Garança
Rubia tinctorum
| Règne | Plantae |
|---|---|
| Reng de precisar | Magnoliophyta |
| Reng de precisar | Eudicotiledonèas |
| Reng de precisar | Asteridèas |
| Òrdre | Gentianales |
| Familha | Rubiaceae |
| Sosfamilha | Rubioideae |
| Tribú | Rubieae |
| Genre | Rubia |
La garança o garança dels tinturièrs (Rubia tinctorum L.) es una planta renadiva de la familha de las Rubiacèas, que foguèt largament cultivada per la tintura roja extracha de sas racinas.
Descripcion
[modificar | Modificar lo còdi]Planta renadiva mercé a sos rizòmas, amb tijas alongadas o escalairas fins a 1,5 m de long.
Fuèlhas aparentament verticilladas, amb suls bòrds e sus la nervadura principala de pichons ponchons que permeton a la planta de se sostenir en s'apuejant sus d'autras plantas.
Flors jaunas qu'espelisson al començament de l'estiu (junh, julhet), amb 4 o 5 petalas soudadas a la basa. Fruches carnoses, de la talha d'un pese, negres quand madurs.
Lo rizòma pòt aténher 80 cm de long.
-
Plantas de garança -
Flors de garança -
Rizòmas secats
Distribucion
[modificar | Modificar lo còdi]Aquela espècia es originària d'Asia Occidentala e Centrala : Turquia, Siria, Liban, Jordania, Iraq, Iran, Tatgiquistan, Turcmenistan, Ozbequistan e d'Euròpa de l'Èst : Russia (Crimèa), Ucraïna, ex-Iogoslavia. Es naturalizada dins de regions temperadas.
Utilizacion
[modificar | Modificar lo còdi]Las racinas e las tijas sosterranhas contenon d'alizarina, que balha als teissuts una bèla color roja. Los unifòrmes de l'armada francesa l'utilizèron fòrça abans la Primièra Guèrra Mondiala. Aquela tintura naturala foguèt remplaçada per de colorants sintetics. La cultura de la garança, fòrça anciana (dempuèi mai de 3000 ans en Índia) es uèi acabada.
Aquela espècia es una planta recomandada dins lo capitular De Villis de l'an 812.
La garança mesclada a l'aliment dels animals colora los òsses de roge, tanben la lach.
Lo vilatge dei Palús, Vauclusa foguèt un centre de la cultura de la garança en Occitània al sègle XIX.
La garança dins l'istòria
[modificar | Modificar lo còdi]La garança foguèt coneguda pels Grècs e pels Romans e l'enfenièri roman Vitruvi precisèt que foguèt utilizada per las colors purpurinas.
La cultura de la garança que tenguèt un grand interès economic foguèt temptada pendent lo reinatge de Loís XIV. Colbert promulguèt una instruccion per la cultura e l'emplec de la garança. Un edicte exonerèt de l'impòst tota persona que la cultivariá dins los ancians paluns assecats. En 1698 un marcant de Nimes, Martin, obtenguèt lo privilègi reial per n'introduire la cultura en Lengadòc, mas las temptativas pendent dos o tres ans, demorèron vanas. Olanda gardèt lo monopòli d'aquela cultura.
En 1754 Jean Althen comencèt de temptativas de culturas a Sant Caumond (Lèger), puèi las tornèt menar en 1763 amb mai de succès dins lo Comtat amb lo sosten del marqués de Caumont, primièr cònsol d'Avinhon. Lo mercat se desvolopèt pas gaire a causa de las importacions del Levant. Mas coma las guèrras de la Revolucion entravèron lo comèrci, los cultivaires se lancèron dins aquela cultura que se desvolopèt per aténher son maximum vèrs 1860.
En 1839, i aviá cinquanta molins per la garança dins Vauclusa, contra solament dètz sus la Sòrga en 1804. Vauclusa, certanas annadas, produsiguèt fins a 65% de la garança al nivèl mondial. A partir de 1860, de grandas crisis (tèrras subrexpleitadas, qualitat mendre, ...) aflaquiguèron aquela cultura de mai mai en concurréncia amb los novèls colorants quimics. En 1880 n'i a pas mai qu'un sol molin suls cinquanta.
Airals de las culturas de garança:
| Annada | 1840 | 1862 |
| Vauclusa | 9515 ha | 13 503 ha |
| Bocas de Ròse | 4143 ha | 3735 ha |
| Bas Ren | 727 ha | 273 ha |
| Droma | 164 ha | 1104 ha |
| Gard | 125 ha | 1395 ha |
| Sèina e Oise | 2 ha | - |
| Erau | - | 204 ha |
| Aups d'Auta Provença | - | 181 ha |
| Ardecha | - | 60 ha |
| Var | - | 11 ha |
| Tarn e Garona | - | 2 ha |
| Total | 14 676 ha | 20 468 ha |
Tecnicas culturalas
[modificar | Modificar lo còdi]La cultura d'aquela planta demanda de sòls prigonds, desfonzats, umids mas pas tròp per evitar lo poiriment de las racinas. La preparacion del sòl es un trabalh de forçat car cal laurar almens 50 cm amb un esplech especial e enforçat : lo "luchet" amb tres o quatre dents. Per endrudir los sòls, los cultivaires de garança foguèron los primièrs a apondre de tortèls de granas oleaginosas, residús de las fabricas d'òli de Marselha.
S'amassèt en setembre, tres ans aprèp la plantacion per ténher una racina pus rica en matèria colorenta. L'arrancatge foguèt fòrça penible: las racinas s'entrauquèron fins a 70 cm. Amb l'araire calguèt de 16 a 20 cavals. Lo complement d'obrièrs foguèron de rurals de la montanha desafasendats pendent aquel periòde de l'annada. Los rendements foguèron de gaireben 3 tonas per ectara.
Aprèp l'amassament, la tèrra fòrt ben laurada conservèt una granda part de la matèria organica. Çò que constituiguèt un fòrt bon assolament per las culturas seguentas : blat, lusèrna, ... Foguèt fòrça plan adaptada per de pichonas boiras familialas. De mai, las fuèlhas de la planta constituiguèron una ferratja de qualitat.
Causas del marasme
[modificar | Modificar lo còdi]La primièra crisi data de 1861 amb una baissa de las importacions de coton d'America a causa de la guèrra e una demanda mendre de matèrias colorantas.
La sintèsi quimica de l'alizarina en 1869 menèt a la disparicion fòrça rapida de la garança, fenomèn que coïncidís amb la crisi de la filloxèra de la vinha. Una leugièra reviscolada apareguèt en 1871 consequéncia de decisions malastrosas de qualques viticultors tocats pel filloxèra que remplacèron lor vinhal par la garança.
Vèrs 1880 totas las garancièras desapareguèron: las estadisticas agricòlas annalas dempuèi 1884 fan pas pus referéncia a la garança.
Usatge medical
[modificar | Modificar lo còdi]Bibliografia
[modificar | Modificar lo còdi]- P.J.F.B. Traité sur la culture de la garance Offray, Avinhon, 1818
- Bastet, Nouvelle essai sur la culture vauclusienne et l'histoire naturelle de la garance, Imprimeriá Raphel, Aurenja, 1839
- Auguste Picard, Rapport sur la situation générale de l'agriculture dans le département de vaucluse et de la culture de la garance en particulier, Imprimeriá Jacquet, Avinhon, 1857
- Fernand Benoit, L'outillage rural en Provence, Ed. Laffitte, Marselha, 1984
- Jean-Noël Marchandiau, Outillage agricole de la Provence d'autrefois, Edisud, Ais de Provença, 1984
- Claude Mesliand, Paysans du Vaucluse, Universitat de Provença, 1989