Panthera onca
Jaguar (Panthera onca)
| Règne | Animalia |
|---|---|
| Embrancament | Chordata |
| Sosembr. | Vertebrata |
| Classa | Mammalia |
| Sosclassa | Theria |
| Infraclassa | Eutheria |
| Òrdre | Carnivora |
| Sosòrdre | Feliformia |
| Familha | Felidae |
| Genre | Panthera |
Reparticion geografica
NT : Quasi menaçat
Estatut CITES
Annèxe I , Rev. del 01/07/1975
Lo jaguar (Panthera onca) ei un mamifèr carnivòr de la familha deths felids, ei a dire deths gats. Viu en eth continent american. Apertenh ath genere Panthera e ei era soleta espècia de Panthera qu'es trapa en America. Eth jaguar ei eth tresau felin més gròs dempús deth tigre e eth leon e eth més gros deth emisfèri occidentau. Eth territòri deth jaguar aué va dau sud des Estats Units e Mexic per tot America Centrau cap al sud enquia Paraguai e eth nòrd d'Argentina. Eth jaguar a un territòri de cria en Arizòna (sud-est de Tucson), més a estat escandit en es Estats Units des de 1900.
Aguest gat damb plaps semble fisicaments eth leopard més ei més gròs e damb un còs més massís. Eth son comportament e abitat caracteristics son més apròp deth deth tigre. Es bòsqui son territòri dera sua predileccion més tanben demore dens ua varietat de terrens duberti. Ei plan associat damb era presença d'aiga e aima plan nadar. Ei un felin solatièr, oportunista, predador d'amagatals, en naut dera cadena apaissal.
Ei ua espècia clau e jòga un ròtle important ena estabilizacion des ecosistemes e ajuda a regular es especies que caça. Era sua mossegada ei plan hòrta sustot comparada dama d'auti gat grossi. Açò permet trincar es armadures des reptils armats e d'usar un metòde tà tuar plan inusual: mossega era pèth entre es aurelhes e finís per mossegar eth cervèth.
Eth jaguar ei ua espècia menaçada e es sons nombres declinen. Es menaces enclausen eth trincament e era perdua d'abitat. Era caça internacional des jaguars ei enebida, més aguest gat ei tuat soent pes umans especiauments en conflictes damb pagesi e borièrs en Sud- America. Ansin, redusit eth son abitat, enqüera ei gran, donada era sua istòrica distribucion, a cambiat era mitologia de plan de cultures indigenes americanes, coma era Astèca e era Maia.
Etimologia
[modificar | Modificar lo còdi]Era paraula proven en anglés des lengas Tupi-Guarani; Jaguar. Ansin ei coma s'apera en anglés, francés e espanhou. En catalan e portugués (brasilièr) que se ditz onça. Se crede qu'era capcièra d'aguesta paraula proven dera lenga de negòcis amazoniana Tupinambá via eth portugués jaguar. Era paraula tupí yaguara vuòl díder "bèstia" e de cops ei arrevirada per "can". Era paraula especifica peth jaguar ei yaguareté.
Eth prumèr component dera sua designacion taxonomica ei Panthera e proven dau latin e dau grec tà aperar eth leopard. Era onça ei eth jaguar en portugués més en anglés ounce vuòl díder leopard des nhèus, Uncia uncia. Proven dau latin lyncea que vuòl díder cervièr. En italian se ditz lonza e en francés ancian se didía l'once.
Taxonomia e evolucion
[modificar | Modificar lo còdi]Eth jaguar o Panthera onca ei era paraula exacta tà designar era soleta espècia deth genre Panthera en eth nau monde. Eth DNA mostre d'evidencies damb eth leon, eth tigre, era onça o leopard des nhèus e eth leopard plapat e an un ancessor comun que demorèc hè entre 6 e 10 milions d'annades. Damb tot, es ossi fossils parlen deth neishement dera Panthera hè 3.8 milions d'annades. Es estudis filogenetics mostren per norma generau qu'eth leopard plapat siguéc basic entà aguest grop (Neofelis nebulosa). Eth luoch des especies que demoren ei donques enqüera shens resólver.
Eth zoològ Reginald Pocock conclusiguèt qu'eth jaguar ei plan religat damb eth leopard. Més eth DNA ei enqúera inconclusiu. Fossils deth jaguar europèu e deth leon american mostren caracteristiques d'andús, eth leon e eth jaguar. Es dus especies s'amassaren hé entre 280.000 e 510.000 annades.
Ancessor asiatic
[modificar | Modificar lo còdi]Mentre qu'es onces demorauen sonque enes ameriques, descénden de gats deth Monde Ancian. Hè 2 milions d'annades, eth jaguar e son cosin, eth leopard plapat, auien un ancessor comun asiatic. En eth pleistocèn, es ancessors des onces d'aué corrien per Beringia e es sòns descensors se moguèren tà America Centrau e deth Sud. Eth sòn manjar eren es cèrvis e d'autes animals erbacèus qu'abans demorauen en manades.
Variacions geograficas
[modificar | Modificar lo còdi]Era darrièra delineacion des sosespecies deth jaguar siguéc hét en 1939. S'assolèren sus es traches e era morfologia dera clusca e se reconeguèren enquia ueit sosespecies. Totun, eth cientific Pocock aguét pas d'acces a de basti especimens tà criticar e evaluar toti es sosespecies e mantinguéc es dubtes sus bèri uns. Ua consideracion tardièra deth sòn trabalh suggeréc sonque tres sosespecies.
Estudis recenti tanben an falhat en trapar evidencies entà ben definides sosespecies qu'aué existissen pas més. Larson demostréc qu'auien variacions nòrd-sud més açò ei pas segur 100%. Damb tot, se traparen termiéres geografiques en er arriu Amazones. Tot e qu'es divisions tradicionaus son es de Pocock, Seymour establiguéc tres sosespecies:
- Panthera onca onca: de veneçuela enquiath Amazones, enclusant: Panthera onca peruviana : costa dau Peru.
- Panthera onca hernandesii: Oest de Mexic,enclusant:
- Panthera onca centralis: d'El salvador enquia Colombia)
- Panthera onca arizonensis: d'Arizona a Sonora
- Panthera onca varaecrucis: e Texas a Mexic
- Panthera onca goldmani: deth Yucatan a Belize.
- Panthera onca palustris: en arees deth Pantanal en Mato Grosso e Mato Grosso do Sul, Brasil, e er arriu Paraguai enquia Argentina.
Biologia e comportament
[modificar | Modificar lo còdi]Caracteristicas fisiques
[modificar | Modificar lo còdi]Era onça ei un animal plan musclat e massís. Pes e mesura son normauments de 56 a 94 Kg. Es mascles més grossi pesen 160 Kg e es hemeles son un 10-20% més petiti. Era longada deth morre ara coa ei d'1.2 a 1.95 m. Es sues coes son més cuertes qu'es deth d'un gat (45-75 cm). Es pates tanben son cuertes, força, comparades damb un tigre o un leon. Era mesura enquias espatles ei 63-76 cm. comparat damb un leopard ei més gros, més pesat e més massís.
Variacions enes mesures sigueren guardades enes regions e habitats, damb era mesura que creish deth nòrd ath sud. Un estudi dera onça hèt ena Reserva der Biosfera de Chamela-Cuixmala, ena costa deth Pacific mexicana, mostréc mesures de 50 Kg. Per contra, ena region brasilièra deth Pantanal pesa 100 Kg e enquiath 136 Kg.
Era onça de bòsc ei més hosca e més petita qu'es onces d'arees dubertes, possiblements pera mesura més petita des sues preses erbàcees. Ei un animal apte tà esclar, córrer e nadar. Eth cap ei massís e era dentadura plan poderosa. Era onça a ua mossegada hòrta e ei capadís de préner enquia 910 Kg d'un solet cop. Açò ei dus cops més qu'eth leon e era hiena. Açò permet ara onça de trincar era armadura des tartugues.
Un estudi demostréc qu'era sua força hé que sia aprop deth leopard e deuant deth leon e deth tigre. Caça animals que pesen 300 Kg en bosqui densi e quan ei més cuert açò ei ua adaptacion. Era sua pèth qu'ei jaune entà marron-roge e negre. Totun, es arees deth vrente son blanques. Aguest felin hé plaps tà s'acutorbar en eth sòn habitat boscós. Es plaps son diuersi d'un individú a un aute e es sues mesures tanben.
Era onça sembla plan eth leopard més ei més massís e pesat qu'aguest. Es dus animals se destrien pes sòns plaps. Es d'ua onça son més grossi, mens e més hosques, damb plaps més petiti dens d'eres. Eth leopard non es a. Es onces tanben an eth cap més redond e cuert comparat damb eth leopard.
Eth morfisme des colors a luòch en aguesta especie. Ua forma de gaireben-negre melanisme apareish regulauraments. Es onces damb melanisme son toti negres tot e que es plaps son visibles en un examen més proche.
Eth color negre ei mens comun qu'auer sonque plaps. Totun, sonque afecta eth 16% dera populacion. Es jaguars melanistics son coneguts formauments coma panteres negres més son pas apertenguents a ua auta especie desseparada.
I a tanben d'individús albins plan estonables. Aguesti son aperats panteres blanques. Més era mutacion empacha qu'aqueths colors sian usuals.
Reproduccion e cicle vitau
[modificar | Modificar lo còdi]Es hemelles de jaguar arriben ara maturitat en hér es dus annades e es mascles as tres o quate. Aguest gat se crotza pendent tot er an ena jungla més i a més cadèls quan i a més caça. Era baisha revèrta ei guardada en captivitat.
Era parelha de jaguars se dessepararà dempús der acte e aprés 93-105 jorns es hemelles pàrien de dus a quate cadèls. Era mair tolerarà pas mascles proche pr'amor qu'i a risc d'infanticidi. Aguest comportament tanben se trapa en eth tigre.
Es cadèls neishen cècs més dempús tres mesi ja son creishuts. Més demoraran damb era mair enquias sies mesi, moment en quau començaràn tà caçar junti. Seràn damb era mair enquias dus annades abans de víuer solets tà reclamar un territori propi. Se pensa que viuen entàs 12-15 ans ena jungla e en captivitat enquias 23 ans.
Activitat sociau
[modificar | Modificar lo còdi]Aguest ei un gat solatièr exceptat de quan viu damb es autes cadèls e era mair. Es adulti sonque se trapen tà crotzar-se. Es hemelles an un territori d'entre 25 a 40 Km2 e generauments esquiven es autes jaguars. Es mascles an un area qu'arriva a 100 Km2. Tà l'ac assenhalar aperfecha marques damb es ungles, orina e deisha brens.