Itimallıqlar teoriyası

İtimallıqlar teoriyası - tosınnanlı qubılıslardag'ı (ha'diyselerdegi) nızamlıqlardı izertlewshi matematikalıq ilim bolıp tabıladı.

Tosınnanlı ha'diyse (waqıya) degende ju'zege asıwı ha'm aspawı mu'mkin bolg'an ha'r qanday waqıyanı tu'sinemiz.

Ha'r qıylı fizikalıq ha'm texnikalıq ma'selelerdi ilimiy jaqtan izertlegende tosınnanlı qubılıslar dep atalıwshı ayrıqsha tu'rdegi qubılıslar menen ushırasıwg'a tuwra keledi.

Tosınnanlı qubılıs-bir sınawdı (ta'jiriybeni, eksperimentti) bir neshe ma'rte ta'kirarlag'anda ha'r ret ha'r qıylı o'tetug'ın qubılıs bolıp tabıladı. Mısallar:

1. Bir deneni bir neshe ma'rte analitikalıq ta'rezide o'lshew.
2. Samolettın' berilgen biyiklikte ushıwı ha'm t.b.

İtimallıqlar teoriyası basqa matematikalıq ilimler sıyaqlı praktikanın' talabınan kelip shıqqan ha'm rawajlanbaqta.

Massalıq tosınnanlı qubılıslarg'a baylanıslı ma'selelerdi sistemalı tu'rde izertlep baslaw ha'm sa'ykes matematikalıq apparattın' payda bolıwı XVII a'sirge tiyisli. Ataqlı fizik Galiley XVII a'sirdin' basında fizikalıq o'lshewlerdegi qa'teliklerdi tosınnanlı qubılıs dep qarap ha'm olardın' itimallıqların bahalap, onı ilimiy jaqtan izertlewge ha'reket etken.

İtimallıqlar teoriyasının' ha'zirgi so'z mag'anasında payda bolıwı XVII a'sirdin' ortalarına tiyisli bolıp, Paskal, Ferma ha'm Gyuygenslerdin' qumar oyınlar teoriyası tarawındag'ı izertlewlerge baylanıslı.

Son'g'ı jılları texnikalıq mashqalalardı sheshiwge baylanıslı itimallıqlar teoriyasının' taza tarawları pa'n sıpatında o'z aldına payda bolıp atır. Ma'selen "Massalıq xızmet ko'rsetiw teoriyası", "İnformatsiyalar teoriyası", "Tosınnanlı protsessler teoriyası" h.t.b.