Giustiçia

ZE	Quésta pàgina a l'é scrîta in zenéize, segóndo a grafîa ofiçiâ

Rafiguraçion alegòrica da Giustìçia segondo a coltûa òcidentâle

GIÙSTO (DO) E DE L’INGIÙSTO (Juste [Du] et de l'injuste) (da-a vôxe Giustiçia do Diçionâio enciclopédico do Voltaire)

A Giustiçia

Chi l’é che n’à dæto o sentiménto do giùsto e de l’ingiùsto? Dîo, ch’o n’à dæto ’n çervéllo e ’n cheu. Ma quànde a vòstra raxón a ve móstra che gh’é vìçio e virtù? Quand’a ne móstra che doî e doî fa quàttro. No gh’é conoscénsa congénita, pi-â mæxima raxón che no gh’é èrbo ch’o pòrte féugge e frûti sciortìndo da-a tæra. Nìnte l’é, cómme se dîxe, congénito, ò sæ nasciûo svilupòu; ma, o ripetémmo ancón, Dîo o ne fa nàsce con di òrgani che, de manimàn che créscian ne fàn sentî tùtto quéllo chi-â nòstra ràzza a dêve sentî pi-â conservaçión da ràzza mæxima. Comm’o l’acàpita sto contìnoo mistêro? Dîmelo voî, giâni abitànti de îzoe da Sónda, néigri Africhén, ingénoi Canadéixi, e voî, Platón, Cicerón, Epìtteto. Voî tùtti a-o mæximo mòddo sentî che l’é mêgio dâ quéllo ch’avànsa do vòstro pàn, do vòstro rîzo, ò da vòstra tapiöca a-o pövòu ch’o vò-u domànda umilménte, in càngio d’amasâlo ò levâghe i èuggi. L’é ciæo a tùtta a tæra che fâ do bén l’é ciù ònèsto che òfénde, che l’indulgénsa a l’é da preferî a-a ràggia ».

Se tràtta dónca sôlo de dêuviâ a nòstra raxón pe distìngoe e sfumatûe de l’ònèsto e do dizònésto. O bén e o mâ són de spésso vixin; e nòstre pascioìn i confóndan: chi ne inluminiâ? Niâtri mæximi, quànde sémmo con l’ànimo tranquìllo. Chi à scrîto in scî nòstri dovéi, o l’à scrîto bén inte tùtti i pàixi do móndo, perché o l’à scrîto sôlo co-a raxón. Tùtti àn dîto a mæxima cösa: o Sòcrate e l’Epicûro, o Confùccio e o Cicerón, o Màrco Antonìn e l’Amuràt II àn avûo a mæxima morâle. Ripetémolo tùtti i giórni a tùtti i òmmi: «A morâle a l’é unn-a: lê a vêgne da Dîo; i dògmi són despægi: vêgnan da niâtri ».

O Gexù o no n’à mostròu nisciùn dògma metafìxico; o no l’à scrîto librétti teològichi; o no l’à dîto: - Mi són consostançiâle, gh’ò dôe voentæ e dôe natûe inte ’na sôla persónn-a -. o l’à lasciòu a-i fràtti françeschén e a-i giacobìn, che dovéivan arivâ dózze sécoli dòppo de lê, a cûa d’argomentâ pe stabilî se sò moæ a l’êa stæta concepîa into pecòu òriginâle; o no l’à mâi dîto chò-u maiézzo o l’é ségno vixìbile de ’na cösa invixìbile; o no l’à dîto ’na paròlla in sciâ gràçia concomitànte; o no l’à institoîo ni fràtti, ni inquixitoî; o no l’à ordinòu nìnte de quéllo che vedémmo ancheu ».

Dîo o l’àiva dæto a conoscénsa do giùsto e de l’ingiùsto inte tùtti i ténpi che són vegnûi prìmma do crestianêximo. Dîo o no l’é cangiòu, e o no peu cangiâ; o fóndo da nòstra ànima, i nòstri prinçìppi de raxón e de morâle saiàn de lóngo i mæximi pe l’eternitæ. A-a virtù cöse ghe sèrvan e distinçioìn teològiche, i dògmi bazæ in sce quélle distinçioìn, e persecuçioìn bazæ in sce quélli dògmi.? A natûa, sciâtâ e inoridîa pe tùtte ste bàrbare invençioìn, a crîa a tùtti i òmmi: «Segéi giùsti, no di sofìsti persecutoî ».

Poéi lêze into Sadder, ch’o l’é l’insémme de lézze do Zoroàstro, sta sàvia màscima: «Quànde no séi segûo se 'n’açión ch’a te vêgne propòsta a l’é giùsta ò ingiùsta, astégnitene». Chi à mâi dæto ’na régola ciù amirévole? Quæ legislatô à parlòu mêgio? No se tràtta de segûo do scistêma de òpinioìn probàbili, inventòu da génte ch’a se ciamâva «a socjêtæ do Gexù ».

Âtri progètti

Altri progetti

• Wikimedia Commons

• Wikimedia Commons a contêgne di files in sce giustiçia