Տուր դը Ֆրանս

Տուր դը Ֆրանս (ֆր.՝ Tour de France), ամենահանրաճանաչ համաշխարհային հեծանվային մրցաշարերից մեկն է, որն անցկացվում է Ֆրանսիայում ավելի քան հարյուր տարի։ Ոչ պաշտոնական անվանումը «Մեծ հանգույց»։

Պատմություն

Տուր դը Ֆրանս հեծանվային մրցաշարը ստեղծվել է, որպես գովազդային նախագիծ L’Auto (այժմ L'Équipe) օրաթերթի համար։ Օրաթերթի խմբագիրը և հիմնադիրը Անրի Դեսգրանժն է (Henri Desgrange): Տուր դը Ֆրանսը նախատեսված էր մրցակցելու Փարիզ-Բրեստ-Փարիզ (հովանավորված Le Petit Journal կողմից) և Բորդո-Փարիզ հեծանվային մրցաշարի հետ։

Ֆրանսիական հանգույցի ստեղծման գաղափարը պատկանում է L’Auto-ի լրագրող Ժեո Լեֆևրին (Géo Lefèvre) ում հետ Անրի Դեսգրանժն նախաճաշում էր փարիզյան սրճարաններից Café de Madrid-ում 1902 թվականի նոյեմբերի 20-ին։

Տուր դը Ֆրանս մրցաշարի հաջողությունը մեծ համբավ բերեց Auto օրագրին, որի բաժանորդների թիվը 1903 թվականին 25 հազարից (մինչ մրցաշարը) շատացավ մինչև 65 հազար մրցաշարից հետո։ 1908 թվականին օրաթերթի բաժանորդների թիվն անցավ 250 հազարը, իսկ 1923 թվականին Տուր դը Ֆրանսի ժամանակ մեկ օրում վաճառվում էր 500 հազար օրինակ։ 1933 թվականին օրաթերթը հասավ իր ռեկորդային տպաքանակին՝ 854 հազար օրինակ մի օրում։ Այսօր Տուրը կազմակերպում է «Տուր դը Ֆրանս ընկերությունը», որը հանդիսանում է Amaury Sport Organisation (ASO) մասնաճյուղը, վերջինս էլ իր հեթին հանդիսանում է մեդիա-հոլդինգի մի մաս, որի մեջ մտնում է նաև L'Équipe օրաթերթը։

Տուրն անցկացվում է Ֆրանսիայում և հարևան երկրներում ամեն տարի հուլիս ամսին, երեք շաբաթվա տևողությամբ։ Միայն առաջին (1914-1918) և երկրորդ (1939-1945) համաշխարհայի պատերազմների ժամանակ տուրը չեղյալ են համարել։ Հեծանվային մրցույթն անցկացնում էր Amaury Sport Organisation (ASO) կազմակերպությունը, որն անցկացնում է նաև Դակար Ռալլին։

Մրցման սկզբունքները

«Տուր դը Ֆրանսը» բաղկացած է 21 փուլից, որոնցից յուրաքանչյուրը տևում է մեկ օր։ Յուրաքանչյուր հեծանվորդ պետք է ավարտի փուլը, որպեսզի իր ժամանակն արձանագրվի և կուտակվի։

Մրցավազքի ամբողջական երկարությունը կազմում է 3000-ից միջև 4000 կմ (մրցուղին և փուլերի երկարությունը ամեն տարի փոխվում է)։ 1926 թվականին տեղի ունեցավ ամենաերկար մրցուղով մրցաշարը։ Հեծանվորդները անցել են 5745 կմ։

Հեծանվորդների ընդհանուր որակավորումը, դասակարգումը կատարվում է համաձայն կուտակած ժամանակի։ Մրցաշարի հաղթող է ճանաչվում այն հեծանվորդը, որի ընդհանուր ժամանակը (այսինքն բոլոր փուլերի կուտակած ժամանակը) ամենաքիչն է մրցակիցների նկատմամբ։ Հնարավոր է հաղթել մրցաշարը` չհաղթելով ոչ մի փուլում։ Լեմոնդ Գրեգը հասավ դրան 1990 թվականին։ Յուրաքանչյուր փուլի հաղթանակը համարվում է մեծ նվաճում հեծանվորդի համար` անկախ վերջնական դասակարգման արդյունքից։

Բացի ժամանակի հաշվարկից գոյություն ունեն նաև այլ անվանակարգեր`

• լավագույն սպրինտեր
• լավագույն լեռնագնաց հեծանվորդ
• լավագույն երիտասարդ հեծանվորդ

Այդ անվանակարգերում լավագույնները պայքար են մղում համապատասխան գունավոր մարզաշապիկներով։

Պարգևներ

Դեղին մարզաշապիկ (le maillot jaune)

Դեղին մարզաշապիկը խորհրդանշում է «Տուր դը Ֆրանսի» առաջատարին։

Դեղին մարզաշապիկը կրում է մրցաշարի առաջատարը ըստ ժամանակի, մարզաշապիկն ամենաարժեքավորն է մրցաշապիկների մեջ։ Մարզաշապիկի դեղին գույնն ի սկզբանե կապված է եղել օրաթերթի հետ, որը հովանավորում էր մրցաշարը (օրաթերթը ուներ դեղին էջեր)։

Դեղին մարզաշապիկ կրողները ըստ մրցաշարի արդյունքների, «Տուր դը Ֆրանսի» հաղթողներ

Տարի Հաղթող 1903 Մ. Գագեն 1904 Ա. Կորնե 1905 Լ. Տրուսելյե 1906 Р. Պոտյե 1907 Լ. Պետի-Բրետոն 1908 Լ. Պետի-Բրետոն 1909 Ֆ. Ֆաբեր 1910 Օ. Լապիզ 1911 Г. Գարիգու 1912 Օ. Դեֆրե 1913 Ֆ. Տիս 1914 Ֆ. Տիս 1919 Ֆ. Լամբո 1920 Ֆ. Տիս 1921 Լ. Սյոր 1922 Ֆ. Լամբո 1923 Ա. Պելիսյե 1924 Օ. Բոտեկյա 1925 Օ. Բոտեկյա 1926 Լ. Բյուսե 1927 Ն. Ֆրանց 1928 Ն. Ֆրանց 1929 Մ. Դեվելե 1930 Ա. Լեդյուկ

Տարի Կրող 1931 Ա. Մանե 1932 Ա. Լեդյուկ 1933 Գ. Շպեյխեր 1934 Ա. Ամանե 1935 Ռ. Մաես 1936 Ս. Մաես 1937 Ռ. Լապեբի 1938 Դ. Բարտալի 1939 Ս. Մայես 1947 Ժ. Ռոբիչ 1948 Դ. Բարտալի 1949 Ֆ. Կոպպի 1950 Ֆ. Կուլբեր 1951 Հ. Կոբլե 1952 Ֆ. Կոպպի 1953 Լ. Բոբե 1954 Լ. Բոբե 1955 Լ. Բոբե 1956 Ռ. Վալկովեկ 1957 Ժ. Անկետիլ 1958 Շ. Գոլ 1959 Ֆ. Բաամոնտես 1960 Գ. Նենչինի 1961 Ժ. Անկետիլ

Տարի Կրող 1962 Ժ. Անկետիլ 1963 Ժ. Անկետիլ 1964 Ժ. Անկետիլ 1965 Ֆ. Ֆժիմոնդի 1966 Լ. Այմար 1967 Ռ. Պինժոն 1968 Յ. Յանսեն 1969 Է. Մերքս 1970 Է. Մերքս 1971 Է. Մերքս 1972 Է. Մերքս 1973 Լ. Օքանա 1974 Է. Մերքս 1975 Բ. Տեոենե 1976 Լ. Վան Իմպ 1977 Բ. Տեոենե 1978 Բ. Ինո 1979 Բ. Ինո 1980 Յ. Զոտեմելկ 1981 Բ. Ինո 1982 Բ. Ինո 1983 Լ. Ֆինյոն 1984 Լ. Ֆինյոն 1985 Բ. Ինո

Տարի Կրող 1986 Գ. Լեմոնդ 1987 Ս. Ռոչ 1988 Պ. Դելգադո 1989 Գ. Լեմոնդ 1990 Գ. Լեմոնդ 1991 Մ. Ւնդուրայն 1992 Մ. Ւնդուրայն 1993 Մ. Ւնդուրայն 1994 Մ. Ւնդուրայն 1995 Մ. Ւնդուրայն 1996 Բ. Ռիյս 1997 Յ. Ուլրիխ 1998 Մ. Պանտանի 1999 Լենս Արմսթրոնգ 2000 Լենս Արմսթրոնգ 2001 Լենս Արմսթրոնգ 2002 Լենս Արմսթրոնգ 2003 Լենս Արմսթրոնգ 2004 Լենս Արմսթրոնգ 2005 Լենս Արմսթրոնգ 2006 Օ. Պերեյրո 2007 Ա. Կոնտադոր 2008 Կ. Սաստրե 2009 Ա. Կոնտադոր

Տարի Կրող 2010 Ա. Շլեկ 2011 Ք. Էվանս 2012 Բ. Ուգինս 2013 Ք. Ֆրում 2014 Վ. Նիբալի 2015 Ք. Ֆրում

Կանաչ մարզաշապիկ (le maillot vert)

Կանաչ մարզաշապիկին արժանացած հեծանվորդները սպրինտերական արդյունքում ունեն առավելագույն միավորներ։ Մարզաշապիկը խաղարկվում է 1953 թվականից։

Կանաչ մարզաշապիկ կրողները ըստ մրցաշարի արդյունքերի

Տարի Կրող 1953 Ֆ. Շաեր 1954 Ֆ. Կուբլեր 1955 Կ. Օցկերս 1956 Կ. Օցկերս 1957 Յ. Ֆորեստյե 1958 Յ. Գրազիկ 1959 Ա. Գարիգադ 1960 Յ. Գրաժիկ 1961 Ա. Դարիգադ 1962 Ռ. Ալթիգ 1963 Ռ. Ոան Լուի 1964 Յ. Յանսեն 1965 Յ. Յանսեն 1966 Վ. Պլանկար 1967 Յ. Յանսեն 1968 Ֆ. Բիտոսսի 1969 Է. Մերկս 1970 Վ. Գոդեֆրուտ 1971 Է. Մերկս 1972 Է. Մերկս 1973 Է. Վան Սպիրնգել

Տարի Կրող 1974 Պ. Սերկու 1975 Ռ. Վան Լինդեն 1976 Ֆ. Մաերտենս 1977 Ժ. Էկլասսան 1978 Ֆ. Մաերտենս 1979 Բ. Ինո 1980 Ռ. Պևենաժ 1981 Ֆ. Մաերտենս 1982 Շ. Կելլի 1983 Շ. Կելլի 1984 Ֆ. Հոսթ 1985 Շ. Կելլի 1986 Է. Վանդերադեն 1987 Ժ.-Պ. վան Պոպպել 1988 Է. Պլանկար 1989 Շ. Կելլի 1990 Օ. Լյուդվիգ 1991 Դ. Աբդուժապարով 1992 Լ. Ժալաբեր 1993 Դ. Աբդուժապարով 1994 Դ. Աբդուժապարով

Տարի Կրող 1995 Լ. Ժալաբեր 1996 Է. Ցաբել 1997 Է. Ցաբել 1998 Է. Ցաբել 1999 Է. Ցաբել 2000 Է. Ցաբել 2001 Է. Ցաբել 2002 Ռ. ՄարկՅուեն 2003 Բ. Կուկ 2004 Ռ. ՄարկՅուեն 2005 Տ. Խուշովդ 2006 Ռ. ՄարկՅուեն 2007 Տ. Բոոեն 2008 Օ. Ֆրեյրե 2009 Տ. Խուշովդ 2010 Ա. Պետակի 2011 Մ. Կևենդիշ 2012 Պ. Սագան 2013 Պ. Սագան 2014 Պ. Սագան 2015 Պ. Սագան

Կարմիր պուտիկներով մարզաշապիկ (le maillot à pois rouges)

Կարմիր պուտիկներով սպիտակ մարզաշապիկը կրում է մրցաշարի «լեռնային արքան», այսինքն այն հեծանվորդը, որը հավաքել է առավելագույն միավորներ լեռնային փուլերի դասակարգմամբ։ «Լեռնային արքա»-յի, մարզաշապիկը ֆրասերենով անվանում են maillot à pois rouges:

Չնայած որ «լեռնային արքա» կոչումը խաղարկվում է 1933 թվականից, ներկայիս պուտիկավոր մարզաշապիկը կիրառվել է միայն 1975 թվականից։ Մարզաշապիկի գույներն առաջարկվել են շոկոլադ Poulain Chocolate -ի կողմից, որը հանդիսանում էր մրցաշարի հովանավորը։ Գույները համապատասխանեցվել են հանրաճանաչ ապրանքանիշի գույներին։

Պուտիկավոր մարզաշապիկ կրողները ըստ մրցաշարի արդյունքերի

Տարի Կրող 1933 Վ. Տրուեբա 1934 Ռ. Վիետտո 1935 Ֆ. Վերվակե 1936 Ժ. Բերրենդերո 1937 Ֆ. Վերվակե 1938 Ջ. Բարտալի 1939 Ս. Մայես 1947 Պ. Բրամբիլլա 1948 Ջ. Բարտալի 1949 Ֆ. Կոպպի 1950 Լ. Բոբե 1951 Ռ. Ջեմինանի 1952 Ֆ. Կոպպի 1953 Հ. Լորոնո 1954 Ֆ. Բաամոնտես 1955 Չ. Գաուլ 1956 Չ. Գաուլ 1957 Գ. Նենչինի 1958 Ֆ. Ֆեդերիկո 1959 Ֆ. Ֆեդերիկո 1960 Ի. Մասսիգնան 1961 Ի. Մասսիգնան 1962 Ֆ. Ֆեդերիկո 1963 Ֆ. Ֆեդերիկո 1964 Ֆ. Ֆեդերիկո 1965 Հ. Հիմենես

Տարի Կրող 1966 Հ. Հիմենես 1967 Հ. Հիմենես 1968 Ա. Գոնսալես 1969 Է. Մերկս 1970 Է. Մերկս 1971 Լ. վան Իմպ 1972 Լ. վան Իմպ 1973 Պ. Տոռես 1974 Դ. Պերունենա 1975 Լ. վան Իմպ 1976 Դժ. Բելլինի 1977 Լ. վան Իմպ 1978 Մ. Մարտինես 1979 Դժ. Բատագլին 1980 Ռ. Մարտին 1981 Լ. վան Իմպ 1982 Բ. Վալլեթ 1983 Լ. վան Իմպ 1984 Ռ. Միլլար 1985 Լ. Էռեռա 1986 Բ. Ինո 1987 Լ. Էռեռա 1988 Ս. Ռուկս 1989 Գ.-Յ. Տենիսսի 1990 Թ. Կլայվեռոլա 1991 Կ. Կլյապուչի

Տարի Կրող 1992 Կ. Կլյապուչի 1993 Թ. Ռոմինգեր 1994 Ռ. Վիրանկ 1995 Ռ. Վիրանկ 1996 Ռ. Վիրանկ 1997 Ռ. Վիրանկ 1998 Կ. Ռիներո 1999 Ռ. Վիրանկ 2000 Ս. Բոտերո 2001 Լ. Ժալաբեր 2002 Լ. Ժալաբեր 2003 Ռ. Վիրանկ 2004 Ռ. Վիրանկ 2005 Մ. Ռասմուսեն 2006 Մ. Ռասմուսեն 2007 Խ. Մ. Սոլեր 2008 Բ. Կոլ 2009 Ֆ. Պելլիցոտտի 2010 Անտոնի Շարտո 2011 Սամուել Սանչես 2012 Թ. Ֆյոկլեր 2013 Ն. Կինտանա 2014 Ռ. Մայկա 2015 Քրիս Ֆրում

Սպիտակ մարզաշապիկ (le maillot blanc)

Սպիտակ մարզաշապիկ կրում է միայն լավագույն երիտասարդ հեծանվորդը (ով 25 տարուց ավելի երիտասարդ է մրցումների մեկնարկային տարում)։ Մարզաշապիկը խաղարկվում է 1975 թվականից

Սպիտակ մարզաշապիկ կրողները ըստ մրցաշարի արդյունքների

Տարի Կրող 1975 Ֆ. Մոսեր 1976 Ե. Մարտինես 1977 Դ. Տյուրաու 1978 Հ. Լուբբերդինգ 1979 Ժ.-Ռ. Բերնաուտո 1980 Յ. Վան դեռ Վելդե 1981 Պ. Վինեն 1982 Պ. Անդերսոն 1983 Լ. Ֆիգնոն 1984 Գ. Լեմոնդ 1985 Ֆ. Պարրա 1986 Ա. Համփսեն 1987 Ռ. Ալկալա 1988 Ե. Բրոյնքինգ 1989 Պ. Ֆիլիպոտ 1990 Գ. Դելիոն 1991 Ա. Մեխիա 1992 Ե. Բաումենս 1993 Ա. Մարտին 1994 Մ. Պանտանի 1995 Մ. Պանտանի

Տարի Կրող 1996 Յ. Ուիլրիխ 1997 Յ. Ուիլրիխ 1998 Յ. Ուիլրիխ 1999 Բ. Սելմոն 2000 Ֆ. Մանսեբո 2001 О. Սևիլիա 2002 Ի. Բասսո 2003 Դ. Մենշով 2004 Վ. Կարպեց 2005 Յ. Պոպովիչ 2006 Դ. Կունեգո 2007 Ա. Կոնտադոր 2008 Է. Շլեք 2009 Է. Շլեք 2010 Է. Շլեք 2011 Պ.Ռոլլան 2012 Տ. Վան Գարդերեն 2013 Ն. Կինտանա 2014 Տ. Պինո 2015 Ն. Կինտանա

Մրցանակ ամենաագրեսիվ հեծանվորդին (Prix de la combativité)

Ամենաագրեսիվ (նվաճողական, հարձակողական) հեծանվորդին մրցաշարի փուլի վերջնարդյունքում հանձնվում է կամիր ֆոնի վրա սպիտակ համար (հիմնական սպիտակը սևի փոխարեն)։ Ամենագլխավոր հանգամանքը, որ հեծանվորդը գտնվի պելոտոնից (հիմնական խմբից) զգալի հեռավորության վրա և փորձի պահպանել իր առավելությունը հնարավորինս երկար։ Ամենաագրեսիվ հեծանվորդին ընտրում է փորձագետների հատուկ խումբը։

Դրամական մրցանակներ

2007 թվականից գոյություն ունեն դրամական հետևյալ մրցանակները` € 450 000 ստանում է մրցաշարի հաղթողը € 25 000 ստանում են կանաչ և պուտիկավոր մարզաշապիկների կրողները (լավագույն սպրինտերը և լավագույնը լեռնային փուլերում) € 20 000 լավագույն երիտասարդ հեծանվորդին մրցաշարի ընդհանուր արդյունքներով € 8000 մրցանակներ յուրաքանչյուր փուլի հաղթողին € 800 մրցանակ միջանկյալ սպրինտի հաղթողին € 350 միօրյա մրցանակ դեղին մարզաշապիկ կրողին € 300 միօրյա մրցանակ կանաչ, սպիտակ և պուտիկավոր մարզաշապիկ կրողներին € 20 000 մրցանակ ընդհանուր մրցաշարի ամենաագրեսիվ հեծանվորդին € 2000 ամենօրյա մրցանակ ամենաագրեսիվ հեծանվորդին։ Ավանդության համաձայն մրցանակը կիսվում է թիմի բոլոր անդամների միջև։

Տնօրեններ

Տարիներ	Տնօրեն
1903 — 1939	Անրի Դեգրանժ
1947 — 1961	Ժակ Գոդդե
1962 — 1986	Ժակ Գոդդե և Ֆելիքս Լևիտան
1987	Ժան-Ֆրանսուա Նակե-Ռադիգե
1988	Ժան-Պյեր Կուրկոլ
1989 - 27 հոկտեմբերից 2005	Ժան-Մարի Լեբլան
27 հոկտեմբեր 2005 - ցայսօր	Քրիստիան Պրյուդոմ