Ñɔɔsɩ

Ñɔɔsɩ kɛ ɛjaɖɛ sɩm tɛ ɛyaa nabɛyaa wɛtʊ pɩlɩna tɔɔnaɣ tɔm taa. Tɔɔnaɣ kɩɩtalʊʊ talɩ kilokalorii naa 1200 paa evemiye ndɩ kɛ ɛyʊ cɔlɔ. Ñɔɔsɩ pɩzɩɣ pɩkɔŋna sɩm. Tɔmpiye tɔɔnaɣ kɩɩtalʊʊ kɛ ñɔɔsɩ tɔɔbʊʊ se tɔɔnaɣ fɛyɩ.

Ɛbɛ laba nɛ ñɔɔsɩ lɩɩ, ɖɩcɔna nɛ ɖɩnaɣ yɔ tɩlasɩ ɖɔɔ ɛlɛ, sɩwɛ naalɛ yeke. Tɔsʊʊ huu kɩɩwɛʊ tɔbʊʊ se liidiye fɛyɩ alɩwaatʊ ndʊ tɔɔnaɣ wɛʊ lɛ, liidiye fɛyɩ se ɛyaa ɛya nɛ pɩtasɩna ɛjaɖɛ yɔɔ cɛʊtʊ ndɩ ndɩ ɛzɩ wɩlɩŋ yaa lɩm kpakʊʊ hayɩm nɛ pʊ-tɔɔnasɩ yɔɔ yeki se tɔɔnasɩ ɛ-taa tɔyɩ.

Pɩtɛ tɩlasɩ nzɩ sɩ-naalɛ lɩna pʊtʊna naalɛ cɔlɔ mba yɔ, kɩyakʊ taa lɛ, payakʊʊ tɔɔnasɩ lɩɩna tɔɔnaɣ tɛ ɖɔɔʊ kɩyaakʊʊ taa nɛ pɩtasɩ lɛ, yaɖa ɖʊna liidiye wonduu yɔ ɛzɩ pɔsɔɔlʊʊ yɔ. Alɩwaatʊ tɔɔnasɩ yɔ kpaɣ liidiye yɔ kʊñɔndɩnaa ɛpɩzɩɣ payakɩ-kɛ mbʊ pʊyɔɔ yɔ pɩkɩlɩ liidiye.

Ɖɔɖɔ lɛ, yoŋ sɔsɔŋ nɛ ɖama hɛkɩŋ taa yoŋ nɛ ɖɔɖɔ ɛjaɖɛ wɛtʊ (wɩlɩŋ nɛ tɛŋ sɔsɔŋ mbʊ yɔ) cakɩ ɖɔɖɔ ɛyaa yɔ tɔɔnaɣ tɔm taa. Ɛyaa hɛkɩŋ ñaɖɩŋ nɛ tɔm yeki se ɛyaa eseuu pa-ajɛyaa. Piiyeki se ɛyaa ɛ-dɔɔ nɛ pahayɩ hayɩm nɛ pakpaɣ tɔɔnasɩ nɛ pʊ-ɖɔɔ.

Hɛhʊʊ alɩwaatʊ taa lɛ ñɔɔsɩ kaawɛ alɩwaatʊ ndʊ patakpaɣ tɔɔnasɩ nɛ pʊ-dɔɔ hayɩm naa taa yɔ, kɔzɩ kɔzɩ tamtʊ alɩwaatʊ taa. Ɛsɔkaɣ laɣsɩ kpɛlɛkʊʊ yeba ɖɔɖɔ pɩtɩŋna yoŋ nɛ sɔñanaa tɛ ɖɔnɛ kadadayaɣ hayɩm naa taa (ɛzɩ Pɩnzɩ mɩnʋʋ you alɩwaatʊ). Kʊñɔndɩnaa pɩkɩlaɣ tʊkʊnaʊ. Tɛtʊ taa mba ñɔzɩ pa-tɩ nɛ pahayʊʊ pilee ŋgʊ kɩlɩna ɖooo poliŋ nɛ kɩcaɣ liidiye yɔ. Pɩtɩŋga pɩ-taa payɩ mbʊ yɔ ñɔɔsɩ tɩna ɛyʊ tomnaɣ ɛjandʊʊ nɛ pʊkɔŋna kʊdɔmɩŋ sakɩyɛ ɛyʊ tomnaɣ taa nɛ tomnaɣ taa fɛyɩ fitamini naa se kalʊbɩna kʊdɔmɩŋ nɛ ɛyaa ɛɛlazɩɣ sɩbʊ.