Lago Maggiore

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Venloos. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

't Lago Maggiore (Latien: Verbanus Lacus; Lombardiens: Lagh Maggior; Piëmontees: Lagh Magior; Dütsj: Langensee) is 'n maer in 't grensgebeed van Italië en Zwitserland. 't Zwitserse deil leet in kanton Ticino, de westeliken oever van 't Itteljaanse deil leet in Piemonte, de oeëstelike in Lombardieje. Zoeëwaal in Italië es Zwitserland leet 't maer in Itteljaanstalig gebeed.

Geografie

't Lago Maggiore is 212 km² groeët, zestig kilomaeter lank en maximaal tieën kilomaeter breid. 't Maer is, zjuus wie de ander Itteljaanse Alpemaere, in ein van de iestieje oegesleipe door 'ne gletsjer. Aan de zuudkant is 'ne morenewal achtergelaote, dae 'n saort neteurlike dam vörmp. 't Naordelike deil leet in de Alpe, 't zujelike in 'n heuvelgebeed, det de euvergank vörmp tösse de Alpe en de Povlakde. De oppervlakde van 't maer leet op 193 maeter huuegte, dewiel 't maximaal 372 maeter deep is. 't Lago Maggiore wuurt geveud door d'n Ticino, en verluuet 't weer in 't zuje um oetintelik in de Po oet te mónde. Ander revere die in Lago Maggiore instroume zien de Maggia, Toce en de Tresa.

D'r ligge ouk eilendjes in 't maer. De bekindste zien de Borromeïsche eilande: Isola Bella, Isola Madre en Isola dei Pescatori. Dees eilendjes ligge in 'n baai van 't maer, doeënbeej Verbania en Stresa. Beej Cannero ligge op dreej eilendjes de ruïnes van middelieëwse kestiele

Klimaat

In 't daal van 't Lago Maggiore heers 'n vochtig subtropisch klimaat (Cfa). 't Water haet 'n matigend effek op de temperatuur. In de winter is 't gebeed róndum 't maer get wermer en in de zomer get keuler. Gemiddeld schient de zón 2300 oor per jaor. De watertemperatuur blief constant tösse de 20 °C en 22 °C. Snei velt d'r waal, mer veural in de berg.^[1]

Flora en fauna

Door de milde temperature gif 't aan d'n oever van 't maer zoeëwaal mediterraan as Atlantische vegetatie. Typisch zien de citroen-, olief- en laurierbuim. Atlantische vegetatie zuut me mier op rotsechtige plekke; in 't beejzónder dao, wao de grónd riek is aan 't mineraal silicium. In de vuuele villahäöf aan de Piëmontese kant greuje de camellia, de rhododendron, de azalea en de magnolia. In de 19e ieëw hebbe rieker luuj baovedeen verscheie exotische palmsaorte geïntroduceerd. De höls, d'n taxus en de kestaanjel zien inheims en greuje euveral.

De meiste visse die me in 't Lago Maggiore aantröf, tröf me ouk in ander Alpemaere aan en zien typisch veur Midde- en Wes-Europa. 't Geit beejveurbeeld um d'n baars, d'n iel en de snook en get kerpechtige. Deper in 't maer kómme de Coregonus oxyrinchus en de groeëte marene (Coregonus lavaretus) veur. Dees visse pare begin december. In 't maer gif 't nog 'n forelsaort, die nörges anders ter waereld veurkump. 't Is baovedeen 'n wichtige rösplaats veur waterveugel. Saorte die vuuel veurkómme, zien de mieëw, de aend en de groeëte zaagbek.

Geschiedenis

De ierste späör van bewoeëning datere oet de kopertied. 't Gebeed róndum 't maer woort vervolges bewoeënd door de Liguriërs, de Kelte en de Romeine, die 't maer Verbanus Lacus of Lacus Maximus neumde. Nao de val van 't Wes-Romeins Riek loog 't in 't gebeed van verscheie machhebbers, wie 't Hoes Habsburg, Della Torre, Visconti en Borromeo. In 1778 óntdekde de weiteschapper Alessandro Volta methaan.

In de 19e woort 't gebeed populair beej d'n Europesen adel, dae zien villa's leet boewe doeënbeej de sjieke badplaats Stresa. 't Ierste passezjeersscheep voor in 1826. De Navigazione Laghi haet huuj 'n vloeët van 25 schepe.