Bahia

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

---

Bahia Sjtaot van Brazilië
Code	BA
Regio	Noordoos
Hoofsjtad	Salvador
Gouvernäör	Rui Costa
Aantal gemeintes	417 (lies)
Opperflaakde	565.733 km²
Inwoeners – Deechde:	15.203.934 (2015) 27/km²
Tiedzaone	UTC -3

Bahia (oetspraok [bɐˈiˑ.jɐ] (lendelek) daan wel [baˈi.ɐ] (lokaol); in 't Portugees dèks mèt lidwoord: A Bahia) is ein vaan de 26 staote vaan Brazilië. 't Is de zuielekste staot vaan de macroregio Noordoos. Bahia grens mèt de klok mèt aon Piauí, Pernambuco, Alagoas, Sergipe, d'n Atlantischen Oceaon, Espírito Santo, Minas Gerais, Goiás en Tocantins. Bahia is de veerde staot in aontal inwoeners en de vijfde in oppervlaakde; 't is daomèt väöl groeter es de modaole noordoosteleke staot. Dat, en zien ligking kortbij aander macroregio's, maak de staat landsjappelek en cultureel divers; in diverse opziechte vörmp Bahia d'n euvergaank vaan 't noordooste nao 't midde vaan 't land.

Fysische geografie

Bahia, in oppervlaakde e bitteke groeter es Fraankriek, vertuint 'nen euvergaank vaan Atlantisch bosgebeed aon de kös nao caatinga (steppeland) in 't midde en cerrado (savanneland) in 't weste. De caatinga is dunbevolk en oongesjik veur landbouw, meh de cerrado, ouch wel sertão geneump, lient ziech dao wel veur. 't Weste, boe 'n Aw-klimaot heers, is ouch neet zoe druug wie 't midde (Bswh-klimaot). Vaan noord nao zuid löp 't plateau Chapada Diamantina door de staot. Hei vint väöl vaan de mijnbouw plaots. Hoegste berg is de Pico do Barbado, mèt 2.033 meter. De lang kös vaan Bahia is verdeild in diverse kösregio's mèt (deils toeristische) naome: de Kokosnoetekös, de Dendê-kös, de Cacaokös, de Oontdèkkingskös en de Walvèskös.

Door Bahia loupe diverse reviere, meh wiedoet de groetste en belaankriekste is de Rio São Francisco. Neve zien functie in de sjeepvaart en in 't irrigere vaan 't droeg midde vaan de staot weurt de São Francisco ouch gebruuk veur waterkrach. In Bahia vint me 't Sobradinhomeer, eint vaan de groetste stouwmere op de wereld. Door de zuidpunt vaan Bahia löp de Jequitinhonha.

Politiek

Es rillatief groete staot sjik Bahia 39 parlemintariërs nao 't Hoes vaan Aofgeveerdegde. 't Staotsparlemint heet 63 zetele. In de staot weurt euver 't algemein links gestump. Gouverneur is anno 2018 Rui Costa vaan de socialistische PT.

Bevolking

Etnische gróppe

De mierderheid vaan de bevolking is pardo (d.w.z. vaan gemingk ras). In 2008 neumde 62,83% vaan de lui ziech zoe, tegeneuver 20,60% blaanke, 15,99% zwarte, 0,29% Indiaone en 0,26% Aziaote.

Vaan de lui die ziech tot eint vaan de inheimse volker rekene zien de Pataxó (ca. 11.000 ziele, plus good 2.000 Pataxós-hã-hã-hães) de groetste, gevolg door de Tupinambá (ca. 4.000; die vint me in gans 't land) en de Kiriri (ca. 2.000). De Indiaone in Bahia zien gooddeils geassimileerd en spreke allemaol Portugees (zuug oonder); wee wel of neet tot zoe'n volk huurt is dus veural aofhenkelek vaan wat iemes dao zelf vaan vint.

Taol

't Portugees dialek vaan Bahia, 't Bahiano, is in groete lijne geliek aon 't dialek vaan de noordoosteleke staote. In 't zuielek en westelek randgebeed vaan de staot huurt me aander accente.

Inheimse taole zien in Bahia allemaol oetgestorve. Sommege taol woorte recint nog gesproke. Volgens Ethnologue heet 't Kaimbé nog (passief) twiedetaolsprekers, meh dao vèlt euver te twiefele: bij veldwerk in 1961 kóste al gein vleujende sprekers mie weur gevoonde. 'n Aander taol, 't Pataxó, is recint (in 2009) oetgestorve.

Misdaod

Misdaod is in gans Noordoos-Brazilië e groet en greujend probleem, meh Bahia spant de kroen. Sinds me de georganiseerde misdaod in Rio de Janeiro en São Paulo is goon aonpakke, is in Bahia de zwoer criminaliteit hand euver hand touwgenome. In 2014 waor de staot al de mies maorddaodege vaan gans 't land, en vaan de tien gevierlekste stei ligken 'rs veer in Bahia.

Economie

Export vaan Bahia in 2012.

Bahia had in 2016 'n Minseleke Oontwikkelingsindex vaan 0,703, wat nog zjus neerkump op 'hoeg oontwikkeld'. (In 2010 waor dit nog 0,660 wat neerkump op 'gemiddeld oontwikkeld'.) Wie gans 't noordooste is de staot ermer es 't lendelek gemiddelde. In vergelieking mèt aander staote in de regio is de economie evels e stök minder einzijeg. De economie is nog ummer gooddeils op de primaire sector geriech, meh zeker neet gans vaan sokker aofhenkelek. De staot exporteert landbouwprodukte wie biobrandstof, katoen, soja en koffie, delfstoffe wie olie, goud en koper en industrieel produkte wie oto's en sjemische haaffabrikaote. Nog diverse landbouwprodukte zien veural veur binnelandse consumptie, wie boene, maïs, cacaoboene en ries. De industrie- en deenstesectore breie ziech sterk oet, al blijf wat de deenste betröf veural 't toerisme vaan belaank.

Historie

Koloniaol arsjitectuur, wie hei in Salvador, tuint 't riek verleie vaan de staot.

Bahia waor de plaots vaan de ierste Portugese landing in de Nuie Wereld. D'n oontdèkkingsreizeger Pedro Álvares Cabral landde in 1500 bij 't huieg Porto Seguro in 't zuie vaan de staot en eisde 't gebeed, boevaan heer toen nog meinde tot 't 'n eiland waor, veur zie vaajerland op. Vaan kolonisatie kaom 't pas later: in 1549 stiechde de Portugeze de stad São Salvador da Bahia de Todos os Santos, kort-eweg Salvador. In de iewe die volgde bleujde 't noordooste vaan Brazilië door de bouw vaan sókkerreet. Bahia waor 't belaankriekste kapteinsjap en Salvador waor de hoofstad vaan 't land. Pas in 1763 verplaotsde de gouverneur-ginneraol zien residentie nao Rio. Wie de Nederlanders groete deile vaan Noordoos-Brazilië vereuverde, belagte ze ouch Salvador; dit wiste ze evels mer kort (1624-25) te hawwe en de W.I.C. trok ziech nao 't noorde trök. In 1798 kaome de slave vaan Bahia in opstand; dees gebäörtenis is bekind koume stoon es de 'Baiaanse Samezwering' (Conjuração Baiana). Hunnen opstand, geïnspireerd door d'n Haïtiaansen opstand dee toen leep, woort hel de kop in geduid.

Tijens de koloniaolen opstand tegen 't Portugees bewind bleef Bahia zjus weer laank loyaol aon de kroen. Pas op 2 juli 1823 woort 't kapteinsjap Bahia bij 't Braziliaans Keizerriek geveug. In 1835 kaome de slave obbenuits in opstand in wat me de Malê-revolte is goon neume. In de negentienden iew diversifieerde de economie. Neet allein begós me noe neve sokkerreet ouch touwbak, katoen en koffie te verbouwe, ouch woorte in 1844 diamante gevoonte in 't binneland. Dit trok vaan wied gelökszeukers nao de staot. De veehawwerij bleek minder rendabel, umtot de druug zomers in groete deile vaan de staot de graasgreuj oonzeker make. In 1896 en 1897 waor Canudos, 'n kolonie in 't noorde vaan de staot, 't decor vaan 'ne monarchistischen opstand tege de nui Rippubliek. De regering sloog d'n opstand hel neer en maordde 't mierendeil vaan de kolonie oet.

Bronne

Dit artikel is gooddeils gebaseerd op de corresponderende Ingelstaolege (in dees versie) en Portugeestaolege (in dees versie) artikele.

Extern links

• Officieel site