Dvergplaneten Eris
 Eris (midten) og Dysnomia (venstre), teken av Hubbleteleskopet. | |||||||||
| Oppdaging | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Oppdaga av | |||||||||
| Oppdagingsdato | 5. januar 2005[2] | ||||||||
| Nemningar | |||||||||
Namnsett etter | Eris | ||||||||
Andre namn | 136199 Eris, 2003 UB313 | ||||||||
| Baneskildring | |||||||||
| Epoke 9. desember 2014 (JD 2 457 000.5) | |||||||||
| Aphel |
| ||||||||
| Perihel |
| ||||||||
| |||||||||
| Eksentrisitet | 0.44068 | ||||||||
| |||||||||
| 3.4338 km/s | |||||||||
| 204.16 ° | |||||||||
| Banehelling | 44.0445 ° | ||||||||
| 35.9531 ° | |||||||||
| 150.977 ° | |||||||||
| Kjende månar | Dysnomia | ||||||||
| Fysiske eigenskapar | |||||||||
Snittradius | 1 163±6 km[4][7] | ||||||||
| 17 000 000 km2 | |||||||||
| Masse |
| ||||||||
| 2.52±0.05 g/cm3[4][5] | |||||||||
| 0.793 m/s2 0.084 g[8] | |||||||||
| 1.384 km/s | |||||||||
Sidereal rotasjonsperiode | 25.9±8 hr[6] | ||||||||
| Albedo | 0.96+0.09−0.04[4] | ||||||||
| |||||||||
| B−V=0.78, V−R=0.45[9] | |||||||||
| 18.7[10] | |||||||||
| −1.2±0.3[6] | |||||||||
| 40 millibogesekund[11] | |||||||||
Eris (småplanetnemning 136199 Eris, oppdagingsnamn 2003 UB313; symbol: 
)[12] er den mest massive av fem dvergplanetar i Solsystemet. Eris er mellom 2400 og 3000 kilometer i diameter og er 27 % meir massiv enn Pluto.
Eris vart først sedd i 2003 av eit Mount Palomar-basert lag leia av astronomen Mike Brown, og sikkert identifisert i 2005. Eris har ein måne, Dysnomia; seinare observasjonar har ikkje vore i stand til å finna fleire. Månen har ein diameter som er kring 1/10 del av diameteren til dvergplaneten.
I juni 2008 blei Eris klassifisert som ein plutoide, ein kategori av dvergplanetar med større store halvakse enn Neptun. [13] Bane til planeten er særs langstrekt, og når han er nærast sola, er han nærare enn Pluto. Omløpstida er 560 år.
Xena var tidlegare det uoffisielle namnet på Eris. Namnet «Xena» er etter ei krigarprinsesse i ein TV-serie. Månen til dvergplaneten fekk opphavleg namnet Gabrielle, som var hjelparen til Xena i TV-serien, men frå 2006 vart det offisielle namnet Dysnomia. Diameteren til Dysnomia er ca. 1/10 av Eris.
Kjelder
[endre | endre wikiteksten]- Xena. (25. mars 2009). I Store norske leksikon. Henta 13. august 2014 frå http://snl.no/Xena.
- ↑ Staff (May 1, 2007). «Discovery Circumstances: Numbered Minor Planets». IAU: Minor Planet Center. Henta May 5, 2007.
- ↑ Brown, Mike (2006). «The discovery of 2003 UB313 Eris, the largest known dwarf planet». Henta May 3, 2007.
- ↑ Brown, Michael E.; Schaller, Emily L. (15 June 2007). «The Mass of Dwarf Planet Eris» (PDF). Science 316 (5831): 1585. Bibcode:2007Sci...316.1585B. PMID 17569855. doi:10.1126/science.1139415.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 Sicardy, B.; Ortiz, J. L.; Assafin, M.; Jehin, E.; Maury, A.; Lellouch, E.; Gil-Hutton, R.; Braga-Ribas, F.; Colas, F.; Widemann (2011). «Size, density, albedo and atmosphere limit of dwarf planet Eris from a stellar occultation» (PDF). European Planetary Science Congress Abstracts 6: 137. Bibcode:2011epsc.conf..137S. Henta September 14, 2011.
- ↑ Beatty, Kelly (November 2010). «Former 'tenth planet' may be smaller than Pluto». NewScientist.com. Sky and Telescope. Henta October 17, 2011.
- ↑ 6,0 6,1 «JPL Small-Body Database Browser: 136199 Eris (2003 UB313)» (September 18, 2014 last obs). Henta November 23, 2014.
- ↑ Beatty, Kelly (November 2010). «Former 'tenth planet' may be smaller than Pluto». NewScientist.com. Sky and Telescope. Henta October 17, 2011.
- ↑ Calculated based on the known parameters
- ↑ Snodgrass, C.; Carry, B.; Dumas, C.; Hainaut, O. (February 2010). «Characterisation of candidate members of (136108) Haumea's family». Astronomy and Astrophysics 511: A72. Bibcode:2010A&A...511A..72S. arXiv:0912.3171. doi:10.1051/0004-6361/200913031.
- ↑ «AstDys (136199) Eris Ephemerides». Department of Mathematics, University of Pisa, Italy. Henta February 28, 2016.
- ↑ Bertoldi, F.; Altenhoff, W.; Weiss, A.; Menten, K. M.; Thum, C. (2 February 2006). «The trans-Neptunian object Mal:Mp is larger than Pluto». Nature 439 (7076): 563–564. Bibcode:2006Natur.439..563B. PMID 16452973. doi:10.1038/nature04494.
- ↑ JPL/NASA (22. april 2015). «What is a Dwarf Planet?». Jet Propulsion Laboratory. Henta 19. januar 2022.
- ↑ Plutoid chosen as name for Solar System objects like Pluto - Offisiell IAU-pressemedling 11. juni 2008
| Solsystemet |
|---|
 |
| Sola · Merkur · Venus · Jorda · Mars · Ceres · Jupiter · Saturn · Uranus · Neptun · Pluto · Eris |
| planetar · dvergplanetar · månar: Månen · marsmånar · jupitermånar · saturnmånar · uranusmånar · neptunmånar · plutomånar · erismånen |
| smålekamar: meteoroidar · asteroidar/asteroidemånar (asteroidebeltet) · kentaurar · TNO-ar (kuiperbeltet/den spreidde skiva) · kometar (Oortskya) |
| Sjå òg himmellekamar, liste over lekamar i solsystemet, sorterte etter radius eller masse, og temasida om solsystemet |
