Plastik
a mabalin nga aglaon kadagiti sabali a a kayamanan tapno
mapasayaat ti pannakaaramid ken/wenno mapabassit ti ngina.
Nota 1: Ti panagusar iti daytoy a termino imbes a ti polimero ket
taudan ti pannakaallilaw ken isu a daytoy ket saan a maisingasing.
para kadagiti material a masansan a maikompuesto iti dayta a
mabalin a maiproseso babaen ti ayus.[1]
Ti plastik a material ket ti ania man iti nawatiwat a sakup dagiti sintetiko wenno dagiti semi-sintetiko nga organiko a solido a mabennat. Dagiti plastik ket kadawyan a dagiti organiko a polimero iti nangato a masa ti molekula, ngem kadawyan dagitoy nga aglaon kadagiti sabali a kayamanan. Dagitoy ket kadawyan a sintetiko, a kadawyan a naala manipud kadagiti petrokemikal, ngem adu kadagitoy ket sangakapaset a natural.[2]
Gapu ti kalakada, kalaka iti panagpataud, bersatilidad, ken saan a mabanagan iti danum, dagiti plastik ket naus-usar kadagiti adu ken umad-adu a sakup dagiti produkto, manipud kadagiti sigpit ti papel aginggana kadagiti lugan ti limbang. Dagitoy ket sinukatanda dagiti adu a tradisional a material, a kas ti tarikayo, bato, sara ken tulang, lalat, papel, metal, sarming, ken seramiko, kadagiti kaaduan a dati a pannakausarda. Kadagiti agrangrang-ay a pagilian, agarup a pagkatlo iti plastik ket naus-usar iti panagpakahe ken iti sabali pay a pagkatlo ket kadagiti pasdek a kas dagiti tubo a naus-usar iti plumeria wenno vinyl siding.[3] Dagiti daduma pay a panagusar ket mairaman dagiti automobil (aginggana iti 20% a plastik[3]), alikamen, ken dagiti abalbalay.[3] Iti agrangrang-ay a lubong, dagiti pannakaibagi ket mabalin a sabali – kas pagarigan, naireporta a 42% iti panagusar ti India ket naus-usar iti panagpakahe.[3]
Etimolohia
[urnosen | urnosen ti taudan]Ti balikas aplastik ket naala manipud iti Griego ti πλαστικός (plastikos) a ti kaibuksilanna ket "mapakabaelan a masukog", manipud iti πλαστός (plastos) a kayatna a sawen ket "masukog".[4][5] Daytoy ket mangibaga iti pannakabennatda, wenno plastisidad iti las-ud ti panagpataud, dayta ket mangpalubos kaniada a mapundision, mailaddit, wenno maekstrusion kadagiti nadumaduma a kita dagiti sukog—a kas dagiti artipisial a kulanit, dagiti sagut, dagiti plato, tubtubo, botbotelia, dagiti kahon, ken adu pay a dadduma.
Ti kadawyan a balikas iti plastk ket nasken a saan a maiyallilaw iti teknikal a pangilasin iti plastik, a maipakat iti ania man a material a mapan iti permanente a panagbaliw iti sukog (depormasion ti plastik) no masagat iti labes iti naisangayan a punto. Ti Aluminio a maideppel wenno mapanday, kas pagarigan, ket mangipakita iti plastisidad iti daytoy a kapanunotan, ngem saan a plastik iti kadawyan a kapanunotan; iti pannakaigiddiat, kadagiti nalpas a pormada, adda met dagiti plastik a mabuong sakbay a madadael ti porma ken isu a dagitoy ket saan a plastik iti teknikal a kapamunotan.
Pakasaritaan
[urnosen | urnosen ti taudan]Ti panagrang-ay dagiti plastik ket nagbaliw manipud iti panagusar kadagiti natural a materiales ti plastik (a kas ti mangalngal a goma, goma laka) aginggana ti panagusar ti nabaliwan iti kemikal kadagiti natural a materiales (a kas ti goma, nitroselulosa, kolaheno, galatita) ken kanungpalanna dagiti sintetiko a molekula (a kas ti bakuelita, epoksia, Polikloruro binilo). Dagidi nasapa a plastik ket dagiti bilohiko a naala a materiales a kas dagiti itlog ken dagiti protina ti dara, ken dagitoy ket makunkuna nga organiko a polimero. Idi 1600 BC, dagidi Mesoamerikano ket nagus-usarda kadagiti natural a goma para kadagiti bola, ken dagiti pigurina.[3] Dagiti natrato a sara ti baka ket naus-usar idi a kas tawa dagiti lampara idi Tengnga a Panpanawen. Dagiti material a mangtulad kadagiti tagikua dagiti sara ket naparang-ay babaen ti panagtrato dagiti protina ti gatas (kaseina) iti turo.
Kadagiti tawen ti 1800, idi agrangrang-ay ti industrial a kimiko iti las-ud ti Industrial a Rebolusion, adu dagiti material a naireporta. Ti panagparang-ay kadagiti plastik ket nangpapardas pay iti pannakaduktal ni Charles Goodyear iti bulkanisasion tapno maisaad iti pudot dagiti material a naala manipud iti natural a goma.
Ti Parkesina ket isu ti naikeddeng nga immuna nga inaramid ti tao a plastik. Ti material ti plastik naipatente idi babaen ni Alexander Parkes, idiay Birmingham, Nagkaykaysa a Pagarian idi 1856.[6] Daytoy ket naipayammo iti Nalatak a Sangalubongan nga Eksibision iti 1862 idiay Londres.[7] Ti Parkesina ket nagabak iti bronse a medalia iti Eksposision iti Lubong ti 1862 idiay Londres. Ti Parkesine ket napartuat idi manipud iti selulosa (ti nangruna a komponente dagiti diding ti selula ti mula) a natrato iti asido nitriko a kas pangtunaw. Ti maiparuar ti proseso (kadawyan nga ammo a kas nitrato selulosa wenno pyroxilin) ket mabalin a runawen iti alkohol ken mapatangken iti masarang a material a mabalin a masukog no mapapudot.[8] Babaen iti pananginayon kadagiti maris iti produkto, daytoy ket mabalin a maaramid a kapada iti marpil.
Kadagiti nasapa a tawen ti 1900, ti Bakuelita, ti immuna a napno a sintetiko a naisaad iti pudot, ket naireporta idi babaen ti Belgano a kimiko a ni Leo Baekeland.
Kalpasan ti Sangalubongan a Gubat I, dagiti panagpasayaat ti teknolohia ti kemikal ket nakaiturongan ti maysa a panagpaadu dagiti baro a porma dagiti plastik, a ti adu a panagpataud ket nangrugi kadagidi tawen ti 1940 ken dagiti tawen ti 1950 (agarup idi Sangalubongan a Gubat II).[9] Kadagiti kasapaan a kas pagarigan dagiti allon dagiti baro a polimero ket ti poliestireno (PS), nga immuna a pinataud babaen ti BASF kadagiti tawen ti 1930,[3] ken ti polikloruro binilo (PVC), nga immuna a napartuat idi 1872 ngem komersial a napataud kadagiti naladaw a tawen ti 1920.[3] Idi 1923, ti Durite Plastics Inc. ket isu idi ti immuna a nagpataud dagiti resina ti phenol-furfural.[10] Idi 1933, ti polietileno ket naduktalan babaen dagiti agsuksukisok a ni Reginald Gibson ken Eric Fawcett ti Imperial Chemical Industries (ICI).[3]
Idi 1954, ti Polipropileno ket naduktalan idi babaen ni Giulio Natta a ken nairugi a napataud idi 1957.[3]
Idi 1954, ti napadakkel a poliestireno (naus-usar para itiinsulasion ti pasdek, panagpakahe, ken dagiti tasa) ket naimbento idi babaen ti Dow Chemical.[3]
Ti pannakaduktal ti Tereptalato polietileno (PET) ket naipammadayaw kadagiti empleado ti Calico Printers' Association idiay Nagkaykaysa a Pagilian idi 1941.[3]
Dagiti nagibasaran
[urnosen | urnosen ti taudan]- ^ Vert, Michel; Doi, Yoshiharu; Hellwich, Karl-Heinz; Hess, Michael; Hodge, Philip; Kubisa, Przemyslaw; Rinaudo, Marguerite; Schué, François (2012). "Terminology for Biorelated Polymers and Applications (IUPAC Recommendations 2012)" (PDF). Pure and Applied Chemistry (iti Ingles). 84 (2): 377–410. doi:10.1351/PAC-REC-10-12-04. Naiyarkibo manipud iti kasisigud (PDF) idi 2015-03-19. Naala idi 2015-02-09.
- ^ "Life Cycle of a Plastic Product". Americanchemistry.com (iti Ingles). Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2010-03-17. Naala idi 2011-07-01.
- ^ a b c d e f g h i j k Andrady, Anthony L.; Neal, Mike A. (2009). "Applications and Societal Benefits of Plastics". Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences (iti Ingles). 364 (1526): 1977–1984. doi:10.1098/rstb.2008.0304. PMC 2873019. PMID 19528050.
- ^ "Plastikos" πλαστι^κ-ός. Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek-English Lexicon (iti Ingles). Naala idi 2011-07-01.
- ^ "Plastic". Online Etymology Dictionary (iti Ingles). Naala idi 2021-07-29.
- ^ UK Patent Office (1857). Patents for Inventions (iti Ingles). p. 255.
- ^ Fenichell, Stephen (1996). Plastic: The Making of a Synthetic Century (iti Ingles). HarperBusiness. p. 17. ISBN 0-88730-732-9.
- ^ "Celluloid". websters-online-dictionary.org (iti Ingles). Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2009-12-11. Naala idi 2011-10-26.
- ^ Thompson, Richard C.; Swan, Shanna H.; Moore, Charles J.; vom Saal, Frederick S. (2009). "Our Plastic Age". Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences (iti Ingles). 364 (1526): 1973–1976. doi:10.1098/rstb.2009.0054. PMC 2874019. PMID 19528049.
- ^ "Historical Overview and Industrial Development". International Furan Chemicals (iti Ingles). Naala idi 4 Mayo 2014.
- Kaaduan dagiti paset iti daytoy a teksto ket nagtaud manipud iti An Introduction To Plastics v1.0 / 1 Marso 2001 / greg goebel / publiko a dominio.
Dagiti akinruar a silpo
[urnosen | urnosen ti taudan]
Dagiti midia a mainaig iti Plastik iti Wikimedia Commons
