ဟင်နရီ မော်တန် စတန်လေ

ဆာ ဟင်နရီ မော်တန် စတန်ေလေ

ဆာဟင်နရီ မော်တန် စတန်လေ(အင်္ဂလိပ်: Henry Morton Stanley)သည် အာဖရိကတိုက်သို့ စွန့်စား သွားရောက်ကာ ကွန်ဂိုမြစ်ကို ဦးစွာ ရှာဖွေတွေ့ရှိခဲ့သူ ဖြစ်သည်။

အင်္ဂလန်ပြည် မိမိသွားလိုသော ဒေသသို့ မရောက်ရောက်အောင် ကြိုးစား၍ သွားလေ့ရှိသော ဇွဲသတ္တိကြောင့် စတန်လေသည် စွန့်စားမှုအဖုံဖုံတို့ဖြင့်သာ ပြည့်နှက်လျက်ရှိပေသည်။ စတန်လေ၏ ငယ်နာမည်မှာ ဂျွန်ရိုစဉ်က FESTIVALမေရိကန်နိုင်ငံ နယူးအော်လီယန်းမြို့သို့ ထွက်ပြေးခဲ့ရာ ထိုမြို့၌ စတန်လေ အမည်ရှိ အမေရိကန်လူမျိုး ကုန်သည်ကြီးတစ်ဦးက သူ့အား သားအမှတ်ဖြင့် မွေးစားသောကြောင့် ဟင်နရီ မော်တန်စတန်လေ ဖြစ်လာသည်။ စတန်လေသည် အမေရိကန် ပြည်တွင်းစစ်ပွဲ၌ တောင်ပိုင်းသားများဖက်မှ ဝင်ရောက်တိုက်ခိုက်ခဲ့ပြီးနောက် ၁၈၆၇ ခုနှစ်၌ နယူးယော့မြို|ရှိ နယူးယော့ဟယ်ရယ် သတင်းစာတိုက်တွင် သတင်းထောက်အဖြစ်ဖြင့် ဆောင်ရွက်လေသည်။ ထိုစဉ်က စတန်လေသည် စိတ်ဝင်စားဖွယ် ကောင်းသော ဒေသန္တရ ဆောင်းပါးများကို ရေးသားခဲ့၏။ ဤကဲ့သို့ ဆောင်းပါးကောင်းများ ရေးသားနိုင်ရန်နှင့် သတင်းဦးရရှိရေးအတွက် စတန်လေသည် အက်ဗီဆီးနီးယား၊ အရှန္တီ၊ ကရိကျွန်း၊ စပိန်၊ အာဖရိကအစရှိသည့် အရပ်များသို့ စွန့်စွန့်စားစား သွားရောက်ခဲ့လေသည်။ ထိုသို့ စွန့်စား၍ သွားရောက်ရခြင်းကြောင့် အာဖရိကတောနက်ကြီးများ အတွင်း၌ ဖြတ်သန်းသွားလာခဲ့ရသော စတန်လေ၏ အာဖရိကခရီးစဉ်မှာ မှတ်သားလောက်ပေသည်။

အာဖရိကတိုက်သို့ သာသနာပြုရန် ထွက်ခွာသွားသော စကော့လူမျိုး သာသနာပြုဆရာ ဒေါက်တာ ဒေးဗစ် လစ်ဗင်းစတုန်း၏အကြောင်းကို ငါးနှစ်တိုင်တိုင် မည်သို့မျှ အကျိုးအကြောင်း မကြားသိရသဖြင့် နယူးယော့ဟယ်ရယ်သတင်းစာ တိုက်က စတန်လေကိုပင် အာဖရိကတိုက်သို့ စေလွှတ်၍ စုံစမ်း ထောက်လှမ်းစေခဲ့သည်။ ပေးအပ်သောတာဝန်ကို ထမ်းဆောင်ရန် စတန်လေသည် ၁၈၇၁ ခုနှစ် မတ်လ ၂၁ ရက်နေ့တွင် အာဖရိကတိုက် အရှေ့ဘက်ကမ်းခြေရှိ ဇန်ဇီဗားနယ်မှ အာဖရိကတိုက် အတွင်းပိုင်းသို့ ချင်းနင်းဝင်ရောက်ခဲ့လေသည်။ လမ်းခရီးတွင် အခက်အခဲ ဒုက္ခအမျိုးမျိုးတို့ကို ကျော်လွန်ခဲ့ပြီးနောက် ၈ လအခန့်အကြာတွင် တန်ဂန်ယီးက အိုင်ကြီးပေါ်တွင် တည်ရှိသော အူးဂျီဂျီမြို့သို့ ဆိုက်ရောက်လေသည်။ ထိုမြို့၌ပင် အိုမင်းရင့်ယော်က မကျန်းမမာဖြစ်၍ ရိက္ခာ ပြတ်နေသော ဒေးဗစ်လစ်ဗင်းစတုန်းအား တွေ့ရ၏။ စတန်လေသည် ထိုမြို့၌ ၄လခန့်နေထိုင်ခဲ့၍ ဒေးဗစ်လင်းဗင်းစတုန်းအား များစွာ ချစ်ခင်ကြည်ညိုသည့်အလျောက် မိမိနှင့်အတူ နေရင်းဒေသသို့ ပြန်လိုက်ရန် ခေါ်သော်လည်းမရပေ။ စတန်လေသည် လစ်ဗင်းစတုန်းနှင့်အတူ တန်ဂန်ယီးကအိုင်ကြီးကို လှည့်ပတ်ကြည့်ရှုခဲ့ သည်။ ဒေးဗစ်လစ်ဗင်းစတုန်းအား တွေ့ပြီဟူသော စတန်လေ၏ ဆောင်းပါးကို ပထမ၌လူထုက မယုံကြည်သော်လည်း လစ်ဗင်းစတုန်း၏ မှတ်တမ်းများကို တင်ပြသောအခါကျမှ ယုံကြည်ကြသည်။ စတန်လေသည် ထိုစွန့်စားမှုအတွက် ဝိတိုရိယဘုရင်မကြီး၏ဆုချီးမြှင့်ခြင်းကို ခံရသည်။

စွန်စားသွားလာမှုကို နှစ်သက်သော စတန်လေသည် 'နယူးယော့ဟယ်ရယ်'သတင်းစာတိုက်က ကောက်ခံပေးသော ရန်ပုံငွေဖြင့် ၁၈၇၄ ခုမှ ၁၈၇၇ ခုနှစ်အထိ ၃ နှစ်တိုင်တိုင် အာဖရိကတိုက်အတွင်းသို့ သွားရောက်စုံစမ်းရှာဖွေမှုများ ပြုလုပ်လေသည်။ ထိုသို့သွားရောက်ရာတွင် တန်ဂန်ယီးကအိုင်ကြီး၏ အကျယ်အဝန်း၊ ကွန်ဂိုမြစ်၏ တည်ရှိပုံစသော ပထဝီဝင်ဆိုင်ရာ အချက်အလက်များကို ရှာဖွေတွေ့ရှိခဲ့လေသည်။ ဤအကြိမ်၌ အာဖရိကတိုက်ကိုအရှေ့မှအနောက်သို့ ဖြတ်သန်းသွားခဲ့ခြင်းဖြစ်လေရာ ခရီးလမ်းမှာ ကြမ်းတမ်းသည့်အပြင် အန္တရာယ်များလှသဖြင့် စတန်လေ၏အဖွဲ့ဝင် မျက်နှာဖြူ သုံးဦးနှင့် တိုင်းရင်းသားနောက်လိုက် အများ အပြားသေဆုံးကြရလေသည်။ သို့သော် စတန်လေ၏ နယ်သစ်များစူးစမ်းရှာဖွေမှု လုပ်ငန်းတွင် ဗြိတိသျှတို့က စိတ်မဝင်စားသဖြင့် စတန်လေသည် ဗဲလဂျီယန်ဘုရင် လီယိုပို၏ အကူအညီကိုရယူကာ အာဖရိကတိုက်ကွန်ဂိုမြစ်ဝှမ်းတွင် ကူးသန်းရောင်းဝယ်သွားလာရေး စခန်းများကို ဖွင့်လှစ်ပေးခြင်းဖြင့် ဗဲလဂျီယန်လက်အောက်ခံ ကွန်ဂို ဖရီးစတိတ်ခေါ် ကွန်ဂိုနိုင်ငံကို တည်ထောင်ခဲ့ပေသည်။

၁၈၈၇ ခုနှစ်တွင် စတန်လေသည် ဗြိတိသျှလူမျိုးများ အတွက် နယ်မြေသစ်များရှာဖွေရန် အာဖရိကသို့ တတိယအကြိမ် ခရီးထွက်ပြန်သည်။ ကွန်ဂိုတောနက်ကြီးများအတွင်းသို့ ဖြတ်သန်းကာ တိုင်းရင်းသား လူရိုင်းအမျိုးမျိုးတို့၏ နယ်များသို့ ရောက်ရှိခဲ့သည်။ ဗြိတိသျှ အရှေ့အာဖရိကကုမ္ပဏီ၏ အကျိုးအတွက် တိုင်းရင်းသား လူရိုင်း အကြီးအကဲများနှင့်သဘော တူညီချက်များကိုလည်း ပြုလုပ်ခဲ့လေသည်။

စတနလင်သည် ၁၈၈၉ ခုနှစ် ဆုံးလောက်တွင် အင်္ဂလန်သို့ ပြန်ရောက်၍ ကွယ်လွန်သည်အထိ အင်္ဂလန်၌ အေးချမ်းစွာပင် နေထိုင်၏။ ဆာဘွဲ့ကို ၁၈၈၉ ခုနှစ်၌ပင် ရရှိ၍ ၁၈၉၅ ခုနှစ်တွင် လွှတ်တော်အမတ်အဖြစ် ရွေးကောက်ခြင်း ခံရသည်။ ၁၉ဝ၄ ခုနှစ် မေလ ၁၈ ရက်နေ့တွင် စတန်လေသည် လန်ဒန်မြို့ရှိ နေအိမ်၌ ကွယ်လွန်၍ ရုပ်ကလာပ်ကို ဝက်စမင်စတာ ဘုရားရှိခိုးကျောင်းတွင် မြှပ်နှံသင်္ဂြိုဟ်လေသည်။ စတန်လေသည် မိမိသွားလာခဲ့သော ခရီးစဉ်များနှင့်ဆိုင်သည့် ဒေသန္တရ ဗဟုသုတ ဖြစ်ဖွယ်ရာ ဆောင်းပါးဝတ္ထု အမြောက်အမြား ရေးသားခဲ့သည်။