Plastek

Ensampel a	devnydh organek
Klass	stoff
	Restrennow kelmys war Gemmyn Wikimedia

Plastek yw devnydh a yll chanjya y shap yn es. Lies tra yw gwrys a blastek hag yma lies eghen a blastek. Re anedha a yll bos shapys marnas pan vons gwrys yn fresk, hag ena dos ha bos kales. Re erel yw thermoplastek, hemm yw y hyllons bos medhelhes orth aga thommhe. An plastogow ma a yll bod usys rag pryntya 3D, awos an plastek dhe dhos ha bos medhel lowr dhe furvya shapow dyffrans, hag ena dos ha bos kales arta wosa yeynhe.

An brassa rann a blastogow yw gwrys gans tus: ny yllons hwarvos yn naturel. An argerdh a wul plastogow yw komplek, dell yw usys. An brassa rann a devnydhyow henwys plastek yw polymerow. Polymerow yw kadonow hir a atomow kelmys an eyl dhe'y gila. Y'n brassa rann a plastogow, an gadon hir yw gwrys a atomow karbon gans atomow erel stag warnedha. An atomow dyffrans ha shap ha hirder an kadonow a janj semlant ha oberyans an plastek.

Tus a brevi gans plastogow selys war bolymerow naturel a-dhia termyn hir. Alexander Parkes, deviser a Bow Sows (1813-1890), a wrug furv a-varr a blastek yn 1855. Kales o mes hebleth ha treusweladow. Gelwys veu "Parkesine" ganso, mes y hanow lemmyn yw "Celluloid."

Plastogow koth yw tewlys dhe ves dhe atalvaow. Nebes plastogow a rydhha mog pan vons tommheys. Nebes plastogow yw eylgylghys ma na dheffons ha bos skollyon. Nebes plastogow a's teves devnydhyow erel keworrys dhedha, kepar ha gweder, drefen i dhe wul an plastek kreffa ha diwedhyn.

An brassa rann a blastogow yw petrokymygyon, gwrys am venoyl po gass naturel. Ynjynoryon kymyk a burha an menoyl dre'y dommhe. I a dhispleg ethylen ha propylene, yth yw an daffar byldya kymygel rag lies plastek. Kesunys yw an kymygyon ma gans erel dhe askorra polymer.

Hedhyw, gwrys yw nebes plastogow heb menoyl. Yn le henna, pennfentenyow erel kepar ha plansow ha bakteria yw usys dhe wul an plastek. Gelwys yw plastogow kepar ha'n re ma avel bewplastogow. Pur dhe les yns i dre reson y hyllons bos dybrys gans bakteria erel yn le aga thewlel dhe ves.

Plastogow aswonnys yn ta ha'ga devnydhyow

Polyamid (dell yw usys gelwys nylon) - lodrow benenes, maglennow, kesrannow kerri, blew skubyllen dhens
Polykarbonat – gweder gorthbellennow, plasennow kales, DVDow
Polyethylen – pibennow, botellow, saghow prenassa, podigow leth, arvwisk korf (gwrys a bolyethylen gans kadonow fest hir)
Polyethylen terephtalat (gelwys PET pan vo usys rag botellow ha polyester pan vo usys rag dillas po devnydhyow erel)
Polypropylen - kofennow boos, kaderyow
Polystyren - trogow plasennow kales, hanafow plastek, fergh ha kellylli plastek
Polyurethan - glus gwedhyn, ewon, gwiskasow lentrus war brenn po prilegh
Polyvinyl klorid (gelwys PVC, dell yw usys) - pibennow (kymygow a yll gul PVC moy medhel rag tegennow po pluvogow)