Plattdüütsch

Plattdüütsch Plattdüütsk, Plattduitsk Neddersassisch Nedersaksisch, Neddersass’sch
Snackt in	Düütschland Düütschland Nedderlannen (Europa) Nedderlannen Danemark Däänmark In Spraakeilannen: Belize Belize Brasilien Brasilien Bolivien Bolivien Kanada Kanada Kasachstan Kasachstan Kirgisistan Kirgisistan Mexiko Mexiko Paraguay Paraguay Russland Russland Vereenigte Staaten Vereenigte Staaten
Sprecher	4–8 Millionen weltwied Düütschland: ≈ 2,2 Mio. gode Sprekers, ≈ 5 Mio. Sprekers allens tohoop^[1] Nedderlannen: ≈ 1,6–2,15 Mio.^[2] Brasilien: ≈ 0,3–0,4 Mio. Plautdietsch: ≈ 0,5 Mio.
Klassifikatschoon	Ιndoeuropääsch Germaansch Westgermaansch Plattdüütsch
Offitschell Status
Minnerheden/ Regionaalspraak in	Düütschland Düütschland Nedderlannen (Europa) Nedderlannen Brasilien Brasilien
Spraakkoods
ISO 639-1	–
ISO 639-2	nds
ISO 639-3	För de ganze Spraak: nds^[3] För enkel Dialekten: Achterhooksch: act Drents: drt Grönnegs: gos Oostfreesch: frs Plautdietsch: pdt Sallandsch: sdz Stellingwarfs: stl Twentsch: twd Veluws: vel Westföölsch: wep

Plattdüütsch, kort Platt, ook Nedderdüütsch oder Neddersassisch heten, is ene Regionaalspraak un Dialektgrupp, de rund 2 Minschen in Noorddüütschland un an de 2 Millionen Minschen in Oostnedderland snackt. Besünners mit dat mennistsche Plautdietsch het sik de Spraak ook weltwied uutbreidt. De Spraak höört to’n Westgermaanschen, het den hoogdüütschen Luudwannel nich mitmaakt un is so ene nedderdüütsche Spraak, de tohoop mit’n Freeschen un Engelschen to de noordseegermaanschen Spraken tellt.

Ooldsassisch is de öllste överlevert Spraakform vun dat Plattdüütsche. Later het de Spraak as middelsassische Hansespraak Inflood op Noordeuropa namen un weer Schrievspraak för Recht un Hannel. In de fröhe Neetied hebbt Hoogdüütsch un Nedderlandsch de Rull as Schrievspraken övernamen, so dat Plattdüütsch nu sünner Standard- un Schrievspraak un in verscheden Dialekten deelt wieder besteit. Vundaag laat Düütschland un de Nedderlannen Plattdüütsch na de Europääsche Charta vun de Regionaal- oder Minnerheidenspraken, liekers is de Spraak bedroot, denn Öllern geevt eer meist nich meer an de Kinner wieder. So is Platt in Delen vun dat Spraakrebeed al meist uutstorven.

Klassifikatschoon

Spraakverwandschop

Dat westgermaansche Plattdüütsch tellt as germaansche Spraak to de indoeuropääsche Spraakfamilie. De Spraak het den hoogdüütschen Luudwannel, de Hoogdüütsch vun annern westgermaanschen Spraken ünnerscheedt, nich mitmaakt, un is so ene nedderdüütsche Spraak.

Plattdüütsch stünn in siene Historie besünners mit’n Hoogdüütschen, Freeschen un Nedderfrankschen in Kuntakt. Sünnerlich Ooldsassisch, dat Plattdüütsche sienen Vöörlöper, wiest vele Gemeensamkeiden mit Ooldengelsch un Ooldfreesch (so as Nasaalswund in fief statts hoogdüütsch fünf oder he statts hoogdüütsch er). De dree Spraken billt daarüm de noordseegermaansche Grupp.

Striedig is, of de noordseegermaanschen Spraken vun enen gemeensamen Vöörlöper afstammt oder mit Spraakkuntakt langs de Noordseeküst opkamen sünd. Den Ooldsassischen sünd man wegen den ooldhoogdüütschen Inflood al wat noordseegermaansche Kennteken verlüstig gaan, so dat Plattdüütsch twüschen de vun öllers her noordseegermaansche Grundlaag un den Hoogdüütschen steit.^[4]

Stand as Spraak

Wieldes Oold- un Middelsassisch allgemeen Spraken heten warrt, is de Stand as Spraak för’t Plattdüütsche vundaag striedig.^[5] Dat Plattdüütsch in öllere Tieden op’n Weg weer regionale Varianten in de Schrievspraak uuttoglieken, warkt vundaag as „plattdüütschen Spraakmythos“ na un bringt de Fraag na dat Plattdüütsche sienen Stand jümmers wedder op.^[6]^[7] Dat givt allgemeen dree Positschonen:

Plattdüütsch as Spraak: De Spraakhistorie na is Plattdüütsch ene Süsterspraak vun dat Nedderlandsche un Hoogdüütsche, de den hoogdüütschen Luudwannel nich mitmaakt het un egenstännig ranwussen is, ook wenn se jümmers in Kuntakt mit Hoogdüütsch un Nedderlandsch stünn.^[8] Ook de vöörmalige Status as Schrievspraak is een anner Argument för den Stand as egen Spraak. De Ünnerscheden in Grammatik un Woordschatt twüschen Hoog- un Plattdüütsch oder ook Nedderlandsch un Platt sün groot un noog Platt as egen Spraak antospreken.^[9]
Plattdüütsch as Dialekt: Op de sotscholinguistschen Begevenheiden vundaag keken sünd de Ümstänn, in de Plattsnackerschen un -snackers eer Spraak vundaag bruken köönt, verminnert. Plattdüütsch is siene Funktschoon na ene Spraak för dat Ümfeld neeg bi, so as in Familien oder de Naverschop. Se is stark regionaal opdeelt un het kene överegionale Schriftspaak.^[9] Hoogdüütsch un Nedderlandsch sünd je na Staat Dackspraken. Dat will seggen, se överneemt de Funktschoon as Schriftspraak. So kann Plattdüütsch för enen düütschen oder nedderlandschen Dialekt gellen, denn de Sprekerschen un Sprekers bruukt Platt, so as ook anner Dialektsprekerschen un -sprekers dat doot, de ünner dat Dack vun ene Standardspraak staat.^[10] De Afstand twüschen Platt- un Hoogdüütsch oder twüschen Platt un Nedderlandsch warrt jümmerto ringer, denn Platt steit in enen Kontinuum mit sienen Dackspraken un het sik över lange Tied an düsse Standardspraken angleken.
Plattdüütsch as Afstandsspraak un Schiendialekt: Ene Middelpositschoon, de versöcht de Spraakhistorie un de Begevenheiden vundaag mittobedenken, is Plattdüütsch as ene Afstandsspraak un togliek enen Schiendialekt to seen. De Begrepen gaat op Heinz Kloss torügg un beschrievt, dat Plattdüütsch in de verleden Tied as ene egenstännige Spraak ranwussen is un ook vundaag noch noog Afstand to sienen Dackspraken Hoogdüütsch un Nedderlandsch het, dat as egen Spraak antospreken. Liekers bruukt de Sprekerschen un Sprekers Plattdüütsch vundaag so, dat de Spraak so as enen Dialekt schient.^[11]

Naam vun de Spraak

De Plattdüütschen, de vöörneemlich Hoogdüütsch as Schriftspraak hebbt oder harrn, seggt „Plattdüütsch“ oder kort „Platt“. Wo Nedderlandsch de vöörneemliche Schriftspraak is, het sik de Naam „Nedersaksisch“ döörsett. De düütsche Wetenschop bruukt faken „Nedderdüütsch“. Lüüd, de dat Woord düütsch in plattdüütsch ümgaan wüllt, dat de Lüüd buten Düütschland sik ook behaaglich föölt, un de den gemeensamen Oorsprung vun de verschedenen Spraakvarianten ünnerstrieken wüllt, bruukt fakener „Neddersassisch“. Ook „Sassisch“, dat sik op den olen Egennaam to Hansetieden betüüt, warrt welk Tieden bruukt, hüüd aver weniger faken as in öllere Tieden.

„Plattdüütsch“ keem toeerst bi Cornelis Lettersnijder in dat 16. Jhd. op. Vöördem weer sassesch begäng oder, wenn se sik nich vun de annern düütschen Varietäten afsetten möten, eenfach düdesch. Faken denkt de Lüüd, „Plattdüütsch“ kümmt vun dat platte Land, woneem dat snackt warrt. De Uutdruck „platt“ kümmt aver uut’n 16. Jhd. vun de Nedderlannen weg un bedüüdt eenfache Spraak, de Spraak vun de eenfachen Lüüd.^[12] In’n 17. Jhd. is de Naam Plattdüütsch denn ook in Noorddüütschland begäng worrn.^[13] De Naam „Platt“ het sik ook in ganz Westdüütschland uutbreidt un so givt dat ook welk Rebeden, de nich dat egentliche Plattdüütsch, man enen middeldüütschen Dialekt, snackt un doch den egen Dialekt Platt nöömt.^[14] De normalen Alldagssnackerschen un -snackers in Düütschland bruukt alleen Plattdüütsch oder Platt. All de annern Uutdrück warrt alleen in formalen Kontexten bruukt. In’n Nedderlannen bruukt de Lüüd in’n Alldag meersttieds de Naams för Dialekten vun de egen Kuntrei, so as Drents Plat oder Twents Plat. De Uutdruck Nedersaksisch breedt sik aver jümmers meer uut.

Anners as bi Plattdüütsch kümmt „Nedderdüütsch“ würklich vun de geograafsche Laag af un steit in’n Gegensatz to dat hoogdüütsche Spraakrebeed in’n Süden, dat veel höger liggt. De Uutdruck is in dat 15. Jhd. in’n Middelnedderlandschen as neder duutsche gegenöver hoghen duutsche opkamen.^[15] Bet in dat 17. Jhd. rin weer „Nedderdüütsch“ man raar un eerst later het sik mit de Dialektologie, de den düütschen Spraakruum in Nedder-, Middel- un Böverdüütsch deelt, Nedderdüütsch ook in de hoogdüütsche Wetenschop döörsett.^[16] Nedderdüütsch seggt döör dat düütsch uut, dat de Spraak nix Egenstännigs is un ünnermuurt so den hoogdüütschen Anspröök, dat Plattdüütsch alleen een Dialekt is un gegenöver Hoogdüütsch minner gellt. De Begreep is man ook meerdüdig. Wat öllerhaftig kann Nedderdüütsch in’n wiedsten Sinn de plattdüütschen un nedderfrankschen Dialekten. De Nedderlanners un Flamen hebbt sik ook lange noch sülvenst as nederduits betekent. Annersieds betekent Nedderdüütsch in de düütsche Dialektologie meist alleen dat Plattdüütsche in Düütschland. Faken is man nich klaar, of de nedderrhienschen Dialekten op de düütsche Sied mit to Nedderdüütsch tellt, oder alleen sassische Dialekten meent sünd.^[17]

Sassisch as Naam för de Spraak is al teemlich oold un is sied de ole Sassentied un de Hansetied döör bruukt worrn. Al to Hansetieden hebbt sik de Plattdüütschen nich meer as egen Volk, sünnern as Deel vun de Düütschen föölt. Un so hebbt se eer Spraak denn faken ook eenfach düdesch nöömt.^[18] To de Tied stünnen de beiden düütschen Höövdvarianten noch op den glieken Rang un dat weer noch nich nödig, sik vun de annere Variant aftosetten (hüüd denkt de Lüüd bi düütsch direkt an de hoogdüütsche Standardspraak, wenn de Kuntext dat nich jüst uutsluten deit, to de Tied kunn düdesch aver noch för beide Spraken jüstso good staan). Wenn dat Nood dee, sik vun Middelnedderlandsch oder Hoogdüütsch aftoseteen, weren Begrepen as unse düdesch ‘uns Düütsch’, sassesch düdesch ‘sassisch Düütsch’ begäng. Dat geev man ook noch in de moderne plattdüütsche Tied Lüüd, de versöchen den Naam Sassisch wedder opleven to laten (so as Scheller, Wolke, Ruseler, Eimers,^[19] Hahn), aver wiedhen döörsett het sik dat nich.

Neddersassisch is nu een Uutdruck, op halven Weg vun Sassisch to Nedderdüütsch. De Naam Sassen, de vun öllers den Sassenstamm beteken, is mit de Tied na Süüd wannert, as dat Hartogdom Sassen grötter worrn is, so dat de Naam vundaag dat Bundsland „Sassen“ betekent. Toeerst heet de Süden denn „Böversassen“ un de Noorden „Neddersassen“. Mit de Tied het de Süden aver dat Överwicht kregen un heet denn bloot noch Sassen, de Noorden bleev bi Neddersassen.^[20] Dat Woord Nedersaksisch is nu ene Variant vun Neddersassisch, de dat Nedderlandsche uut’n Hoogdüütschen oder Latienschen uutleent het. De Begreep keem to’n Begiin vu’n 20. Jhd. in de Spraakwetenschop op un weer besünners vun de 1950-er Jaren an in de Nedersaksische Beweging un later in’n 20. Jhd. mit de Dialektrenaissance begäng. Welk Lüüd bruukt de Begreep Neddersassisch alleen för dat ole sassische Stammland, also meist synonym mit Westnedderdüütsch. Dat givt aver jüstso Lüüd, de heel de Spraak vun Eestland bet Urk as Neddersassisch anspreken doot.

Wegen de wirrige Laag mit de Begrepen versöch William Foerste dat neutrale Saxonisch för de Spraak un Saxonia för dat Spraakrebeed intobörgern, wat sik man nich döörsett het.^[21]^[22]

Historie

Översicht

De Spraakwetenschop deelt Plattdüütsch in dree Perioden: Ooldsassisch (ca. 750–1150), Middelsassisch (ca. 1150–1600) un Plattdüütsch (af 1600). De eerste wichtige Text is dat Heliand-Epos uut’n 9. Jhd. Groot is de Tall schreven Borns uut de middelsassische Tied, besünners to’n Hoogpunkt vun de Hansetied mit velen Texten üm Juristeree, Theologie un Historienschrieveree. Een wichtigen Wennpunkt för’t Plattdüütsche weer dat 16./17 Jhd., in den Hoogdüütsch un Nedderlandsch de middelsassiche Schrievspraak wegdrängt hebbt. Plattdüütsch is to’n groten Deel as mündliche Spraak mit velen verscheden Dialekten bestaan bleven. In’n 19. Jhd. begünnen Schrieverslüüd sik wedder op de Spraak to besinnen un schreven nu Literatuur op Platt. Vundaag leevt Plattdüütsch as mündliche Spraak un in schreven Dialektliteratuur wieder, is man in sienen Wiederbestand bedroot.^[23]

Oorindoeuropääsch un Oorgermaansch

As ene germaansche Spraak sünd de Vöörlöpers för’t Plattdüütsche dat Oorgermaansche un noch wieder torügg dat Oorindoeuropääsche. Mit Wannels in de kumplexe oorindoeuropääsche Flekschoon un Luudwannels so as de eerste germaansche Luudwannel het sik dat Oorgermaansche lütt bi lütt vun’n Oorindoeuropääschen un anner indoeuropääschen Spraken wegbeweegt un is to enen egen Telg binnen de Familie ranwussen.^[25]

Düssen Stremel in de Spraakhistorie is man nich daalschreven worrn un uut later schreven Texten rekonstrueert. In de Tied uut de eerste schreven Borns nableven sünd, harr sik Oorgermaansch al in verscheden Telgen un Spraken deelt: Noordgermaansch, Oostgermaansch un Westgermaansch mit Ooldengelsch, Ooldfreesch, Ooldhoogdüütsch, Ooldnedderfranksch un Ooldsassisch, de Vöörlöper för dat Plattdüütsche vundaag.

Ooldsassisch

Ooldsassisch is de öllste schreven Spraak in dat Stammland vun’n Sassen, de sik sik in’n 3. un 4. Jhd. vun de Elvmünn na Süüd to uutbreiden un mit annern Stämmen den sassischen Grootstamm billen.^[27]^[28] In’n 5. Jhd. tögen een Deel Sassen tohoop mit Angeln, Fresen un Jüten na Britannien un bröchten de egen Spraak, dat later Angelsassisch, so mit op dat Eiland.^[29] Uut düsse Tied, de fröhe oder vöörooldsaasische Periood, sünd man een paar Egennamen un anners keen schreven Borns nableven. Uutnaam sünd villicht de Weserrunen.^[30] In’n 8. Jhd. is de Kunflikt twüschen den Franken un den Sassen eernster worrn un opletst mit den Sassenkriegen 772–804 ünner Karl den Groten to Enn kamen. Dat Ooldsassische an un för sik begünnt eerst mit de schreven Borns üm 820/830, also na de Sassenkriegen, in den de Franken de Sassen betwungen un to’n Christendom bekeert, dat Stammland enen Deel vun’n frankschen Riek maakt un Kloosters as ook Bischopdömer grünnt harrn.^[31]

De gröttste Deel Texten in de ooldsassische Tied weer op Latiensch.^[32] De wenige ooldsassische Schrieveree stammt uut Kloosters un is meist lütte religiöse Texte so as Dööplöövnissen un Bichtformels oder Översichten över Grundbesittafgaven. De gröttsten un wichtigsten Deel maakt man dat grote Bibeldichtwark, so as de ooldsassische Genesis un sünnerlich de Heliand, een Epos uut de Tied üm 830, dat meist 6000 Versen het un Jesus sien Leven navertellt.^[33] Uut’n 10. un 11. Jhd. sünd noch lütter Spraakdenkmalen so as Glossen nableven, denn geit de ooldsassische Schrieveree avers to Enn.^[30]

Dat ooldsassische Spraakrebeed kümmt mit dat Rebeed vun Westfalen, Neddersassen, Süüdwestholsteen, Drenthe un Oaveriessel vundaag övereen un streck sik twüschen den Rhien un Elv un vun de Noordsee bet na Kassel un Merseburg in’n Süden. In’n Noorden grenz de Spraak langs de Eider an dat Oolddäänsche, in’n Noordwesten an dat Ooldfreesche, na West to an dat Ooldnedderfranksche un in’n Süden an de ooldhoogdüütschen frankschen Dialekten. De Süüdgrenz is wat swarer to bestemmen, in’n Westen köönt wi an Oordsnamen seen, dat de Grenz to’n groten Deel de ik/ich- un de maken/machen-Isogloss folgt.^[34] Na Oosten warrt dat wat unsekerer.^[35] De Lien leep in de Tied bummelig vun Dössen – Essen – Wopperdaal – Äulpe över Waldegge – Kassel – Worbis, denn süüdlich vun de Horz na Nordhusen un Eisleben bet an de Saale bi Merseburg.^[36] Oosten de Elv un de Lien Kiel – Loonborg grenz dat Ooldsassische an slaawsche Spraken.^[37]

De grote Deel ooldsassische Texten stammt uut’n Süden vun dat Spraakgebeed. De Texten wiest Spraakünnerscheden, of dat avers Dialektünnerscheden sünd, de mit den sassischen Deelstammen övereengaat, köönt wi mit uut dat wenige Materiaal nich ruutlesen.^[33] Ooldsassisch harr noch de vullen Vokalen in Nevensülven, so as nigun ‘negen’. De germaansche dentale Frikativ *þ un dat labiovelare *w sünd bewaart bleven un worrn <th> oder <đ> un <uu> schreven.^[38] De rieke ooldgermaansche Flekschoon is to’n groten Deel bleven.^[39] Ünnerscheden to anner olen westgermaanschen Spraken weer de Wannel vun *hs to /s/ so as flas ‘Flass’, man ooldhoogdüütsch flahs un dat /ƀ/, den olen germaanschen stemmhaften bilabialen Frikativ, den Ooldsassich twüschen Vokalen bewaart het.^[40]

Middelsassisch

Uut’n Ooldsassischen is Middelsassisch, ook Middelnedderdüütsch heten, ranwussen. Twüschen den Spraakperioden sünd de Texten in de Regioon man an de 150 Jaren lang alleen op Latiensch.^[41] Eerst üm 1230 begünnt dat mit de fröhe middelsassische Schrieveree. De Sassenspegel, een Rechtsbook vun 1225 is dat eerste grote middelsassische Wark. In de Tied kümmt de grote Deel middelsassische Texten uut den elvoostfäälschen Ruum ööstlich vun’n Horz. Üm 1250 begünnt dat mit middelsassische Texten un Oorkunnen uut’n Städen. Üm 1350 het sik dat Middelsassische denn as Schrievspraak gegen dat Latiensche wiedhen döörsett.^[41] Nu kaamt ook meer Texten uut’n Westen un Noorden vun dat Spraakgebeed un de Anhängers vun de Devotio moderna, ene religiöse Bewegung besünners in’n Westen vun dat middelsassische Rebeed, de sik stark för de Volksspraak insett het, faat vele religiöse Texten af. In den verscheden Regionen billt sik regionale Schrievspraken ruut, so as Westfäälsch, Oostfäälsch, Märksch, Noordneddersassisch un Oosterlandsch oder de Baltsche Schrievspraak.^[42] An de Westkant billt de Iessellandsche Schrievspraak enen Övergang na’t Middelnedderlandsch.^[43] Mit’n 15. Jhd. begünn de middelsassische Hoogtied, de Tied as „Hansespraak“ an un för sik. Nu harr sünnerlich Lübeek för den middelsassischen Bookdruck de Leidkraft un Kennteken för enen överregionalen Uutgliek in de Schrievspraak sünd to seen.^[42] De lüübschen Kennteken neemt man na Süüd un West to af un ene vullstännige Uutglieksspraak oder ene echte lüübsche Norm kemen nich tostann.^[43] Anners as Middelhoogdüütsch mit siene höövsche Literatuur bleev Middelsassisch to’n groten Deel ene Schriftspraak för Saaktexten üm Recht, Hannel, Historienschrieverie, Didaktik un Theologie.^[44] Eerst laat sünd ook literaarsche Warken so as Dyl Ulenspegel oder uut dat Middelhoogdüütsche översett Literatuur opkamen. Mit de Reformatschoon weer Middelsassisch ook noch de Spraak mit de Reformaters nu dat Evangelium in Noorddüütschland verkünnen wullen. So kemen de Bugenhagenbibel un reformatersche Schriften op, de to de late middelsassische Tied tellt. Al frö richten de Reformaters man eren Blick na dat Oostmiddeldüütsch, dat mit de Reformatschoon starken Inflood winnen kunn. Nu begünnt ook allnagraad de Schrievsprakenwessel to’n Hoogdüütschen hen un de middelsassische Literatuur treckt sik na Noord to torügg.^[45]

Vergleken mit Ooldsassisch is dat Spraakgebeed in middelsassische Tied düüdlich grötter worrn. Mit de Oostkolonisatschoon het sik de Spraak vun’t 12. Jhd. an över dat ole Stammland hen uutbreidt. Sassische un nedderfranksche Kolonisten trocken na Oost to, grünnen Dörper un Städen un billen eerst Spraakeilannen, de sik later uutbreiden un de slaawschen Spraken ümto wegdrängen.^[41]^[44] As de lingua franca hebbt de Hansekooplüüd dat Middelsassische rund üm de Noord- un Oostsee uutbreidt. Vele sassische Handwarkers wannern na Däänmark, Norwegen, Sweden oder hebbt sik in Visby op Gootland daallaten.^[44] So harr Middelsassisch groten Inflood op de fastlandskandinaavschen Spraken, de enen groten Deel middelsassische Leenwöör afkregen hebbt.^[46] In Oost-Freesland un Grönneng begünn in’n 15. Jhd. dat Middelsassische de ooldfreesche Rechtsspraak un de oostfreeschen Mundaarden to verdrängen. In Sleswig is in’n 15. Jhd. Däänsch bet an de Slie un dat Danewark ran verdrängt worrn.^[46] Annersieds güngen in’n Süüdoosten vun dat Spraakrebeed al in’n 14. Jhd. Städen so as Halle, Mansfeld, Eisleben, Wittenberg un Merseburg to de oostmiddeldüütsche Schrievspraak över un ook de eenfachen Lüde sünd hier al in’n 15./16. Jhd. anfungen middeldüütsche Mundaarden to snacken.^[47]

Vergleken mit Ooldsassisch het Middelsassisch de Vokalen in Nevensülven afslepen, so as os. daga > dage ‘Daag/Dage’.^[48] Korte Vokalen in apen Sülven mit Akzent sünd lang worrn: bĕki > bēke ‘Beek/Beke’.^[49] De ooldsassische Diphthong /io/ is een lang /ê/ worrn, so as liof> lêf ‘leev’ un dat ooldsassische /þ/ is /d/ worrn, so as in that > dat.^[50] Vergleken mit dat moderne Plattdüütsch weren to’n Bispeel de Fäll noch bewaart.^[51] De Schrievspraak het dialektale Ünnerscheden in de Tied to’n groten Deel verdeckt. Een paar regionale Kennteken find sik man, so as to’n Bispeel in Westfalen sal statts schal oder mik un dik för mi un di in Oostfalen.^[52]

Schrievsprakenwessel

Mit den Schrievsprakenwessel begünn de Wessel vun de middelsassische to de hoogdüütsche oder nedderlandsche Schrievspraak. Nadem dat sik Middelsassisch in’n 14. Jhd. gegen dat Latiensche döörsett un as Hansespraak ook wiedhen in Noordeuropa Inflood namen harr, gung dat Prestige in’n 16. un 17. Jhd. daal, so dat de oostmiddeldüütsche un fröneenedderlandsche Schrievspraak Middelsassisch verdrängt het. Mit’n eersten Natschonaalstaten, de in de Tied starker warrt, de Kunkurrenz uut süüddüütschen Städen un de verscheden Interessen vun de Hansestäden sülvenst is de Hanse bilütten daalgaan un so ook de wichtigste Dreger för de middelsassische Schrievspraak.^[53] Annerster as in dat süüdliche Rebeed üm Halle, Wittenberg un ümto, wo Hoogdüütsch al in’n 14. Jhd. Schrievspraak weer, bleev dat Sassische annerwegens as plattdüütsche Dialekten bestaan.^[54] In’n Nedderlannen verdräng de hollandsche Schrievspraak dat Iessellandsche un dat Oostfreesche in Grönneng, as sik de Kuntreien daar meer na Holland to uutrichten.

De Wessel vun Middelsassisch to de oostmiddeldüütsche Schrievspraak begunn eerst bi den Eddellüden un gung denn in de Kanzleen vun de Hansestäden wieder.^[55] Se begünnen na buten hen mit süüddüütschen Städen, den Institutschonen vun dat Hillige Röömsche Riek un den Landsförsten Hoogdüütsch to schrieven, bleven man eerst noch bi för egen Saken Middelsassisch to schrieven. De Schrievsprakenwessel begünn geograafsch in de Mark Brannenborg, besünners in Berlin un in Städen so as Danzig un Goslär. Al üm 1570, in Branneborg noch eer, weer de Wessel hier afslaten. Mekelnborg un Pommern so as ook de oostfäälschen Städen Hannober, Bronswiek, Lümborg un Chöttingen begünnen üm 1570 Hoogdüütsch na buten hen to bruken un geven twüschen 1620 un 1650 Middelsassisch ook för egen Saken op. Hamborg, Sleswig-Holsteen mit Lübeek un Flensborg so as ook Builefeld oder Ossenbrügge in Westfalen begünnen üm 1580/1590 Hoogdüütsch to bruken un geevt de middelsassische Schrievspraak eerst üm 1650 ganz op. Wieder op de Afsied schrievt Oostfreesland oder dat norweegsche Bergen ook noch kort vöör 1700 Middelsassisch. Daarna is de Schrievsprakenwessel to Enn brocht.^[56] In’n Nedderlannen het dat Iesselandsche, dat al vele middelnedderlandsche Kennteken harr, lütt bi lütt meer hollandsche un fläämsche Schrievwiesen övernamen un is opletst ganz vun de fröneenedderlandsche Spraak wegdrängt worrn.

De Schrievsprakenwessel weer een Övergang, de eerst mit hoogdüütschen Wöör in middelsassischen Texten begünnt, so as ich, mich statts ik un mi. Denn begünnt de Schrievsprakenwessel an un för sik. De Schrievers överdregen nedderdüütschen Forme na’t Hoogdüütsche, so as schriven to schreiben oder krut to Kraut. Faken kümmt so ook hyperkorrekte Formen op, so as ropen to raufen statts rufen oder bref to Breiff statts Brief. Toletst is de schreven Spraak Hoogdüütsch, man vele middelsassische Rester oder Oordsnamen sünd noch to finnen, so as Mittbörger oder karspell. Düsse Rester warrt mit de Tied minner, bet dat de Schrievsprakenwessel vullstännig afslaten is.^[57]

In Oostfreesland, Lingen oder Tekenborg dicht bi de düütsch-nedderlandsche Grenz weer de Vöörgang noch kumplexer. Eer dat sik Hoogdüütsch uutbreiden kunn, harr sik hier Nedderlandsch as Kultuurspraak döörsett; ook wegen de veel reformeerten Karken. Eerst vun 1815 an kunnen Preußen un de luthersche Meerheid Hoogdüütsch ook hier allerwegens döörsetten.^[58]

Plattdüütsch

De Spraak- un Literatuurwetenschop deelt de Tied na den Schrievsprakenwessel deelwies in de fröhe neenedderdüütsche Tied (1600–1800/1850) un nedderdüütsche Tied an för sik (vun 1800/1850 an) in.

Na den Schrievsprakenwessel, weer bi de betern Lüüd weer nu dat Hoochdüütsche un Nedderlandsche de feinere Spraak, tominnst bi Geschäftssaken, tohuus weer ook daar Plattdüütsch noch begäng.^[59] De middelsassische Uutglieksspraak, de sik ruutbillt harr, füll nu aver sünner de Klammer, de de Hansespraak billt harr, in enkelte Dialekten uutenanner.^[60] Dat Hoogdüütsche weer in de Teid ene Männerspraak, Fruenlüüd tohuus scnackne meist alleen Platt.^[61]Bloot in ganz enkelte Ecken bleev dat Plattdüütsche noch in de Schrift bestaan. De Stadt Lübeck het ehr Oberstadtbook noch bet 1809 op Plattdüütsch schreven.^[60] Besünners in barocken Theaterstücken kümmt Plattdüütsch in den Twüschenspelen vöör un warrt bi Rullen bruukt, de Buren un lütte Lüüd vun’n Land wiest. In’n 17. un 18. Jhd. warrt Plattdüütsch besünners in Gelegenheidsdichtungen schreven, so as Hoogtiedsgedichten oder as Satire in Schimpschriften. Daar bi is dat Plattdüütsche jümmers Dialekt, de in’n Gegensatz to de hoogüütsche Schrievspraak steit. De Schrievnorm uut middelsassische Tied nimmt man noch lange Inflood op de fröhe neenedderdüütsche Schrieveree.^[55] Ook eerste Stimmen weren opkamen, de in’n Sinn vun de Opklärung Plattdüütsch as Hemmnis för de Bildung vun de eenfachen Lüüd anseen deen.

Klaus Groth gellt för een vun den wichtigen Begrünners vun de nee’e plattdüütsche Literatuur in’n 19. Jhd. (Portree vun Christian Wilhelm Allers)

Dat Neenedderdüütsche an un för sik begünnt eerst an’t Enn vun dat 18. Jhd., as de eersten Schrievers wedder anfüngen, Literatuur in de Spraak optoschrieven, de middewiel den Naam Plattdüütsch annamen harr. To de eersten höör Jan Hinrich Voß. Plattdüütsch in Schrift bröcht hebbt denn besünners Fritz Reuter un Klaus Groth in de Jaren 1850. Toglieks is aver ook dat Hoogdüütsche in düsse Tied vun de böverste Schicht in den Städen nich bloot as Schriftspraak begäng wesen, man ook as Ümgangsspraak keem dat bi düsse Lüüd nu ganz in Bruuk.^[62] Düsse Spraakverlust bi gooduutbillten börgerlichen Städers dat Plattdüütsche as idyllsch un oorsprünglich bekieken maakt. Mit düsse Sicht kemen ook rassistsche un antisemitsche Ansichten op, de Plattdüütsch nich alleen as Spraak man ook de Plattdüütschen as ene reine un oorsprüngliche Spraak- un Volksgemeenschop anseen deen, un sik as plattdüütsche Bewegung organiseert hebbt. Vertreders vun düsse völkische plattdüütsche Bewegung hebbt so nich alleen dat Plattdüütsche, man ook Rassismus un Antisemtismus in Noorddüütschland vöörran bröcht un den Weg för den Natschonaalsotschalismus in dat 20. Jhd. free maakt.

Dat Plattdüütsche het vun dat 16. bet 20. Jhd. bloots as Spraak för neeg bi un Spraak vun de eenfachen Lüüd deent. In School un Kark wöör jümmer meer Hoogdüütsch oder Nedderlandsch de Spraak. Vun de Midd vun dat 20. Jhd. an is dat Hoogdüütsche denn ook bi de eenfachen Lüüd op’n Land meer un meer indrungen. Hoogdüütsch harr dat gröttere Prestige. Dat leeg ünner annern daar an, dat de Lüüd mobiler worrn sünd un för’n Beroop un in’n Alldag meer rümkemen. Vöördem weer dat Dörp de wichtigste Levensmiddelpunkt un veel Lüüd harrn kuum Kuntakt na buten dat egene Dörp oder tominnst keen Kuntakt mit Lüüd vun wieder weg. As de moderne Mobiliteet mit Autos un Massenmedien in de Standardspraak opkemen un mit de velen Dörpslüüd, de na de Städen trocken sünd, het sik de Verkeersruum för de Lüüd vergröttert un de Naspraak Plattdüütsch het nich mehr noog Kommunikatschoonsreckwiet för düssen groten Kommunikatschoonsruum had.^[63]

In welk Delen vun dat Spraakrebeed is dat Plattdüütsche in de Nutied nu bloot noch Spraak vun enkelte ole Lüüd un in welk folkloristsche Nischen, annerwegens is Platt tominnst de normale private Ümgangsspraak bi de wat öllern Lüüd. In wieden Delen vun dat Spraakgebeed kenntekent een Spraakverfall dat Plattdüütsche, indem sik Plattdüütsch meer un mer an de dat Hoogdüütsche oder Nedderlandsche angliekt un egen Kenntteken verlüstig gaat. Hinzu kommt der Dialektverlust: Regionen so Westfalen, Oostfalen un Brannenborg sünd vundaag meist kumplett dialektfree, hier is dat Plattdüütsche boold uutstorven .Man ook annerwegens stried de Spraakverlust vööran. Plattdüütsch het minner un minner Situatschonen, in den dat spraken warrt un Kinners leert de Spraak minner un minner tohuus. In velen Regionen warrt Plattdüütsch alleen as Hobbyspraak pleegt, besunners in de Beriekn Literatuur un Theater. Mit de Spraakpleeg geit de Kompetenz in den Basisdialekten verlsütig un mit Meiden, Literatuur un Theater breid sik deelwies enplattdütschen Kultuurdialekt uut. Düsse Spraakpleeg het mit de Opnaam in de Europääsche Charta för Minnerheiden un Regionaalspraken 1999 enen rechtlichen Ramen kregen.^[64]

Spraakrebeed

Plattdüütsch warrt vöör allen in’n Noorden vun Middeleuropa snackt, in Noorddüütschland un de Oostnedderlannen. Aver ook buten Middeleuropa givt dat döör Utwannerers Rebeden, in de Plattdüütsch snackt warrt oder snackt worrn is. De Grenz von Nedderdüütsch na Süüd hen is de maken/machen-Linie, de ook „Benrather Linie“ heet.

Karnrebeed

De Grenz to dat Nedderlandsch-Nedderfranksche un dat Westfreesche liggt an de Noordsee bi’t Lauwersmeer an de Grenz vun de nedderlandschen Provinzen Grunneng un Freesland. De Spraakgrenz folgt nu grov de Grenzen vun de Provinz Freesland. De Stellingwarven in de Provinz Freesland snackt man ook Neddersassisch. Op de ne’en Polder in dat Iesselmeer warrt kuum Plattdüütsch snackt. De Spraakgrenz folgt de ole Waterkant vun dat Iesselmeer. Bloots dat fröhere Eiland Urk, dat nu in’n Noordoostpolder indiekt is, höört to dat plattdüütsche Spraakrebeed. Dat Rebeed reckt bet an de Grenz na de Provinz Utrecht un löppt denn döör de Provinz Gelderland na de düütsche Grenz to. Twüschen Emmerik un Bokelt löppt de Spraakgrenz över de düütsche Staatsgrenz.

Se folgt nu de Süüdgrenz vun Westfalen bet na de Grenz to dat Bundsland Hessen. Dor löppt se nu, knapp op hessisch Rebeed, langs na Noordoost to, knappt de süüdlichste Eck vun dat Bundsland Neddersassen af un löppt denn an de Grenz to Döringen lang, bloots mit dat Neddereiksfeld op plattdüütsch Rebeed. In Neddersassen in’n Horz liggt een lütt Spraakeiland, in dat middeldüütsche Dialekten snackt warrt, de uut dat Erzgebirge inwannert sünd. De süüdliche Spraakgrenz löppt wieder döör dat Bundsland Sassen-Anholt an de Münn vun de Saale in de Elv langs na dat Bundsland Brannenborg rin. De Verloop vun de Spraakgrenz weer in Sassen-Anholt in fröhere Tieden en ganz Stück wieder in’n Süden, meist bet na Leipzig ran. Uut düt Rebeed is dat Plattdüütsche aver vun middeldüütsche Dialekten verdrängt worrn. Ook in Wittenbarg warrt hüdigendaags Middeldüütsch snackt, aver op dat Rebeed vun Brannenborg kümmt dat plattdüütsche Spraakrebeed noch meist wedder bet op de Höögd vun Wittenbarg daal. Denn maakt de Grenz aver en groten Bagen na Noorden üm Berlin rüm un geit denn een Stück noorden vun Frankfort an de Oder an de poolsche Grenz ran. In meist dat ganze Brannenborger Rebeed is dat Plattdüütsche bloots noch swack vertreden un nich meer vitaal, wiel dat sik hier al in’n laten 19. un fröhen 20. Jhd. dat middeldüütsche Berlinersch uutbreidt het. Daarüm givt dat hier vundaag kene klare Spraakgrenz meer.

In de Rebeden achter de Grenz na Polen to givt dat, sieddem de Düütschen na’n Tweden Weltkrieg verdreven worrn sünd, kuum meer Plattdüütsche. De Spraakgrenz folgt nu de Staatsgrenz bet an de Oostsee. Ook vöör 1945 geev dat achter de hüdige poolsche Grenz kene klare Spraakgrenz. Dat weer een groot Mischmasch uut düütsche un poolsche Spraakeilannen. Bi Kulm geev dat ook een böverdüütsch Spraakeiland un in dat Rebeed vun Marienborg un Allensteen in Oostpreußen een middeldüütsch Spraakeiland. De Rest vun Oostpreußen un dat Rebeed üm Danzig weren Plattdüütsch.

De Grenz to dat Däänsche is ook kene klare. In öllere Tieden weer Sleswig däänsch un in’n Westen noordfreesch. Doch mit dat Middelsassische het sik dat Düütsche uutbreidt. Hüüd is grov de Staatsgrenz ook Spraakgrenz.

Fröher weren ook de Freeslannen keen Deel vun dat plattdüütsche Spraakrebeed. In Oost-Freesland het dat Plattdüütsche dat Oostfreesche aver kumplett verdrängt. Bloots dat Saterland is daar as freesch Spraakeiland nableven. In dat Saterland un Noordfreesland harr dat Plattdüütsche lang ene Opgaav as Spraak mit grötter Kommunikatschoonsreckwied blangen dat Freesche as Spraak för neeg bi un de Familie.

Uutwannerers un Spraakeilannen

Mit Uutwannerers is Plattdüütsch ook in annere Delen vun de Welt kamen un het sik daar as Spraakeilannen över meer oder minner lange Tied hollen. Vöör allen de Mennisten, de ethnischen Mennoniten, de uut dat Wiesseldelta stammt un dat nedderpreußsche Plautdietsch snacken doot, sünd hier vun Belang. Se leevt in Argentinien, Brunsilgen (to’n Bispeel in Fernheim un Curitiba), Kanada, Mexiko, Paraguay un de USA.^[65] Dat givt aver ook Rebeden, in de kene Mennisten leevt un in de sik Plattdüütsch hollen het, so as dat Wisconsin Pommeranian in de USA, dat Westfäälsch in brunsilsche Westfália oder Pomerano in dat evenso brunsilsche Pomerode un Domingos Martins.^[66]

Ook de Bessarabiendüütschen, de vun 1814 af an uut Pommern, Mekelnborg un dat Hartogdom Warschau in Bessarabien inwannert sünd, hebbt eer Spraak in Bessarabien bibehollen. De Kolonisten uut Süüddüütschland, vöör allen Swaben, weren aver in de Övertall un hebbt de plattdüütschen Mundaarden bedrängt. De Germanist Albert Eckert het 1938 de Mundaarden in de 24 düütschen Moderkolonien ünnersöcht un Arzis, Neu-Arzis, Paris, Brienne, Leipzig, Kulm un Tarutino as Plattdüütsch vöörfunnen. 1940 is in’n Hitler-Stalin-Pakt beslaten worrn, dat de Bessarabiendüütschen ümsedelt warrt, so dat se eerst na dat besett Polen kemen un denn 1945 na dat hüdige Düütschland verdreven worrn. De bessarabienplattdüütsche Spraakgemeenschop is to de Tied denn uuteneenfullen.^[67]

1858 sünd Lüüd uut de Ümgegend vun Ankum un Steiwelt na de Slowakei trocken, hebbt daar twee Adelsgöder köfft un sik mit meer as 400 Lüüd in de Dörper Tscherman un Groß Rippen daallaten. Eer plattdüütsche Spraak hebbt se bibehollen, bet dat se na’n Tweden Weltkrieg verdreven worrn sünd.^[68]

Aver ook binnen Düütschland het dat een lütt plattdüütsch Spraakeiland geven. De Glashött in Gerresheim het vun 1864 af an siene Glasblasers vöör allen in de plattdüütschen Rebeden oosten de Elv anworven. Un so keem dat, dat sik in de Arbeiderkolonien op de Hött in Gerresheim een plattdüütschen Dialekt döörsett het, dat Hötter Platt, dat vundaag aver meist uutstorven is.^[69]

Fröher

De Oorsprung vun de Sassen liggt in Holsteen langs de Elvmünn. Vun daar het sik de Stamm ook in dat hüdige Bundsland Neddersassen, in Westfalen, in Oostfalen un bet na dat Rebeed in’n Oosten vun de hüdigen Nedderlannen breid maakt. Statts de Stämm, de in düsse Rebeden leevt hebbt, to betwingen hebbt sik de Sassen woll eer mit de Stämm to den sassischen Grootstamm verenigt. In Oostholsteen, in dat Wendland un Oosten vun Oostfalen seten in düsse Tied noch de Slawen. In Wusten, Grönneng un Oost-Freesland leven Fresen. Mit dat 9. Jhd. is bilütten de Oostkolonisatschoon anfungen, so dat düütsche Kolonisten de Slawen jümmer wieder na Oosten wegdrängen deen. Dat güng bet in dat 15. Jhd., as sik dat Plattdüütsche bet na Eestland in dat Baltikum uutbreidt harr. In Eestland weer de Spraak vöör allen ene Spraak vun den Brögers in den Städen, denn düütsche Buren harrn sik in Eestland meist nich daallaten. Mit dat Enn vun de Hansetied is denn Hoogdüütsch in Eestland an de Steed vun dat Plattdüütsche treden. In dat 18. un 19. Jhd. dee de gröttste Deel vun de Düütschen in Eestland Hoogdüütsch snacken un bloot noch wenig Lüüd Plattdüütsch. Welk slaawsche Spraakeilannen sünd in de Rebeden vun de Oostkolonisatschoon aver noch bet in dat 18. Jhd. nableven, dat Polaabsche in’t Wendland to’n Bispeel is waarschienlich in de Jaren 1750 uutstorven. Noch bet in de letsten Jaren vöör 1945 het dat Plattdüütsche sik in’n Oosten uutbreedt un to’n Bispeel dat Masuursche oder dat Kuursche verdrängt. Ook de Sprekerschen un Sprekers vun dat Kaschuubsche twüschen Westpreußen un Oostpreußen hebbt meersttieds beide Spraken snackt.

Bi de Fresen güng de Spraakwessel besünners vun Grönneng uut. Vun dat 15. Jhd. af an hebbt de Fresen Plattdüütsch as Schriftspraak bruukt. In de oostlauwerschen Ommelanden hebbt de Lüüd teemlich gau de plattdüütsche Spraak annamen un sogaar eer freesche Identität afleggt. In Oostfreesland hebbt se eer Spraak wat langsamer verloren, aver ook hier is vun dat Freesche nix nableven (vun dat Saterfreesche afseen, dat aver egentlich al buten Oostfreesland an un för sik liggt). Eer freesche Identität hebbt de Oostfresen aver behollen. Dat Jeverland het dat Freesche mit dat 17. Jhd. verloren. In Wusten het sik dat Wusterfreesch bet so üm un bi 1720 hollen un ook in dat Harlingerland het dat Plattdüütsche dat Freesche mit dat 18. Jhd. verdrängt. Toletst weren bloot dat Saterland un Wangeroog nableven, aver ook dat Wangeroger Freesche is 1950 uutstorven. Bi de westerlauwerschen Fresen kunn dat Plattdüütsche aver keen Foot faten.

Ook gegenöver dat Noordfreesche un dat süüdjüütsche „Plattdäänsche“ in Sleswig het dat Plattdüütsche Land wunnen. Dat vöörmaals noordfreesche Eidersteed is in’n 17. Jhd kumplett plattdüütsch worrn.^[46] En goden Deel vun Anholt un ook vun Brannenborg, de vundaag enen middeldüütschen Dialekt snackt, het fröher ook enen plattdüütschen Dialekt had.^[54]

Status

As Spraak mit grötter Kommunikatschoonsreckwied warrt nu in all Delen vun Düütschland vun Sprekers vun dat Freesche jüst so as vun Sprekers vun dat Plattdüütsche dat Hoogdüütsche bruukt, in de Nedderlannen jüstso dat Nedderlandsche. Plattdüütsch is bloots ene Spraak för neegbi. Aver ook as Spraak för neegbi hebbt vele Lüüd de Spraak opgeven, so dat in groten vele Delen vun dat Spraakrebeed de Lüüd, de Plattdüütsch snackt, in de Minnertall sünd. Ook för de Spraakeilannen in annere Länner gellt dat to’n Deel, daar hebbt dat Hoogdüütsch, dat anner Uutwannerten mitbröchten oder de Landsspraken (meerstendeels Engelsch oder Spaansch) düsse Opgaven.

Offitschellen Status

Dat Plattdüütsche warrt na de Europääsche Charta för Regionaal- oder Minnerheidenspraken sied 1998 in Düütschland un de Nedderlannen schuult. In Düütschland warrt dat in de Bundslänner Bremen, Hamborg, Mekelnborg-Vöörpommern, Neddersassen un Sleswig-Holsteen na Deel III vun de Sprakencharta schuult, in de Bundslänner Brannenborg, Noordrhien-Westfalen un Sassen-Anholt un in de Nedderlannen na Deel II. Mit Deel III sünd meer Plichten mit vermaakt. Deel II is to’n groten Deel symboolsch.

De acht düütschen Bundslänner geevt alle dree Jaren enen Bericht af woans se Plattdüütsch föddern doot. De Bunnsraat för Nedderdüütsch mit twee Vertreders je Bundsland vertridd de plattdüütsche Spraakgemeenschop in Düütschland un seggt as Stellvertreder för de plattdüütsche Spraakgemeenschop wat to düssen Bericht. Dat Bundsbinnenministerium faat beide Berichten to enen Staatsbericht tohoop un een Uutschuss vun den Europaraad beweert de Maatregels, de för Spraakpleeg vöörandreven woorn sünd. Oplest reageert de Bundsregerung op den Bericht vun den Europaraad.^[70]

In de Nedderlannen, wo Platt na Deel II schuult is, hebbt de oostnedderlandschen Provinzen 2018 dat Convenant Neddersassisch ünnertekent un vereenbaart mit de Gesetten un Regels, de al bestaat, dat Neddersassische starker to föddern, statts de Spraak ünner Deel III vun de Charta to stellen. So wull de nedderlandsche Rieksoverheid nee’e Plichten för sik ümgaan.^[71]

Dat Plattdüütsche is meist nich för Amtssaken tolaten. Een wichtigen Fall to’n Status vun dat Plattdüütsche bi Amtssaken weer de „Läägeünnerloage“, för de de Firma Twistringer RBM Dränfilter in’t Jaar 2000 en Patent anmellt harr. De Patentschrift weer op Plattdüütsch schreven un dat Patentamt harr eer daarvun torügwiest. De Bundsgerichtshov harr toletzt seggt, dat dat rechtens is, een Patent op Plattdüütsch intorecken, aver gellen deit dat bloot, wenn de Patentschrift ook hoogdüütsch översett bigeven oder nareckt warrt.^[72] Welk Juristen leggt Deutsch, so as in dat Sleswig-Holsteensche Landesverwaltungsgesetz, so uut, dat Hoog- un Plattdüütsch meent sünd. Plattdüütsch schall so ook as Amtsspraak gellen.^[73] Ook wenn dat Land Sleswig-Holsteen düsse juristsche Sicht woll deelt, het Plattdüütsch in’n Alldag as Amtsspraak in Sleswig-Holsteen kenen Belang.

Plattdüütsch in Kinnergaarn, School un Universiteet

→ Kiek ook bi: Plattdüütsch (Schoolfack)

Welk Kinnergaarns in Noorddüütschland versöcht Plattdüütsch an de Kinners wieder to geven. Dat langt an vun een paar plattdüütschen Ledern bet to’n dagdääglichen Plattsnacken mit de Kinners. Plattdüütsch in’n Kinnergaarn stütt sik op private Initschativen. Stütt oder Vöörgaven vun de düütschen Länner givt dat meist nich.^[74]

Lange Tied weer Plattdüütsch alleen in een paar Lessen to regionale Spraak in’n Düütschünnerricht Thema, man 2010 is Hamborg as dat eerste Bundsland mit Plattdüütschünnerricht in de Grundschool anfungen, 2014 sünd Sleswig-Holsteen un Bremen, 2016 Mekelnborg-Vöörpommern folgt. 2017 is Plattdüütsch een Schoolfack för dat Abituur worrn. Betto givt dat man alleen in Mekelnborg-Vöörpommern Plattdüütschunnerricht bet to’n Abituur hen.^[74] In Neddersassen is Plattdüütschünnerricht keen Schoolfack, man een Deel vun anner Fäcker. In Noordrhien-Westfalen, Brannenborg un Sassen-Anholt givt dat Plattünnerricht alleen as Arbeidsgemeenschop (AG) na de School. In kenen düütschen Bundsland givt dat allerwegens regulären Plattdüütschünnerricht; Platt ünnerricht bloot een paar Scholen hier un daar.^[74] Ook in’n Nedderlannen givt dat Plaans de neddersassischen Varietäten to ünnerrichten, de Kinners ene positve Sicht op de regionale Spraak to vermiddeln, Informatschonen över Neddersassisch, eenfache Leder un enen Grundwoordschatt to leren.^[75]^[76]

Op de Universität is Plattdüütsch meist een Ünnerdeel vun de Germanistik un een Handvull Hoogscholen beed nedderdüütsche Philologie as enen Studiengang Nedderdüütsch an, so as de Universitäten Flensborg, Hamborg, Kiel, Münster, Ollnborg un Rostock. Semianren to Plattdüütsch givt dat ook in Bremen, Frankfort an’e Oder, Chöttingen, Lümborg, Meideborg, Ossenbrügge, Paderbuorn un Potsdam. In’n Nedderlannen het alleen de Rieksuniversität Grönneng een Afdeel för Neddersassisch. Bloot een paar Universitäten leert Plattdüütsch ook as Spraak, de meisten befaat sik alleen mit’n Unnersöök an dat Plattdüütsche. De schreven un spraken Spraak in den Seminaren is Hoogdüütsch. As ene rare Uutnaam sünd avers een paar Bachelor-Arbeiden op Platt schreven worrn, de man meist Betog to’n Plattdüütschen hebbt.^[74]

Bi de Plattdüütschen

De Status ünner de Lüüd, de de Spraak snacken doot, is ook verscheden. De Süden vun dat Spraakrebeed, mit West- un Oostfalen un de Brannenborgsche Mark, daar is de Willen, de Spraak to bewaren minn stark as in’n Noorden, woneem de noordneddersassischen Dialekten spraken warrt. In Delen vun Brannenborg is de Spraak meist ganz dood. Dor is keen Willen meer vörhannen, de Spraak to bewaren, dat givt keen Spraakvereens för Plattdüütsch un keen Speeldelen. Ganz anners süüt dat to’n Bispeel in Oostfreesland uut. Dar is de Spraak noch op dat beste as Alldagsspraak bewaart. Ook in Delen vun Sleswig-Holsteen un dat Dreeeck twüschen Elv un Weser sünd daar noch Plattsnackers, de sik ook aktiv för dat Plegen vun de Spraak insetten doot.

Na de Ümfraag Status und Gebrauch des Niederdeutschen seet in Noordüütschland 59,2 % Plattdüütsch as enen Dialekt an, 39 % bekiekt Plattdüütsch as ene Spraak. De Ansichten ünnerscheed sik man na Regioon: Mit 52 % in Hamborg un 50,7 % in Sleswig-Holsteen seet hier de Meeheid Plattdüütsch as ene Spraak an. In Sassen-Anholt (80,7 %) un Brannenborg (80,5 %) is de Andeel Lüüd, de Plattdüütsch as enen Dialekt beteken besünners hoog. Groten Inflood op de Ansicht of Plattdüütsch een Dialekt oder ene Spraak is, het de Plattdüütschkompetenz: Lüüd, de sülvenst Plattdüütsch snackt, süüt Platt eer as Spraak an. Lüüd, de keen Platt snacken köönt, bekiekt dat as enen Dialekt. Ook Lüüd, de sik stärker mit de egen Regioon verbunnen föölt, seet Platt eer för ene Spraak as enen Dialekt an.

Medien un apentlich Leven

De Medien in Düütschland sünd hoogdüütsch domineert. In de Regionaalmedien kümmt Plattdüütsch as Nischenprogramm vöör, in de landswieden Medien meist gaarnich. Noorddüütschland gellt daarvun bi veel Lüüd, de dat Land nich so kennt, as rein hoogdüütsch. Buten Düütschland un de Nedderlannen is meist de Existenz vun Plattdüütsch al gaarnich bekannt. De bayersche Dialekt to’n Bispeel warrt vun de Medien bitieden noch geern as Stilmiddel opgrepen, dat för „heile Welt“ steit, wied af vun allens Moderne. De Medien gaat daarvun uut, dat de Döörsniddsdüütsche Bayersch kennt un grippt de Klischees över de Spraak op, zoomt op de Klischees noch en beten rop. Plattdüütsch gellt as en Saak, de bi’n Döörsniddsdüütschen meest gaarnich bekannt is un warrt daarvun vun de Medien noch duller uutblennt.

Plattdüütsche Tiedschriften oder Dagbläder givt dat nich. Vele Dagbläder in Noorddütschland hebbt man plattdüütsche Kolumnen, de sik meist humoristsche oder regionale Themen befaat. Plattdüütsche Artikels in anners hoogdüütschen Blädern sünd raar un Platt bruukt se meist regionale Themen een beten uuttosmücken. Uutnaam weer alleen dat Hamburger Abendblatt mit siene Wienachtsuutgaav 2010, de op Platt un Hoog ruutkamen is. 2016 is wedder bi’t Hamborger Abendblatt de Uutgaav för den 23./24. April mit enen platttdüütschen Titelbladd ruutkamen.^[77]

Hoogdüütsch heerscht allerwegens vöör. Schreven Plattdüütsch find sik – ole Huusinschriften un een paar Stratennaams uutbenamen – meist nich in dat apentliche Leven.^[78] Sied de 2000-er Jaren givt dat in Düütschland meer un meer tweesprakige Oordschiller.^[79] In den letsten Jaren sünd ook de Nedderlannen mit een paar tweesprakig Oordschiller anfungen. De Reklaam un de Tourismusbranch bruukt Platt af un an een oold, kommodig oder regionaal Gefööl to wiesen.^[80]

Internet un Technik

Bi de moderne Technik un in dat Internet is Plattdüütsch wenig präsent. Dat givt man Software so as Linux op Platt oder dat Brennprogramm „Brann-Stuuv 7“ vun Ashampoo.^[81]^[82] Online sünd de gröttsten plattdüütschen Sieden de twee Spraakuutgaven vun de Wikipedia: de plattdüütsche Wikipedia för de düütsche Siede mit 85.273 Artikels un de nedderlandsch-neddersassische Uutgaav mit 7989 Artikels.

Spraakechnologie givt dat meist alleen för dat Noordneddersassische.^[83]^[84] Allgemeen kriegt Plattdüütsch dat meist nich torecht de Spraaktechnologie achteran to lopne, denn de plattdüütschen Spraakkorpora, de dat för good Spraaktechnologie bruukt, sünd recht lütt un meist nich annoteert oder taggt.^[85] Op’t wichtigste sünd hier dat Zwirner-Korpus,^[86] dat Korpus Deutsche Mundarten: DDR,^[87] dat Korpus Ehemalige deutsche Ostgebiete^[88] un dat Korpus Russlanddeutsche Dialekte.^[89] Dat ümfangriekste Korpus is nich för dat moderne Plattdüütsch man för’t Middelsassisch, dat Reference Corpus Middle Low German/Low Rhenish (1200–1650).^[90]

Sprekertall

Sprekertallen laat sik blot swaar angeven. In’n Zensus is faken de Moderspraak nich affraagt worrn un wenn se affraagt worrn is, denn hebbt de Behöörden keen Ünnerscheed maakt twüschen Plattdüütsch un Hoogdüütsch oder Plattdüütsch un Nedderlandsch. För de öllere Tied lett sik aver daar von uutgaan, dat so teemlich all Minschen in Plattdüütschland ook Plattdüütsch snackt hebbt. Ganz grov lett sik de Tall also för 1800 mit 7 Millionen angeven un 1900 mag dat woll so knapp 20 Millionen Minschen geven hebben, de Plattdüütsch snackt hebbt. (Düt Rebeed het vundaag en Inwanertall von meist 30 Millionen Minschen.) Na 1900 un besünners na 1945 füng de Tall aver teemlich an to dalen. Alltohoop givt dat also dat vundaag so üm un bi 5 Millionen Minschen, de Plattdüütsch snacken doot.

Düütschland

An de 60 % vun’n Noorddüütschen snackt tomindst een beten Platt. Daar mang sünd man an de 25 %, de bloot een paar Wöör snacken könnt. Plattdüütsch verstaan könnt an de 76 %.

Dat eerste Maal, dat een würklich versöcht het, ruttokriegen, woveel Lüüd Plattdüütsch snacken doot, weer 1984 dat Institut för nedderdüütsche Spraak, dat en repräsentative Ümfraag mit 2000 Lüüd maakt het. Disse Ümfraag weer bloot in de Bundsrepubliek Düütschland ahn de Düütsche Demokraatsche Republik un sünner Nedderland. In düt Rebeed hebbt 20 % vun de Lüüd „sehr gut“Platt snackt, 15 % good un 21 % en beten.^[92]

Een anner Ümfraag 2007, de nu in ganz Düütschland maakt worrn is wiest, dat 6 % Platt „sehr gut“ snackt, 8,3 % good un 23,4 % en beten Platt snacken köönt. Dat sünd also so bi 3 Millionen Lüüd, de good oder „sehr gut“ Platt snackt. De nee’esten Tallen sünd uut de Telefoonümfraag Status un Gebrauch des Niederdeutschen 2016, bi de 1632 Lüüd in den noorddüütschen Bundslänner, Westfalen (uutbenamen de Süüddeel) un den plattdüütschen Deel vun Sassen-Anholt un Brannenborg fraagt worrn sünd.^[93] De Tallen sünd vergleken mit 2007 meist gliek: 6,2 % vun de Lüüd köönt „sehr gut“, 9,5 % good un 16,7 % een beten Platt snacken. 25,4 % snackt een paar Wöör un 42,2 % snackt gaar keen Platt.^[94] De passive Spraakkompetenz, also de Tall Lüüd, de Platt verstaan köönt, liggt bi 76,9 %.^[95]

Wer Plattdüütschen snackt, hangt vun verscheden sotschodemograafschen Faktoren af, dat sünd Schoolafsluss, Geslecht un besünners Öller. Je öller, je eer snackt de Lüüd Platt. An de 10 % (1,4 % „sehr gut“, 3,1 % good, 5,3 % „mäßig“) vun de Lüüd twüschen 16 bet 29 Jaren kunnen 2016 Platt snacken, bi den över 60 jaren Olen sünd dat mit 52,3 % fiev maal so vele. De Sprekertallen ünnerscheed sik stark na Regioon. De Bundslänner in’n Noorden, Sleswig- Holsteen un Mäkelborg-Vöörpommern wiest mit rund 50 % ene hoge aktive Spraakomptenz. In Neddersassen köönt rund een Drüddel Platt snacken. In den Stadstaden Bremen un Hamborg un wieden Delen vun Westfalen geevt rund een Veerdel an, dat se tomindst een beten Platt snackt. De Noorden vun Brannenborg bericht den ringsten Stand an Plattdüütschsnackers mit 11,6 %. Na Landkreisen opdeelt wiest de Sprekertallen, dat de Spraak in’n Noordwesten langs de Noordseeküst, so as Sleeswig, Noordfreesland, Dithamarschen, dat Elv-Weser-Dreeeck un Oostfreesland, op dat stärkste is un na Süüdoost to bet na Brannenborg, wo de Spraak op’t swäckste is, afnimt.^[95]

Nedderland

In Nedderland het dat 2005 en Ümfraag geven. Bi düsse Ümfraag is rutkamen, dat 1.616.000 Lüüd een von de nedderlandschen plattdüütschen Dialekten snackt.^[96]

Aantal sprekers Nedersaksisch eind 2002 volgens Bloemhoff (2005)
Gebede	Sprekers Tohuus	Sprekers allens tohoop	Andeel Sprekers in Percent	Andeel Sprekers goed/zeer goed	Andeel zeer goed
Grönnen	262.000	446.400	77,7%	60,9%	40,5%
Twente	334.200	412.800	76,1%	52,6%	30,2%
West-Oaveriessel	326.100	378.500	73,0%	58,8%	34,5%
Drenthe	255.200	369.600	76,6%	59,8%	40,9%
Achterhook	211.000	258.400	73,0%	57,9%	42,1%
Veluwe	174.800	229.600	48,6%	33,0%	14,9%
Steenwiekerland	21.100	29.000	67,4%	48,1%	23,5%
Weststellingwerf	13.800	16.800	64,6%	48,1%	33,0%
Ooststellingwerf	6.400	10.500	48,8%	30,1%	18,4%
Allens tohoop	≈1,6 Millionen	≈2,15 Millionen	70,9%

De Tallen na een lütter Unnersöök vun 2011 unnerscheed sik man stark. De Andeel Öllern, de Neddersassisch mit eenanner snackt is vun 34 % 1995 op 15 % 2011 torüggegaan, de Andeel Kinner, mit de Öllern oder Broders un Sösters Platt snackt weer 1995 noch and 7 %, man is 2011 op 1 % torüggegaan. Vergliek de Tallen hier ünner:^[97]

	1995	2001	2011
Öllern	34%	24%	15%
Kind-Moder	7%	5%	1%
Kind-Vader	8%	6%	2%
Kind-Broder/Söster	7%	5%	1%
Kind-Frünnen	6%	5%	1%

Weltwied

Vun den 15.000 bet 20.000 Düütschen in dat Däänmark köönt man een lütten Deel noch Plattdüütsch snacken.^[98]

Den plautdietschen Dialekt von de Mennoniten snackt ook noch wedder so bi 300.000 bet 500.000 Minschen.^[99] Na de Ethnologue (uutgaav 2016) verdeelt sik de Tall Plautdietsche so: 4.000 in Argentinien, een beten ünner 10.000 Minschen in Belize,^[100] 60.000 in Bolivien, rund 8.000 in Brasilien, 80.000 in Kanada, 2.000 in Costa Rica, 100.000 in Kasachstan, 40.000 in Mexiko, noch eenmaal 40.000 in Paraguay, 5.000 in Peru un üm de 12.000 in den Verenigten Staten.^[99] In Düütschland hebbt an de 200.000 Russlandmennoniten enen plautdietschen Achtergrund. Se hebbt den Dialekt man faken för dat Hoogdüütsche opgeven.^[101]

De plattdüütschen Dialekten in Brasilien, besünners dat Pomerano, snackt twüschen 100.000 un 300.000 Minschen.^[102]^[103] Den westfäälschen Dialekt in Westfália snackt nich meer as 3000 Lüüd.^[102]

Dialekten un Varietäten

Dialekten

Paar vun de wichtigen Isoglossen vun dat Plattdüütsche
    Apokoop vun dat e
    Eenheidsplural -en/-t
    dat/det
    Affall vun dat -n an’t Woortenn     Eenheidsplural -(e)t
    Partizip Verleden Tiet op e-

Plattdüütsch is ene Spraak sünner Standard, de sik in verscheden Dialekten un Dialektgruppen deelt. De plattdüütschen Dialekten unnerscheed sik ünner een man nich so stark, as de hoogdüütschen Dialekten. So is dat ook vergleken swarer de verscheden Varietäten in Gruppen intodelen.^[104]

Plattdüütsch gledert sik in de groten Dialektgruppen: Westfäälsch, Oostfäälsch, Brannenbörgsch, Mäkelborgsch un Noordneddersassisch. Eerdat de Düütschen na’n tweden Weltkrieg uut dat hüdige Polen wegdreven worrn sünd geev dat ook de Dialektgruppen Pommersch un Nedderpreußsch, de nu noch as Pomerano oder Wisconsin Pommeranian un Plautdietsch buten dat oorsprüngliche Rebeed wieder leevt.

Traditschonell ünnerdeelt de Dialektologie Plattdüütsch in Westnedderdüütsch westen vun de Elv un in Holsteen un Oostnedderdüütsch oosten vun de Elv. Westnedderdüütsch sünd daarbi de Dialekten in dat ole sassische Stammland, man ook in Gebeden wo sik Plat later uutbreidt het as Oost-Freesland, Grönneng un Sleswig. Oostnedderdüütsch daargegen warrt in de Rebeden snackt, woneem fröher Slawen leevt hebbt (so as Polaben un Sorben) un eerst later Düütsche, Flamen un Nedderlanners in de Tied vun de Oostkolonisatschoon henkamen sünd. De Grenz löppt döör den Oosten vun Holsteen, sniedt vun Neddersassen dat Wendland af un löppt denn dicht bi de Grenz twüschen Sassen-Anholt un Brannenborg na Süüd to. De grote Ünnerscheed twüschen düsse beiden Gruppen is de Eenheidspluraal op -(e)t, so as wi maakt/maket gegenöver -en so as in wi maken.^[105]

Nee’eren Unnersöök, de den Spraakafstand twüschen Dialekten meten deit, stellt man de traditschonelle Sicht Plattdüütsch in West un Oost to delen in Fraag. Dat traditschonell oostnedderdüütsche Mekelborger Platt steit dichter bi dat westnedderdüütsche Noordneddersassisch, as bi dat even so oostnedderdüütsche Brannenborgsch. Dat traditschonell westnedderdüütsche Oostwestfäälsch un Oostfäälsch hebbt meer Gemeensamkeiden mit eenanner as mit dat Noordneddersassische. So kann de plattdüütsche Spraakruum ook in ene nöördliche Grupp mit Noordneddersassisch, Mekelborgsch, Pommersch so as ook den Brannenborgsch wat apart twüschen Nedder- un Middeldüütsch un ene süüdliche Grupp mit Oostwestfäälsch un Oostfäälsch indeelt warrn.^[106]

En wichtigen Ünnerscheed, de sik na de Dackspraken richt, liggt ook twüschen Nedderlandsch-Neddersassisch un den Rest vun dat Plattdüütsche. Disse Verscheel is nich vun öllers her un is eerst mit de letsten Jaarhunnerden un besünners in dat 20. Jhd. vun de nedderlandsche un de hoogdüütsche Standardspraak kamen. De Dialekten in de Nedderlannen hebbt ne’e Wöör opnamen, de uut dat Nedderlandsche stammt un de Dialekten in Düütschland hebbt düsse ne’en Begrepen uut dat Hooddüütsche övernamen.^[107] De Dialekten langs de Genze sünd so jümmers wieder uut een anner dreven.^[108] De mennonitschen Dialekten hebbt ook Hoogdüütsch as Dackspraak had, je na Land hebbt aver ook Russ’sch, Engelsch oder Spaansch Inflood namen un veel technische Begrepen sünd daarvun bi de Plautdietschen teemlich verscheden.

Varietätenspektrum

Eensprakig Plattdüütsche givt dat vundaag nich meer, so dat alle Sprekerschen un Sprekerschen tomindsten ook de düütsche oder nedderlandsche Standardspraak snackt. Unklaar is, of een düsse Situatschoon beter os Tweesprakigkeid oder Diglossie beschrieven kann.^[109]

För den noorddüütschen Ruum givt dat verscheden Modellen de Spraaksituatschoon to beschrieven. Dat Diglossie-Modell ünnerscheed Hoog- un Plattdüütsch as twee klaar scheden Spraakschichten. Dat Kunvergenzmodell, in dat Hoog- un Plattdüütsch een Diasysteem billt, beschrivt de noorddüütsche Spraaklandschop, in de Hoog- un Plattdüütsch op eenanner Inflood neemt un de Övergang twüschen den Varietäten verswümmt. So bruukt Plattsprekers to’n Bispeel Code Mixing un bruukt in eer Plattdüütsch hoogdüütsche Wöör, besunners Wöör, de in den Dialekt feelt oder ook Funktschoonswöör so as Abverbien, Kunjunktschonen oder Partikeln. Morphologie un Syntax blievt annersieds grotendeels plattdüütsch. In dat spraken Hoogdüütsch in Noordüütschland sliekt sik man plattdüütschen Kennteken in so Preposition stranding oder de oblique Kasus. So gliekt sik Plattdüütsch un dat noordüütsche Hoogdüütsch jümmer starker an.^[109]

Mischspraken

As Resultaat vun den Spraakkontakt sünd sied dat 17. Jhd. Mischspraken so as Missingsch opkamen, as noch meist alle Minschen in Noorddüütschland Plattdüütsch opwussen. Anner Bispelen sünd dat Flensborger Petuh, dat ook däänschen Inflood wiest, dat Ruhrdüütsch mit wat poolschen un slesischen Inflood oder dat Berlinsche. Plattdüütsch weer in de Tied spraken Spraak, Hoogdütsch meist rein schreven Spraak. Wenn Plattsprekers nu Hoogdüütch snacken wullen, kemen plattdüütsche Kennteken in de Spraak, so dat een Hoogdüütsch mit starken plattdüütschen Inflood opkeem. Eerst weer Missingsch noch de Spraak vun Lüüd, de plattdüütsch opwussen weren, un Hoogdüütsch snacken versöken. Later is dat ook de Ümgangsspraak vun Minschen worrn, de meist keen Platt snacken kunnen, un Missingsch as ere enige hoogdüütsche Varietät snacken. Sied de twede Halve vun dat 20. Jhad is dat Missingsch tohoop mit Plattdüütsch döör dat Hoogdüütsche verdrängt worrn. Mit Theater un Literatuur is Missingsch un ook Ruhrdüütsch oder bekannt worrn un is vundaag een Deel vun de Identität in Städen so as Hamborg, Bremen un Flensborg oder in de Ruhrpott, ook wenn dat meist nich meer snackt warrt.^[110]

Missingsch Kennteken sünd to’n Bispeel unverschaven Kunsonaten, so as in Daler oder ik, de Reduktschoon vun [p̪͡f] to [f], so as gefiffen statts gepfiffen, dat [s] in’n Anluud statts [ʃ], so as in einslafen, Unsekerheid bi’n Kasus, so as in glaub mich oder de doon-Periphraas, so as in wie sich die Familie benehmen tut.^[110]

Phonetik un Phonologie

Kunsonanten

De Kunsonanten sünd in den verscheden plattdüütschen Dialekten to’n groten Deel gliek. Allophonen steit in kantigen Klamers ([ ]), periphere Phonemen in runnen Klamers: ^[111]

	bilabiaal		labio- dental		alveolaar		post- alv.		palataal		velaar		uvulaar		glottaal
	stl.	sth.	stl.	sth.	stl.	sth.	stl.	sth.	stl.	sth.	stl.	sth.	stl.	sth.	stl.	sth.
Plosiven	p	b			t	d					k	g			[ʔ]
Nasaalen		m				n						ŋ
Vibranten						r
Taps/Flaps
Frikativen			f	v	s	z	ʃ	(ʒ)	[ç]	ʝ	[x]	[ɣ]			h
Lateralen						l

An’n Woordenn warrt de stemmhaftigen Kunsonaten stemmloos,
/p t k/ köönt aspireert [pʰ tʰ kʰ] oder unaspireert [p t k] sien,
/b/ kann twüschen Vokalen ook [v] sien,
/d/ kann twüschen Vokalen uutfallen, so as Tieden /tiːdn̩/ → [tiːn],
/g/ is an’n Woordenn een Frikativ, na Vöörvokalen [ç], na Achtervokalen [x], westföölsch, angelsch un nedderlandsch-neddersassisch in allen Positschonen,
/m n ŋ/ un /l/ köönt sülvsche Kunsonanten sien,
/ŋ/ kann ook för een Kunsonantenkluuster [ŋg] gellen,
/r/ is je na Dialekt [r~ɾ] oder [ʀ]. De uvulare Uutspraak warrt in Düütschland jümmers fakener,
Dat /s/ is an’n Woordanfang stemmloos [z],in Westfalen stemmloos [s],
/ʃ/ kümmt vun öller *sk un is in welk Dialekten as [sk~ʃk~sx] bewaart,
Dat /ʒ/ kann in Frömdwöör opkamen, so as Garage [ga.ra:ʒ], oder warrt as [ʃ] uutsnackt. Welk noordneddersassischen Dialekten snackt /ʝ/ as [ʒ] uut,
Dat /l/ kann an’n Woordenn velaar uutspraken warrn: [ɫ].

Vokalen

Kort- un Langvokalen

Plattdüütsch ünnerscheed seven Kortvokalen /a ɛ ɪ ɔ ʊ œ ʊ y/, enen Schwa-Luud /ǝ/ un meist ook /ɐ/ as Allophoon. Plautdietsch un dat Brannenborgsche to’n Deel hebbt de runnen Vokalen /œ/ un /y/ mit’n unrunnen /ɛ/ un /ɪ/ versmolten.

De gröttsten Ünnerscheden twüschen den Dialekten wiest de Langvokalen. Na de Afkumst ünnerscheed de Dialektologie twee Gruppen: de ooldlangen un de toonlangen Vokalen.

De ooldlangen Vokalen weren oorgermaansche Langvokalen oder Diphthongen un kriegt meist een Zirkumflex as Kennteken. Dat ooldlange /â/ is je na Dialekt [ɒː~ɔː~oː]. Ooldlang /î û ü̂/ sünd meist Monophthongen bleven; Düütsch un Nedderländsch hebbt eer diphtongeert. In’n Oostfäälschen, Oost- un Süüdwestfäälschen Mundaarden sünd dat aparte Diphthongen worrn.

De Dialektolgie ünnerscheed ooldlang ô₁, dat meist een Diphtong, so as [ɔʊ̯] oder [aʊ̯] is un ô₂, dat faken een Monophthong [oː] is. Beide fallt deelwies to enen Luud tohoop. Jüstso givt dat ooldlang ö̂₁, dat meist een Diphthong [œʏ̯~ɔʏ̯] is un ö̂₂, meist een Monophthong, so as [œː~øː].

Dat givt veer ooldlange ê-Luden: ê₁, ê₂, ê₃ un ê₄, de ja na Dialektgrupp verscheden to twee oder dree Luden tohoopfullen sünd. Dat ê₂ het sik in ê_2a un ê_2b spleten, de in welk Dialekten mit je ünnerscheedlichen ê-Luden tohoopfullen sünd. So sünd to’n Bispeel in dat westliche Noordneddersassisch, Noordmärksch, Westmönsterlandsch un Twentsch ê₁, ê₂ un ê₄ to enen Luud tohoopfullen, ê₃ is as enen Diphthong för sik bleven. Annersieds het dat Süüdwestfäälsche dree ê-Luden: ê_1, ê₂ sünd apart bleven, ê₃ un ê₄ sünd tohoopfullen. In’n Oostwestfäälschen un een Deel Oostfäälsch wedderüm is ê₁ mit ê_2a tohoopfullen un ê_2b is mit ê₃ un ê₄ versmolten.^[112]

De toonlagen Vokale kriegt enen Makron as Kennteken un sünd eerst mit’n Övergang vun Ooldsassisch na Middelsassich opkamen. In ooldsassische Tied weren dat noch korte Vokalen, de mit’n Övergang to’n Middelsassischen in apen Stammsülven mit Akzent to de toonlangen Vokalen deent worrn sünd. De acht verscheden ooldsassischen Kortvokalen /a e ë i o ö u ü/ sünd in’n Westfäälschen as söven Luden, de meist Diphtongen sünd, bewaart bleven. Oostfäälsch het dat to fiev Luden vereenfacht: /ā ē ī ō ȫ/. Noordneddersassisch un Oostnedderdüütsch ünnerscheed alleen dree toonlange Vokalen: /ā ē ȫ/.^[112]

Överlange Vokalen

Welk noordneddersassische Dialekten hebbt överlange Vokalen, de ook „Sleeptoon“ oder „Knick“ heet. Se kemen wegen de e-Apokoop op. As dat /ə/ wegfullen is, is een langen Vokaal in de Stammsülv daarför deent worrn un noch länger as een normalen langen Vokaal worrn. Dat givt wat Miminaalparen, de sik döör düssen Sleeptoon ünnerscheed, so as wied [viːt] mit eenfachen Langvokaal un Wied [vîːt] mit överlangen Vokaal.^[113]

Akzent

De Akzent in’n Plattdüütschen is dynaamsch, dat dat heet de Sülv mit den Akzent warrt luder uutsnackt. De Akzent liggt in’n Plattdüütschen allgemeen op de eerste Sülv, to’n Bispeel: bruken oder Backstuuv. Bi Verben mit enen Vöörföögsel kann de Akzent op den Stamm oder op dat Vöörföögsel sitten. De beiden ünnerscheelich betoonten Wöör bedüüdt denn avers ook wat anners, so as översetten ‘in een anner Spraak överdregen’ un översetten ‘wat överdweren’.^[114] Frömdwöör köönt den Akzent ook op de leste oder vöörletste Sülv dregen, so as blümerant oder verdeffenderen.^[115]

Luudstand

Kuntinentalwestgermaansch, dat op de Dialekten keken, ganz grov een Kontinuum billt, deelt sik op in dree Ünnerdelen, de düüdliche Ünnerscheden in de Phonologie hebbt: Nedderfränksch, Hoochdüütsch un Plattdüütsch. De Ünnerscheed to dat Hoogdüütsche kemen vöör allen döör den Hoogdüütschen Luudwannel tostann, de vun dat Oorgermaansche uut de Plosiven in’n Ooldhoogdüütschen wannelt het. De böverdüütschen Dialekten hebbt den gröttsten Deel Luudwannels mitmaakt, de middeldüütschen Dialekten maken deelwies mit un de nedderdüütschen Spraken sünd bi de unverschaven Kunsonaten bleven.

Hoogdüütsch Luudwannel (Germ. → Ohd.)	Bispelen	Gebeed
/*p/→/ff/→/f/	nds. slapen, engl. sleep → schlafen; nds. Schipp, engl. ship → Schiff	Böver- un Middeldüütsch
/*p/→/pf/	nds. Peper, engl. pepper → Pfeffer; nds. Ploog, engl. plough → Pflug; nds. scherp, engl. sharp → hd. scharpf/scharf	Böverdüütsch
/*t/→/ss/→/s/	nds. dat, wat, eten, engl. that, what, eat → das, was, essen	Böver- un Middeldüütsch
/*t/→/ts/	nds. Tied, engl. tide → Zeit; nds. tellen, engl. tell → zählen; nds. Timmer → Zimmer^[116]	Böver- un Middeldüütsch
/*k/→/xx/→/x/	nds., nl. ik, ooldengl. ic → ich; nds. maken, engl. make → machen; nds., nl. ook, wfr. ek → auch	Böver- un Middeldüütsch
/*k/→/kx/ un →/x/	dt. Kind → süüdbair. Kchind, hoog- un höögstalem. Chind	Süüdbaiersch, Hoog- und Höögstalemannsch
/*b/→/p/	dt. Berg, bist → zimbr. Perg, pist	Baiersch un Alemannsch deelwies
/*d/→/t/	nds. Dag, engl. day → Tag; nds. Vader, nfri. faader → Vater	Böverdüütsch
/*g/→/k/	dt. Gott → bair. Kott	Baiersch un Alemannsch deelwies

De Ünnerscheed bi /b/, /v/ un /f/ steit vun’n hoogdüütschen Luudwannel apart: Engelsch het wives [waɪvz], Hoogdüütsch Weiber [ˈvaɪ̯bɐ] un Plattdüütsch kennt Wiever [viːvɐ], aver ok Wieber [ˈvibɐ]. De Eentall Wief [ˈvif] warrt aver jümmer as [f] spraken (Hoogdüütsch b, Weib). Ook dat Kluuster s + Kunsonant an’n Woortanfang is een Ünnerscheed to dat Hoogdüütsche: Swien un slapen hebbt op Hoogdüütsch een sch /ʃ/: Schwein un schlafen (s + Kunsonant warrt man ook in welk plattdüütsche Dialekten as sch + Kunsonant uutspraken). De ole westgermaansche velare Frikativ /ɣ/ is in’n Hoogdüütschen /g/ worrn, een groten Deel plattdüütsche Dialekten het den Wannel ook mitmaakt, Dialekten so as Westfäälsch hebbt man tohoop mit Nedderlandsch den Friaktiv bewaart.

Bi de Kunsonanten is also en groten Ünnerscheed twüschen Hoogdüütsch un Plattdüütsch. Dat Nedderfranksche geit bi de Kunsonanten ganz mit dat Plattdüütsche. Ünnerscheden givt dat aver deelwies bi Luden, de sik eerst in jüngere Tiet verännert hebbt. So as de Övergang vun old na oud, wat een wichtigen Ünnerscheed is, de Nedderfranksche vun dat Plattdüütsche scheedt.

Noordseegermaansche Kennteken verbinnt Plattdüütsch mit Engelsch un Freesch. Vergleken mit den beiden sünd man al in dat Ooldsassische un noch meer in dat moderne Plattdüütsch noordseegermansche Kennteken verlüstig gaan. To’n noordseegermannschen Kennteken tellt de Nasaalswund na dat Nasaal-Spirant-Gesett, so as in *uns > ūs, *gans > Goos, *fimf > fiev. Ooldsassisch harr noch meer Wöör mit Nasaalswund so as mūth ‘Mund’, man al dat Middelsassische het de Form mund wedderherstellt. So finnt sik ook in welk Dialekten vundaag Formen mit Nasaal, so as uns oder Gans un Formen sünner Nasaal in anner Dialekten, so as us un Goos. Noordseegermaansche Kennteken sünd ook de Wegfall vun /t/ in *ist > is, de Pronomen mi, di, he, wi, ji statts mir, dir, er, wir, ihr und de Eenheidspluraal. Anner Kennteken finnt sik bloot deelwies in’n Plattdüütschen, so as r-Metathees in *brinnan ‘brennen’ > engl. burn, un de Assibiliatschoon, de Ooldsassisch mitmaakt het, Middelsassich aver wedder torüggdreit het, so dat vundaag alleen wat Reliktwöör as „Sever“ oder Naams so as „Celle“ den Luudwannel noch wiest.^[117]

Grammatik

Verben

Dat Plattdüütsche bögt Verben na Persoon, Numerus (Antall), Tempus (Tied) un Modus (Uutsaagwies) un ünnerscheed so as anner germaansche Spraken starke un swacke Verben.

In dat Präsens (Nutied) markeert dat Plattdüütsche den Singulaar (Eentall) mit dree verscheden Suffixen (Nasülven): -(e) för de 1. Person (ik/ek), -(e)st för de 2. Persoon (du), un -(e)t för de 3. Persoon (he, se, dat/et). Dat -e is in’n Rebeden mit e-Apokoop wegfullen, ook dat /e/ in -et is meist uutfullen. In’n Pluraal (Meertall) bruukt dat Plattdüütsche enen Eenheidspluraal, dat heet de dree Personen kriegt dat lieke Suffix: -(e)t oder -en. Dat -(e)t is de Eenheidspluraal in’n olen plattdüütschen Stammland, in’n Oostnedderdüütschen, Oostfreesland, Grönnen un Sleswig is de Pluraal -en.^[118]^[119] Starke Verben un een paar unregelmatige swacke Verben verännert in de 2. un 3. Persoon Singulaar den Stammvokaal, maakt em kort sett wenn mööglich enen Ümluud op.

Präsens (Nutied)
	Swacke Verben (maken)
	Singulaar	Pluraal
1. Persoon	ik/ek mak-e/maak-∅	wi, ji, se mak-et/maak-t/mak-en
2. Persoon	du mak-est/maak-st
3. Persoon	he, se, dat/et mak-et/maak-t
	Starke Verben (slapen)
	Singulaar	Pluraal
1. Persoon	ik slap-e/slaap-∅	wi, ji, se slap-et/slaap-t/slap-en
2. Persoon	du slöp-st
3. Persoon	he, se, dat/et slöp-t

Dat Präteritum (verleden Tied) billt Plattdüütsch op twee verscheden Aarden: De swacken Verben billen dat Präteritum oorsprünglich met de Nasülven -e-de för de 1. un 3. Persoon, -e-dest för de 2. Persoon in’n Singulaar un -e-den för’n Pluraal .^[118] De Endsülven sünd man velen plattdüütschen Dialekten afslepen un in Gebeden mit e-Apokoop sünd de 1. un 2. Persoon Singulaar in dat Präsens un Präteritum ganz tohoopfullen.^[119] De starken Verben billt dat Präteritum mit Afluud; se wannelt den Stammvokaal un hängt för de 2. Persoon Eentall -(e)st un för de Meertall -en an, de 1. un 3. Persoon Singulaar kriegt kene Endsülv.^[119] De Afluud kann sik je na Dialekt ünnerscheden un is in’n Noordneddersassischen starker vereenfacht, as in’n Westfäälschen, dat deelwies noch verscheden Afluden binnen de Präteritumsformen kennt.

Präteritum (Verleden Tied)
	Swacke Verben (maken)
	Singulaar	Pluraal
1. Persoon	ik/ek mak-(e)de/mak-e/maak-∅	wi, ji, se mak-(e)den/mak-en
2. Persoon	du maak-d(e)st/mak-est/maak-st
3. Persoon	he, se, dat/et mak-(e)de/mak-e/maak-∅
	Starke Verben (slapen)
	Singulaar	Pluraal
1. Persoon	ik sleep	wi, ji, se slep-en
2. Persoon	du sleep-st
3. Persoon	he, se, dat/et sleep

Anner Tieden billt Plattdüütsch mit Hülpverben: Dat Perfekt (tohoopsett verleden Tied) sett dat Plattdüütsche so as Hoogdüütsch un Nedderlandsch uut den Hülpverben hebben oder wesen/ween/sien un dat Partizip Perfekt vun dat Vullverb tohoop. Annerster as Hoogdüütsch bruukt dat Plattdüütsche fakener dat Hülpverb hebben, so as bi Verben, de angeevt, dat sik wat beweegt. Se bruukt op Platt hebben, wenn kene Richt angeven is, so as Ik heff lopen statts Ich bin gelaufen, man Ik bün na Huus lapen. Dat Plusquamperfekt bruukt ook de Hülpverben hebben un wesen/ween/sien, de man in dat Präteritum staat, un dat Partizip Perfekt, so as ik weer na Huus lopen.^[120] Dat Futuur (Tokumst) bruukt de Hülpverben schölen/sollen, warrn/werrn un willen/wollen, so as du schallst di wunnern oder he will woll noch kamen. Faken steit man dat Präsens för dat Futuur, besünners wenn een Adverb de Tied angivt, so as ik kaam glieks statts Ik schall glieks kamen.^[121] För dat Futuurperfekt bruukt Plattdüütsch de Hülpverben schölen/sollen, warrn/werrn, willen/wollen, dat Partizip Präteritum un den Infinitiv hebben oder wesen/ween/sien, so as ik will/schall/warr lopen hebben. Dat Futuurperfekt is raar un dat Perfekt kann, so as ook op Hoogdüütsch, för dat Futuurperfekt instaan un finnt sik meist alleen, ween een sik wat vermoden is, so as: Dat will he woll maakt hebben.^[122]

Plattdüütsch kennt twee Partizipien: Partizip Perfekt un Partizip Präsens. Dat Partizip Perfekt billt de swacken Verben mit dat Suffix -(e)d/-(e)t (so as riep-(e)t vun riepen, bruk-et/bruuk-t vun bruken), de starken Verben mit Afluud un dat Suffix -en (so as hulp-en vun hölpen, grep-en vun griepen). Dat Präfix (Vöörsülv) ge-, so as op Hoog un Nedderlandsch , is – dat brannenborgsche je- un dat oostfäälsche un geldersch-overiesselsche e- uutbenamen – kumplett affullen.^[118] Dat Partizip Präsens kriegt dat Suffix -d achteran, dat man in groten Delen vun dat Spraakgebeed affullen is, so dat hier Partizip Präsens un Infinitiv gliek klingt.^[123]

Plattdüütsch kennt dree Modi (Uutsaagwiesen): Indikativ (Würklichskeidsform), Konjunktiv (Mööglichkeidsform) un Imperativ (Befeelsform). De Indikativ beschrivt allens, wat echt un würklich is. De Formen sünd baven beschreven. De Konjunktiv beschrivt Wünschen, allens wat unwürklich is un ook de indirekte Reed. In’n groten Deel Dialekten sünd Konjunktiv un Präteritum gliek. Westfäälsch ünnerscheed bi velen starken Verben noch egen Konjunktivformen, so as ik gönk (Konjunktiv) vs. ik gonk (Präteritum).^[124] Man ook Modaalverben, so as warrn oder schölen/sollen, köönt den Konjunktiv ümschrieven.^[125] De Imperativ is in’n Singulaar de slichte Verbstamm, in de Meertall kümmt dat Suffix -(e)t achteran, so as griep! un griep-(e)t!^[121]

Dat Passiv bruukt op Platt dat Hülpverb warrn un dat Partizip Perfekt, so as He warrt vun enen Hund beten. Faken steit man dat Aktiv statts Passiv: Em het’n Hund beten. Een Tostandspassiv kann Plattdüütsch mit ween/wesen/sien un dat Partizip Perfekt billen, so as De Posten is al besett.^[126]

Substantiven

De Substantiven bögt dat Plattdüütsche na Kasus (Fall), Numerus (Antall) un Genus (Slecht). De Kasus sünd vergleken mit öller Spraakperioden, man ook mit dat Hoogdüütsche, stark vereenfacht. De meisten Dialekten hebbt man een beten meer vun’n Kasus bewaart as Nedderlandsch, dat Fastlandskandinaavsch oder Engelsch un ünnerscheed noch enen Subjektfall (Nominativ) un enen Objektfall (Obliquus/Dativ-Akkusativ/Akkudativ). Sleswiger, Oostfreesch un Oostnedderlandsch Platt hebbt enen Eenheidskasus. De ole Dativ find sik noch in Kortformen na Präpositschonen, so as in’n Jaar, man ook de Objektfall in dat Jaar is begäng. Na Süüd to neemt de olen Dativrester to. Dat Suurländsche ünnerscheed sogaar noch Dativ un Akkusativ as twee egen Fäll. De ole Genitiv find sik alleen in starren Uutdrücken so as Tieds genoog oder winterdages un warrt süss ümeschreven, to’n Bispeel mit vun, so as dat Enne vun de Straat, oder mit sien/eer, so as Vader sien Hov.^[127]^[128]

De Spraak ünnerscheed dree Genera (Slechter): maskulin (männlich), so as de Mann, feminin (wievlich), so as de Fru un neutrum (saaklich), so as dat Kind. An dat Substantiv sülvenst kann een meist nich seen, wat dat Genus is. Deelwies is dat Genus ook anners as op Hoogdüütsch oder ünnerscheed sik je na Dialekt, to’n Bispeel: dat Lief (neutrum) – hoogdüütsch der Leib (maskulin), de Beek/Beke (maskulin oder feminin), dat/de Spegel (neutrum oder maskulin).^[129]

Plattdüütsch ünnerscheed de Numeri (Antallen): Singulaar (Eentall) un Pluraal (Meertall). De Singulaar is unmarkeert, den Pluraal kenntekent verscheden Suffixen oder Ümluud. De Formen för de Pluraal wiest vele Ünnerscheden in den verscheden Dialekten. Oostfreesch Platt bruukt to’n Bispeel kenen Ümluud un markeert de Meertaal mit -en, so as Bispeel Bomen, Husen statt Bööm/Böme, Hüüs/Hüser.^[130] De meisten plattdüütschen Dialekten kennt man ook de Suffixen -er un -en un -s. Dat -e, dat sik so in’n Westfäälschen un Oostfäälschen find, is in Dialekten mit e-Apokoop affullen. De Ümluud, de deent Stammvokaal oder een stemmhaft Endkunsonant sünd man ook na de Apokoop vun -e as Pluraalkennteken nableven. Deelwies bruukt de Dialekten mit e-Apokoop man ook een anner Suffix (meist -en) oder de Pluraal blivt unmarkeert. De Suffixen -er un -e billt sowied mööglich enen Ümluud.

Översicht Pluraal op Plattdüütsch^[131]
		-(e)/-∅	-er	-s	-(e)n	-∅
-∅	m.	Dag > Dag-e/Daag-∅	Book >Bök-er	Keerl > Keerl-s	Oss(e) > Oss-en
	f.	Muus > Müs-e/Müüs-∅		Deern > Deern-s	Göre/Göör > Gör-en
	n.	Bredd > Breed	Kind > Kinn-er
-er	m.			Hamer > Hamer-s		Finger > Finger-∅
	f.			Moder > Moder-s
	n.			Fenster > Fenster-s
-el	m.			Düwel > Düwel-s	Appel > Appel-n
	f.
	n.			Buddel >Buddel-s

Artikels

Plattdüütsch het so as anner westgermaansche Spraken bestemmte un unbestemmte Artikels, de vöör dat Substantiv staat.

De bestemmte Artikel is in de Eentall de för maskuline un femnine Substantiven un dat (Brannenborgsch det, Oostnedderlandsch (h)et) för’t Neutrum. In de Pluraal hebbt alle Genera den Artikel de. De grote Deel plattdüütsche Dialekten ünnerscheed bi’n bestemmten Artikel ene oblique Form för dat Maskulinum den; de Artikels för dat Femininum un Neutrum blievt gliek. Dat Sleswiger, oostfreesche un oostnedderlandsche Platt hebbt enen Eenheidsfall; hier ännert sik de Artikels nich.^[132] In’n Süden givt dat Dialekten, de Dativ un Akkusativ bi den Artikels noch scheden.

Bestemmt Artikels op Plattdüütsch
Numerus	Kasus	Genus
Numerus	Kasus	maskulin	feminin	neutrum
Singulaar	Subjektfall	de	de	dat
Singulaar	Objektfall	den	de	dat
Pluraal	Subjektfall	de	de	de
Pluraal	Objektfall	de	de	de

De unbestemmte Artikel is een/en, staat bloot bi Substantiven in’n Singulaar un warrt na Kasus un Genus bögt: In’n Singulaar het de Subjektfall de Formen: een (maskulin/neutrum) un ene (feminin). In’n Objektfall het alleen dat Maskulinum ene egen Form: ene. Dat Suurländsche unnerscheed noch Dativ un Akkusativ, dat Brannenborgsche doot dat bloot bi’n Maskulinum. Faken is de unbestemmte Artikels verkört to ’n (maskulin/neutrum), ’ne (feminin) oder ’nen (maskulin Objektfall). De Achterföögsels för Kasus un Genus sünd man meist afslepen, besünners bi’n Plattsnacken, so is de unbestemmte Artikel faken alleen een/en oder afkört ’n för alle Genera un Kasus.^[133]

Unbestemmt Artikels op Plattdüütsch
	Vullformen			Kortformen
	maskulin	feminin	neutrum	maskulin	feminin	neutrum
Subjektfall	een-∅/en-∅	en-e	een-∅/en-∅	’n	’ne/’n	’n
Objektfall	en-en	en-e	een-∅/en-∅	’nen/’n	’ne/’n	’n

Adjektiven

Adjektiven stemmt na Kasus, Genus un Numerus mit dat Substantiv op dat se Beotg neemt övereen. So as anner germaansche Spraken kennt ook Plattdüütsch twee verscheden Deklinatschonen för de Adjektiven: de starke Deklinatschoon, wenn dat Adjektiv alleen vöör dat Substantiv steit, un de swacke Deklinatschoon, de na enen Artikel steit. De Endsülven, de verscheden Formen markeert, sünd -e, -en un je na Dialekt deelwies ook -(e)s, -(e)t un -er. Besünners bi dat Neutrum, wat minner bi Maskulinum un Feminum, givt dat ook Formen sünner Endsülv.^[134]

Deklinatschoon Adjektiven^[135]
Numerus	Genus	Kasus	stark	swack
Singulaar	maskulin	Subjektfall	dick-e Kopp	de dick-e Kopp
	maskulin	Objektfall	dick-en Kopp	den dick-en Kopp
	feminim	Subjektfall	ol-e Kann	de ol-e Kann
	feminim	Objektfall	ol-e Kann	de ol-e Kann
	neutrum	Subjektfall	oold-∅/-et Book	dat ol-e Book
	neutrum	Objektfall	oold-∅ Book	dat ol-e Book
Pluraal		Subjektfall	dick-e Köpp	de dick-en Köpp
Pluraal		Objektfall	dick-e Köpp	de dick-en Köpp

Adjektiven to stiegern bruukt dat Plattdüütsche dat Suffix -er för den Komparativ un -(e)st för den Superlativ. De Stamm kann enen Ümluud kriegen un Assimlilatschonen köönt opkamen, so as jung – jüng-er - jüng-st, oold – öll-er – öll-st. Een paar Adjektiven hebbt unregelmatige Formen, so as good – beter – best un veel – meer – meist/meerst. Annerster as op Hoogdüütsch bruukt Platt den Superlativ ook twee Grötten to verglieken: He is de jüngst vun de beiden gegenöver Er ist der jüngere von den beiden.^[134]

Pronomen

Personaalpronomen

De Personaalpronomen ünnerscheed dree Personen, de Numeri Singulaar un Pluraal un den Subjekt- un Objektfall. De drüdde Persoon Singulaar ünnescheed ook de Genera maskulin, feminin un neutrum. In’n Subjektfall sünd de Formen: ik/ek (1. Persoon), du (2. Persoon) un in de 3. Person na Genus ünnerscheden: he (maskulin), se (feminin), et/dat (neutrum). In’n Pluraal sünd de Formen: wi/we (1. Persoon), ji/je/i (2. Persoon), se (3. Persoon). Alle Dialekten kennt Formen för den Objektfall, de sik je na Dialekt un Dialektgrupp stark ünnerscheden köönt. För de 1. un 2. Persoon Singulaar sünd dat mi un di (oostfäälsch mik/mek un dik/dek). För de 3. Persoon Singulaar em/en/enne (maskulin un neutrum), eer/öör (feminin). Oostfreesch un de oostnedderländschen Dialekten hebbt ook Formen mit /h/ vöörn: hüm, hör. För de 1. Person Pluraal is dat us/uns (oostfäälsch üsk/ösk), för de 2. Persoon is dat ju mit velen regionalen Varianten as jü, jau, jo, jö, juug, u un oostfäälsch juck/jock/jück/jöck . De 3. Persoon Pluraal is eer, se, ennen oder jüm.^[136]

Possesivpronomen

De Possesivpronomen sünd in’n Singulaar: mien (1. Persoon), dien (2. Persoon), sien (3. Persoom maskulin/neutrum), eer (3. Persoon feminin) mit dialektaal verscheden Luudvarianten. In’n Pluraal sünd dat: uns/us (1. Persoon) un ju/jo (2. Persoon), eer (3. Persoon). De drüdde Persoon het ook regionale Varianten, so as se, jemeer, ennen etc. De Possesivpronomen bögt dat Plattdüütsche so as de Adjektiven, faken givt dat man ook unböögte Formen: Ik see mienen/mien-∅ Vadder.^[137]

Reflexivpronomen

Ene egen Form för dat Reflexipronomen kennt alleen de 3. Persoon Singulaar un Pluraal: sik (oostfreesch sük, oostfäälsch sek, brannenborgsch/oostnedderlandsch sich), so as he/se höögt sik. De anner Personen bruukt den Objektfall vun dat Personaalpronomen, so as ik höög mi, du höögst di, wo höögt u(n)s, ji höögt jo/ju/juug/jük.^[138] Slewswig un Delen vun Holsteen bruukt sik ook för de 2. Persoon Singulaar, so as: Ji freut sik.^[139] Dat Reflexivpronomen för de 3. Persoon is uut’n Hoogdüütschen uutleent, Ooldsassisch, so as ook Engelsch un Noordfreesch vundaag noch, harr keen egen Reflexivpronomen.^[140]

Syntax

De plattdüütsche Syntax stemmt grotendeels mit’n Satzbo in anner kuntinentaalwestgermaanschen Spraken övereen, is man präägt döör den Bruuk as ene Spraak, de vööral snackt man nich schreven warrt. So finnt sik op Plattdüütsch meist Satzregen, de nich mit Kunjunktschonen verbunnen sünd. Nevensätz sünd rarer un köönt faken ook sünner Kunjunktschonen begünnen.^[141] To’n Bispeel: He kümmt nich, he is bang oder Dat regent, ik bliev to Huus.^[142]

Ook as Kennteken vun spraken Spraak find sik ook in schreven Plattdüütsch eer een verbalen Stil as enen nominalen Stil, so as wat vundaag passeert is statts die Ereignisse des Tages.^[143]

Een Ünnerscheed to de düütsche Standardspraak is dat Preposition Stranding, dat will seggen dat Pronominaaladverbien scheden warrt, so as daar will ik nix mit to doon hebben statts hoogdüütsch Damit will ich (...).^[60] De scheden Pronominaaladverbien kümmt man ook in dat noorddüütsche Hoogdüütsch op.

Annerster as de düütsche Standardspraak kennt dat Plattdüütsche dubbelt Negatschoon, so as Dat hev ik nie nich seggt.^[60] Dat Phänomeen is ook in hoogdüütschen Dialekten verbreidt un so keen spetschell Kennteken för’t Plattdüütsche.

Annerster as de düütsche Standardspraak, man just so as hoogdüütsche Dialekten, kennt Plattdüütsch ene Periphraas uut doon + Infinitiv, de dat Verb betonen kann, so as Verköpen deit se mi nix.^[60]^[144] Se finnt sik allerwegens in dat Plattdüütsche, dat givt man regionale Ünnerscheed, doon in Nevensätzen is fakener in dat Noordneddersassische to finnen, dat Westfäälsche het meer doon-Periphrasen in Höövdsätzen.^[145] De doon-Periphraas geit man döör den hoogdüütschen Inflood torügg.^[146]

Anner spetschell plattdüütsche Periphrasen, sünd Kunstruktschonen de enen Aspekt uutdrückt, so as Beginn oder de Duur vun wat. Se finnt sik faken ook in de hoogdüütsche Ümgangsspraak vun Noorddüütschland. So kann de Periphraas uut Kopula + an/bi + Infinitiv de Duur vun wat uutdrücken, so as He weer an’t Studeren dat Dansen to leren oder Ik bün jüst bi’t Eten.^[121] As Rheinische Verlaufsform is de Kuntruktschoon ook in de düütsche un nedderlandsche Ümgangsspraak to finnen. Wenn wat anduurt, kann de Periphraas uut hebben + to + Infintiv dat uutdrücken, so as he het veel Kraam to liggen.^[121] Den Beginn vun wat kann de Periphraas kamen + Infintiv uutdrücken, so as denn keem he op’n Rüch to liggen.^[121]

Starker as Hoogdüütsch bruukt Plattdüütsch Topikalisatschoon, dat heet dat Satzleden na rechts oder links hen versett warrt, eer so to betonen un dat Topik vun’n Satz to maken. Bispelen sünd: Dat Peerd, dat schüdde mit’n Kopp, wo dat Peerd na links hen versett is, oder Nu hett he en Knecht had, de Buur, de het Hans heten, wo de Buur na rechts hen versett is un so as Topik starker betoont is.

Woordschatt

Woordformatschoon

Plattdüütsch kann nee’e Wöör mit Kompositschoon (Tohoopsetten), Derivatschoon (Afleiden) un Kunverschoon (Woordaarwessel) billen.

Bi de Kompositschoon kann dat plattdüütsche twee oder meer Substantiven to enen nee’en Woord tohoopsetten, so as Fack-wark-huus. Platt bruukt man vergleken mit Hoogdüütsch minner tohoopsett Wöör un billt daarför to’n Bispeel een Präpositschonaalattribut, so as Weg na Huus statts Nahuusweg. Besüners lange tohoopsett Wöör in’n Hoogdüütschen warrt oplööst oder kört, so as Automaat för’t Torüggeven vun Pandbuddels oder fakener Pandbuddelautomaat statts hoogdüütsch Pfandflaschenrückgabeautomat. Vergleken mit’n Hoogdüütschen bruukt Plattdüütsch fakener Wöör, de uut enen Imperativ (Befeelsform) maakt sünd, so as Kiek-in-de-Luft, Wüppsteert (vun wüppen un Steert).^[147]

Ene Besünnerheid, de so in’n Hoogdüütschen nich faken to finnen is, sünd tohoopsett Verben. Se köönt uut Substantiven, Adjektiven un Verben tohoopsett warrn oder uut twee Verben billt warrn, so as haartagen (Substantiv + Verb), geelsnacken (Adjektiv + Verb), smuustergrienen (Verb + Verb).^[148] Besünners sünd ook de Verben de sik uut den Verbstamm un denn enen Lievdeel tohoopsett, so as begriesmulen (begriesen + Muul), duuknacken (duken + Nacken), plinkögen (plinken + Oog).^[149]

Mit Affixen (Anföögsels) kann Plattdüütsch nee’e Wöör afleiden (Derivatschoon), so as ver-tellen uut tellen, een Woord de Woordaard wesseln maken (Kunverschoon), so as dat Adjektiv schiet-ig uut’n Substantiv Schiet mit dat Suffix -ig.^[150] Deelwies bruukt Plattdüütsch man anner Affixen as Hoogdüütsch dat sülve Woord to billen, so as Düüster-nis statts Dunkel-heit oder be-leven statts un er-leben.^[151]

Nee’e Wöör un Juxwöör

In modernen Tieden het Plattdüütsch veel Wöör för nee’e Technolgie uut sienen Dackspraken Hoogdüütsch oder Nedderlandsch övernamen. Statts Leenwöör uut den Dackspraken to övernemen, givt dat deelwies Versöök egen plattdüütsche Wöör uuttodenken.^[152] Een Deel vun so’ne Wöör kaamt uut de mündliche Spraak un het ook Ingang in de plattdüütsche Ümgangsspraak funnen, anner sünd künstliche Vöörslääg, de nüms bruken deit. Een groten Deel sünd Juxwöör, also kene seriösen Wöör un ook keen eernsthaftigen Versöök för plattdüütschen Spraakuutbo. Een Deel Plattdüütschsnackerschen un -snackers seet düssen Slag Wöör daarüm kritsch, denn se maakt Platt noch meer een „Spraak to’n Högen“.^[153] Bispelen för so’ne Wöör sünd Plüüschmoors för ‘Hummel’ oder Snutenpulli för ‘Mund-Neesdook’.^[154]

De Kategorie „beste aktuelle plattdüütsche Uutdruck“ bi dat Plattdüütsch Woort vun’t Johr tekent meist wenig eernsthaftige nee’e Wöör uut, so as Ankiekbook för ‘Facebook’, Brägenplietschmaschin för ‘künstliche Intelligenz’ oder fuurtsen-roewertrecken-Code för ‘QR-Kood’.^[153]

Plattdüütsche Wöör uut anner Spraken

Mit de Oostkolinsatschoon het besünners dat Oostnedderdüütsche slaawsche Wöör övernamen, de sik as Reliktwöör besünners in Oords- un Floornaams finnt. Dat Wendlandsche Platt het besünners veel Reliktwöör uut dat Polaabsche, so as Molaiten ‘Himberen’. As Leenwöör hebbt sik welk slaawsche Wöör, so as Döns, ook in dat ole Stammland hen uutbreidt. Al in’t Middelsassische setten sik wat slaawsche Leenwöör döör, so as Pietsch(e) för öller Sweep. Nedderpreußisch un Baltendüütsch harrn bet in de Neetied direkten Kuntakt mit’n Slaawschen un Baltschen, so dat sik hier besünners veel Leenwöör finnt.^[155]

Nedderlandsch as Kultuurspraak weer in de Neetied ook in Delen vun Westdüütschland begäng, so dat sik hier ook veel Nedderlandschs in’n Woordschatt finnt. In’n Mark-Brannenborger Platt finnt sik welk nedderlandsche Reliktwöör, de flaamsche Kolonisten in de Gegend bröchten.^[156] De nedderlandsch-neddersassischen Dialekten hebbt sünnerlich in dat 20. Jhd. veel nedderlandsche Wöör övernamen.

Langs de Noordseeküst, wo Plattdüütsch de freeschen Spraken verdrängt het, finnt sik freesche Reliktwöör, so as oostfreesche Wöör in dat Oostfreesch Platt oder Wöör uut dat Eidersteder Freesch in’n Eidersteder Platt. Dat nedderlandsche Stellingwarvsch un Kollumerpompstersch hebbt Wöör uut dat Westfreesch övernamen.^[157]

In de Seemannsspraak het Plattdüütsch al frö wat engelsche Wöör övernamen, so as Boot oder Dock.^[158] In nee’ere Tied kemen över’t Hoogdüütsche oder Nedderlandsche ook anner engelsche Wöör in’t Plattdüütsche, so as Computer oder Notebook.^[159]

Plattdüütsche Begrepen in annere Spraken

In de Hansetied het dat Plattdüütsche dull op de fastlandskandinaavschen Spraken inwarkt. So schull bet to de Halv vun de sweedsche Woordschatt enen plattdüütschen Oorsprung hebben. Ook na’t Baltikum, na Russland, na England un Iesland sünd döör de Hanse wat plattdüütsche Wöör kamen.^[160]

Na de överbleven Wöörlisten dat uutstorven Polaabsch an de 20 % plattdüütsche Wöör uutleent; ook veel Grundvokalaar so as komot ‘kamen’ un brinďot ‘bringen’.^[161] Mang den rund 3000 germaanschen Leenwöör in’t Kaschuubsche kaamt rund de Halv uut’n Plattdüütschen, vöör al uut dat Hinnerpommersche.^[162] Dat Poolsche het eer hoog- statts plattdüütsche Leenwöör. Man de Wöör üm de Seefaart, so as bak ‘Baak’, śluza ‘Slüüs’ oder sztymbort ‘Stüürboord’, sünd plattdüütsch. De masuurschen Dialekten hebbt wedder een beten meer Platt övernamen, so as brukować ‘bruken’ oder dek ‘Dack’.^[163] Ook Neddersorbsch, dat in öllere Tieden ene gemeensame Grenz mit dat Plattdüütsche harr, het Wöör övernamen. Een lütten Deel Platt is so över’t Neddersorbsche ook in’t Böversorbsche kamen, dat süss eer middeldüütsche Wöör uutleent het.^[155]

Al Ooldfreesch un later besünners de oost- un noordfreeschen Mundaarden stünnen sied de middelsassische Tied mit’n Plattdüütsch in engen Kuntakt, so dat se veel Wöör, deelwies ook Grundvokabulaar, övernamen hebbt.^[157] So sünd to’n Bispeel de Tallen sööwen, dörtig, sööwentig un hunnert in dat Amrumer Freesch plattdüütsch.^[164] Op dat Westfreesche harr Plattdüütsch kenen groten Inflood.^[157]

Later sünd, as de hoogdüütsche Standardspraak opkamen weer, wo ook Lüüd uut plattdüütsche Rebeden bi Andeel harrn, döör Schrievers uut’n Noorden ook welk plattdüütsche Wöör Deel vun dat Hoochdüütsche worrn, so as dröge oder Achterdeck. Anner Wöör uut dat Plattdüütsche sünd man nich Deel vun de Schriftspraak, aver vun de Ümgangsspraak in Noorddüütschland worrn, so as: schnacken, küern, Trecker oder duun.

Seggwöör un Wellerismen

Typsch för’t Plattdüütsch sünd Wellerismen. Se bestaat uut dree Delen: een Seggwoord, denn een, de dat seggt (…, see he/se/de …,), un opletst de Ümstänn in de dat seggt warrt. De letste Deel givt den Seggwoord meist enen komischen Drei.^[165] Een Bispeel is: Dubbelt höllt beter, see de Jung, daar streu he sik Zucker op’n Sirop.^[166]

Schrievwies

Plattdüütsch bruukt dat latiensche Alphabeet, in Düütschland fröher ook as gootsche Schrift. De eersten ooldsassischen Texten hebbt besünners na dat franksche Ooldhoogdüütsch keken. As middelsassische Hansespraak stünn dat plattdüütsche an’n Anfang vun ene överegionale Uutglieksschrievwies, so dat sik vergleken wenig Dialektkennteken in schreven Texten finnt. As Resultaat vun de lange Tied as ünnerdrückt Spraak, het Plattdüütsch vundaag kene eenheidliche Schrievwies meer un is in verscheden regionale Schrievtraditschonen opdeelt.^[167]

De Schrievwiesen in Düütschland kiekt meist na hoogdüütsche Orthografie; de in’n Nedderlannen na de nedderlandsche Schrievwies. Problemen maakt so avers Luden, de dat in’n Dackspraken nich givt, so as de Achtervokaal [ɑː~ɔː], oder Ünnerscheden, de Düütsch un Nedderlandsch nich kennt, so as de ö-Luden [œː] un [œʏ].^[168]

För dat Noordneddersassische is de Sass’sche Schrievwies, de sik stark na dat Hoogdüütsche richt, wied verbreidt. Brannenborgsch leent sik an de Schrievwiesen ümto an. De west- un oostfäälschen Dialekten bruukt vele verscheden regionale Schrievwiesen.^[169] För dat Mönsterlandsche givt dat man uutarbeidt Schrievwiesen, so as de Regels vun Klaus-Werner Kahl.^[170] För dat Mekelnborg-Vöörpommersche is de Schrievwies na Renate Herrmann-Winter begäng.^[171] Plautdietsch het egen Schrievwiesen uutdacht, de ook na’t Hoogdüütsche kiekt oder sik deelwies stärker afsetten wüllt.^[172] Dat Pomerano in Brasilien is lange nich schreven worrn, bruukt man vundaag meist ene Schrievwies, de op Ismael Tressmann torügggeit un sik mit Sünnerteken un lütt schreven Substantiven stärker vun dat hoogdüütsche Schriftbild ünnerscheidt.^[169] In’n Nedderlannen richt sik de Orthografie na dat nedderlandsche Vöörbild. För de verscheden Dialektgruppen bestaat egen Schrievtraditschonen. Versöök för överregionale Schrievregels so as de Vosbergenschriefwies uut’n 1950-er Jaren, de ook versöch Dialekten op de düütsche Sied mit to bedenken, de SONT-spelling uut’n 2000-er oder de Algemene Nedersaksische Schriefwieze uut de nedderlandsch-neddersassische Wikipedia kunnen sik nich wiedhen döörsetten.^[173]

Mit dat late 20. Jhd. un in’n 21. Jhd sünd besünners in’n Internett Initschativen för Intersassische Schrievwiesen opkamen, de versöcht den egen Charakter vun de Spraak ruuttostellen, sik vun de Dackspraken afsetten wüllt un ene gemeensame Schrievwies för de düütschen un nedderlandschen Dialekten to finnen versöökt. Bispelen sünd Snorre Björkson sien Nordlannsk, Reinhard F. Hahn siene Algemeyne Schrywys’ oder de Nysassiske Skryvwyse, de man buten dat Internett meist nich bruukt warrt.^[169]^[174]

Nedderdüütsche Philologie

De Wetenschop, de Plattdüütsch ünnersöcht, heet Nedderdüütsche Philologie oder nedderdüütsche Spraak- un Literatuurwetenschop. Se is in Düütschland meist een Deel vun de Germanistik, in’n Nedderlannen vun de Nedderlandistik.^[175] Anners as to’n Bispeel de Frisistik in Westfreesland, de ook Westfreesch as Wetenschopsspraak bruukt, is Platt in de Nedderdüütsche Philologie kene Wetenschopsspraak, so dat daar Hoogdüütsch un deelwies Nedderlandsch för bruukt warrt.^[176]

Dat wetenschoplich Interess an’t Plattdüütsche is in dat 18. Jhd. mit Idiotika, de Wöör uut den Volksmundaarden sammelt, anfungen, so as Michael Richey sien Idioticon Hamburgense oder Johann Carl Dähnert sien pommersch Platt-Deutsches Wörterbuch. So weer de Lexikografie de Vöörlöper för de nedderdüütsche Philologie later.^[175]

Mit’n 19. Jhd. is de Germanistik as Wetenschop an un för sik opkamen. Eerst weer de nedderdüütsche Philologie noch to’n gröttsten Deel op uut för de öllsten Spraakdenkmalen kritsche Textuutgaven uutogeven. Mit’n Enn vun dat 19. Jhd begünn de nedderdüütsche Philogie ook de modernen plattdüütschen Dialekten intensiver uuttoforschen. So stünn nu besünners de Dialektologie in’n Vöörgrund. 1874 grünn sik de Verein für niederdeutsche Sprachforschung mit de Afsicht de plattdüütsche Spraak mit eer Literatuur un Dialekten uuttoforschen.^[175] Mit de tweden Halv vun dat 20. Jhd. kemen in de nedderdüütsche Philologie sotscholinguistsche Fragen op, de to’n Bispeel ünnersöökt woans sik Plattdüütsch un siene Dackspraken mit eenanner verhöllt.

Eerst mit 20. Jhd. sünd egenstännige Professuren för nedderdüütsche Philologie inricht worrn, vöördem weer Ünnersöök an’n Plattdüütschen meist een Ünnerdeel vun de allgemene Germanistik oder mit Leeropdrägen afdeckt.^[175] Dat Nedersaksisch Instituut an de Rieksuniversität Grönneng is 1953 grünnt worrn, man 2010 oplööst worrn. Ook vundaag is de nedderdüütsche Philolgie an velen noorddüütschen Universiteten een Ünnerdeel vun de Germanistik un keen egen Leerstool. As lütt Fack sünd de egenstännigen Leerstööl för Nedderdüütsche Philologie un Studiengägng för Nedderdüütsch jümmers in de Bredouille, dat se wegen Maatregels to’n Geldsparen streken warrt.

Kultuur

Plattdüütsch Kultuurleven mit Verenen, Speeldelen un Schrieverslüüd richt den Blick meist op alleen de egen Regioon. Wenige Institutschonen sünd ook överregionaal opstellt, so as dat Institut för nedderdüütsche Spraak, de Tiedschrift Quickborn, de Beemsen-Dagfohrt oder de Organisation SONT in’n Nedderlannen. Ook Priesen för plattdüüsche Schrieveree un Kultuur sünd meist överegionaal uutricht, so as de Fritz-Reuter-Pries, de Freudenthal-Pries, de Klaus-Groth-Pries oder Literatuurpries vun de Stad Kappeln.^[177]

Literatuur

Klaus Groth (1884, vun Wilhelm Krauskopf)

Mit Misschoon bi den olen Sassen kemen literaarsche Warken as de Heliand oder de ooldsasssiche Genesis op. Nadem dat Sassisch lange Tied nich schreven worrn is begünnt mit dat 13. Jhd. de Schrievereee op Plattdüütsch, dat nu to’n Middelsassischen ranwussen is. Rechtsböker so as de Sassenspegel oder Chröönken so as de Sassische Weltchronik sünd hier besünners wichtig. Anners as de tallrieken Texten üm Recht, Hannel, Historienschrieveree, Didaktik un Religion, sünd besünners Warken so as Dill Ulenspegel, Reynke Voss un later de Bugenhagenbibel oder de De düdesche Schlömer wichtig. Mit’n 15. un 16. Jhd. geit de middelsassische Schrievspraak daal un Noorddüütschland överneemt Hoodgüütsch oder deelwies Nedderlandsch as schreven Spraak.

Na’n Schrievsprakenwessel geev dat schreven Plattdüütsch alleen af un an Dichtwarken to besünner Begevenheiden, so das Hoogtiedsgedichten oder ook as Twüschenspeel mit grodden Burenfiguren in barocken Theaterstücken. Mit’n Beginn vun dat 19. Jhd. un de Romantik versöchen Schrievers Plattdüütsch as schreven Spraak wedder in’t Leven to halen. Een Beginn al in’n 18. Jhd. weren Jan Hinrich Voß siene Vierländer Idyllen. Man eerst mit Klaus Groth sienen Gedichtband Quickborn kümmt dat 1852 to’n Döörbrook. Een beten later warrt de Romanen vun Fritz Reuter wiedhen bekannt. In’n Nedderlannen kemen besünners neddersassische Almanaken ruut. De Schrieveree vun Vertellsels un Gedichten güng denn wat later as in Düütschland loos, to’n Bispeel mit Dörpsnovellen. In’n 19. un 20. Jhd. folgt velen Warken un Schrievers in de Nafolg vun de plattdüütschen Klassikers Klaus Groth un Fritz Reuter. Wieldes warrt de plattdüütsche Literatuur vun dat 20. Jhd. jümmers rarer un höört in welken Regionen ganz op.^[178] De plautdietsche Schrieveree is eerst laat in dat 20. Jhd mit Schrievers as Arnolt Ditj un Ruben Ap anfungen.

Ene wichtige Positschoon hebbt de Autorensellschoppen, de enen groten Deel to plattdüütsche Kultuur bidreegt. Wichtig sünd de Fehrs-Gill, de Freudenthal-Sellschop, de Klaus-Groth-Sellschop, de Fritz-Reuter Sellschop oder de Augustin Wibbelt-Sellschop.^[177] Se geevt ook vele verscheden Priesen för plattdüütsche Literatuur ruut. Wichtig för de plattdüütsche Schrieveree weren Tiedschriften, so as de Quickborn oder Diesel un de nedderlandschen Tiedschriften, so as ’t Swieniegeltje, Krödde un Roet.

Musik

Plattdüütsche Musik is mit Gedichten, de Volksleder worrn sünd anfungen, so as Klaus Groth sien Matten Has oder Fritz Reuter sien Eikboom.^[179] Bi anner Leder is de Schriever unkünnig bleven, so as Dat du mien Leevsten büst oder Herrn Pastor sien Kauh.

In de 1960-er un 1970-er Jahren hebbt Folkmusiker plattdüütsche Musik wedder in’n Leven haalt. Mit enen plattdüütschen Stück het Knut Kiesewetter den Anfang maakt un anner Musiker so as Hannes Wader inspireert. Ook in Mekelnborg weren Plattdüütsch in de Volksszeen vun de DDR populäär, so as dat Duo Piatkowski & Rieck oder de Singer Kurt Nolze. Populäre Folkgruppen geev dat ook in’n Nedderlannden, so as Törf, de op Grönnengsch süngen. Een beten later is hier mit de achterhooksche Band Normaal de Burenrock opkamen.

In de 1980-er kemen ook Gruppen op, de volkstümliche Musik op Platt maken, so as Godewind, De Plattfööt oder Speelwark. In de 2000-er Jaren weren Ina Müller ere Alben mit Covers vun Popsongs populäär. 2009 is de Hamborger Popgrupp De Tüdelband opkamen. Anner Musikstilen find sik hier un daar so as de Hardcore-Grupp COR mit dat Album Snack Platt orrer stirb oder De fofftig Penns mit elektroonschen Hip-Hop.

Een Pries för plattdüütsche Musik is de Bad-Bemsen-Pries, man ook anner plattdüütsche Priesen tekent Musikers uut. Mit Plattsounds un Plattbeats givt dat Musikweddstrieden, de sik an junge Lüüd richt un opmünnern schöölt plattdüütsche Musik to maken.

Theater

Een wichtigen Deel in’t plattdüütsche Kultuurleven neemt de Speeldelen in, so dat de UNESCO dat plattdüütsche Theater 2014 as immateriell Kultuurarv opnamen het.^[180]

Nadem dat de middelsassische Schrievspraak wegdrängt worrn is, find sik Plattdüütsch noch in Fastelavendstücken mit groffen un erootschen Humoor. In de Barocktied sünd plattdüütsche Twüschenspelen in anners hoogdüütschen Stücken begäng, wo groffe Burenfiguren Platt snackt. Mit dat 19. Jhd. kemen wedder eerste Dramen op Platt op un mit de nedderdüütsche Bühnenbewegung üm 1900 hebbt sik ook proffeschonellere plattdütsche Speeldelen grünnt.

De bekannteste plattdüütsche Speeldeel is dat Ohnsorg-Theater in Hamborg, dat mit’n Feernseen sied den 1950-er Jaren ook in ganz Düütschland bekannt worrn is (De Stücke sünd man för’t Feernseen in Missingsch överdregen worrn). Dat anner profeschonell Theater is de Fritz-Reuter-Bühne Swerin. Halvproffeschonelle Theaters givt an de 35, de in den dree Landsverbünnen vun’n Nedderdüütschen Bühnenbund organiseert sünd. Bavento givt dat an de 3000 Laienspeeldelen.^[180]

Radio un Höörspeel

Een vull Radioprogramm op Platt givt’t in Düütschland nich. De Initschativ Funklock stoppen het vun 2020 an versöcht een plattdüütsch Radioprogramm op de Been to stellen. Se mossten dat Programm Plattradio man wedder instellen, üm dat’t juristsche Problemen mit dat Finanzeren geev.^[181] De plattdüütschen Nahrichten op Radio Bremen sennt sössmaal de Week aktuelle Informatschonen op Platt.^[182] Op de nedderlandsche Sied süüt dat een beten better uut. De Internettradiosenner Alles Plat sennt Programm kumplett op Platt.^[183] Bet 2011 geev dat ook dat twentsche Radioprogramm Aksent op Radio Oost.^[184]

Besünners vun 1950 bet in de 1990-er Jaren sünd plattdüütsche Höörspelen in’t Radio geern anhöört worrn. Se hebbt man mit Maatregels to’n Geldsparen un den vundaag ringeren Tohörertallen een good Stück vun eer olen Stand verloren.^[180] In’n 1920-er Jaren begünn Hans Böttcher bi de Noordsche Rundfunk AG (NORAG) mit de Niederdeutsche Funkbühne plattdüütsche Theaterstücken in’t Radio to bringen un wat later plattdüütsche Höörspelen alleen för’t Radio to produzeren. In’n Natschonaalsotschalismus sünd in Düütschland de regionalen Senner gliekschalt worrn, so dat plattdüütsch Programm meist nich meer mööglich weer. Na’n Tweden Weltkrieg begünn dat plattdüütsche Höörspeel vun Nee’en, as de Besatters Rundfunkantstalten inrichten. De Landssenner Swerin in de sowjetsche Zoon senn eerst regelmatig wat plattdüütschs un eenmaal de Week ene plattdüütsche Höörspeelfolg. As later de DDR de Länner oplööst un regionalen Senner vereent harr, geev dat daar meist nix plattdüütschs meer to hören. Dat Radio Bremen begünn 1949 in dat Afdeel Heimatfunk de Arbeid an plattdüütschen Höörspelen. Bi’n Hamborger Noordwestdüütschen Rundfunk (NWDR) in de britsche Zoon hebbt se versöcht Böttcher siene Traditschoon wedder opleven to laten. Later hebbt de NDR in Hamborg un dat Radio Bremen gemeensam an den Höörspelen arbeidt. 1972 geev de Hamborger Redaktschoon de Höörspelen op, so dat se de plattdüütschen Stücken nu noch alleen in Bremen produzeert.^[185]

Film un Feernseen

In dat Feernseen is Plattdüütsch vundag meist gaarnich to seen. De NDR wiest een beten plattdüütsch Nischenprogramm, de WDR, RBB un MDR sennt meist nix plattdüütschs.^[186] De nedderlandschen Regionaalsenners RTV Drenthe, RTV Noord un RTV Oost sennt deelwies een beten wat op Platt.

1954 begünn de NDR Ohnsorg-Theaterstücken op Missingsch statt Platt to sennen; een paar Stücken op anner Speeldelen sünd man op Platt uutstraalt worrn. In de DDR geev dat vun de Fritz-Reuter-Bühne ook plattdüütsche Stücken in’t Feernseen. De nedderlandsche-neddersassische Serie Bartje keem 1972 ruut. Vun 1977 an leep bi’n NDR de Reeg Wi speelt op Platt, de bet 1984 plattdüütsche Theaterstücken uutstraalt het. Vun 1977 bet 1982 geev dat 20 Folgen Platt in III. 1978 senn de NDR dat eerste Maal de Talkshow Klönschnack, bet 1982 Talk op Platt, dat Formaat aflööst het. Mit Wat Recht is, mutt Recht bliewen geev dat 1981 enen deelwies plattdüütschen Tatort. Sied 1999 wiest de NDR op Ooldjaarsavend Dinner for one - op Platt. Regiosoaps so as dat twentsche Van Jonge Leu en Oale Grond un dat grönnengsche Boven Wotter sünd in’n 2000-er Jaren produzeert worrn. De NDR is 2006, na dat anner plattdütsch Programm instellt worrn sünd, mit nee’en Formaten anfungen, so as Billerbook Düütschland oder Die Welt op Platt. Nadem dat de Formaten ook instellt worrn sünd, geev dat alleen noch Hallo Niedersachsen op Platt un nu den Nafolger De Noorden op Platt eenmaal den Maand.^[186]

As eersten plattdüütschen Film kann Wir fahren mit der U-Bahn nach St. Pauli vun 1970 gellen.^[187] De grote Deel plattdüütsche Films sünd Komödien, so as Ostfriesisch für Anfänger, de Krimikomödien Boot un Dood un De Krooch an de Wiedau, de Dithmarscher Films Landeier, Landfrauen un Brandnest, de twentsche Tragikömodie De Beentjes van Sint-Hildegard oder de Sciene-Fiction-Parodien uut de Reeg Apparatspott. Anner Films weren dacht Kinners Platt to leren, so as Ritter Trenk op Platt. Uutnamen sünd de plautdietsche Film Stellet Licht un dat mönsterlandsche Drama 1000 Rosen.

Plattdüütsch in de Kark

Sied de 1960-er Jaren keem Plattdüütsch as Spraak wedder in de Predigt op. In velen Regionen givt dat tomindst eenmaal dat Jaar plattdüütsche Goddsdeensten. Översett Leder, Andachts-un Gebeedböker oder de översett Bibel geevt so Initschativen Stütt. In den Rebeden wo Platt noch Alldagsspraak is, het de Spraak ene wichtige Rull för de Seelsorg. De plattdüütschen Pasters un Laien sünd vergleken mit anner plattdüütschen Kultuurorganistschonen düchtig good vernett.^[188]

Kiek ook bi

Portal: Plattdüütsch – Översicht to Artikels to’n Thema Plattdüütsch

Literatuur

Allgemeen

Gerhard Cordes, Dieter Möhn (Ruutgevers): Handbuch zur niederdeutschen Sprach- und Literaturwissenschaft. (NSL.) E. Schmidt: Berlin 1983, ISBN 3-503-01645-7.
Klaas Hinrich Ehlers: Mecklenburgisch-Vorpommersch, Mittelpommersch, Brandenburgisch. In: Joachim Herrgen, Jürgen Erich Schmidt: Sprache und Raum. Ein internationales Handbuch der Sprachvariation. Band 4: Deutsch (= Handbücher zur Sprach- und Kommunikationswissenschaft. Band 30.4). De Gruyter Mouton: Berlin/Boston 2019, ISBN 978-3-11-018003-9, S. 590–615.
Michael Elmentaler: Nordniederdeutsch, Ostfälisch, Westfälisch, Nordrheinmaasländisch. In: Joachim Herrgen, Jürgen Erich Schmidt: Sprache und Raum. Ein internationales Handbuch der Sprachvariation. Band 4: Deutsch (= Handbücher zur Sprach- und Kommunikationswissenschaft. Band 30.4). De Gruyter Mouton: Berlin/Boston 2019, ISBN 978-3-11-018003-9, S. 550–590.
William Foerste: Geschichte der niederdeutschen Mundarten. In: Wolfgang Stammler (Ruutgever): Deutsche Philologie im Aufriss. 1. Bands. 2. Oplaag, Erich Schmidt Verlag: Berlin 1957, Sp. 1730–1898.
Jan Goossens (Ruutgever): Niederdeutsch. Band 1: Sprache. 2. Oplaag. Wachholtz: Niemünster 1983, ISBN 3-529-04510-1.
Klaas Heeroma: Niederländisch und Niederdeutsch. 3. Oplaag. Bonn 1976 (Nachbarn 2).
Willy Sanders: Sachsensprache, Hansesprache, Plattdeutsch. Sprachgeschichtliche Grundzüge des Niederdeutschen. Vandenhoeck & Roprecht: Chöttingen 1982, ISBN 3-525-01213-6 (Sammlung Vandenhoeck).
Dieter Stellmacher: Niederdeutsche Sprache. 2. Oplaag. Weidler: Berlin 2000, ISBN 3-89693-326-4 (Germanistische Lehrbuchsammlung 26).
Henk Bloemhoff, Jurjen van der Kooi, Hermann Niebaum, Siemon Reker (Ruutgevers): Handboek Nedersaksische taal- en letterkunde, Van Gorcum: Assen 2008.
Reinhard Goltz, Andrea Kleene: Niederdeutsch, In: Rahel Beyer, Albrecht Plewina (Ruutgevers): Hand der Sprachminderheiten in Deutschland, Narr Francker Attempo Verlag: Tübingen 2020.

Wöörböker

Renate Herrmann-Winter: Kleines plattdeutsches Wörterbuch für den mecklenburgisch-vorpommerschen Sprachraum. Hinstörp: Rostock 1985 (un anner Oplagen).
Renate Herrmann-Winter: Neues hochdeutsch-plattdeutsches Wörterbuch für den mecklenburgisch-vorpommerschen Raum. Hinstörp: Rostock 1999 (un anner Oplagen).
Johannes Sass: Der neue Sass – Plattdeutsches Wörterbuch – Plattdeutsch – Hochdeutsch, Hochdeutsch – Plattdeutsch. 6. Oplaag, Wachholtz: Niemünster 2011, ISBN 978-3-529-03000-0.

Grootlandschopswöörböker

Hamburgisches Wörterbuch. 5 Bd.. Wachholtz: Niemünster 1985–2006.
Mecklenburgisches Wörterbuch. 7 Bd. Wachholtz: Niemünster, later Akademie, Berlin 1937–1992. Nadruck Wachholtz: Niemünster 1996. Nadrags- un Registerband ook daar 1998.
Niedersächsisches Wörterbuch. Band 1 ff. Wachholtz: Niemünster 1953 ff.
Schleswig-Holsteinisches Wörterbuch. 5 Bd. Wachholtz: Niemünster 1927–1935; Nadruck ook daar 1985.
Westfälisches Wörterbuch. 5 Bd. Wachholtz: Kiel/Hamborg 1969–2021.

Grammatiken

Martin Durrell: Westphalian and Eastphalian. In: Charles V. J. Russ (Ruutgever): The Dialects of Modern German. A Linguistic Survey. Routledge: London 1990, ISBN 0-415-00308-3, S. 59–90.
Reinhard Goltz, Alastair G. H. Walker: North Saxon. In: Charles V. J. Russ (Ruutgever): The Dialects of Modern German. A Linguistic Survey. Routledge: London 1990, ISBN 0-415-00308-3, S. 31–58
Rudolf Ernst Keller: North Saxon: Lower Elbe. In: German Dialects. Phonology & Morphology, with selected texts. Manchester University Press: Manchester 1961, S. 339–381.
Wolfgang Lindow u. a.: Niederdeutsche Grammatik (= Schriften des Instituts für Niederdeutsche Sprache. Reihe Dokumentation 20). Schuster: Leer 1998, ISBN 3-7963-0332-3.
Helmut Schönfeld: East Low German. In: Charles V. J. Russ (Ruutgever): The Dialects of Modern German. A Linguistic Survey. Routledge: London 1990, ISBN 0-415-00308-3, S. 91–135.
Heinrich Thies: Plattdeutsche Grammatik. Formen und Funktionen. A–Z (= Kiek mal rin – zum Nachschlagen). 2. Oplaag. Wachholtz: Niemünster 2011, ISBN 978-3-529-03200-4.

Plattdüütsche Literatuur

Heinrich Krüger: Geschichte der niederdeutschen oder plattdeutschen Literatur vom Heliand bis zur Gegenwart. Stiller: Swerin 1913.
Wolfgang Stammler: Geschichte der niederdeutschen Literatur. Von den ältesten Zeiten bis auf die Gegenwart. Teubner: Leipzig 1920.
Claus Schoppenhauer: Plattdeutsche Klassiker 1850–1950. Wege zur niederdeutschen Literatur (= Schriften des Instituts für Niederdeutsche Sprache. Reihe Dokumentation 7). Schuster: Leer 1982, ISBN 3-7963-0209-2.

Spraaksituatschoon

Birte Arendt: Niederdeutschdiskurse: Spracheinstellungen im Kuntextvon Laien, Printmedien und Politik (= Philologische Studien und Quellen. H. 224). E. Schmidt: Berlin 2010, ISBN 978-3-503-12223-3.
Michael Elmentaler, Peter Rosenberg: Norddeutscher Sprachatlas. Olms, Hilmessen: 2015–2022.
Hans-Joachim Gernentz: Niederdeutsch – gestern und heute. Beiträge zur Sprachsituation in den Nordbezirken der Deutschen Demokratischen Republik in Geschichte und Gegenwart (= Hinstörp-Bökerie. Niederdeutsche Literatur. 11). 2. Oplaag, Hinstörp: Rostock 1980.
Ulf-Thomas Lesle: Plattdeutsch zwischen gestern und morgen: Geschichtsbeschleunigung und die Suche nach der identitas. In: Robert Peters, Horst P. Pütz, Ulrich Weber (Ruutgevers): Vulpis Adolatio. Festschrift für Hubertus Menke zum 60. Geburtstag. Heidelberg: 2001, S. 429–449.
Ulf-Thomas Lesle: Das Eigene und das Fremde: ‚Der Fall des Niederdeutschen‘ – Beispiel eines Identitätsdiskurses. In: Zeitschrift für Religions- und Geistesgeschichte. Jg. 66, Heft 1, 2014, S. 32–55.
Ulf-Thomas Lesle: Identitätsprojekt Niederdeutsch. Die Definition von Sprache als Politikum. In: Robert Langhanke (Ruutgever): Sprache, Literatur, Raum. Festschrift für Willy Diercks. Verlag für Regionalgeschichte: Builefeld 2015, ISBN 978-3-89534-867-9, S. 693–741.
Ulf-Thomas Lesle: Germanistik und Niederdeutsch. Liaison im Schatten eines Essentialismus. In: Michael Fahlbusch u. a. (Ruutgevers): Völkische Wissenschaften: Ursprünge, Ideologien und Nachwirkungen. De Gruyter: Berlin/Boston 2020, ISBN 978-3-11-065272-7, S. 79–101.
Hubertus Menke: Een’ Spraak is man bloots een Dialekt, de sik to Wehr setten kann. Nachlese zur Diskussion um die Europäische Sprachenschutzcharta. In: Ursula Föllner (Ruutgever): Niederdeutsch. Sprache und Literatur der Region (= Literatur – Sprache – Region. 5). Lang: Frankfort an’n Main u. a. 2001, ISBN 3-631-37194-2, S. 9–33.
Hubertus Menke: Niederdeutsch: Eigenständige Sprache oder Varietät einer Sprache? In: Nina Hartel, Barbara Meurer, Eva Schmitsdorf (Ruutgevers): Lingua Germanica. Studien zur deutschen Philologie. Jochen Splett zum 60. Geburtstag. Waxmann: Mönster u. a. 1998, ISBN 3-89325-632-6, S. 171–184.

Weblenken

Wöörböker

Plattmakers-Wöörbook (plattdüütsch)
plattdüütsch Wöörbook (hoogdüütsch, plattdüütsch)

Websieden

Plattmaster (hoogdüütsch, plattdüütsch, engelsch)
Nu is de Welt platt!, wat in de hele Welt för de Spraak bereten ward (meersprakig)
Drempels un Tegels vun't Neddersassische (Nedderdüütsche, Plattdüütsche), so wat as’n lütte Grammatik (düütsch, engelsch)
Websteed vun Klaus-Werner Kahl mit Wöörböker un velen annern Kraam in Mönsterlänner Platt (plattdüütsch)
Webportal mit en List vun plattdüütsche Sieden in’t Internett un mit Narichten to plattdüütsche Themen (plattdüütsch)

Organisatschonen

Streektaal-Organisatie in het Nedersaksisch Taalgebied (nedderlandsch)
Bunnsraat för Nedderdüütsch (plattdüütsch)

Footnoten

↑ Astrid Adler u. a: Status und Gebrauch des Niederdeutschen 2016. (online)
↑ Henk Bloemhoff: Taaltelling Nedersaksisch 2005. (online)
↑ SIL International: nds | ISO 639-3. Afropen an’n 12. Januar 2021.
↑ Willy Sanders: Altsächische Sprache, S. 29. (online)
↑ Jan Wirrer: Zum Status des Niederdeutschen, S. 308.
↑ Jan Goossens: Niederdeutsche Sprache, S. 26 f.
↑ Dieter Stellmacher: Zur Verwendung des Niederdeutschen heute. In: Mehrsprachigkeit in der Stadtregion ( = Jahrbuch des Instituts für deutsche Sprache 1982) Schwann: Düsseldörp 1982. S. 152. (online)
↑ Hubertus Menke: Een’ Spraak is man bloots een Dialekt, de sik to Wehr setten kann. S. 27 f.; Hubertus Menke: Niederdeutsch: Eigenständige Sprache oder Varietät einer Sprache? S. 183.
↑ ^a ^b Reinhard Goltz, Andrea Kleene: Niederdeutsch, S. 188 f.
↑ Ulrich Ammon: Was ist ein deutscher Dialekt? In: Klaus Mattheier, Peter Wiesinger (Ruutgever): Dialektologie des Deutschen. Forschungsstand und Entwicklungstendenzen (= Germanistische Linguistik. 147). Niemeyer: Tübingen 1994, S. 369–384, S. 376 f.
↑ Heinz Kloss: Abstandsprachen und Ausbausprachen. In: Joachim Göschel u. a. (Ruutgever): Zur Theorie des Dialekts (= ZDL Beih. N. F., Nr. 16). Wiesbaden 1976, S. 303, 305; un ook Heinz Kloss: Die Entwicklung neuer germanischer Kultursprachen seit 1800 (= Sprache der Gegenwart, 37). 2. Oplaag. Düsseldörp 1978, S. 67–70, 181–198.
↑ Vergliek: Platt, in: Duden online; Atlas zur deutschen Alltagssprache (AdA), In: uni-augsburg.de, archiveert bi archive.org; M. Philippa u. a.: Etymologisch Woordenboek van het Nederlands . Amsterdam 2009.
↑ platt, In: Wolfgang Pfeifer: Etymologisches Wörterbuch des Deutschen.
↑ Mundart/Platt/Dialekt. In: atlas-alltagssprache. Afropen an’n 27. November 2024.
↑ Luc de Grauwe: Theodistik. Zur Begründung eines Faches und ein Plädoyer für eine kontinentalwestgermanische Sicht auf die neuzeitliche Bifurkation Deutsch/Niederländisch; In: Raphael Berthele u. a. (Ruutgevers): Die deutsche Schriftsprache und die Regionen: Entstehungsgeschichtliche Fragen in neuer Sicht. Walter de Gruyter: Berlin 2003, ISBN 3-11-017497-9, S. 127 ff., hier S. 136 f.
↑ Werner Besch u. a. (Ruutgevers): Sprachgeschichte: Ein Handbuch zur Geschichte der deutschen Sprache und ihrer Erforschung, 2. Oplaag., Bd. 3, 2003, S. 2211.
↑ Jan Goossens: Niederdeutsche Sprache, S. 14 f. (online)
↑ Agathe Lasch: Mittelniederdeutsche Grammatik, § 6.
↑ John Eimers (Ruutgever): Up sassisch Eer: Ut de nedderdüütshe Lyrik von uns Daag: rutgewen von John Eimers inn Updragg von de Nedderdüütsh Sellshopp in Hammborg. Diedrichs: Jena 1910. (onlien=
↑ Willy Sanders: Sachsensprache, Hansesprache, Plattdeutsch, S. 24–27.
↑ William Foerste: Een woordatlas van Saxonia In: Driemaandelijkse Bladen 1949. S. 85.
↑ So to’n Bispeel in: Saxonische dialektstudie. In: De Nieuwe Taalgids. Jaargang 48;. oder: Hoofdstuk III Methodiek, Nederlandse dialectkunde.
↑ Wolfgang Lindow u. a.: Niederdeutsche Grammatik, S. 17.
↑ Na: Herman Kinder, Werner Hilgemann: dtv-Atlas Weltgeschichte. Karten und chronologischer Abriss. Band 1: Von den Anfängen bis zur Französischen Revolution. Deutscher Taschenbuch Verlag: München 1995.
↑ Ingerid Dal: Geschichte der Niederdeutschen Sprache, In: NSL, S. 69 ff.
↑ Na Willy Sanders: Altsächsiche Sprache, Kaartenanhang 1.
↑ Willy Sanders: Altsächische Sprache, S. 30. (online)
↑ Ingerid Dal: Geschichte der Niederdeutschen Sprache, In: NSL S. 79 f.
↑ Ingerid Dal: Geschichte der Niederdeutschen Sprache, In: NSL S. 78.
↑ ^a ^b Willy Sanders: Altsächische Sprache, In: Niederdeutsche Sprache und Literatur, S. 33. (online)
↑ Willy Sanders: Altsächische Sprache, In: Niederdeutsche Sprache und Literatur S. 30. (online)
↑ Robert Peters: Zur Sprachgeschichte des norddeutschen Raumes, S. 19.
↑ ^a ^b Hermann Niebaum: Het Nederduits, In: Handboek Nedersaksische Taal- en Letterkunde, S. 431 f.
↑ Willy Sanders: Altsächsiche Sprache, S. 47f.
↑ Robert Peters Norddeutscher Raum
↑ Willy Sanders: Altsächische Sprache, S. 31 f. (online)
↑ Reinhard Goltz, Andrea Kleene: Niederdeutsch, S. 176 f.
↑ Willy Sanders: Altsächische Sprache, S. 35. (online)
↑ Willy Sanders: Altsächische Sprache, S. 47. (online)
↑ Benjamin W. Fortson IV: Indo-European Language and Culture, An Introduction. Second Edtion. Blackwell Publishing: Oxford 2010, S. 370.
↑ ^a ^b ^c Reinhard Goltz, Andrea Kleene: Niederdeutsch, S. 177.
↑ ^a ^b Robert Peters: Zur Sprachgeschichte des norddeutschen Raumes, S. 21 f.
↑ ^a ^b Hermann Niebaum: Het Nederduits, In: Handboek Nedersaksische Taal- en Letterkunde, S. 433.
↑ ^a ^b ^c Karl Bischoff: Mittelniederdeutsch, In: NSL, S. 98 ff.
↑ Gerhard Cordes: Mittelniederdeutsche Dichtung, In: NSL, S. 352.
↑ ^a ^b ^c Karl Bischoff: Mittelniederdeutsch, In: NSL, S. 108 f.
↑ Robert Peters: Mittelniederdeutsche Sprache. In: NSL, S. 69 f. (online)
↑ Agathe Lasch: Mittelniederdeutsche Grammatik, § 212.
↑ Agathe Lasch: Mittelniederdeutsche Grammatik, § 39–41.
↑ Robert Peters: Zur Sprachgeschichte des norddeutschen Raumes, S. 20.
↑ Gerhard Cordes: Mittelniederdeutsche Grammatik, In: NSL, S. 269
↑ Robert Peters: Mittelniederdeutsche Sprache. In: NSL, S. 70 (online)
↑ Artur Gabrielsson: Die Verdrängung der mnd. durch die nhd. Schriftsprache. In: NSL S. 119–125.
↑ ^a ^b Timothy Sodmann: Der Untergang des Mittelniederdeutschen als Schriftsprache, S. 117. (online)
↑ ^a ^b William Foerste: Geschichte der niederdeutschen Mundarten, Sp. 1800.
↑ Artur Gabrielsson: Die Verdrängung der mnd. durch die nhd. Schriftsprache. In: NSL S. 146–150.
↑ Artur Gabrielsson: Die Verdrängung der mnd. durch die nhd. Schriftsprache. In: NSL S. 126–130.
↑ Peter von Polenz: Deutsche Sprachgeschichte vom Spätmittelalter bis zur Gegenwart. Band II: 17. und 18. Jahrhundert. Walter de Gruyter: Berlin 2013, ISBN 978-3-11-031454-0, S. 240.
↑ William Foerste: Geschichte der niederdeutschen Mundarten, Sp. 1799.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Heinz Kloss: Die Entwicklung neuer germanischer Kultursprachen seit 1800. 2., gröttere Oplaag, Pädagogischer Verlag Schwann, Düsseldörp 1978, ISBN 3-590-15637-6, S. 68.
↑ Bichel 1985, 1886
↑ Robert Peters: Sprachgeschichte des Norddeutschen Raumes, S. 30.
↑ Robert Peters: Sprachgeschichte des Norddeutschen Raumes, S. 31 ff.
↑ Robert Peters: Sprachgeschichte des Norddeutschen Raumes, S. 30–32.
↑ Les mennonites. Archiveert von dat Original am 12. Juni 2024; afropen an’n 31. Januar 2025 (franzöösch).
↑ Plattdeutsch in Brasilien. In: plattmakers.de. Archiveert von dat Original am 18. April 2019; afropen an’n 31. Januar 2025.
↑ Albert Eckert: Die Mundarten der deutschen Mutterkolonien Bessarabiens und ihre Stammheimat. (= Deutsche Dialektgeographie. 40). Elwertʼsche Verlagsbuchhandlung: Marburg 1941.
↑ Theodor Deters: Tscherman in der Slowakei. Eine Siedlung des 19. Jahrhunderts von Auswanderern aus dem Altkreis Bersenbrück und dem südlichen Oldenburger Land. Quakenbrügge 1982.
↑ Hötter Platt. Institut für Landeskunde und Regionalgeschichte, archiveert von dat Original am 4. April 2024; afropen an’n 26. Dezember 2024.
↑ Umsetzung der Sprachencharta. In: niederdeutschsekretariat.de. Niederdeutschsekretariat, afropen an’n 20. Dezember 2022.
↑ Convenant Nedersaksisch. In: Rijksoverheid.nl. Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, 10. Oktober 2018, afropen an’n 26. Dezember 2024.
↑ BGH, Läägeünnerloage, Besluut vun’n 19. 11. 2002 – X ZB 23/01. In: lexetius.com. Afropen an’n 25. Dezember 2024.
↑ Umsetzung der Europäischen Charta der Regional- oder Minderheitensprachen in Schleswig-Holstein – Sprachenchartabericht 2007. In: www.schleswig-holstein.de. Schleswig-Holsteinischer Landtag, S. S. 62, archiveert von dat Original am 9. Juli 2012; afropen an’n 25. Dezember 2024.
↑ ^a ^b ^c ^d Reinhard Goltz, Andrea Kleene: Niederdeutsch, S. 182–184.
↑ Kerndoelen Nedersakisch: Nedersaksisch in het basisonderwijs 2019 (online, Archiv)
↑ Nedersaksisch in het onderwijs. In: Nedersaksisch. Archiveert von dat Original am 24. April 2024; afropen an’n 1. Dezember 2024.
↑ Reinhard Goltz, Andrea Kleene: Niederdeutsch, S. 187 f.
↑ Reinhard Goltz, Andrea Kleene: Niederdeutsch, S. 209.
↑ Reinhard Goltz, Andrea Kleene: Niederdeutsch, S. 211.
↑ Reinhard Goltz, Andrea Kleene: Niederdeutsch, S. 215.
↑ Linux op Platt wiederbelebt. Afropen an’n 2. Februar 2025.
↑ Kurios: Ashampoo veröffentlicht CD-Brennprogramm auf Plattdeutsch. Afropen an’n 2. Februar 2025.
↑ oscar – Datasets at Hugging Face. Afropen an’n 17. Juni 2022.
↑ Korpusdownload Low German. Afropen an’n 17. Juni 2022.
↑ Die Universal Dependencies v.2.8 beinhaltete ein Sample-Korpus von 83 (!) Sätzen, vgl. https://universaldependencies.org/treebanks/nds_lsdc/index.html. 2024 enthält das Korpus etwa 1000 Sätze, vgl. https://aclanthology.org/2024.lrec-main.1388.pdf
↑ Archiv für Gesprochenes Deutsch. Afropen an’n 16. August 2022.
↑ Archiv für Gesprochenes Deutsch. Afropen an’n 16. August 2022.
↑ Archiv für Gesprochenes Deutsch. Afropen an’n 16. August 2022.
↑ Archiv für Gesprochenes Deutsch. Afropen an’n 16. August 2022.
↑ Frank Schätzlein: Reference Corpus Middle Low German/Low Rhenish (1200–1650). Afropen an’n 17. Juni 2022 (engelsch).
↑ Reinhard Goltz, Andrea Kleene: Niederdeutsch, S. 203.
↑ Dieter Stellmacher: Wer spricht Platt? Schuster, Leer 1987, S. 95.
↑ Astrid Adler u. a.: Status und Gebrauch des Niederdeutschen 2016, S. 7 (online)
↑ Astrid Adler u. a.: Status und Gebrauch des Niederdeutschen 2016, S. 13 ff. (online)
↑ ^a ^b Reinhard Goltz, Andrea Kleene: Niederdeutsch, S. 201 f.
↑ Henk Bloemhoff: Taaltelling Nedersaksisch 2005. (online)
↑ Geert Driessen: Ontwikkelingen in het gebruik van Fries, streektalen en dialecten in de periode 1995-2011, ITS, Radboud Universiteit Nijmegen, S. 3.
↑ Weten: Plattdeutsch in Dänemark. Afropen an’n 10. Februar 2025.
↑ ^a ^b Plautdietsch. In: ethnologue.com. SIL International, afropen an’n 10. Februar 2025.
↑ Weten: Plattdeutsch in Belize. Afropen an’n 10. Februar 2025.
↑ Bundeszentrale für politische Bildung: Russlanddeutsche und andere postsozialistische Migranten. 13. Juli 2017, afropen an’n 10. Februar 2025.
↑ ^a ^b Weten: Plattdeutsch in Brasilien. Afropen an’n 10. Februar 2025.
↑ Espírito Santo investe na preservação da língua pomerana – DW – 03/09/2014. Archiveert von dat Original am 3. Januar 2025; afropen an’n 10. Februar 2025 (portugeesch).
↑ Alfred Lameli: Raumstrukturen im Niederdeutschen, Eine Re-Analyse der Wenkerdaten, S. 20 f. (online)
↑ Dieter Stellmacher: Phonologie und Morphologie, In: NSL, S. 240.
↑ Alfred Lameli: Raumstrukturen im Niederdeutschen. (online)
↑ Gooskens, C. S. & Kürschner, S. 2009 Low Saxon dialects across borders — Niedersächsische Dialecte über Grenzen hinweg. Lenz, A. N., Charlotte, G. & Siemon, R. (eds.). Franz Steiner Verlag, p. 273 - 297 (Beihefte Zeitschrift für Dialektologie und Linguistik; no. 138)
↑ Jan Goossens: Niederdeutsche Spracke, Versuch einer Defintion. In: Jan Goossens (Ruutgever.): Niedereutsch, Sprache und Literatur, S. 9–27.
↑ ^a ^b Reinhard Goltz, Andrea Kleene: Niederdeutsch, S. 197 ff.
↑ ^a ^b Reinhard Goltz, Andrea Kleene: Niederdeutsch, S. 199 ff.
↑ Dieter Stellmacher: Phonologie un Morphologie, In: NSL, S. 245–265.
↑ ^a ^b Olaf Bordasch: Die westfälischen Dialekte. In: plattdeutsch-niederdeutsch.net. 19. August 2020, archiveert von dat Original am 23. Januar 2025; afropen an’n 23. Januar 2025.
↑ Steffen Höder: Tonalität im nördlichen Niederdeutschen und in Skandinavien: eine areale Perspektive.In: Niederdeutsches Jahrbuch 143 (2020), Wachholtz: Niemünster. S. 49–67.
↑ Wolfgang Lindow u. a.: Niederdeutsche Grammatik , S. 30.
↑ Klaus-Werner Kahl: Betonung. In: Plattdeutsch.net. 6. August 2013, archiveert von dat Original am 15. September 2024; afropen an’n 27. Januar 2025.
↑ Eintrag „Zimmer“, in Deutsches Wörterbuch von Jacob Grimm und Wilhelm Grimm, Bd. 31, Sp. 1285 ff.
↑ Adolphe van Loey: Schönfeld’s Historische Grammatica van het Nederlands. Kankleer, vormleer, woordvorming. 8. Druck. Thieme, Zutphen 1970, ISBN 90-03-21170-1, Kap. 9, S. XXXIII.
↑ ^a ^b ^c Dieter Stellmacher: Phonologie un Morphologie, In: NSL S. 268.
↑ ^a ^b ^c Wolfgang Lindow u. a.: Niederdeutsche Grammatik, S. 65 f.
↑ Hein Thies: Plattdeutsche Grammatik, S. 62. (online)
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Dieter Stellmacher: Phonologie un Morphologie, In: NSL, S. 269.
↑ Hein Thies: Plattdeutsche Grammatik, S. 62–65. (onlien)
↑ Hein Thies: Plattdeutsche Grammatik, S. 79. (online)
↑ Wolfgang Lindow u. a.: Niederdeutsche Grammatik, S. 68 f., 115.
↑ Wolfgang Lindow u. a.: Niederdeutsche Grammatik, S. 68.
↑ Hein Thies: Plattdeutsche Grammatik, S. 85 f. (online)
↑ Dieter Stellmacher: Phonologie un Morphologie, In: NSL, S. 271.
↑ Hein Thies: Plattdeutsche Grammatik, S. 139–142. (online)
↑ Wolfgang Lindow u. a: Niederdeutsche Grammatik, S. 68 f.
↑ Wolfgang Lindow u. a: Niederdeutsche Grammatik, S. 145 f.
↑ Na Dieter Stellmacher: Phonologie un Morphologie, In: NSL, S. 270.
↑ Hein Thies: Plattdeutsche Grammatik, S. 149 f. (online)
↑ Hein Thies: Plattdeutsche Grammatik, S. 152 f. (online)
↑ ^a ^b Wolfgang Lindow u. a.: Niederdeutsche Grammatik, S. 192 ff.
↑ Wolfgang Lindow u. a: Niederdeutsche Grammatik, S. 191.
↑ Dieter Stellmacher: Phonologie un Morphologie, In: NSL, S. 274.
↑ Dieter Stellmacher: Phonologie un Morphologie, In: NSL, S. 275.
↑ Wolfgang Lindow u. a. Niederdeutsche Grammatik, S. 157 f.
↑ Hein Thies: Plattdeutsche Grammatik, S. 157. (online)
↑ Dieter Stellmacher: Phonologie un Morphologie, In: NSL, S. 274 f.
↑ Hein Thies: Plattdeutsche Grammatik, S. 321. f. (online)
↑ Laurits Saltveit: Syntax, In: NSL, S. 285.
↑ Hein Thies: Plattdeutsche Grammatik, S. 285. ff. (online)
↑ Ingrid Schröder: Niederdeutsch in der Gegenwart. Sprachgebiet – Grammatisches – Binnendifferenzierung. In: Dieter Stellmacher (Ruutgever): Niederdeutsche Sprache und Literatur der Gegenwart, S. 44.
↑ Michael Elmentaler, Felix Borchert: Niederdeutsche Syntax im Spannungsfeld von Kodex und Sprachpraxis, S. 119.
↑ Elmentaler, M., & Borchert, F. (2012). Niederdeutsche Syntax im Spannungsfeld von Kodex und Sprachpraxis. Germanistische Linguistik, (220), 101–135.
↑ Hein Thies: Plattdeutsche Grammatik, S. 251. ff. (online)
↑ Wolfgang Lindow u. a.: Niederdeutsche Grammatik, S. 62 f.
↑ Hein Thies: Plattdeutsche Grammatik, S. 253 ff. (online)
↑ Hein Thies: Plattdeutsche Grammatik, S. 249, 263.
↑ Hein Thies: Plattdeutsche Grammatik, S. 273 f. (online)
↑ Hein Thies: Plattdeutsche Grammatik, S. 279 f. (online)
↑ ^a ^b Mehr Wöör för Platt - Woans geiht Spraakutbo? In: www.niederdeutschsekretariat.de. S. 14. f., afropen an’n 16. Dezember 2024.
↑ Weten: Lustige Wörter. Afropen an’n 25. Dezember 2024.
↑ ^a ^b Walter Kaestner: Niederdeutsch-slavische Interreferenzen, In: NSL, S. 690–693.
↑ Gilbert de Smet: Niederländische Einflüüse im Niederdeutschen, In: NSL, S. 730–761.
↑ ^a ^b ^c Arne Spenter: Niederdeutsch-friesische Interferenzen, In: NSL, S. 762–782.
↑ Christopher Moss: Niederdeutsch-englische Sprachzusammenhänge, In: NSL, S. 664.
↑ Hein Thies: Plattdeutsche Grammatik, S. 279 f. (online)
↑ Karl Hyldgaard-Jensen: Mittelniederdeutsch und die skandinavischen Sprachen, In: NSL, S. 666–677.
↑ Kazimierz Polański: Polabian. In: Bernhard Comrie, Greville Corbet (Ruutgevers): The Slavonic languages, Routledge: London/New York 1993, S. 822.
↑ Walter Kaestner: Niederdeutsch-slavische Interferenzen, In: NSL, S. 687 f.
↑ Walter Kaestner: Niederdeutsch-slavische Interferenzen, In: NSL, S. 689 f.
↑ Nils Århammar: Die Amringer Sprache. In: Amrum. Geschischte und Gestalt einer Insel. Hansen & Hansen: Itzhoe 1969, S. 132.
↑ Michael Töteberg: Sprichwort, Rätsel, Sage und Märchen, In: NSL, S. 491 f.
↑ Hein Thies: Plattdeutsche Grammatik, S. 317 f. (online)
↑ Dieter Stellmacher: Phonologie und Morphologie, In: NSL, S. 239.
↑ Gerhard Hinsch: Schreibung des Niederdeutschen, In: NSL, S. 184, 189.
↑ ^a ^b ^c Rechtschreibung des Plattdeutschen. In: plattmakers.de. Afropen an’n 9. Dezember 2024.
↑ Platt schreiben. In: plattdeutsch.net. Archiveert von dat Original am 11. Dezember 2024; afropen an’n 8. Januar 2025.
↑ Wörterbuch Mecklenburg-Vorpommern. Afropen an’n 18. Juni 2022.
↑ Woo schriew wie Plautdietsch? Afropen an’n 18. Juni 2022.
↑ SONT-spelling. URL ungültig Archiveert von dat Original am 14. August 2020; afropen an’n 2. April 2025.
↑ Birgit Kellner: Zwischen Anlehung und Abgrenzung, S. 295–307.
↑ ^a ^b ^c ^d Jürgen Meier, Dieter Möhn: Geschichte un Methoden der niederdeutschen Philologie, In: NSL, S. 1–6.
↑ Dieter Stellmacher: Frisian Reference Grammar, Omkearwurdboek fan de Fryske taal, Ta de Fryske syntaksis, Wurdfoarried en Wurdgrammatika (Rezenschoon), In: Zeitschrift für Dialektologie und Linguistik, 57. Jg. Heft 1 (1990), S. 117.
↑ ^a ^b Reinhard Goltz, Andrea Kleene: Niederdeutsch, S. 184 f.
↑ Robert Langhanke: Neuniederdeutsche Literatur: Über Beginn und nahenden Abschluss einer überschaubaren Literaturtradition (online)
↑ Heike Müns (Ruutgeversche): Niederdeutsches Liederbuch. Volkstümliche Lieder aus 5 Jahrhunderten. Hinstörp, Rostock 1981.
↑ ^a ^b ^c Reinhard Goltz, Andrea Kleene: Niederdeutsch, S. 186.
↑ Startsiet – Plattradio. Afropen an’n 5. Dezember 2024.
↑ Reinhard Goltz, Andrea Kleene: Niederdeutsch, S. 186.
↑ Alles plat. Archiveert von dat Original am 4. November 2024; afropen an’n 4. Februar 2025.
↑ Aksent. URL ungültig In: rtvoost.nl. Archiveert von dat Original; afropen an’n 17. April 2008.
↑ Ulf Bichel: Hörspiel, In: NSL, S. 466–486.
↑ ^a ^b Plattdeutsch im Fernsehen. In: plattmakers.de. Archiveert von dat Original am 23. Februar 2024; afropen an’n 9. Dezember 2024.
↑ Plattdeutsche Filme. In: plattmakers.de. Archiveert von dat Original am 24. März 2023; afropen an’n 9. Dezember 2024.
↑ Reinhard Goltz, Andrea Kleene: Niederdeutsch, S. 188.

Plattdüütsche Spraakperioden

Ooldsassisch | Middelsassisch | Neenedderdüütsch (Plattdüütsch)

Moderne germaansche Spraken

Noordgermaansch:
Däänsch | Färöösch | Islandsch | Norweegsch | Sweedsch

[1] Astrid Adler u. a: Status und Gebrauch des Niederdeutschen 2016. (online)

[2] Henk Bloemhoff: Taaltelling Nedersaksisch 2005. (online)

[3] SIL International: nds | ISO 639-3. Afropen an’n 12. Januar 2021.

[4] Willy Sanders: Altsächische Sprache, S. 29. (online)

[5] Jan Wirrer: Zum Status des Niederdeutschen, S. 308.

[6] Jan Goossens: Niederdeutsche Sprache, S. 26 f.

[7] Dieter Stellmacher: Zur Verwendung des Niederdeutschen heute. In: Mehrsprachigkeit in der Stadtregion ( = Jahrbuch des Instituts für deutsche Sprache 1982) Schwann: Düsseldörp 1982. S. 152. (online)

[8] Hubertus Menke: Een’ Spraak is man bloots een Dialekt, de sik to Wehr setten kann. S. 27 f.; Hubertus Menke: Niederdeutsch: Eigenständige Sprache oder Varietät einer Sprache? S. 183.

[:14-9] Reinhard Goltz, Andrea Kleene: Niederdeutsch, S. 188 f.

[:02-10] Ulrich Ammon: Was ist ein deutscher Dialekt? In: Klaus Mattheier, Peter Wiesinger (Ruutgever): Dialektologie des Deutschen. Forschungsstand und Entwicklungstendenzen (= Germanistische Linguistik. 147). Niemeyer: Tübingen 1994, S. 369–384, S. 376 f.

[11] Heinz Kloss: Abstandsprachen und Ausbausprachen. In: Joachim Göschel u. a. (Ruutgever): Zur Theorie des Dialekts (= ZDL Beih. N. F., Nr. 16). Wiesbaden 1976, S. 303, 305; un ook Heinz Kloss: Die Entwicklung neuer germanischer Kultursprachen seit 1800 (= Sprache der Gegenwart, 37). 2. Oplaag. Düsseldörp 1978, S. 67–70, 181–198.

[12] Vergliek: Platt, in: Duden online; Atlas zur deutschen Alltagssprache (AdA), In: uni-augsburg.de, archiveert bi archive.org; M. Philippa u. a.: Etymologisch Woordenboek van het Nederlands . Amsterdam 2009.

[13] tt, In: Wolfgang Pfeifer: Etymologisches Wörterbuch des Deutschen.

[14] Mundart/Platt/Dialekt. In: atlas-alltagssprache. Afropen an’n 27. November 2024.

[15] Luc de Grauwe: Theodistik. Zur Begründung eines Faches und ein Plädoyer für eine kontinentalwestgermanische Sicht auf die neuzeitliche Bifurkation Deutsch/Niederländisch; In: Raphael Berthele u. a. (Ruutgevers): Die deutsche Schriftsprache und die Regionen: Entstehungsgeschichtliche Fragen in neuer Sicht. Walter de Gruyter: Berlin 2003, ISBN 3-11-017497-9, S. 127 ff., hier S. 136 f.

[16] Werner Besch u. a. (Ruutgevers): Sprachgeschichte: Ein Handbuch zur Geschichte der deutschen Sprache und ihrer Erforschung, 2. Oplaag., Bd. 3, 2003, S. 2211.

[17] Jan Goossens: Niederdeutsche Sprache, S. 14 f. (online)

[18] Agathe Lasch: Mittelniederdeutsche Grammatik, § 6.

[19] John Eimers (Ruutgever): Up sassisch Eer: Ut de nedderdüütshe Lyrik von uns Daag: rutgewen von John Eimers inn Updragg von de Nedderdüütsh Sellshopp in Hammborg. Diedrichs: Jena 1910. (onlien=

[20] Willy Sanders: Sachsensprache, Hansesprache, Plattdeutsch, S. 24–27.

[21] William Foerste: Een woordatlas van Saxonia In: Driemaandelijkse Bladen 1949. S. 85.

[22] So to’n Bispeel in: Saxonische dialektstudie. In: De Nieuwe Taalgids. Jaargang 48;. oder: Hoofdstuk III Methodiek, Nederlandse dialectkunde.

[23] Wolfgang Lindow u. a.: Niederdeutsche Grammatik, S. 17.

[:33-24] Na: Herman Kinder, Werner Hilgemann: dtv-Atlas Weltgeschichte. Karten und chronologischer Abriss. Band 1: Von den Anfängen bis zur Französischen Revolution. Deutscher Taschenbuch Verlag: München 1995.

[25] Ingerid Dal: Geschichte der Niederdeutschen Sprache, In: NSL, S. 69 ff.

[26] Na Willy Sanders: Altsächsiche Sprache, Kaartenanhang 1.

[27] Willy Sanders: Altsächische Sprache, S. 30. (online)

[28] Ingerid Dal: Geschichte der Niederdeutschen Sprache, In: NSL S. 79 f.

[29] Ingerid Dal: Geschichte der Niederdeutschen Sprache, In: NSL S. 78.

[:6-30] Willy Sanders: Altsächische Sprache, In: Niederdeutsche Sprache und Literatur, S. 33. (online)

[:7-31] Willy Sanders: Altsächische Sprache, In: Niederdeutsche Sprache und Literatur S. 30. (online)

[32] Robert Peters: Zur Sprachgeschichte des norddeutschen Raumes, S. 19.

[:25-33] Hermann Niebaum: Het Nederduits, In: Handboek Nedersaksische Taal- en Letterkunde, S. 431 f.

[34] Willy Sanders: Altsächsiche Sprache, S. 47f.

[35] Robert Peters Norddeutscher Raum

[36] Willy Sanders: Altsächische Sprache, S. 31 f. (online)

[37] Reinhard Goltz, Andrea Kleene: Niederdeutsch, S. 176 f.

[38] Willy Sanders: Altsächische Sprache, S. 35. (online)

[39] Willy Sanders: Altsächische Sprache, S. 47. (online)

[:0-40] Benjamin W. Fortson IV: Indo-European Language and Culture, An Introduction. Second Edtion. Blackwell Publishing: Oxford 2010, S. 370.

[:5-41] Reinhard Goltz, Andrea Kleene: Niederdeutsch, S. 177.

[:24-42] Robert Peters: Zur Sprachgeschichte des norddeutschen Raumes, S. 21 f.

[:26-43] Hermann Niebaum: Het Nederduits, In: Handboek Nedersaksische Taal- en Letterkunde, S. 433.

[:10-44] Karl Bischoff: Mittelniederdeutsch, In: NSL, S. 98 ff.

[:23-45] Gerhard Cordes: Mittelniederdeutsche Dichtung, In: NSL, S. 352.

[:15-46] Karl Bischoff: Mittelniederdeutsch, In: NSL, S. 108 f.

[47] Robert Peters: Mittelniederdeutsche Sprache. In: NSL, S. 69 f. (online)

[48] Agathe Lasch: Mittelniederdeutsche Grammatik, § 212.

[49] Agathe Lasch: Mittelniederdeutsche Grammatik, § 39–41.

[50] Robert Peters: Zur Sprachgeschichte des norddeutschen Raumes, S. 20.

[51] Gerhard Cordes: Mittelniederdeutsche Grammatik, In: NSL, S. 269

[52] Robert Peters: Mittelniederdeutsche Sprache. In: NSL, S. 70 (online)

[53] Artur Gabrielsson: Die Verdrängung der mnd. durch die nhd. Schriftsprache. In: NSL S. 119–125.

[:16-54] Timothy Sodmann: Der Untergang des Mittelniederdeutschen als Schriftsprache, S. 117. (online)

[:9-55] William Foerste: Geschichte der niederdeutschen Mundarten, Sp. 1800.

[56] Artur Gabrielsson: Die Verdrängung der mnd. durch die nhd. Schriftsprache. In: NSL S. 146–150.

[57] Artur Gabrielsson: Die Verdrängung der mnd. durch die nhd. Schriftsprache. In: NSL S. 126–130.

[Polenz240-58] Peter von Polenz: Deutsche Sprachgeschichte vom Spätmittelalter bis zur Gegenwart. Band II: 17. und 18. Jahrhundert. Walter de Gruyter: Berlin 2013, ISBN 978-3-11-031454-0, S. 240.

[59] William Foerste: Geschichte der niederdeutschen Mundarten, Sp. 1799.

[:2-60] Heinz Kloss: Die Entwicklung neuer germanischer Kultursprachen seit 1800. 2., gröttere Oplaag, Pädagogischer Verlag Schwann, Düsseldörp 1978, ISBN 3-590-15637-6, S. 68.

[61] Bichel 1985, 1886

[62] Robert Peters: Sprachgeschichte des Norddeutschen Raumes, S. 30.

[63] Robert Peters: Sprachgeschichte des Norddeutschen Raumes, S. 31 ff.

[64] Robert Peters: Sprachgeschichte des Norddeutschen Raumes, S. 30–32.

[65] Les mennonites. Archiveert von dat Original am 12. Juni 2024; afropen an’n 31. Januar 2025 (franzöösch).

[66] Plattdeutsch in Brasilien. In: plattmakers.de. Archiveert von dat Original am 18. April 2019; afropen an’n 31. Januar 2025.

[67] Albert Eckert: Die Mundarten der deutschen Mutterkolonien Bessarabiens und ihre Stammheimat. (= Deutsche Dialektgeographie. 40). Elwertʼsche Verlagsbuchhandlung: Marburg 1941.

[68] Theodor Deters: Tscherman in der Slowakei. Eine Siedlung des 19. Jahrhunderts von Auswanderern aus dem Altkreis Bersenbrück und dem südlichen Oldenburger Land. Quakenbrügge 1982.

[69] Hötter Platt. Institut für Landeskunde und Regionalgeschichte, archiveert von dat Original am 4. April 2024; afropen an’n 26. Dezember 2024.

[70] Umsetzung der Sprachencharta. In: niederdeutschsekretariat.de. Niederdeutschsekretariat, afropen an’n 20. Dezember 2022.

[71] Convenant Nedersaksisch. In: Rijksoverheid.nl. Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, 10. Oktober 2018, afropen an’n 26. Dezember 2024.

[72] BGH, Läägeünnerloage, Besluut vun’n 19. 11. 2002 – X ZB 23/01. In: lexetius.com. Afropen an’n 25. Dezember 2024.

[73] Umsetzung der Europäischen Charta der Regional- oder Minderheitensprachen in Schleswig-Holstein – Sprachenchartabericht 2007. In: www.schleswig-holstein.de. Schleswig-Holsteinischer Landtag, S. S. 62, archiveert von dat Original am 9. Juli 2012; afropen an’n 25. Dezember 2024.

[:13-74] Reinhard Goltz, Andrea Kleene: Niederdeutsch, S. 182–184.

[75] Kerndoelen Nedersakisch: Nedersaksisch in het basisonderwijs 2019 (online, Archiv)

[76] Nedersaksisch in het onderwijs. In: Nedersaksisch. Archiveert von dat Original am 24. April 2024; afropen an’n 1. Dezember 2024.

[77] Reinhard Goltz, Andrea Kleene: Niederdeutsch, S. 187 f.

[78] Reinhard Goltz, Andrea Kleene: Niederdeutsch, S. 209.

[79] Reinhard Goltz, Andrea Kleene: Niederdeutsch, S. 211.

[80] Reinhard Goltz, Andrea Kleene: Niederdeutsch, S. 215.

[81] Linux op Platt wiederbelebt. Afropen an’n 2. Februar 2025.

[82] Kurios: Ashampoo veröffentlicht CD-Brennprogramm auf Plattdeutsch. Afropen an’n 2. Februar 2025.

[83] oscar – Datasets at Hugging Face. Afropen an’n 17. Juni 2022.

[84] Korpusdownload Low German. Afropen an’n 17. Juni 2022.

[85] Die Universal Dependencies v.2.8 beinhaltete ein Sample-Korpus von 83 (!) Sätzen, vgl. https://universaldependencies.org/treebanks/nds_lsdc/index.html. 2024 enthält das Korpus etwa 1000 Sätze, vgl. https://aclanthology.org/2024.lrec-main.1388.pdf

[86] Archiv für Gesprochenes Deutsch. Afropen an’n 16. August 2022.

[87] Archiv für Gesprochenes Deutsch. Afropen an’n 16. August 2022.

[88] Archiv für Gesprochenes Deutsch. Afropen an’n 16. August 2022.

[89] Archiv für Gesprochenes Deutsch. Afropen an’n 16. August 2022.

[90] Frank Schätzlein: Reference Corpus Middle Low German/Low Rhenish (1200–1650). Afropen an’n 17. Juni 2022 (engelsch).

[91] Reinhard Goltz, Andrea Kleene: Niederdeutsch, S. 203.

[92] Dieter Stellmacher: Wer spricht Platt? Schuster, Leer 1987, S. 95.

[93] Astrid Adler u. a.: Status und Gebrauch des Niederdeutschen 2016, S. 7 (online)

[94] Astrid Adler u. a.: Status und Gebrauch des Niederdeutschen 2016, S. 13 ff. (online)

[:17-95] Reinhard Goltz, Andrea Kleene: Niederdeutsch, S. 201 f.

[:8-96] Henk Bloemhoff: Taaltelling Nedersaksisch 2005. (online)

[97] Geert Driessen: Ontwikkelingen in het gebruik van Fries, streektalen en dialecten in de periode 1995-2011, ITS, Radboud Universiteit Nijmegen, S. 3.

[98] Weten: Plattdeutsch in Dänemark. Afropen an’n 10. Februar 2025.

[:35-99] Plautdietsch. In: ethnologue.com. SIL International, afropen an’n 10. Februar 2025.

[100] Weten: Plattdeutsch in Belize. Afropen an’n 10. Februar 2025.

[101] Bundeszentrale für politische Bildung: Russlanddeutsche und andere postsozialistische Migranten. 13. Juli 2017, afropen an’n 10. Februar 2025.

[:36-102] Weten: Plattdeutsch in Brasilien. Afropen an’n 10. Februar 2025.

[103] Espírito Santo investe na preservação da língua pomerana – DW – 03/09/2014. Archiveert von dat Original am 3. Januar 2025; afropen an’n 10. Februar 2025 (portugeesch).

[104] Alfred Lameli: Raumstrukturen im Niederdeutschen, Eine Re-Analyse der Wenkerdaten, S. 20 f. (online)

[105] Dieter Stellmacher: Phonologie und Morphologie, In: NSL, S. 240.

[106] Alfred Lameli: Raumstrukturen im Niederdeutschen. (online)

[107] Gooskens, C. S. & Kürschner, S. 2009 Low Saxon dialects across borders — Niedersächsische Dialecte über Grenzen hinweg. Lenz, A. N., Charlotte, G. & Siemon, R. (eds.). Franz Steiner Verlag, p. 273 - 297 (Beihefte Zeitschrift für Dialektologie und Linguistik; no. 138)

[108] Jan Goossens: Niederdeutsche Spracke, Versuch einer Defintion. In: Jan Goossens (Ruutgever.): Niedereutsch, Sprache und Literatur, S. 9–27.

[:27-109] Reinhard Goltz, Andrea Kleene: Niederdeutsch, S. 197 ff.

[:28-110] Reinhard Goltz, Andrea Kleene: Niederdeutsch, S. 199 ff.

[111] Dieter Stellmacher: Phonologie un Morphologie, In: NSL, S. 245–265.

[:31-112] Olaf Bordasch: Die westfälischen Dialekte. In: plattdeutsch-niederdeutsch.net. 19. August 2020, archiveert von dat Original am 23. Januar 2025; afropen an’n 23. Januar 2025.

[113] Steffen Höder: Tonalität im nördlichen Niederdeutschen und in Skandinavien: eine areale Perspektive.In: Niederdeutsches Jahrbuch 143 (2020), Wachholtz: Niemünster. S. 49–67.

[:32-114] Wolfgang Lindow u. a.: Niederdeutsche Grammatik , S. 30.

[115] Klaus-Werner Kahl: Betonung. In: Plattdeutsch.net. 6. August 2013, archiveert von dat Original am 15. September 2024; afropen an’n 27. Januar 2025.

[116] Eintrag „Zimmer“, in Deutsches Wörterbuch von Jacob Grimm und Wilhelm Grimm, Bd. 31, Sp. 1285 ff.

[117] Adolphe van Loey: Schönfeld’s Historische Grammatica van het Nederlands. Kankleer, vormleer, woordvorming. 8. Druck. Thieme, Zutphen 1970, ISBN 90-03-21170-1, Kap. 9, S. XXXIII.

[:1-118] Dieter Stellmacher: Phonologie un Morphologie, In: NSL S. 268.

[:18-119] Wolfgang Lindow u. a.: Niederdeutsche Grammatik, S. 65 f.

[120] Hein Thies: Plattdeutsche Grammatik, S. 62. (online)

[:3-121] Dieter Stellmacher: Phonologie un Morphologie, In: NSL, S. 269.

[122] Hein Thies: Plattdeutsche Grammatik, S. 62–65. (onlien)

[123] Hein Thies: Plattdeutsche Grammatik, S. 79. (online)

[124] Wolfgang Lindow u. a.: Niederdeutsche Grammatik, S. 68 f., 115.

[125] Wolfgang Lindow u. a.: Niederdeutsche Grammatik, S. 68.

[126] Hein Thies: Plattdeutsche Grammatik, S. 85 f. (online)

[127] Dieter Stellmacher: Phonologie un Morphologie, In: NSL, S. 271.

[128] Hein Thies: Plattdeutsche Grammatik, S. 139–142. (online)

[129] Wolfgang Lindow u. a: Niederdeutsche Grammatik, S. 68 f.

[130] Wolfgang Lindow u. a: Niederdeutsche Grammatik, S. 145 f.

[131] Na Dieter Stellmacher: Phonologie un Morphologie, In: NSL, S. 270.

[132] Hein Thies: Plattdeutsche Grammatik, S. 149 f. (online)

[133] Hein Thies: Plattdeutsche Grammatik, S. 152 f. (online)

[:34-134] Wolfgang Lindow u. a.: Niederdeutsche Grammatik, S. 192 ff.

[135] Wolfgang Lindow u. a: Niederdeutsche Grammatik, S. 191.

[136] Dieter Stellmacher: Phonologie un Morphologie, In: NSL, S. 274.

[:4-137] Dieter Stellmacher: Phonologie un Morphologie, In: NSL, S. 275.

[138] Wolfgang Lindow u. a. Niederdeutsche Grammatik, S. 157 f.

[139] Hein Thies: Plattdeutsche Grammatik, S. 157. (online)

[140] Dieter Stellmacher: Phonologie un Morphologie, In: NSL, S. 274 f.

[141] Hein Thies: Plattdeutsche Grammatik, S. 321. f. (online)

[142] Laurits Saltveit: Syntax, In: NSL, S. 285.

[143] Hein Thies: Plattdeutsche Grammatik, S. 285. ff. (online)

[144] Ingrid Schröder: Niederdeutsch in der Gegenwart. Sprachgebiet – Grammatisches – Binnendifferenzierung. In: Dieter Stellmacher (Ruutgever): Niederdeutsche Sprache und Literatur der Gegenwart, S. 44.

[145] Michael Elmentaler, Felix Borchert: Niederdeutsche Syntax im Spannungsfeld von Kodex und Sprachpraxis, S. 119.

[Elmentaler_Borchert-146] Elmentaler, M., & Borchert, F. (2012). Niederdeutsche Syntax im Spannungsfeld von Kodex und Sprachpraxis. Germanistische Linguistik, (220), 101–135.

[147] Hein Thies: Plattdeutsche Grammatik, S. 251. ff. (online)

[148] Wolfgang Lindow u. a.: Niederdeutsche Grammatik, S. 62 f.

[149] Hein Thies: Plattdeutsche Grammatik, S. 253 ff. (online)

[150] Hein Thies: Plattdeutsche Grammatik, S. 249, 263.

[151] Hein Thies: Plattdeutsche Grammatik, S. 273 f. (online)

[152] Hein Thies: Plattdeutsche Grammatik, S. 279 f. (online)

[:29-153] Mehr Wöör för Platt - Woans geiht Spraakutbo? In: www.niederdeutschsekretariat.de. S. 14. f., afropen an’n 16. Dezember 2024.

[154] Weten: Lustige Wörter. Afropen an’n 25. Dezember 2024.

[:20-155] Walter Kaestner: Niederdeutsch-slavische Interreferenzen, In: NSL, S. 690–693.

[156] Gilbert de Smet: Niederländische Einflüüse im Niederdeutschen, In: NSL, S. 730–761.

[:30-157] Arne Spenter: Niederdeutsch-friesische Interferenzen, In: NSL, S. 762–782.

[158] Christopher Moss: Niederdeutsch-englische Sprachzusammenhänge, In: NSL, S. 664.

[159] Hein Thies: Plattdeutsche Grammatik, S. 279 f. (online)

[160] Karl Hyldgaard-Jensen: Mittelniederdeutsch und die skandinavischen Sprachen, In: NSL, S. 666–677.

[161] Kazimierz Polański: Polabian. In: Bernhard Comrie, Greville Corbet (Ruutgevers): The Slavonic languages, Routledge: London/New York 1993, S. 822.

[162] Walter Kaestner: Niederdeutsch-slavische Interferenzen, In: NSL, S. 687 f.

[163] Walter Kaestner: Niederdeutsch-slavische Interferenzen, In: NSL, S. 689 f.

[164] Nils Århammar: Die Amringer Sprache. In: Amrum. Geschischte und Gestalt einer Insel. Hansen & Hansen: Itzhoe 1969, S. 132.

[165] Michael Töteberg: Sprichwort, Rätsel, Sage und Märchen, In: NSL, S. 491 f.

[166] Hein Thies: Plattdeutsche Grammatik, S. 317 f. (online)

[167] Dieter Stellmacher: Phonologie und Morphologie, In: NSL, S. 239.

[168] Gerhard Hinsch: Schreibung des Niederdeutschen, In: NSL, S. 184, 189.

[:21-169] Rechtschreibung des Plattdeutschen. In: plattmakers.de. Afropen an’n 9. Dezember 2024.

[170] Platt schreiben. In: plattdeutsch.net. Archiveert von dat Original am 11. Dezember 2024; afropen an’n 8. Januar 2025.

[171] Wörterbuch Mecklenburg-Vorpommern. Afropen an’n 18. Juni 2022.

[172] Woo schriew wie Plautdietsch? Afropen an’n 18. Juni 2022.

[173] SONT-spelling. URL ungültig Archiveert von dat Original am 14. August 2020; afropen an’n 2. April 2025.

[174] Birgit Kellner: Zwischen Anlehung und Abgrenzung, S. 295–307.

[NSL1-6-175] Jürgen Meier, Dieter Möhn: Geschichte un Methoden der niederdeutschen Philologie, In: NSL, S. 1–6.

[176] Dieter Stellmacher: Frisian Reference Grammar, Omkearwurdboek fan de Fryske taal, Ta de Fryske syntaksis, Wurdfoarried en Wurdgrammatika (Rezenschoon), In: Zeitschrift für Dialektologie und Linguistik, 57. Jg. Heft 1 (1990), S. 117.

[:19-177] Reinhard Goltz, Andrea Kleene: Niederdeutsch, S. 184 f.

[178] Robert Langhanke: Neuniederdeutsche Literatur: Über Beginn und nahenden Abschluss einer überschaubaren Literaturtradition (online)

[179] Heike Müns (Ruutgeversche): Niederdeutsches Liederbuch. Volkstümliche Lieder aus 5 Jahrhunderten. Hinstörp, Rostock 1981.

[:11-180] Reinhard Goltz, Andrea Kleene: Niederdeutsch, S. 186.

[181] Startsiet – Plattradio. Afropen an’n 5. Dezember 2024.

[:12-182] Reinhard Goltz, Andrea Kleene: Niederdeutsch, S. 186.

[183] Alles plat. Archiveert von dat Original am 4. November 2024; afropen an’n 4. Februar 2025.

[184] Aksent. URL ungültig In: rtvoost.nl. Archiveert von dat Original; afropen an’n 17. April 2008.

[185] Ulf Bichel: Hörspiel, In: NSL, S. 466–486.

[:22-186] Plattdeutsch im Fernsehen. In: plattmakers.de. Archiveert von dat Original am 23. Februar 2024; afropen an’n 9. Dezember 2024.

[187] Plattdeutsche Filme. In: plattmakers.de. Archiveert von dat Original am 24. März 2023; afropen an’n 9. Dezember 2024.

[188] Reinhard Goltz, Andrea Kleene: Niederdeutsch, S. 188.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]

[34]

[35]

[36]

[37]

[38]

[39]

[40]

[41]

[42]

[43]

[44]

[45]

[46]

[47]

[48]

[49]

[50]

[51]

[52]

[53]

[54]

[55]

[56]

[57]

[58]

[59]

[60]

[61]

[62]

[63]

[64]

[65]

[66]

[67]

[68]

[69]

[70]

[71]

[72]

[73]

[74]

[75]

[76]

[77]

[78]

[79]

[80]

[81]

[82]

[83]

[84]

[85]

[86]

[87]

[88]

[89]

[90]

[91]

[92]

[93]

[94]

[95]

[96]

[97]

[98]

[99]

[100]