August Schleicher

August Schleicher (Meiningen, 19 februari 1821 – Jena, 6 december 1868) was een Duits historisch- en vergelijkend taalkundige. Zijn hoofdwerk was Een compendium van de vergelijkende grammatica van de Indo-Europese talen.

Schleicher werd geboren in het voormalige hertogdom Saksen-Meiningen. Hij begon zijn carrière met theologie en Indo-Europees te studeren, met een nadruk op de Slavische talen. Onder invloed van Hegel formuleerde hij een theorie, die stelde dat een taal een organisme is, met perioden van ontwikkeling, rijpheid en verval.

In 1850 voltooide Schleicher een werk dat de talen van Europa beschreef: Die Sprachen Europas in systematischer Übersicht ("De talen van Europa in systematisch overzicht"). Hij stelde talen expliciet voor als perfect natuurlijke organismes, die het best beschreven konden worden aan de hand van biologische termen, zoals genus, soort en variëteit. Hij ontwierp een systeem van taalclassificatie, gelijkaardig aan de botanische taxonomie, door verwante talen onder te brengen in stambomen. Zijn model, bekend geworden als de stamboomtheorie, was een grote stap in de ontwikkeling van de Indo-Europese taalwetenschap. Om aan te tonen hoe het Proto-Indo-Europees, maar ook de Proto-Indo-Europese cultuur, eruitgezien kon hebben, schreef hij een klein verhaaltje, de fabel van Schleicher. Zijn stamboom publiceerde hij voor het eerst grafisch in artikels in het jaar 1853. Hij wordt als de pionier op zijn vakgebied gezien.

In Die Darwinsche Theorie und die Sprachwissenschaft beweerde Schleicher dat hijzelf al overtuigd was van de natuurlijke afstamming van talen en de wedijver van talen, voordat hij Charles Darwins Origin of Species gelezen had. De Duitse wetenschapper Wilhelm von Humboldt had al eerder een koppeling tussen evolutieleer en de ontwikkeling van taal gelegd, maar niet met de evolutieleer van Darwin. Een taal doorging volgens Schleicher dezelfde fasen als in de evolutie. In het begin was het een eenvoudige taal met een eenvoudige grammatica en later werd deze taal steeds complexer. Als een taal te complex wordt, sterft het uit. Hij zag de talen van de hottentotten (Khoikhoi) als talen die op het punt stonden om uit te sterven, vanwege de grammaticale complexiteit van deze taal. De Duitse schrijver Hermann Hesse noemt deze theorie in zijn boek Das Glasperlenspiel.

August Schleicher stierf op zevenenveertigjarige leeftijd aan tuberculose.

Bibliografie

Sprachvergleichende Untersuchungen. / Zur vergleichenden Sprachgeschichte. (2 Bde.) Bonn, H. B. König (1848)
Linguistische Untersuchungen. 2. Teil: Die Sprachen Europas in systematischer Übersicht. Bonn, H. B. König (1850); heruitgegeven door Konrad Körner, Amsterdam, John Benjamins (1982)
Formenlehre der kirchenslawischen Sprache. Bonn, H. B. König (1852); herdruk Hildesheim, Verlag Gerstenberg (1976)
Die ersten Spaltungen des indogermanischen Urvolkes. Allgemeine Zeitung für Wissenschaft und Literatur (August 1853)
Handbuch der Litauischen Sprache. (2 Bde.) Weimar, H. Böhlau (1856/57)
Litauische Märchen, Sprichworte, Rätsel und Lieder. Weimar, H. Böhlau (1857)
Volkstümliches aus Sonneberg im Meininger Oberlande - Lautlehre der Sonneberger Mundart. Weimar, H. Böhlau (1858)
Kurzer Abriss der Geschichte der italienischen Sprachen. Rheinisches Museum für Philologie 14.329-46. (1859)
Die Deutsche Sprache. Stuttgart, J. G. Cotta (1860); überarbeitet und neu herausgegeben von Johannes Schmidt, Stuttgart, J. G. Cotta (1888)
Compendium der vergleichenden Grammatik der indogermanischen Sprachen. (Kurzer Abriss der indogermanischen Ursprache, des Altindischen, Altiranischen, Altgriechischen, Altitalischen, Altkeltischen, Altslawischen, Litauischen und Altdeutschen.) (2 Bde.) Weimar, H. Böhlau (1861/62); Nachdruck Minerva GmbH, Wissenschaftlicher Verlag, ISBN 3810210714
Die Darwinsche Theorie und die Sprachwissenschaft - offenes Sendschreiben an Herrn Dr. Ernst Haeckel. Weimar, H. Böhlau (1863)
Die Bedeutung der Sprache für die Naturgeschichte des Menschen. Weimar, H. Böhlau (1865)
Christian Donalitius Litauische Dichtungen (met Litouws- Duits glossariyum heruitgegeven door A. Schleicher), St. Petersburg, Russische Akademie der Wetenschappen (1865)
Darwinism Tested by the Science of Language. (Vertaling uit het Duits door Alexander V. W. Bikkers) London, J. C. Hotten (1869)
Die Darwinsche Theorie und die Sprachwissenschaft. Weimar, H. Böhlau (1873)
Laut- und Formenlehre der polabischen Sprache. Herdruk Sändig Reprint Verlag H.R. Wohlwend, ISBN 325301908X
Sprachvergleichende Untersuchungen. Herdruk Minerva GmbH, Wissenschaftlicher Verlag, ISBN 3810210722
Die Formenlehre der kirchenslawischen Sprache erklärend und vergleichend dargestellt. Herdruk H. Buske Verlag, Hamburg (1998), ISBN 387118540X

Bronnen, noten en/of referenties

Robins, R.H. (1997), A short History of linguistics, Eerste druk: 1967, Longman: London & New York

Wikiquote heeft een of meer citaten van of over August Schleicher.