Корея тарихы

Корея тарихы 한국의 역사 (韓國史)
Ежелгі Корея тарихы Тас дәуіріндегі Корея Қола дәуіріндегі Корея
Кочосон Тангун Чосоны (? ~ б. з. д. 194 жыл) Уиман Чосоны (б. з. д. 194 ~ б. з. д. 108) Чингук (б. з. д. IV ғасыр ~ б. з. д. II ғасыр)
Ертедегі патшалықтар Буйо (б. з. д. II ғасыр ~ 494 жыл) Окджо  • Тоңие Самхан (Махан • Чинхан • Бёнхан)
Үш патшалық Когурё (б. з. д. 37 ~ 668 жыл) Бекче (б. з. д. 18 ~ 660 жыл) Силла (б. з. д. 37 ~ 935 жыл) Кая (42 ~ 562 жыл)
Солт.-Оңтүстік мемлекеттер Біріккен Силла (676 ~ 892) Бохай (698 ~ 926)
Кейінгі үш патшалық Силла (б. з. д. 37 ~ 935 жыл) Хупэкче (892 ~ 936 жыл) Тхэбон (Хукогурё) (901 ~ 918 жыл)
Унитарлы әулет кезеңі Корё (918 ~ 1392 жыл) Чосон (1392 ~ 1897 жыл) Корей империясы (1897 ~ 1910 жыл)
Отаршылдық кезең Корея - Жапония отары (1910 ~ 1945 жыл) Корея Республикасының Уақытша Үкіметі (1919 ~ 1945 жыл)
Қазіргі заман Корей соғысы (1950 ~ 1953 жыл) Корея Республикасының тарихы КХДР тарихы

Бұл мақалада Кореяның XX ғасырға дейінгі тарихы, яғни Солтүстік және Оңтүстік Корея болып, екіге бөлінгенге дейінгі кезең тарихы баяндалады.

Ерте тарих

Археологиялық қазба қалдықтары бойынша Корей түбегінде алғаш рет адамдар осыдан 70 мың жыл бұрын пайда болған. Хамгён-Пукто, Пхёнан-Намдо, Кёнгидо және Чхунчхон-Пукто провинцияларында палеолит кезеңіне жататын көптеген тастан жасалған еңбек құралдарының қалдықтары табылған. Сол кездегі адамдар үңгірді мекен еткен, сондай-ақ жұпыны үйлер тұрғызған.

Ежелгі Чосон

Аңыз бойынша Корея халқының негізін қалаушылар Тангун атты аспан иесі мен әйел-аюдың ұлы. Бұл оқиға б.з.д. 1300 жылы болған. Тарихшылар Ежелгі Чосон (Ко Чосон) кезеңін Кореяның ең бастапқы кезеңдерінің бірі деп ойлауда. Ежелгі Чосон аумағы Солтүстік Кореяның түбек аралығы мен Ляодун түбегі аралығында орналасқан.

Ерте мемлекеттер (б.з.б. 108  — III ғасыр)

Ко Чосон мемлекеті құлдырағаннан кейін،оның орнына жаңадан 3 мемлекет құрыла бастады. Ол мемлекеттер Махан, Чинхан және Пёнхан. Онымен қоса Ко Чосон ыдырағаннан кейін

Силла, Пэкче және Когурё секілді феодалды мемлекеттер пайда болды. Кейіннен 676 жылы Пэкче мен Когурё Силла елінен жеңіліп Силла елінің аумағына кірді.Жаңа құрылған бұл мемлекет Біріккен Силла деп аталса 935 жылы Корё мемлекеті деген атпен белгілі бола бастады. Дәл осы уақытта Пархэ мемлекеті дами бастады.

Бұл Кореядағы будда дінінің гүлденген сәті еді.

Үш патшалық

«Үш корей мемлекеті» - бұл б.з.д. I-ші ғасырдан б.з. VII ғасырға дейін Корей түбегі мен Маньчжурияны басып алған Когурё, Пэкче және Силла атты ерте феодалдық корей мемлекеттерінің атауы. Бұл мемлекеттер Қытай жаулап алушыларына қарсы күрес барысында құрылды. Үш мемлекет деп аталатын кезеңде және одан ертеректе басқа кішігірім рулық құрылымдар мен мемлекеттер де болған, соның ішінде Кая, Тонъе, Окчо, Пуё және т.б.

Тарихы

Силла аңызға айналған кезде Самгук Саги-дің айтуы бойынша үш мемлекет кезеңі б.з.д. 57 жылы басталған. Бүгінгі Қытай мен КХДР-ын бөліп тұрған Амноккан өзенінің солтүстігі мен оңтүстігінде орналасқан Когурё мемлекеті біздің дәуірімізге дейінгі б.з.д. 37 жылы Қытайдан тәуелсіздікке қол жеткізді. Б.з.д. 18 жылы Когурё билеушісінің екі ұлы мұрагерлік үшін күрескісі келмей, елден қашып, түбектің оңтүстік-батысында Пэкче мемлекетін құрды. Пэкченің астанасы Хансон болды, кейінірек Унчхон (қазіргі Конджу), соңында Собури болды.

Тарихи көрініс бірнеше ерекшеленеді.

Корей тілінен аударғанда «үш мемлекет» дегенді білдіретін «Самгук» сөзі «Самгук Саги» және «Самгук Юса» классикалық мәтіндерінің корей атауларында қолданылған. Бұл Қытайдың үш патшалығына еліктеу.

Когурёның алғашқы тарихи расталған билеушісі Юри болды. Оның қайтыс болған күні ғана сенімді түрде белгілі - 18 жыл. Когурё 3 ғасырға дейін империяға айналды. Ол бұл мәртебені басынан бастап талап етті. Оның тарихында екі астанасы болған: 427 жылға дейін - Куннэ, оның орналасқан жері белгісіз, бірақ қытай ұлттық дереккөздері оны Қытайға орналастырған және Пхеньян (427 жылдан кейін).

Шамамен 234 жылы Ма тайпалық одағы Пэкче мемлекетіне айналды. Мемлекеттің астанасы Виресон қаласы болды, оның орналасқан жері нақтыланбаған. Бірақ, шамасы, ол Асан аймағында болған. Оңтүстік Кореяның ультраұлттық тарихнамасы оны қазіргі Сеулге орналастырғанымен, бұған негіз жоқ.

356 жылы Чин тайпалық одағы Силла мемлекетіне айналды. Силланың астанасы - Сораболь, қазіргі Кёнджу.

356 жылы Будда дінін уағыздаушылар Силлаға келді, онда буддизм мемлекеттік дінге айналды, бұл Чиннан Силлаға өзін-өзі анықтауды өзгертуге себеп болды. 372 жылы буддистік уағыздаушылар Когурёге де келді, оларды салқындықпен қарсы алды, дегенмен олар шаманизмге негізделген өздерінің синкреттік культтарына өздерінің наным-сенімдерін ішінара енгізді. 384 жылы олар Буддизм мемлекеттік дінге айналған Пэкчеге жетті.

Силла мемлекеті 512 жылы Усан тайпалық одағына бас иіп, 562 жылы Кая тайпалық одағын жаулап алды.

Үш корей мемлекетінің территориясының кеңеюімен олардың арасында бүкіл Корея түбегінде үстемдік ету үшін күрес басталды, оны Қытайдың феодалдық билеушілері өз мақсаттарына пайдалануға тырысты. Император Ян-ди 612 жылы үлкен армияны жабдықтап, оны Когурёні жаулап алу жорығына жіберді, бірақ жеңіліске ұшырады.

644 жылдан бастап қытайлық Тан әулеті Когурёға қарсы бірқатар сәтсіз жорықтар жүргізді. Тек Силламен одақтасу Тан әулетіне 660 жылы алдымен Пэкче армиясын, ал 668 жылы - Когурёні жеңуге мүмкіндік берді. Тан әулеті Когурё мен Пэкченің барлық жерлерін қауіпсіздендіруге үміттенген. Бірақ 668 жылы Пэкче территориясын сол жерде қытайлық мүдделерді қорғау деген желеумен өзін Қытайдың вассалы деп таныған Силла мемлекеті қосып алды. 676 жылы Силла-тан соғыстары басталды, сол кезде Силланың шекаралары Тедон өзеніне дейін көтерілді. Одан кейінгі кезең Оңтүстік Корея тарихнамасында «Біріккен Силла» деп аталады, дегенмен техникалық жағынан осы кезеңде Корей түбегі толықтай біріктірілмеген, ал Хамгён мен Тэдон өзенінің солтүстігіндегі территориялар Бохай тунгус-маньчжур мемлекетінің бақылауына өтті.

Корё

Корё атауы 918-936 жылдары ел атауы ретінде қолданысқа ие бола бастады.

Корея сөзі Корё сөзінен шыққан.

Моңғол шапқыншылығы

1231 жылы Моңғол империясы Корёны қосып ала бастады және 25 жылдық күрестен кейін Корё патша моңғолдың бөлігі болуға мәжбүр болды. Корея келесі 80 жылды Шыңғыс хан әулетінің билігінде өткізді. Моңғолдарға алғашқы сый-құрмет 1241 жылдан басталады; моңғол императорларының сарайында корей билеушілері үнемі пайда болды; тақ мұрагерлері де сонда өмір сүрді, әкесі қайтыс болғаннан кейін ғана өз еліне оралып, тақты (моңғол императорының рұқсатымен) иемдену үшін оралды; кейбір жағдайларда корей билеушілері де, оның айналасындағылар да моңғол костюмін киген.

XIV ғасырдың ортасында Моңғол империясы ішкі жанжалдармен ыдырап, ақырындап жойыла бастады, ал Конмин патша моңғол тәуелділігінен арыла алды.

Юань әулеті Қытайда құлап, Мин әулеті билік құрған кезде Корё екіұшты жағдайға тап болды: бір жағынан ол өзінің жаңа әулетке деген вассалдық қатынасын таныды (1368), екінші жағынан, ол Қытайдан жойылған Юаньмен бұрынғы қарым-қатынасын жалғастырды, тіпті соңғылардың жағына ашық шығып, өз армиясын Қытай шекараларына ауыстырды. Бұл жағдайды Корё әулетінің соңғы билеушісінің қайын атасы - корей армиясының бас қолбасшысы генерал Ли Сон Ге шебер қолданды. Ол Корё әулетін құлатып, жаңадан Чосон деген атпен белгілі әулетті құрды (1392 ж.).

Чосон

Чосон әулетінің кезеңіндегі сәулет

Тәуелді Корея тарихы

• Ең бірінші болып Корея елін отарлаған ел Моңғол халқы болды. Корея елі 80 жыл бойы тәуелсіздік жолында күресті. Кейіннен моңғол елі әлсіре бастады. Осы сәтті жақсы пайдаланған Комин патша XIV ғасырдың жартысында өз елін тәуелсіз ете алды.
• Орыс-жапон соғысы біткеннен кейін Жапония Кореяны отарлай бастады. Алдағы 35 жылды (1910-1945) Корея Жапондықтардың билігімен өткізді.
• Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін Жапония қатты әлсіреп өз отарлауын тоқтатты. Осы сәтті жақсы пайдаланған КСРО мен АҚШ Корея жерін екіге бөліп алды.

Тәуелсіз Корея

1948 жылы Корея өз тәуелсіздігін алып екіге бөлінді.

Солтүстік Корея ( Корей Халық Демократиялық Республикасы)

1945 жылы Кореяны АҚШ пен КСРО бөліп алды.

Тәуелді болған Корея бостандықты қалады. Сол себепті өздерінің билігін жүргізе бастады. Комитет басшысы Ким Ир Сен болды. 1948 жылдың 9 қыркүйегінде Солтүстік Корея кеңес үкіметінен КХДР деген атпен бостандық алды.

Оңтүстік Корея (Корея республикасы)

1948 жылы 15 тамызда Оңтүстік Корея АҚШ-тан тәуелсіздігін алып،гүлдене бастады.Корея республикасы енді Республика болуға шешім қабылдады.

Кореяның бөлінуі

1945 жылы Жапонияның Екінші дүниежүзілік соғыста жеңілгенінен кейін, Корея шекарасы екі ауқымды әскери жауапкершілікті аймаққа бөлінді:

1. Кеңестік Социалистік Республикалар Одағының бақылауында — 38° паралелінен солтүстікке қарай.
2. АҚШтың бақылауында — 38° паралелінен оңтүстікке қарай. Осының нәтижесінде 1948 жылы осы екі аумақта қос мемлекет орнады:

• солтүстікте — Корей Халық Демократиялық Республикасы
• оңтүстікте — Корея Республикасы

Екі ел арасында 1949 жылы қарулы қақтығыстар

1950 жылы Солтүстік Корея жетекшісі Ким Ир Сен Мәскеуде болып, Кеңес Одағының қолдауымен қайтты. Оңтүстік Кореяның «Әскери азат ету» жоспарын Қытай жетекшісі Мао Дзэ Дунмен мақұлданды. 1950 жылы 25 маусымда Солтүстік Корея армиясы оңтүстікке жылжыды. 3 күннен кейін олар оңтүстіктің астанасы - Сеулды алды. Қыркүйектің ортасына қарай бүкіл Жартыарал солтүстіктің қолына өтті. Бірақ 7-ші шілдеде БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесі Оңтүстік Кореяға көмекке Халықаралық әскерді жіберуге дауыс берді.

Қыркүйек айында БҰҰ-ның әскерлері (негізінен Америка әскерлері) Оңтүстіктерге көмекке келді. Енді оқиғалар кері жаққа қарай тез дамыды. Американдықтар Сеулды алды, 38-ші параллельден өтіп, КХДР-ға басып кірді. Солтүстік Корея апатты жағдайда болды, кенеттен бұл іске Қытай араласты. Қытай жетекшілері АҚШ-қа соғыс жарияламай, Солтүстік Кореяға әскерін көмекке жіберді. Қытайда олрды ресми «халық еріктілері» деп атады. Қазан айында Қытайдың миллионға жуық әскери Ялуцзян өзені шекарасын өтіп, американдықтармен шайқасқа түсті. Майдан 38-параллельде теңестірілді.

Уақытша бітім

Соғыс тағы үш жылға созылды. 1950 жылғы американдық шабуылы кезінде Солтүстік Кореяға көмекке КСРО бірнеше авиациялық дивизияларды жіберген болатын. Американдықтар қытайлықтардан техникасы бойынша басым еді, 1953 жылы 27 шілдеде соғыс уақытша бітіммен аяқталды.