diversity Web : Lepidoptera (en)
Referéncia NCBI : Lepidoptera (en)
(fr) European Butterflies and Moths European Butterflies and Moths
(fr) Los lepidoptèrs sus galariá-insècte
(fr) Atiratz los parpalhòls dins vòstre jardin
(fr) Encyclopédie visuelle des Insectes de France
(en) Papillons d'Europe et d'Afrique du nord
(fr) Les Carnets du Lépidoptériste Français
(fr) Les Lépidoptéristes Parisiens
(fr) (en) Fondation Papiliorama
(fr) Papillon monarque du Parc National de la Pointe Pelée

[0-1] Jose Luis Viejo Montesinos (1998). Evolución de la fitofagia en los insectos, Boletín de la Real Sociedad Española de Historia Natural (Actas), 95 : 23-30. (ISSN 0583-7499)

[1]