Хумор

Хумор претставува тенденција на определено когнитивно искуство да предизвика смеење и да обезбеди задоволство и забава. Изразот „хумор“ потекнува од хуморната медицина (хуморизам) во Стара Грција, според која рамнотежата на течностите во човечкото тело, познати како „хумори“ (латински: humor, „телесна течност“) ги контролира човечкото здравје и емоциите.

Луѓето од сите возрасти и култури реагираат на хуморот. Повеќето луѓе се способни да го искусат хуморот (да се насмеат на нешто смешно) и за нив се вели дека имаат „смисла за хумор“. Иако зависи од личниот вкус, степенот во кој некој човек смета дека нешто е хумористично зависи од повеќе околности, како: географската локација, културата, психичката возраст, степенот на образование, интелигенцијата и контекстот. На пример, на малите деца им се смешни цртаните филмови, додека посложените форми на хумор, како сатирата, бараат разбирање на социјалното значење и контекстот, а тоа е поврзано со возраста и со степенот на образование.

Хуморот во книжевноста

Хуморот во народните приказни

Една од најважните одлики на народните приказни е хуморот, којшто е присутен во речиси сите видови народни приказни (басни, бајки, анегдоти, итн.). Сепак, во најчист вид, хуморот е карактеристичен за басните и бајките. Притоа, хуморот се јавува во различни видови и со различен ументички квалитет. Набљудувано од морално-социјална гледна точка, хуморот извршувал две функции: да ги истакне недостатоците на повластениот општествен слој и да ги одбележи општите недостатоците на човекот. Во првиот случај, кога хуморот се однесува на судирот меѓу послабите и посилните, многу негативни човечки одлики (лагата, кражбата, итн.), ако се насочени против посилните, се претвораат во позитивни страни. Во овој вид, хуморот е најчесто помешан со сатира, со чија помош слабите се ослободуваат до својата подредена положба. Во вториот случај, хуморот е насочен кон одделни категории луѓе (фалбаџии, мрзливци, крадци, скржавци, снаи, свекрви, зетови, итн.), кон одделни племиња или народи, како и кон човештвото, воопшто.

Набљудувано од естетска гледна точка, хуморот во народните приказни има различна вредност. Најчесто, тој се јавува како карикатура, игра на зборови, прикриени изрази, надлажување, недоразбирање, неочекувана или невозможна ситуација, паралелизам на спротивности, итн. Во вид на карикатура, хуморот во народните приказни најчесто е неуспешен, а тоа особено се однесува на приказните во кои се дава карикатура на глупоста и незнаењето. Во нив, хуморот е претеран, невкусен и на многу ниско ниво. Ретки се примерите во кои хуморот во вид на карикатура достигнува уметничка вредност, а тоа особено се однесува на случаите во кои незнаењето намерно се нагласува за да се предизвика некој ефект и кога хиперболите имаат фантастичен карактер. Како игра на зборови, хуморот често достигнува висока вредност, преку употребата на необични зборови, ритам или рима. Исто така, хуморот има посебна убавина кога се јавува во вид на прикриени изрази, каде е потребен одреден напор во нивното толкување. Во вид на недоразбирање, хуморот тетко се среќава во народните приказни, но ретките примери се со првокласна вредност. Надлажувањето како вид хумор вообичаено содржи елементи од другите видови, а за него е карактеристична и употребата на фантастиката, но со рационалистичка тенденција чудното да се претстави како неверојатно, невозможно и смешно. Во приказните често се среќаваат измамата и подметнувањето кои, исто така, се комбинирани со другите видови хумор, особено со играта на зборови. Најширока и најсеопфатна форма на хумор во приказните е неочекуваниот пресврт. Притоа, овој вид хумор се одликува со необичност, неприродност и нелогичност, кои сепак се психолошки оправдани. Психолошката оправданост е експлицитна или имплицитна, а првата е почеста, иако втората има повисока ументичка вредност, зашто во тие случаи слушателот или читателот мора да ја погодат смислата. Од сите видови хумор, најефектен и уметнички најважен е паралелизмот на спротивностите којшто се остварува на различни начини: спротивставување на една појава на низа слични појави, и тоа така што првата се наоѓа на крајот; кога се прави паралела меѓу постапката на едно лице и постапката на друго лице којашто е иста според мотивот, но различна според дејството; спротивни акции на една иста личност; спротивно однесување на две лица кон трето лице; случајот кога исто лице прави исти постапки во спротивни ситуации или спротивни постапки во иста ситуација, итн.

Литература

• Alexander, Richard (1984), Verbal humor and variation in English: Sociolinguistic notes on a variety of jokes
• Alexander, Richard (1997), Aspects of verbal humour in English
• Basu, S (December 1999), „Dialogic ethics and the virtue of humor“, Journal of Political Philosophy, Blackwell Publishing Ltd, Vol. 7 (No. 4): 378–403, doi:10.1111/1467-9760.00082, Посетено на 2007-07-06 (Abstract)
• Billig, M. (2005). Laughter and ridicule: Towards a social critique of humour. London: Sage. ISBN 1-4129-1143-5
• Bricker, Victoria Reifler (Winter, 1980) The Function of Humor in Zinacantan Journal of Anthropological Research, Vol. 36, No. 4, pp. 411–418
• Buijzen, Moniek; Valkenburg, Patti M. (2004), „Developing a Typology of Humor in Audiovisual Media“, Media Psychology, Vol. 6 (No. 2): 147–167, doi:10.1207/s1532785xmep0602_2(Abstract)
• Carrell, Amy (2000), Historical views of humour, University of Central Oklahoma. Посетено на 2007-07-06.
• García-Barriocanal, Elena; Sicilia, Miguel-Angel; Palomar, David (2005), A Graphical Humor Ontology for Contemporary Cultural Heritage Access (PDF), (Madrid) Spain: University of Alcalá, Архивирано од изворникот (pdf) на 2006-05-23, Посетено на 2007-07-06
• Goldstein, Jeffrey H., et al. (1976) "Humour, Laughter, and Comedy: A Bibliography of Empirical and Nonempirical Analyses in the English Language." It's a Funny Thing, Humour. Ed. Antony J. Chapman and Hugh C. Foot. Oxford and New York: Pergamon Press, 1976. 469-504.
• Hurley, Matthew M., Dennet, Daniel C., and Adams, Reginald B. Jr. (2011), Inside Jokes: Using Humor to Reverse-Engineer the Mind. Cambridge, Massachusetts: The MIT Press. ISBN 978-0-262-01582-0
• Holland, Norman. (1982) "Bibliography of Theories of Humor." Laughing; A Psychology of Humor. Ithaca: Cornell U P, 209-223.
• Martin, Rod A. (2007). The Psychology Of Humour: An Integrative Approach. London, UK: Elsevier Academic Press. ISBN 978-0-12-372564-6
• McGhee, Paul E. (1984) "Current American Psychological Research on Humor." Jahrbuche fur Internationale Germanistik 16.2: 37-57.
• Mintz, Lawrence E., ed. (1988) Humor in America: A Research Guide to Genres and Topics. Westport, CT: Greenwood, 1988. ISBN 0-313-24551-7; OCLC: 16085479.
• Mobbs, D.; Greicius, M.D.; Abdel-Azim, E.; Menon, V.; Reiss, A. L. (2003), „Humor modulates the mesolimbic reward centres“, Neuron, 40 (5): 1041–1048, doi:10.1016/S0896-6273(03)00751-7, PMID 14659102
• Nilsen, Don L. F. (1992) "Satire in American Literature." Humor in American Literature: A Selected Annotated Bibliography. New York: Garland, 1992. 543-48.
• Pogel, Nancy, and Paul P. Somers Jr. (1988) "Literary Humor." Humor in America: A Research Guide to Genres and Topics. Ed. Lawrence E. Mintz. London: Greenwood, 1988. 1-34.
• Roth, G.; Yap, R; Short, D. (2006). „Examining humour in HRD from theoretical and practical perspectives“. Human Resource Development International. 9 (1): 121–127. doi:10.1080/13678860600563424.
• Smuts, Aaron. "Humor". Internet Encyclopedia of Philosophy
• Wogan, Peter (Spring 2006), „Laughing At First Contact“, Visual Anthropology Review (објав. 12 December 2006), Vol. 22 (No. 1): 14–34, doi:10.1525/var.2006.22.1.14, Посетено на 2007-07-06 (Abstract)