Repùbrica Lìgure

ZE	Quésta pàgina a l'é scrîta in zenéize, segóndo a grafîa ofiçiâ

Repùbrica Lìgure
(detàggi) (detàggi)
A Repùbrica Lìgure inte l'Itàlia do Nòrd do 1803
Dæti aministratîvi
Léngoe parlæ	Lìgure, Italiàn
Capitâle	Zêna
Dipendénte da	Frànsa
Polìtica
Fórma de govèrno	Repùbrica diretoriâle (I) Repùbrica prescidençiâle (II)
Govèrno	Diretöio (I) Dûxe (II)
Òrgani deliberatîvi	Conséggio di Giuniori e Conséggio di Senatoî (I) Senâto e Consùlta (II)
Nàscita	14 de zùgno do 1797 con Giàcomo Màia Brìgnoe
Caxón	Canpàgna d'Itàlia de Napolión Bonapàrte
Fìn	4 de zùgno do 1805 con Gêumo Loîgi Duràsso
Caxón	Anesción a-o Prìmmo Inpêio françéize
Teritöio e popolaçión
Baçî giögràfico	Ligùria, Ôtrazôvo, Cravæa
Teritöio òriginâle	Repùbrica de Zêna, Féodi inperiâli
Màscima estensción	5.500 km2 into 1797
Popolaçión	600.000 into 1797
Economîa
Monæa	Lîa zenéize
Vivàgne	Comèrcio, pésca, sâ, vìgne
Produçioìn	véddro, prodûti da fràvego, àrme, cantê navâli
Comèrci con	Egìtto, Scìria, Inpêio òtomàn, Frànsa, Spàgna, Inghiltæra, Ìndia
Esportaçioìn	Spéçie, sâ, véddro
Inportaçioìn	Spéçie
Religión e socjêtæ
Religioìn prinçipæ	Catolicêximo
Religioìn minoritâie	Ortodoscîa, Ebraîximo
Clàsse sociâli	borghexîa, contadìn
Evoluçión stòrica
Precedûo da	Repùbrica de Zêna
Sucedûo da	Prìmmo Inpêro

A Repùbrica Lìgure, conosciûa co-o nómme de Repùbrica Democràtica Lìgure ascì, a l'é stæta 'n antîgo stâto lìgure, ligòu a-a Prìmma Repùbrica françéize cómme unn-a de coscì dîte "repùbriche seu". O seu teritöio o conprendéiva e tære da ciù antîga repùbrica aristocràtica con l'azónta de çèrti féodi inperiâli, ch'én stæti scancelæ co-o tratâto de Canpofòrmio.

A Repùbrica Lìgure a l'é nasciûa co-a convençión de Monbèllo, firmâ co-o Napolión Bonapàrte a-i 6 de zùgno do 1797, co-a formaçión de 'n govèrno provizöio ch'o n'à scrîto a prìmma costituçión, intrâ in vigô a l'inprinçìpio do 1798. A nêuva entitæ a patîva però a scitoaçión sciâtâ de quélli ténpi e-e infroénse françéixi, vegnûa pêzo co-a goæra cóntra i piemontéixi do zùgno de quéllo ànno. Do 1800 a l'é stæta pi-â ciù pàrte conquistâ co-a canpàgna militâre da Segónda Coaliçión, ma l'intervénto do Napolión o l'à liberâ pöco dòppo che n'êa chéito a capitâle. Inti ànni aprêuvo o contròllo françéize o l'é anæto de lóngo a strénzise e, a despêto da nêuva costituçión do 1802, i seu conflìtti intèrni e a deboléssa do seu govèrno no l'àn posciûo sarvâla da l'anesción dirètta a-o Prìmmo Inpêio françéize, a-i 4 de zùgno do 1805.

Giögrafîa

A l'inprinçìpio a Repùbrica Lìgure a l'êa formâ da-e tære ancón controlæ da-a vêgia repùbrica aristocràtica, méntre da-o 1768, ànno do tratâto de Versailles, a Còrsega a l'êa pasâ a-o Régno de Frànsa. Ciù avànti, into méize de seténbre do 1797, a-a Repùbrica gh'é stæto asegnòu i féodi inperiâli de l'Ôtrazôvo, ch'êan controlæ sôlo de dirìtto da-o govèrno aristocràtico.

A Repùbrica Democràtica Lìgure, scìnn-a-o 1802, a l'à confinòu a nòrd e a ponénte co-o Régno de Sardègna, anésso de quéllo ànno a-o Prìmmo Inpêio françéize, a levànte co-o ducâto de Pàrma e Piaxénsa e a sùd-èst co-a Repùbrica Cizarpìnn-a, ciù che êse bagnâ da-o Mâ Lìgure a mêzogiórno, dond'a l'àiva conservòu o domìnio in sce l'îzoa da Cravæa.

Do 1797 a Repùbrica Lìgure a contâva de tòsto 600.000 abitànti, co-a capitâle, ch'a l'êa restâ a Zêna, che alôa a gh'àiva 'na popolaçión de 89.000 persónn-e.

Stöia

Òrigine

E idêe democràtiche nasciûe da-a Rivoluçión Françéize én fîto arivæ in Ligùria, màscime co-a propagànda fæta da-o Féipo Buonarroti e da âtri ézuli che tra o 1794 e o 1795 stâvan inta çitæ de Onêgia. E nêuve idêe liberâli àivan defæti atisòu 'n fórte interèsse inta repùbrica òligàrchica e aristocràtica, no sôlo tra o popolìn ma ànche tra i coscì dîti "nòbili pövei", fìggi cadétti da nobiltæ picìnn-a, dónde l'êa comùn a pràtica de transmétte tùtto in ereditæ a-o primogénito scicómme che, pe crovî de càreghe de govèrno, l'êa domandòu 'n çèrto rédito. De ciù, into méntre l'àiva pèrso de outoritæ o Gràn Conséggio, asenblêa de 400 ménbri dónde l'êa raprezentòu ànche i patrìççi ciù pövei, co-o potêre ch'o l'êa finîo do tùtto a-i 200 ménbri do Consegétto. St'asenblêa chi, controlâ da-e ciù grénde e rìcche cazàdde da Repùbrica, a l'êa pò-u ciù governâ segóndo di critêi de vantàggio personâ, fàndo atençión a no pèrde l'arénbo do pòpolo.

Do 1794 gh'é stæto 'n tentatîvo, falîo, de traghétto anti-òligàrchico, promòsso da 'n moviménto de òpoxiçión ch'o l'êa ancón conpréizo inte l'ànbito parlamentâre. L'òbietîvo primâio do grùppo, formòu pi-â ciù pàrte da nòbili pövei, o l'êa quéllo de tornâ a 'na mêgio spartiçión di potêri tra i òrgani de govèrno, coscì cómme diciaròu inta Costituçión do 1576. O conplòtto o l'é stæto fîto soprèsso da-e outoritæ, co-i seu esponénti ch'én stæti arestæ ò costréiti a l'exìlio, sénsa adotâ de rifórme ch'aviéivan posciûo sarvâ a Repùbrica inti ànni aprêuvo.

A tùtte e mainêe, a Ligùria a no poéiva sghindâse ancón pe goæi ténpo da-i remésci do rèsto de l'Eoröpa, tànto chò-u progètto do Napolión pe l'Armâ d'Itàlia o vedéiva a Rivêa de Ponénte cómme variànte stratégica decizîva pe pasâ o stàllo che s'êa creòu inta valàdda do Röia. Dónca, con l'intrâ di sordàtti françéixi inta tære da Repùbrica, a scitoaçión lìgure a l'é fîto preçipitâ.

Rivoluçión

O segnâle ch'o l'à dæto inìçio a-a coscì dîta rivoluçión de Zêna o l'é stæto, a-a matìn do 22 màzzo do 1797, a fanfâra do regiménto di Cadétti. Méntre o repàrto o s'aviâva a rilevâ a goàrdia da-o Pónte Reâ, a staçión marìtima d'alôa, a 'n cénno do comandànte Fàrco e trónbe e i tanbûi àn sunòu e nòtte de Ah! ça ira, ìnno rivoluçionâio ch'o l'êa stæto proibîo a Zêna pò-u seu contegnûo anti-aristrocràtico. Inte quéllo moménto, da-i caróggi d'in gîo, l'é arivòu di sciàmmi de giacobìn armæ che, insémme a-i cadétti, àn pigiòu o vàrco do pòrto, pe spantegâse de de lì into rèsto da çitæ. Méntre i nòbili se refugiâvan inti seu palàççi, i ribèlli goernîvan e pòrte de miâge, sachezàndo i depòxiti de àrme e liberàndo i prexonê da Mâpâga e i galiöti. L'é stæto dónca instalòu, inta Lögia de Bànchi, o comitâto rivoluçionâio, ch'o l'é stæto quéllo ch'o l'à comandòu a solevaçión. Tra i ménbri do comitâto gh'êa o Felîçe Moràndo, o Féipo Döia, l'abòu Cùnio, o Valentìn Lödi, o Drîa Vitaliàn e o mónego Lisciàndro Ricólfi, dîto Benardón. L'é stæto dónca inandiòu di contàtti tra i ribèlli e o govèrno, co-i prìmmi che gh'àn domandòu e demiscioìn.

O dûxe Giàcomo Màia Brìgnoe, co-i pöchi senatoî arivæ scìn a Pâxo, êan tòsto prónti a acetâ, quànde, sponciæ da quàrche patrìçio, da-o quartê de Portöia l'é arivòu di popolén in gràn nùmero che, sbragiàndo «Vîva o nòstro Prìnçipe!» e «Vîva Màia!», són intræ inte l'armerîa pùbrica, pigiàndo ciù de 14.000 sccéuppi. I cóntra-rivoluçionâi àn dónca comensòu a dâ a càccia a-i giacobìn e a-i françéixi, co-e stràdde da çitæ ch'én vegnûe 'n cànpo de batàggia pe doî giórni intrêghi. Inti scóntri l'é stæto amasòu ànche o Féipo Döia, corpîo a mòrte in scî scæn do Pónte Reâ. E çélle do Pâxo én stæte inpîe de democràtichi arestæ da-i "Vîva Màia" e, mancàndo de capaçitæ pe tùtti i giacobìn, l'êa stæto adatòu cómme prexón scìnn-a a gêxa de Sant'Anbrêuxo.

L'intervénto da popolaçión in diféiza do "vêgio prìnçipe", scibén ch'o l'àiva dæto a-o govèrno 'na bónn-a raxón pe refuâ e demiscioìn, co-e seu violénse, spécce quélle cóntra i çitadìn françéixi, o l'à dæto a-o generâle Faipoult l'òcaxón de ciamâ o Bonapàrte. O Napolión o l'à dónca mandòu a Zêna o seu agiutànte de cànpo, La Vallette, co-ina létia pò-u minìstro e unn-a pò-u dûxe, tùtte dôe duìscime. Inta prìmma o generâle o l'acuzâva o Faipoult d'avéi inpedîo l'intrâ di bàrchi françéixi into pòrto de Zêna, agìndo con tròppa deboléssa. Pe de ciù, o l'invitâva a lasciâ a çitæ into câxo chò-u govèrno zenéize o no l'avésse ezegoîo quànte domandòu inta létia a-o dûxe. Inte sta chi o Bonapàrte o domandâva a mìssa in libertæ de tùtti i françéixi inprexonæ, l'arèsto di nòbili ch'àivan sponciòu a rivòlta di "Vîva Màia" e o dezàrmo do pòpolo, diciaràndo che "se éntro 24 ôe dòppo a riçevûa da létia prezénte no aviéi ezegoîo quànte domandòu o minìstro da Repùbrica Françéize o sciortiâ d'in Zêna e l'aristocrazîa a l'aviâ existîo". I Magnìfichi, conpréizo che no gh'êa âtra çèrnia che quèlla d'acetâ o diktat do Napolión, àn agîo de spréscia. Partîo o Faipoult pe Milàn, l'é partîo ànche 'na delegaçión de Zêna, formâ da l'ecs-dûxe Michelangiòu Cangiâxo, da-o giurìsta Loîgi Carbonæa e da-o Gêumo Særa, con destinaçión a vìlla de Monbéllo, dónde se trovâva o Napolión inte quélli giórni, pe comandâ o càngio de govèrno.

O Bonapàrte, tra i 5 e i 6 de zùgno, o l'à scrîto con l'agiùtto do Faipoult o tèsto de 'na convençión, dîta Convençión de Monbèllo, ch'a l'à decîzo pi-â fìn da repùbrica òligàrchica e aristocràtica e a nasción da democràtica Repùbrica Lìgure. A-o tèsto de l'acòrdio, aprovòu a Zêna a-i 9 de zùgno, o Bonapàrte o l'àiva azónto 'na lìsta de 22 persónn-e da lê dezignæ pe creâ o nêuvo govèrno, ch'o conprendéiva ànche di nòbili cómme o marchéize Giàcomo Màia Brìgnoe. Sto govèrno chi, dîto provizöio, o s'é insediòu a-i 13 de zùgno do quéllo ànno e o l'àiva cómme seu càppo pròpio o Brìgnoe, ch'o cangiâva sôlo de càrega, vegnìndo da dûxe a prescidénte.

A distruçión de stàtoe di Döia

I ànimi di giacobìn lìguri no l'êan però ancón sodisfæti e quésti, a-o dòppodisnâ do giórno aprêuvo, s'én acalcæ into cortî do Pâxo, apénn-a rinominòu "Palàçio Naçionâle", domandàndo a gràn vôxe l'abatiménto de dôe stàtoe de l'Andrîa Döia, òpia do Zâne Àngiou Montorsoli (1540), e do Zan'Andrîa Döia, òpia do Tadê Carlón (1601). A despêto di tentatîvi de quàrche sordàtto d'astalâ i giacobìn, e stàtoe di Döia, ligæ a de còrde, én stæte caciæ zu, mandæ inte tànti tòcchi e ògètto de derixón.

Pe informâlo do fæto, o minìstro Faipoult o l'à mandòu 'na létia a-o Napolión, dond'o l'òstentâva o gèsto di zenéixi cóntra quélli ch'o definîva i fondateur de l'aristocratie. Però, in mòddo contrâio a-e aspetatîve di giacobìn, da-o generâle l'é arivòu 'na dûa rispòsta de condànna, contegnûa inte 'na létia firmâ a-i 9 de lùggio do 1797:

(FR) «Citoyens, J'apprendrs avec le plus grand déplaisir que dans un moment de chaleur l'on a renversé la statue d'André Doria. André Doria fut grand marin, et homme d'état; l'aristocratie était la liberté de son temps. L'Europe entière envie à votre ville le précieux avantage d'avoir donné le jour a cet homme célèbre [...]»

(LIJ) «Çitadìn, Mi apréndo co-o ciù grànde despiâxéi che inte 'n momènto de frenexîa l'é stæto caciòu zu a stàtoa de l'Andrîa Döia. Lê o l'é stæto 'n grànde òmmo de mâ e de stâto; a nobiltæ a l'é stæta a libertæ di seu ténpi. L'Eoröpa intrêga a l'invìdia a-a vòstra çitæ o preçiôzo vànto d'êse stæta a pâtria de quésto òmmo avoxòu [...]»

Gh'é stæto dónca di progètti pe ricostroî e stàtoe ò pe fâne de nêuve da métte a-o pòsto de quélle di Döia ma, pi-â cùrta existénsa da Repùbrica Lìgure, quésto o no l'é stæto poscìbile. Defæti, a memöia de sti fæti chi, a l'intrâ do Pâxo gh'é ancón a-a giornâ d'ancheu doî pêdestàlli vêui.

Costituçión e Controrivoluçión

O Govèrno Provizöio, incaregòu de goidâ a Repùbrica in atéiza da nêuva Costituçión, o no l'é però stæto 'n òrgano coscì rivoluçionâio. Çèrti di seu ménbri, çernûi in pàrte da-i delegæ zenéixi e in pàrte da-o govèrno françéIze (scibén che, a ògni mòddo, l'êa necesâio pe tùtti i candidæ l'aprovaçión do Napolión) êan defæti di raprezentànti do vêgio regìmme aristocràtico. A scritûa da nêuva costituçión a l'à prezentòu bén bén de problêmi, tànto da açénde di dibàtiti in sce vàrie questioìn cómme l'espropriaçión di bêni feodâli inte l'entrotæra e i rapòrti da nêuva Repùbrica co-a Gêxa catòlica, con l'incameraménto di seu bêni. Pe poîa de véddise scancelæ i privilêgi, i feodatâi e i òmmi de gêxa ciù poténti àn dónca dêuviòu tùtta a seu infroénsa in scîo popolìn de canpàgne d'in gîo a Zêna pe descadenâ de âtre solevaçioìn.

A-i 3 de seténbre do 1797, instigòu da-o pàreco do pòsto, s'é solevòu Arbâ, alôa 'n bórgo picìn dónde a popolaçión a tiâva avànti cómme manénti inte vìlle de canpàgna de rìcche famìggie da çitæ. I rivoltôxi són stæti però despèrsci a-a spedîa da-e trùppe françéixi goidæ da-o generâle Duphot. A ògni mòddo, o giórno aprêuvo, ànche i contadìn da Ponçéivia s'én solevæ e, profitàndo de l'atençión do govèrno a-i fæti d'Arbâ, én ariêscîi a pigiâ i fòrti Sperón e Tenàggia, atacàndo e fortificaçioìn de Sàn Benìgno ascì. L'é stæto dónca mandòu 'na delegaçión, dónde gh'êa l'Arçivésco de Zêna ascì, a parlamentâ co-i rivoltôxi, arivàndo a 'n acòrdio ch'o prevedéiva che, in càngio da depoxiçión de àrme, a Repùbrica a no l'aviéiva conpromìsso a religión catòlica. O pàtto o l'é stæto però ronpîo da-i insòrti che, tornàndo a conbàtte, én stæti in sciâ fìn eliminæ da-i françéixi. Inte quéllo giórno l'é comensòu ànche 'na solevaçión de contadìn inta Fontànn-a Bónn-a, chinæ de de lì scìnn-a-o mâ, dónde però no l'àn trovòu goæi d'interèsse pi-â seu càoza. De lì àn marciòu vèrso Zêna con l'intençión de dâ 'na màn a-i ponçeiviàschi ma, cómme s'é spantegòu a nêuva da sconfìtta di âtri contadìn, én stæti batûi de lengê pe-e vàrie defeçioìn.

O progètto de Costituçión, a-a lûxe de sti fæti chi, o l'à patîo de fòrti prescioìn da-i françéixi, che voéivan chi-â seu aprovaçión a l'arivésse o prìmma poscìbile. O rizultâto o l'é stæto però che, pe acurtî i tènpi, i costitoénti s'én refæti pe intrêgo a-a Costituçión françéize do 1795, adatâ sôlo in pàrte a-a scitoaçión lìgure. Co-a nêuva càrta costituçionâle, a-i 17 de zenâ o Brìgnoe o l'é sciortîo do tùtto da-a polìtica e o govèrno o l'é pasòu inte moén de 'n Diretöio formòu da-o Loîgi Manoælo Corvétto, o Nichiôzo Litàrdo, o Pòulo Còsta, l'Agostìn Magión e o Zòrzo Anbrêuxo Morfìn.

No goæi dòppo, a-i 17 d'òtôbre do 1797, pe consegoénsa do Tratâto de Canpofòrmio l'inperatô d'Òustria Françésco II o l'à renonçiòu a-i féodi inperiâli, con quélli a-i confìn da Repùbrica Lìgure che gh'én finîi drénto. Quésti, defæti, formâvan 'na zöna ch'a l'òcupâva a pàrte de l'Ôtrazôvo ciù vixìnn-a a Zêna, circondàndo i pöchi pàssi de montàgna tegnûi da-a Repùbrica, mìssi in sciâ coscì dîta stràdda da Bochétta: prezénpio, êan di féodi inperiâli i pàixi a levànte e a ponénte de sta stràdda chi, cómme Buzàlla, Rónco e Arquâ.

Goæra lìgure-piemontéize

Dòppo l'intrâ da Repùbrica Lìgure sott'a l'infroénsa françéize, o nêuvo òbietîvo do govèrno rivoluçionâio da Frànsa o l'êa vegnûo quéllo de levâ da-o tröno do Régno de Sardégna o rè Càrlo Manoælo IV, creàndo 'n govèrno repubricàn in Piemónte ascì. S'êa dónca infiltròu bén bén d'agénti françéixi pe açénde de solevaçioìn di giacobìn do pòsto, ma êan tùtte falîe.

Dòppo a batàggia d'Ornavàsso di ribèlli s'êan refugiæ a Carêuxo, teritöio do Régno de Sardégna e enclave inta Repùbrica Lìgure, de dónde partîvan pe de incurscioìn cóntra i domìnni sabòudi, gràçie a-a scilençiôza aprovaçión de outoritæ françéixi e lìguri. A-i 5 de zùgno do 1798 e trùppe sardegnòlle a-o comàndo do cónte Policarpo Cacherano d'Osasco àn dónca atacòu Carêuxo, atraversàndo e tære lìguri e anàndo avànti a scorî i ribèlli scìnn-a Gâvi, dónde a goarnixón a l'à sparòu a-i piemontéixi.

A-i 7 de zùgno a Repùbrica Lìgure a l'à coscì diciaròu goæra a-o Piemónte e, con l'arénbo di françéixi, a prìmma fâze do conflìtto a gh'é stæta in favô, con l'òcupaçión de Carêuxo a-i 12 de zùgno, de Lêua a-i 19 e do fòrte de Seravàlle a-i 27 do mæximo méize. Into méntre, però, da Onêgia l'êa partîo 'n ezèrcito piemontéize ch'o l'à pigiòu Diàn e O Pòrto, instalàndose in scê colìnn-e d'in gîo. Scicómme che into Ponénte a scitoaçión a l'êa vegnûa bén bén difìçile, a-a séia do 27 zùgno o Diretöio de Frànsa o l'à comandòu a fìn do conflìtto.

A cùrta goæra a l'àiva coscì mìsso in ciæo e debolésse da Repùbrica, sénsa che i procèssi pe trovâ i responsàbili da batòsta séggian riêscîi a risòlve i seu problêmi.

Atàcco oustrìaco

Màppa de Zêna do 1800.

Scciupòu tórna a goæra tra a Frànsa e-e âtre poténse eoropêe, e batòste patîe da-i prìmmi àn avixinòu sénpre ciù o conflìtto a-a Ligùria, co-a seu inportànte fonçión stratégica in qualitæ de ùrtima vîa pi-â Frànsa ancón lìbera. Into màzzo do 1799 a scitoaçión a l'êa vegnûa ancón pêzo, co-a Rivêa de Levànte òcupâ da-e trùppe oustro-rùscie, inpegnæ inte l'asédio di vàrri fòrti, méntre inte quélla de Ponénte, spécce a Onêgia, l'êa scciupòu de solevaçioìn.

Dæto o quàddro da scitoaçión militâre, o scóntro tra e dôe armæ o l'é stæto pròpio a Zêna: a-i 15 d'agòsto do 1799, defæti, a lìnia do frónte a pasâva pe Nêuve, sciusciànta chilòmetri ciù a nòrd, co-i françéixi che, batûi, àn decîzo d'asostâse a Zêna. O govèrno lìgure o l'êa coscì finîo, ancón ciù de prìmma, inte moén di françéixi. Co-o córpo de Stâto do 18 brumâio, ch'o l'àiva portòu o Napolión a-o potêre in Frànsa, a-i 7 de dexénbre do 1799 ànche l'esperiénsa democràtica lìgure a l'à trovòu a seu fin sott'a-e prescioìn di françéixi. A-o Diretöio gh'é stæto levòu e seu fonçioìn e a-o seu pósto o l'é stæto creòu 'n colêgio de Novemviri.

L'arîvo de armæ oustrìache e rùscie inta Cianûa Padànn-a o l'à segnòu a fìn da rivoluçión inte squæxi tùtta a penîzoa, mêno che inta Ligùria. A Zêna, sott'a-a goìdda do generâle Andrîa Masêna, i françéixi s'êan coscì trovæ a sostegnî 'n dûo blòcco di oustro-ingléixi ch'àivan o seu cànpo prinçipâ a-e Cabànne de Marcaieu, e che, da-o màrso do 1800, àn blocòu o mâ ascì, inpedìndo do tùtto l'arîvo di aprovixonaménto. A çitæ a l'à però rexistîo ancón pe 'n çèrto ténpo, scibén chi-â fàmme a fâva ciù mòrti di conbatiménti.

Testimoniànsa de quélli moménti a l'é a crònaca filo-françéize de l'Istoria del blocco di Genova nell'anno 1800 scrîta da l'Àngiòu Petràcchi, arivòu cómme tànti âtri a difénde a çitæ. Inta seu òpia, l'outô o scrîve de comm'o l'êa difìçile, co-e condiçioìn inte quæ a se trovâva a çitæ, garantî o rispètto de l'órdine pùblico; màscime co-o gràn che "mancàndo sénpre ciù, o comensâva a caxonâ quàrche agitaçión popolâre". O Petracchi o scrivéiva ascì:

«Cotesta scarsezza era giunta a tal punto, che non distribuitasi al Popolo, che due oncie di pane per cadauno, ed andando a mancar anche quelle, fu preso dal Governo il saggio provvedimento di far distribuire a piccolo prezzo in varj luoghi della città delle buone, e nutritive ministre, che tenevano sicuramente luogo di pane, e saziavano, e consolavano i poveri Cittadini».

L'é inte sto contèsto chi che, forsàndo ciù vótte o blòcco navâle e atacàndo co-ina vêgia galêa i bàrchi ingléixi, o l'à mostròu e seu capaçitæ o capitànio e corsâ Giöxèppe Bavàstro. Da tæra a se conbatéiva lóngo a lìnia di fòrti, dónde tra i âtri gh'êa l'Ûgo Foscolo ascì, ferîo vixìn a-e redûte di Doî Fræ.

In sciâ fìn, a-i 5 de zùgno, a goarnixón françéize a s'é réiza, goâgnàndose però a permisción, pe chi o l'avésse dexidiòu, de lasciâ a çitæ. A ògni mòddo, con gràn vantàggio pò-u Bonapàrte, o blòcco o l'àiva ralentòu i seu nemîxi tànto da agiutâlo a goâgnâ a batàggia de Maréngo.

A fìn

Monæa da 96 frànchi do 1805, tra e ùrtime coniæ da-a Repùbrica Lìgure

Co-o tratâto de Lunéville o l'é stæto confermòu o triónfo do generâle françéize, ch'o l'à dónca decîzo d'uniformâ e repùbriche giacobìnn-e a-o seu nêuvo progràmma polìtico de stànpo moderòu. In sciô modéllo da vixìnn-a Repùbrica Cizarpìnn-a, ànche quélla Lìgure a l'à adotòu 'na nêuva Costituçión, levàndo ògni riferiménto a de idêe rivoluçionâie. A democraçîa a l'é stæta dónca abolîa in favô de 'n nêuvo regìmme òligàrchico, ciù scimìle a 'n stâto liberâle, ch'o dâva o dirìtto de vôto sôlo a-i ménbri de un di tréi "colêgi": i propiêtâi de tære, i studiôxi e i comerciànti. L'é stæta tórna creòu a càrega de Dûxe, mìssa a càppo de 'n senâto formòu da trénta ménbri, con quàttro de sti lì ch'àivan e càreghe de minìstri de l'Intèrno, de Finànse, da Goæra e da Giustìçia. I ménbri de l'âtra càmia, ciamâ a Consùrta Legislatîva, êan sciusciànta, ma se limitâvan sôlo a votâ e lézze propòste da-i senatoî.

L'ùrtimo, e o sôlo, Dûxe da Repùbrica Lìgure o l'é stæto o Gêumo Loîgi Duràsso, nominòu da-o Bonapàrte a-i 10 de agòsto 1802 e depòsto a-i 29 de màzzo do 1805, con l'anesción dirètta da Ligùria a l'Inpêio françéize, a-i 4 de zùgno, e a seu consegoénte nòmina a Prefètto do Dipartiménto de Zêna e pöi a senatô de l'inpêio, a-i 31 d'òtôbre do mæximo ànno. In ròllo inportànte inta mediaçión de condiçioìn d'anesción o l'é stæto quéllo do Loîgi Manoælo Corvétto, futûro minìstro de finànse do Régno de Frànsa.

Govèrno

Ordinaménto giurìdico

1797-1802

Potêre legislatîvo: o còrpo legislatîvo o l'êa spartîo, segóndo a Costituçión do 1797 (Càppo VI - Potêre legislatîvo, Dispoxiçión generâli), inte doî conséggi formæ rispetivaménte da sciusciànta e da trénta ménbri, co-o prìmmo ch'o l'êa dîto Conséggio de' seniori ascì. Scibén che raprezentâvan tùtta a Naçión, o scistêma d'eleçión di Conséggi o se bazâva in sce de Giurisdiçioìn dæto che, quànde ògni ànno l'êa renovòu 'n tèrso di consegê, ciaschedùnn-a Giurisdiçión a votâva pe 'n nêuvo ménbro se o l'êa finîo o mandâto de 'n elezûo inte quélla circoscriçión. Inte tùtti doî i Conséggi l'êa elezûo, pe 'na duâta màscima de 'n méize, o prescidénte e o segretâio.

• Conséggio di Sciusciànta: segóndo a Costituçión do 1797 (Càppo VI - Potêre legislatîvo, Conséggio di Sciusciànta) st'òrgano chi, formòu da sciusciànta ménbri, o l'êa quéllo responsàbile da propoxiçión de lézze. Into câxo che 'na propoxiçión a foîse aprovâ da quésto Conséggio, poscìbile sôlo se a-a prezénsa de ciù da meitæ di seu ménbri, alôa a l'êa ciamâ deliberaçión e a pasâva a l'âtra càmia. Pe quésto conséggio gödîvan de l'eletorâto atîvo i çitadìn ch'àivan conpîo l'etæ de trent'ànni e che da a-o mànco çinqu'ànni stâvan into teritöio da Repùbrica.
• Conséggio di Scignôri: segóndo a Costituçión do 1797 (Càppo VI - Potêre legislatîvo, Conséggio di Scignôri) st'òrgano chi, formòu da trénta ménbri, o l'êa quéllo responsàbile de l'aprovaçión in vîa definitîva de deliberaçioìn. Into câxo che 'na deliberaçión a foîse aprovâ da quésto Conséggio, poscìbile sôlo se a-a prezénsa de ciù da meitæ di seu ménbri, alôa a l'êa ciamâ "lézze" e a pasâva a-o diretöio, ch'o ghe metéiva i scigìlli, fàndo intrâ in vigô l'àtto. Pe quésto conséggio gödîvan de l'eletorâto atîvo i çitadìn ch'àivan conpîo l'etæ de quarant'ànni, spozæ ò vìdoi e che da a-o mànco sett'ànni stâvan into teritöio da Repùbrica.

Potêre esecutîvo: segóndo a Costituçión do 1797 (Càppo VII - Potêre esecutîvo) o potêre esecutîvo o l'êa afidòu a 'n Diretöio formòu da çìnque ménbri, elezûi a scrutìnio segrétto da-o còrpo legislatîvo segóndo o scistêma chi aprêuvo. O Conséggio di Sciusciànta o l'àiva o cónpito de propónn-e i candidæ a-a càrega inti prìmmi çìnque giórni da quànde o descazéiva un di ménbri do Diretöio e, inti çìnque giórni aprêuvo, o Conséggio di Scignôri o gh'àiva da finî l'eleçión. A-o Diretöio se poéiva elêze di çitadìn ch'avéssan conpîo quarant'ànni, spozæ ò vìdoi e che da a-o mànco dêx'ànni stâvan into teritöio da Repùbrica; pe de ciù, gh'àivan da no êse parénti pròscimi de un di ménbri do Diretöio. A càrega a l'àiva 'na duâta de çinqu'ànni, co-a sostituçión de 'n ménbro a l'ànno, e, into câxo de mòrte de un di ménbri do Diretöio, o sostitûto o duâva in càrega sôlo pò-u ténpo restòu prìmma da seu decadénsa naturâle. O Diretöio o nominâva tra i seu ménbri 'n prescidénte, ch'o l'êa sostitoîo ògni doî méixi, e, fêua che quésti, 'n segretâio, i minìstri - che no l'êan pàrte de 'n conséggio - e i generâli de tæra e de mâ.

Potêre giudiçiâio: co-a Costituçión do 1797 (Càppo IX - Potêre giudiçiâio, Dispoxiçión generâli) l'êa stabilîo 'na fórte separaçión di potêri, ch'a gh'êa pò-u ciù inte relaçioìn co-o potêre giudiçiâio, ciù chò-u prinçìpio, a l'época nêuvo, de l'unicitæ da giurisdiçión. L'êa stabilîo ànche l'inportànte prinçìpio do patrocìnio a grâti e se decidéiva a futûra adoçión de 'n còdice civîle, ch'o l'é stæto ciù avànti desvilupòu in sciâ bâze do Code civil des français.

• Giustìçia civîle: segóndo a Costituçión do 1797 (Càppo IX - Potêre giudiçiâio, Giustìçia civîle) a l'êa aministrâ pe mêzo de a-o mànco 'n Giùdiçe de pâxe pe ògni cantón, co-e seu decixoìn che no l'àivan 'n gràddo de apéllo dæto che, into câxo ch'o no foîse riêscîo a métte pâxe tra e pàrte, o debâ o pasâva a-o Tribunâ civîle. Quésto, in nùmero a-o mànco de un pe Giurisdiçión, o l'àiva de seçioìn dedicæ a-a giustìçia criminâle ascì e o l'êa formòu da tréi giùdiçi che, inte giurisdiçioìn de ciù de 50.000 abitànti, poéivan êse aomentæ da-o còrpo legislatîvo pe mùltipli de tréi. L'êa prevìsto ànche di Tribunæ speciâli, da-o fonçionaménto ch'o se semegiâva a quéllo di civîli, con de conpeténse de tîpo comerciâle, ségge in scî tràfeghi pe mâ che in sce quélli pe tæra.
• Giustìçia criminâle: segóndo a Costituçión do 1797 (Càppo IX - Potêre giudiçiâio, Giustìçia coretîva, e criminâle) a l'êa aministrâ a livéllo de Giurisdiçioìn da de seçioìn dedicæ. Inta Costituçión gh'êa ascì a lìsta di dirìtti e de tutêle garantîe a-i inputæ.
• Tribunâ de Casaçión: co-a Costituçión do 1797 (Càppo X - Tribunâ de Casaçión) l'êa prevìsto a creaçión de 'n Tribunâ de Casaçión, ùnico pe tùtta a Repùbrica, formòu da nêuve ménbri, renovæ pe 'n tèrso ògni ànno. Cómme a-a giornâ d'ancheu e conpeténse de l'ùrtimo gràddo da giustìçia êan limitæ a giudicâ in sciâ regolaritæ di debæ e o rispètto da lézze, sénsa intrâ into mérito de còuze de 'na senténsa. A-o Tribunâ de Casaçión o l'êa ligòu 'n comisâio specìfico, nominòu da-o Diretöio, con l'esecutîvo che coscì o denonçiâva a-i giùdiçi i câxi quànde l'avéssan sconpasòu i seu potêri.
• Âta Córte de Giustìçia: co-a Costituçión do 1797 (Càppo XI - Âta Córte de Giustìçia) l'êa prevìsto a creaçión de 'na segónda âta córte, con conpeténsa a giudicâ e acûze amìsse vèrso o còrpo legislatîvo, o Diretöio e i giùdiçi. A l'êa formâ da çìnque giùdiçi, doî "acuzatoî naçionâli" e di âti giurâti nominæ da-i comìççi eletorâli de Giurisdiçioìn. A seu formaçión a l'êa domandâ a-o Tribunâ de Casaçión, ch'o nominâva i chìnze candidæ dónde l'êa elezûo a scrutìnio segrétto i çìnque giùdiçi che pöi votâvan o pròpio prescidénte e, inta mæxima sesción, o Tribunâ de Casaçión o l'elezéiva i doî acuzatoî naçionâli tra i seu ménbri. I àtti de l'acûza êan inandiæ da-o Conséggio di Sciusciànta méntre i âti giurâti êan nominæ ògni ànno, in nùmero de doî, inte ciaschedùnn-a Giurisdiçión.

1802-1805

Co-a Costituçión do 1802 l'é cangiòu bén bén a disciplìnn-a giurìdica do còrpo legislatîvo, da quéllo moménto domandâ pi-â ciù pàrte a-e lézze òrdenâie in càngio che a-o tèsto costituçionâle. Òrgano fondamentâle, da-o potêre legislatîvo, o l'êa vegnûo o Senâto, ina spécce de parlaménto a 'na sôla càmia e da-e dimenscioìn contegnûe. O Senâto o l'êa defæti formòu da 30 ménbri, con a-o mànco trent'ànni ciaschedùn, e o l'êa prescjedûo da-o Dûxe, de a-o mànco quarant'ànni, ch'o l'àiva 'na càrega da-a duâta de sêi ànni. Pe de ciù, o Senâto o l'êa spartîo tra çìnque Magistrâti ch'êan da lê elezûi, sàiva a dî o Magistrâto suprêmo, quéllo de giustìçia e legislaçión, quéllo de l'intèrno, quéllo de goæra e marìnn-a e quéllo de finànse, co-i quàttro "specialìstichi" che a-o seu càppo àivan un di minìstri. O Magistrâto suprêmo o l'êa pe cóntra formòu da nêuve ménbri, con un de sti lì ch'o l'êa o Dûxe, quàttro i Minìstri e quàttro di âtri senatoî, doî nominæ da-o Colêgio di Poscidénti.

I Colêgi eletorâli êan tréi, un pe categorîa de çitadìn co-o dirìtto de vôto, sàiva a dî quéllo di Poscidénti, formòu da 200 ménbri, o Colêgio di Bitegæ (200) e quéllo de' Dotti (100), co-o dirìtto a l'eletorâto atîvo fisòu a-i trent'ànni e a càrega ch'a l'êa a vìtta. I deschéiti da-a càrega, pe mòrte ò pe censûa, poéivan êse sostitoîi ògni sêi ànni con di nêuvi candidæ a nòmina di Colêgi. Quésti prezentâvan ascì i tréi candidæ da votâ pi-â càrega de Dûxe.

A giustìçia a l'êa ancón gestîa da 'n Tribunâ suprêmo, ùnico pe tùtta a Repùbrica e ch'o giudicâva in ùrtimo gràddo e decixoìn di tribunæ de revixón e d'apéllo. Pe quànte o rigoardâva i âtri livélli de giùdiçio l'é stæto institoîo tréi tribunæ de revixón, sêi de Giurisdiçión, un pe ciaschedùnn-a de circoscriçioìn, e a-a fìn i giùdiçi de cantón, òrgano de prìmma istànsa. Gh'êa ascì, inti sôli câxi indicæ da-a Costituçión, di tribunæ speciâli: ciù che quèlli do comèrcio, ch'existéivan za, l'é stæto creòu quélli militâri e 'n tribunâ speciâle ch'o giudicâva sôlo i debæ dónde a Naçión a l'avésse 'n interèsse òriginâio e dirètto.

Costituçión

1797

(IT) «La Sovranità è l'esercizio della volontà generale; risiede essenzialmente nel Popolo. È indivisibile, inalienabile, imprescrittibile.»	(LIJ) «A Sovranitæ a l'é l'ezercìçio da voentæ generâle; a stâ fondamentalménte into Pòpolo. A l'é indivixìbile, inalienàbile, inprescritìbile.»
(Costituçión do Pòpolo Lìgure, art. 1)

Quélla do 1797 a l'é stæta a prìmma Costituçión da Repùbrica Lìgure, aprovâ co-a magiorànsa di vôti di comìççi popolâri (ciù ò mêno çentomîa in sce 'n totâle de çentovintimîa) a-i 2 de dexénbre do 1797. A l'àiva 'n contegnûo ciutòsto inovatîvo rispètto a-o scistêma de govèrno che gh'êa prìmma, ch'o ne vegnîva drîto da quéllo da Costituçión françéize do 1795, che, pe-e raxoìn mensonæ de d'âto, a l'é stæta repigiâ inta ciù pàrte di seu artìcoli de mòddo chò-u seu procèsso de redaçión o foîse ciù spedîo.

A Costituçión do 1797, ofiçialménte "Costituçión do Pòpolo Lìgure", a l'êa coscì inandiâ:

• Prinçìppi fondamentâli
  • Sovranitæ do Pòpolo
  • Dirìtti de l'òmmo in socjêtæ
  • Dovéi de l'òmmo in socjêtæ
  • Dovéi do còrpo sociâle
• Costituçión (Càppi): I - Repùbrica Lìgure, II - Divixón do teritöio, III - Stâto polìtico di çitadìn, IV - Comìççi primâi, V - Comìççi eletorâli, VI - Potêre legislatîvo, VII - Potêre esecutîvo, VIII - Monicipalitæ, asenblêe de cantón e comisâi do govèrno, IX - Potêre giudiçiâio, X - Tribunâ de Casaçión, XI - Âta Córte de Giustìçia, XII - Da Fòrsa Armâ, XIII - Contriboçioìn, XIV - Instruçión pùblica, XV - Relaçioìn èstere, XVI - Rifórma da Costituçión, XVII - Dispoxiçioìn generâli

1802

(IT) «La Libertà, l'Eguaglianza e la Rappresentanza nazionale sono le tre grandi basi della Costituzione della Repubblica Ligure»	(LIJ) «A Libertæ, l'Egoaliànsa e a Raprezentànsa naçionâle són e træ grénde bâze da Costituçión da Repùbrica Lìgure.»
(Costituçión da Repùbrica Lìgure, art. 1)

A segónda Costituçión da Repùbrica Lìgure, aprovâ do 1802, a ne vêgne da l'indirìsso polìtico moderòu dæto da-o Napolión a-o govèrno françéize dòppo a proclamaçión do Prìmmo Inpêio. Dónca, inte 'n mòddo scìmile a quànte s'êa fæto inte âtre repùbriche giacobìnn-e, s'é scrîto 'na nêuva costituçión de stànpo bén bén ciù moderòu, tornàndo a-o regìmme aristrocràtico ch'o gh'êa prìmma.

A Costituçión do 1802, ofiçialménte Costituçión da Repùbrica Lìgure de l'ànno 1802, a l'êa coscì inandiâ:

• Tìtolo I - Prinçìppi fondamentâli
• Tìtolo II - Di còrpi che concôran a-a formaçión e a l'ezecuçión de lézze
• Tìtolo III - Dispoxiçioìn generâli

Òrganizaçión teritoriâle

Stöia e fonçionaménto

A Convençión de Monbèllo, fisàndo i prìmmi pónti do futûro govèrno, a l'àiva decîzo a fìn do regìmme privilegiòu che, da-o sécolo XII, o gestîva i rapòrti tra a capitâle e-e âtre tære da Repùbrica. Un di prìmmi provediménti do govèrno provizöio o l'é dónca stæto quéllo d'abolî tùtte e convençioìn in scê séncie comunitæ e, insémme, d'emanâ çèrte dispoxiçioìn ch'inandiéssan in mòddo provizöio e aministraçioìn locâli, ségge giudiçiâie che civîli, prìmma ch'a foîse concordâ a nêuva divixón aministratîva do teritöio ch'a l'aviéiva dovûo trasformâ a strutûa do Stâto. Co-i decrétti emanæ a-i 3 e a-i 4 de lùggio do 1797, inte ciaschedùnn-a de precedénti circoscriçioìn za sêde de giusdicenti con piena giurisdizione criminale l'é stæto creòu de aministraçioìn centrâli co-in giùdiçe civîle e criminâle e 'na "Centralitæ" formâ da çìnque ménbri responsàbili de l'òrganizaçión da goàrdia naçionâle, da direçión di afâri pùbrichi, de l'ûzo de fòrse armæ e de l'arecugéita de tàsce, fonçioìn che into govèrno aristocràtico êan di patrizi giusdicenti. Inti pàixi ch'êan sêde de 'na giudicatûa de livéllo ciù bàsso, con conpeténsa sôlo in matêia civîle, ò de 'n còrpo comunitâio, l'é stæto creòu de monicipalitæ con cónpiti de mantegniménto de l'òrdine pùblico, de gestión de intræ e di bêni comunâli, de l'anòna, de l'ægoa, de stràdde, de òpie pîe e de l'istruçión pùbrica. E nòmine di prìmmi aministratoî, tànto de monicipalitæ che de aministraçioìn centrâli, êan fæte da "comisâi ordinatoî" mandæ inte Rivêe e inte l'Ôtrazôvo che de spésso, spécce pi-â càrega de giùdiçe, s'én limitæ a confermâ i poistæ e capitàgni de vêge aministraçioìn.

Sto ordinaménto chi o l'é restòu in vigô scìnn-a-i prìmmi de lùggio do 1798, quànde, pasòu di méixi de discuscioìn, l'é stæto promulgòu a rifórma prevìsta in costituçión. A lézze n° 111 do 27 de màzzo do 1798 a l'à dónca creòu i comùn, un pe paròcchia, rezûi da "monicipalitæ" ch'àivan da tréi a nêuve ménbri, che se poéivan renovâ pe 'n tèrso tùtti i ànni. Ciù comùn mìssi insémme formâvan 'n cantón, co-în'asenblêa a quésto livéllo che, prescjedûa da-o prescidénte da monicipalitæ capolêugo, a l'êa incaregâ de spartî e tàsce e de vigilâ in scî ògètti d'interèsse generâle. I cantoìn, 156 in tùtto, êan ragrupæ inte vìnti Giurisdiçioìn, de dónde l'êa nominòu i Comisâi de Govèrno incaregæ de controlâ o fonçionaménto de aministraçioìn sotopòste, a regolaritæ de eleçioìn e l'atoaçión di decrétti governatîvi (lézze n° 63 do 16 d'agósto do 1798). Pe de ciù, a-i 17 e a-i 21 lùggio l'é stæto institoîo e asenblêe de Giurisdiçión con fonçioìn sorviatùtto finançiâie, cómme o ripàrto de tàsce tra i cantoìn e a conpilaçión di bilànci preventîvi. Co-a lézze n° 111, mensonâ de d'âto, l'é stæto riformòu o scistêma giudiçiâio ascì, formòu da 'n Tribunâ de Casaçión a Zêna, in Tribunâ civîle e criminâle pe ògni Giurisdiçión e 'n Giùdiçe de pâxe, de 1ª ò 2ª clàsse inte ògni cantón.

E nêuve càreghe êan tùtte eletîve, co-e asenblêe che se riunîvan tùtti i ànni inte ògni comùn (comìççi primâi) e Giurisdiçión (comìççi eletorâli). Sto scistêma chi o l'êa però mâi tànto conplicòu che, pasòu quàrche méize, o Diretöio o se lamentâva da seu "incoerénsa e confuxón". I nêuvi comùn êan pìn de cónpiti che no l'êan in gràddo de rispetâ, con di fonçionâi no adàtti e de spéize ezageræ. A-e dificoltæ e aministraçioìn locâli àn rispòsto con l'inèrçia ò l'anarchîa, no rispetàndo e diretîve do govèrno centrâle e refuàndo de pagâ e tàsce, portàndo adreitûa a di sponcioìn outonomìsti. Into màzzo-zùgno do 1800 l'òcupaçión da Ligùria da pàrte de trùppe oustrìache a l'à portòu a-a creaçión de 'na "Regénsa Inperiâle Reâ e Provizöia" che, reciamàndo in vigô statûti e òrdini monicipâli de prìmma do 1797, a l'à nominòu de "Inperiâli e Reæ Deputaçioìn" inti capolêughi de Giurisdiçión con l'incàrego de ricostitoî e aministraçioìn de comunitæ za inti domìnni da repùbrica aristrocràtica con "quéllo nùmero de agénti ò scìndichi che gh'êa prìmma de l'época fatâle da Rivoluçión". A riconquìsta françéize a l'à mìsso fìn a quésto moménto, co-a nêuva "Comisción straordenâia de govèrno" nominâ da-o Napolión ch'a l'à fîto comensòu a ricostroî e monicipalitæ segóndo i ordinaménti do 1798, sott'a-a direçión di comisâi straordenâi insediæ inte Giurisdiçioìn. In sce tùtto gh'êa però 'n clìmma d'inçertéssa pî-a sòrte polìtica da Ligùria, pe-i progètti d'anesción a-a Repùbrica Cizarpìnn-a.

A scitoaçión a l'é finîa do 1802 co-a rifondaçión da Repùbrica segóndo a costituçión françéize de l'ànno VIII, ciù moderâ, e a creaçión da Repùbrica Italiànn-a derivâ da-i Comìççi de Lión. A lézze òrgànica n° 24 do 17 de zenâ do 1803 a l'à stabilîo e nêuve sudivixoìn aministratîve, conprendéndo ànche i teritöi sabòudi de Lêua, Onêgia e di féodi inperiâli do Tortonéize, con l'òbietîvo de ricarcâ i confìn di govèrni e di capitanæghi de l'antîgo regìmme; l'é stæto coscì mantegnûo e denominaçioìn stòrico-naturâli za dêuviæ do 1798 co-o nùmero de Giurisdiçioìn che in càngio o l'é stæto amermòu da 20 a 6. Ògni Giurisdiçión a l'êa controlâ da 'n Proveditô, da-i potêri scìmili a quélli de 'n prefètto. L'é stæto asbasciòu ànche o nùmero di cantoìn, da 156 a 47, tegnìndo a càppo de ciaschedùn 'na monicipalitæ co-in nùmero variàbile de conponénti e de responsàbili de finànse, di travàggi pùbrichi e de òpie pîe e ascistensiâli. Inti 705 comùn, un pe paròcchia, l'é stæto institoio i nêuvi Conséggi comunâli sott'a-a prescidénsa de 'n Agénte çernûo da-o Proveditô tra i consegê, ch'êan tra 10 e 25. Pe l'aministraçión da giustìçia l'é stæto creòu tréi Tribunæ de Revixón ò d'Apéllo, a Zêna, Aràsce e Levànto, méntre gh'êa 'n Tribunâ òrdenâio civîle e criminâle pe ògni Giurisdiçión, da-o quæ dipendéivan i Giùdiçi de prìmma istànsa, rescidénti inte ògni cantón. Sta rifórma chi, ch'a prevedéiva ànche a creaçión de consùrte inti capolêughi de Giurisdiçión, mâi intræ in fonçión, scibén ch'a se inspirâva a-i prinçìppi de centralizaçión, a no l'é ariêscîa a creâ 'n scistêma eficénte, sorviatùtto pi-â fàrta de personâ qualificòu perché 'na strutûa aministratîva coscì conplèssa a fonçionésse. Pe de ciù a scitoaçión a l'êa conplicâ da-a decixón de creâ, inte ògni Giurisdiçión, un ò ciù distréiti afidæ a di vîce-proveditorâti, segóndo o modéllo difûzo de la da-e Àrpe. Pe snelî 'na strutûa aministratîva che, pe l'estensción da Repùbrica, a l'êa do tùtto ezagerâ, inta primavéia do 1804 o Senâto o l'à decîzo pe 'na dràstica riduçión de circoscriçioìn comunâli, pasæ da 705 a 324, meténdo insémme di paizétti "inte 'n sôlo comùn coscì cómme êan into pasòu".

L'unión da Repùbrica Lìgure a-o Primmo Inpêio françéize, a-i 25 de màzzo do 1805, a no l'à marcòu da sùbito a fìn de l'ordinaménto lìgure. Defæti, un di prìmmi provediménti de l'arçitezoê Charles-François Lebrun, nominòu da-o Napolión cómme governatô da Ligùria, o l'é stæto quéllo de confermâ a-a càrega i vêgi aministratoî, cangiàndone quànde poscìbile a denominaçión con quélla françéize. A ògni mòddo, tra o dexénbre do 1805 e o zenâ de l'ànno aprêuvo, l'é intròu in fonçión e nêuve aministraçioìn.

1797-1798

Chi de sótta gh'é a tabèlla ch'a riasùmme a sudivixón teritoriâle da Repùbrica Lìgure tra i ànni 1797 e 1798.

N.	Nómme	Nómme françéize	Capolêugo	Teritöi chi inclûxi	Pop.	Ménbri totâli elètti into còrpo legislatîvo	di quæ into Conséggio di Zoêni	di quæ into Conséggio di Ançién
1	Dipartiménto do Céntro	Département du Centre	Zêna (capitâle da Repùbrica ascì)	Zêna drénto e Miâge Vêge e Nêuve	89.205	13	8	5
2	Dipartiménto de Pàrme	Département des Palmes	Sanrémmo	Teritöi de Sanrémmo, Vintimìggia, Tàggia e Triêua	39.649	6	4	2
3	Dipartiménto do Càppo Vèrde	Département du Cap-Vert	Diàn	Teritöi do Pòrto, Diàn, O Çérvo, Aràsce e pàrte de quéllo d'Arbénga	40.120	6	4	2
4	Dipartiménto da Marémoa	Département de la Maremole	A Prîa	Teritöi da Céive, Arbénga, A Prîa e O Finâ, ciù de castelanîe	40.669	6	4	2
5	Dipartiménto do Letìnbro	Département du Letimbre	Sànn-a	Teritöi de Sànn-a, Nöi, Lànghe, Vâze e O Sascéllo	39.767	6	4	2
6	Dipartiménto da Cerûza	Département de la Ceruse	Vôtri	Teritöi de Vâze (in pàrte), Valàdda d'Órba, Valàdda de Vôtri, Oâ e Séstri	39.735	6	4	2
7	Dipartiménto do Ponçéivia	Département du Polcevera	Róieu	Teritöi da Valàdda do Ponçéivia e da Valàdda do Bezàgno (in pàrte)	33.658	5	3	2
8	Dipartiménto do Lémmo	Département du Lemmo	Gâvi	Teritöi de Gâvi e Nêuve e da rîva mancìnn-a do Scréivia	26.800	4	3	1
9	Dipartiménto di Mónti Lìguri de Ponénte	Département des Monts Ligures Occidentales	A Rochétta	Teritöi da Vàl Borbêa e da rîva drîta do Scréivia	26.820	4	3	1
10	Dipartiménto di Mónti Lìguri de Levànte	Département des Monts Ligures Orientales	Ötón	Teritöi da Valàdda d'Àveto, Valàdda de Làsso e Valàdda do Trébia	25.280	4	3	1
11	Dipartiménto do Bezàgno	Département du Bisagne	Sàn Martìn d'Arbâ	Teritöi da Valàdda do Bezàgno, Bargàggi e Récco	40.390	6	4	2
12	Dipartiménto do Górfo do Tigùlio	Département du Golfe de Tigullie	Rapàllo	Teritöi da Valàdda de Récco, Rapàllo e da Fontànn-a Bónn-a	40.430	6	4	2
13	Dipartiménto de l'Entélla	Département de l'Entelle	Ciâvai	Teritöi de Ciâvai, Séstri e Valàdda de Borzonàsca	40.570	6	4	2
14	Dipartiménto da Vâa	Département du Vara	Levànto	Teritöi de Séstri (in pàrte), Monêgia, Vàize, Valàdda de Loàra, Valàdda de Zignægo e de Godàn e Levànto	40.153	6	4	2
15	Dipartiménto do Górfo de Vénere	Département du Golfe de Vénus	A Spézza	Teritöi da Spézza, Lèrxi e Sarzanéize	40.210	6	4	2

1798-1803

Chi de sótta gh'é a tabèlla ch'a riasùmme a sudivixón teritoriâle da Repùbrica Lìgure tra i ànni 1798 e 1803.

N.	Nómme	Capolêugo	Cantoìn e capolêughi
1	Giurisdiçión de Zêna	Zêna (capitâle da Repùbrica ascì)	Zêna céntro ciù Bòrgo Incroxæ
2	Giurisdiçión de Lunigiànn-a	Sarzànn-a	I - Sarzànn-a, II - Bolàn, III - Améggia, IV - Lèrxi, V - Cravæa
3	Giurisdiçión de Górfo de Vénere	A Spézza	I - A Spézza, II - Vesàn de d'Âto, III - Tivégna (O Fôlo), IV - Àrcoa, V - Beveìn, VI - Ricò, VII - Pòrtovénere, VIII - Vernàssa
4	Giurisdiçión de Mésco	Levànto	I - Levànto, II - Brignæ, III - Céive de Zignægo, IV - O Câro, V - Careu, VI - Montæto (Bonasêua), VII - Déiva
5	Giurisdiçión de Grùmolo e Vâa	Séstri Levànte	I - Séstri Levànte, II - Casàrsa, III - Castigión, IV - Vàize, V - Comunêgia (Vàize), VI - Maisànn-a, VII - Monêgia
6	Giurisdiçión de l'Entélla	Ciâvai	I - Ciâvai, II - Lavàgna, III - Caràsco, IV - Sànta Màia de Canposàsco (Sàn Conbàn), V - Borzonàsca, VI - Conscénti (Né)
7	Giurisdiçión do Tigùlio	Rapàllo	I - Rapàllo, II - Zoâgi, III - Sànta Margàita, IV - Sàn Giàcomo de Córte, V - Ciàn di Ràtti (Oê), VI - Lórsega, VII - Cicàgna, VIII - Ferâda (Mocònexi)
8	Giurisdiçión da Frûta	Récco	I - Récco, II - Camóggi, III - Söi, IV - Bogiàsco, V - Aósci, VI - Neión
9	Giurisdiçión do Bezàgno	Maràsci	I - Sàn Martìn d'Arbâ, II - Maràsci, III - Sàn Scî de Strùppa, IV - Bâvai, V - Sànta Màia de Bargàggi, VI - Nèrvi
10	Giurisdiçión di Mónti Lìguri de Levànte	Ötón	I - Ötón, II - Roêgno, III - O Gorêio, IV - Zèrba, V - Corbesassi (Bràllo de Pregòla), VI - Torìggia, VII - Montebrùn, VIII - Rondanìnn-a, XI - Sàn Stêva, X - Cabànne (Rezoâgio), XI - Carêga
11	Giurisdiçión di Mónti Lìguri de Ponénte	A Rochétta	I - A Crôxe, II - Cazélla, III - Montéuggio, IV - Savignón, V - Buzàlla, VI - Rónco, VII - L'Îzoa do Cantón, VIII - Cabélla, IX - A Rochétta, X - Cantalô, XI - Mongiardìn, XII - Garbàgna, XIII - Grondónn-a
12	Giurisdiçión do Lémmo	Nêuve	I - Nêuve, II - Gâvi, III - Votàggio, IV - Arquâ
13	Giurisdiçión do Ponçéivia	Séstri Ponénte	I - Róieu, II - Sàn Pê d'Ænn-a, III - Cornigén, IV - Çiânexi, V - Làrvego (Canpomòn), VI - Sàn Çepriàn (A Særa), VII - Séstri Ponénte, VIII - Braxî, IX - Sàn Chîgo, X - A Særa, XII - Mignànego, XIII - Sànt'Orçéize
14	Giurisdiçión da Cerûza	Vôtri	I - Vôtri, II - Rensén, III - Pra, IV - Mazón, V - Cànpo, VI - Roscigión, VII - Sàn Pê d'Órba (Órbe), VIII - Oâ
15	Giurisdiçión de Cónbo	Sànn-a	I - Sànn-a, II - Spötórno, III - Cugén, IV - Voæ, V - A Mænn-a d'Arbisêua, VI - D'âto d'Arbisêua, VII - Çélle, VIII - Coghêuo, IX - A Stélla, X - O Sascéllo, XI - Vâze
16	Giurisdiçión de Ænn-e Candìde	Finâ	I - O Finâ, II - Toiàn, III - A Prîa, IV - Bardìn Vêgio (O Tô), V - Feìn (Òrco Feìn), VI - Càrxi, VII - Nöi, VIII - Càrcae, IX - Bórmia, X - Calisàn
17	Giurisdiçión da Çenta	Arbénga	I - Arbénga, II - O Çeiâ, III - Sucælo, IV - Cazanêuva, V - Ònso, VI - Rànso, VII - Côxo, VIII - Céive
18	Giurisdiçión do Còu de Méie	Aràsce	I - Aràsce, II - Laigoéggia, III - Sàn Gioàn (Andêua), IV - Diàn, V - O Çérvo, VI - Vìlla Faròudi
19	Giurisdiçión di Oîvi	O Pòrto	I - O Pòrto, II - Dôçêo, III - Lengoeggétta (A Çiprèssa), IV - Sàn Stêva
20	Giurisdiçión de Pàrme	Sanrémmo	I - Sanrémmo, II - Tàggia, III - Bâùcco, IV - Triêua, V - Çeriànn-a, VI - Coldirödi (Sanrémmo), VII - A Bordighêa, VIII - A Pénna (Bréggio), IX - Vintimìggia

1803-1805

Chi aprêuvo gh'é a tabèlla ch'a riasùmme o sudivixón teritoriâle da Repùbrica Lìgure tra i ànni 1803 e 1805, dòppo a seu retìfica a-i 17 de zenâ do 1803.

N.	Nómme	Capolêugo	Cantoìn e capolêughi	Pop.	N. comùn
1	Giurisdiçión do Céntro	Zêna	I - Zêna, II - Róieu, III - Séstri Ponénte, IV - Vôtri, V - Sàn Martìn d'Arbâ, VI - Récco, VII - Torìggia	197.608	112
2	Giurisdiçión do Lémmo	Nêuve	I - Nêuve, II - Gâvi, III - Votàggio, IV - Oâ, V - Seravàlle, VI - A Rochétta, VII - Rónco, VIII - Savignón	62.892	89
3	Giurisdiçión de l'Entélla	Ciâvai	I - Ciâvai, II - Rapàllo, III - Neión, IV - Ötón, V - Sàn Stêva, VI - Vàize, VII - Séstri Levànte	103.146	157
4	Giurisdiçión do Górfo de Vénere	Sarzànn-a	I - Sarzànn-a, II - Lèrxi, III - A Spézza, IV - Godàn, V - Levànto	61.904	98
5	Giurisdiçión de Cónbo	Sànn-a	I - Sànn-a, II - Vâze, III - O Sascéllo, IV - Nöi, V - O Finâ, VI - A Prîa, VII - Lêua, VIII - Calisàn, IX - Càrcae	72.097	75
6	Giurisdiçión di Oîvi	Onêgia	I - Onêgia, II - Borgomâ, III - A Céive, IV - Arbénga, V - Aràsce, VI - Diàn, VII - O Pòrto, VIII - Triêua, XI - Tàggia, X - Sanrémmo, XI – Vintimìggia	122.767	174
-	Repùbrica Lìgure	Zêna	47 cantoìn	620.413	705

Càppi de Stâto

Chi aprêuvo gh'é a lìsta di òrgani che s'én sucedûi a-o govèrno inta cùrta existénsa da Repùbrica Ligùre:

• Prescidénte do Govèrno Provizöio: Giàcomo Màia Brìgnoe (14 de zùgno do 1797 - 17 de zenâ do 1798)
• Diretöio Esecutîvo: (17 de zenâ do 1798 - 7 de dexénbre do 1799)
• Comisción de Govèrno: (7 de dexénbre do 1799 - 24 de zùgno do 1800)
• Comisción Provizöia de Govèrno: (24 de zùgno do 1800 - ? 1800)
• Comisción de Govèrno: (? 1800 - 2 de lùggio do 1800)
• Comisción Straordenâia de Govèrno: (2 de lùggio do 1800 - 3 de lùggio do 1802)
• Dûxe da Repùbrica Lìgure: Gêumo Loîgi Duràsso (3 de lùggio do 1802 - 4 de zùgno do 1805)

Bibliografîa

• (IT) AA. VV., Registro delle sessioni del governo provvisorio della Repubblica di Genova dal giorno della sua installazione 14 giugno 1797, Zêna, Stamperia nazionale, 1797.
• (IT) AA. VV., Raccolta delle leggi, ed atti del corpo legislativo della Repubblica Ligure: Da' 17. Gennajo 1798. Anno primo della ligure libertà, Zêna, Franchelli, 1798.
• (IT) Angelo Petracchi, Istoria del blocco di Genova nell' anno 1800: dell' era francese VIII, Zêna, Stamperia Porcile e C., 1800.
• (IT) AA. VV., Costituzione della Repubblica ligure (1802), Zêna, Stamperia Nazionale Strada Giulia, 1802.
• (IT) AA. VV., Annali della Repubblica ligure dall'anno 1797 a tutto l'anno 1805, vol. 1-4, Zêna, Tipografia Botto, 1852.
• (IT) Giovanni Assereto, La Repubblica ligure. Lotte politiche e problemi finanziari, 1797-1799, Torìn, Fondazione Luigi Einaudi, 1975, ISBN 88-70-58286-8.
• (IT) Antonino Ronco, Storia della Repubblica Ligure, 1797-1799, Zêna, Sagep, 1988, ISBN 88-70-58220-5.
• (IT) Antonino Ronco, Genova tra Massena e Bonaparte: storia della Repubblica Ligure - il 1800, Zêna, Sagep, 1988, ISBN 88-70-58286-8.
• (IT) Giovanni Assereto, La seconda repubblica ligure: 1800-1805 : dal 18 brumaio genovese all'annessione alla Francia, Milàn, Selene, 2000, ISBN 88-86-26734-7.

Âtri progètti

Altri progetti

• Wikimedia Commons

• Wikimedia Commons a contêgne di files in sce Repùbrica Lìgure

Ligàmmi de fêua

• (EN) Ligurian Republic - Encyclopædia Britannica, in sce britannica.com. URL consultòu o 7 frevâ 2025.
• (IT) Vito Antonio Vitale, LIGURE, REPUBBLICA, in Enciclopedia Italiana, Rómma, Istituto della Enciclopedia Italiana, 1934.
• (IT) Costituçión da Repùbrica Lìgure do 1797, in sce dircost.unito.it. URL consultòu o 7 frevâ 2025.
• (IT) Costituçión da Repùbrica Lìgure do 1802, in sce dircost.unito.it. URL consultòu o 7 frevâ 2025.

Contròllo de outoritæ	GND (DE) 4214721-9